سورج گرہن تے نماز کسوف یا خسوف

لِکھت: جاوید پنچھی

۲۵ تے ۲۶ دسمبر نوں ٹھنڈ دی اک وڈی لہر پاکستان وچ داخل ہو رہی اے۔ ایس پاروں درجا حرارت 1یا 2ڈگری یا منفی 1یا منفی2تک وی تھلے جا سکدا اے ۔ جہدی وجھا نال گزرے ۵۲ ورھیاں وچ سردی دا ریکارڈ ٹُٹ سکدا اے۔ ایہ ٹھنڈی لہر سائبیرین ہواواں نال پاکستان وچ آوے گی۔ ایس ٹھنڈدی لہر ۲۸ توں ۲۹ دسمبر تک پاکستان وچ رہوے گی تے نال ای پاکستان تے بھارت دے اندرونی کاروباری معاملات دے نال نال سفری معاملات وی متاثر ہون دا ڈر اے۔ ایسے ویلے دوران ۲۶ دسمبر سویرے 8وج کے 41منٹاں تے مکمل سورج گرہن ہووے گا۔ جہڑا کہ 10:41تے مُکے گا۔ایس پاروں چمکدا ہویا دن رات دے انھیرے ورگا ہو جائے گا۔ تے درجا حرارت ہور وی تھلے ڈگ جاون دا ڈر اے۔
اسیں گرم علاقیاں وچ رہن والے لوک اچانک ایہو جہیاں موسمیاتی تبدیلیاں توں جانو نہ ہون پاروں ٹھنڈ دا شکار وی بن سکنے آں۔ سو گرم کپڑیاں توں بغیر گھروں نہ نکلیا جائے تے اپنے آل دوالے رہن والی ماڑی لوکائی نوں وی ایس خطرے دی دس پائی جاوے تے نال ای گرم کپڑے دے کے اوہناں دی مدد وی ضرور کرو!
اللہ تعالیٰ نوں اپنی مخلوق نال بہت چوکھا پیار اے ۔ جہڑا منکھ اوہدی مخلوق نال پیار کرن لگ پیندا اے اوہی کامیاب تے آسانیاں ونڈن والا ہُندا اے۔ ٹھنڈ دی ایس وڈی لہر نال ساہ تے دمے دے مریض سب توں چوکھے متاثر ہون گے تے چھوٹے بالاں نوں نمونیا وغیرا توں بچائون لئی گرم کپڑے تے ٹوپیاں ضرور پوائیاں جاون، تاں جے اوہناں دی صحت متاثر نہ ہووے۔ ایس گل ول خاص دھیان رکھیا جائے کہ چھوٹے بال کسے خاص لوڑ توں بناں گھروں نہ نکلن‘‘۔
ایہ ’’سی جے‘‘ ایجنسی اسلام آباد ولوں تیار کیتی گئی اِک رپورٹ سے جہڑی میں تہاڈے تک اپڑا دتی اے۔
آئو ہُن اسیں ویکھنے آں کہ اجہے ویلے واسطے سانوں ساڈے دین نے کیہ حکم کیتا اے؟
’’کسوف ‘‘ سورج گرہن نوں تے ’’خسوف‘‘ چن گرہن نوں آکھیا جاندا اے۔ یعنی سورج تے زمین وچکار چن دا آجانا۔ یا چن تے زمین وچکار کوئی ہور سیارا آجانا)
جدوں وی سورج گرہن لگے یا چن گرہن ہووے سانوں اللہ تعالیٰ دی یاد وچ لگ جانا چاہیدا اے۔ اوہدے حضور دعاواں کیتیاں جاون، تکبیر و تہلیل، صدقا دتا جائے، خیرات کیتی جائے، نفل ادا کیتے جاون۔ کیوں جے اجہے نیک عملاں پاروں اللہ تعالیٰ سختیاں نوں ٹال دیندا اے۔
گرہن ویلے نماز دا حکم
رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’اوہ (سورج تے چن) اللہ تعالیٰ دیاں نشانیاں وچوں دو نشانیاں نیں ، اوہ جو تہانوں وکھاندا اے۔ جدوں اوہناں نوں گرہن لگے تے اوس ویلے تائیں نماز پڑھدے رہوو کہ اوہ (گرہن) ہٹ نہ جاوے‘‘ (صحیح مسلم حدیث ۹۰۴)
رسول اللہ ﷺ دا فرمان اے: ’’جدوں تسیں (سورج یا چن گرہن) ورگی کوئی نشانی ویکھو تے نماز پڑھو تے اللہ تعالیٰ نوں یاد کرو ! ایتھوں تک کہ جو کجھ تہاڈے (سامنے) ہویا اے اوہ مُک جائے‘‘ (صحیح مسلم حدیث ۹۱۱)
رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’سورج تے چن اللہ تعالیٰ دیاں نشانیاں وچوں دو نشانیاں نیں ۔ جدوں تسیں اوہناں نوں (گرہن لگا) ویکھو تے اللہ تعالیٰ نوں پکارو اَتے نماز پڑھو ایتھوں تک کہ گرہن زائل ہو جاوے‘‘
(صحیح مسلم حدیث ۹۱۵)
نماز کسوف دا طریقا
قتادہ نے عطا بن ابی رباح توں ، اوہناں نے عبید بن عمیر توں تے اوہناں نے حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں روایت بیان کیتی: ’’نبی اکرم ﷺ نے (کسوف ویلے) چھ رکوع تے چار سجدیاں نال نماز پڑھی‘‘
(مسلم شریف حدیث ۹۰۱)
حضرت ابن عباس رضی اللہ تعالیٰ عنہما توں روایت اے کہ: ’’رسول اللہ ﷺ دی (ظاہری) حیاتی طیبہ وچ سورج نوں گرہن لگ گیا تے رسول اللہ ﷺ نے تے آپ ﷺ دے پچھے لوکائی نے نماز پڑھی ۔ آپ ﷺ نے بہت لما قیام کیتا، سورۃ بقرہ دے برابر (قرأت کیتی) ۔ فیر آپ ﷺ نے بہت لما رکوع کیتا ، فیر آپ ﷺ نے سِر چکیا(یعنی رکوع توں کھڑے ہوئے) تے لما قیام کیتا، پر اوہ پہلے قیام توں گھٹ سی۔ فیر آپ ﷺ نے لما رکوع کیتا جہڑا کہ پہلے رکوع توں گھٹ (لما) سی۔ فیر آپ ﷺ نے سجدے کیتے۔ فیر آپ ﷺ نے لما قیام کیتا جہڑا کہ پہلے والے قیام توں گھٹ (لما) سی۔ فیر آپ ﷺ نے لما رکوع کیتا جہڑا کہ پہلے رکوع توں گھٹ سی۔ فیر آپ ﷺ رکوع توں کھڑے ہوگے تے لما قیام کیتاجہڑا کہ پہلے والے قیام توں گھٹ سی ، فیر آپ ﷺ نے لما رکوع کیتا جہڑا کہ پہلے رکوع توں تھوڑا گھٹ سی۔ فیر آپ ﷺ نے سجدے کیتے ۔ فیر آپ ﷺ نے سلام پھیریا تے سورج روشن ہو چکیا سی‘‘ ۔ (مسلم شریف کتاب الکسوف باب ۴ حدیث ۲۱۰۹)
حضرت ابن عباس رضی اللہ تعالیٰ عنہما توں روایت اے کہ : ’’جدوں سورج نوں گرہن لگا تے آپ ﷺ نے چار سجدیاں نال اَٹھ رکوع کیتے ‘‘ تے حضرت علی المرتضیٰ رضی اللہ عنہ تو ں وی ایہو جہی روایت ملدی اے۔
(ایضاً حدیث ۲۱۱۱)
حضرت ابن عباس رضی اللہ تعالیٰ عنہما توں روایت اے کہ : ’’آپ ﷺ نے کسوف (ویلے) وچ نماز پڑھائی ، قرأت کیتی ، فر رکوع کیتا ، فیر قرأت کیتی، فیر رکوع کیتا، فیر قرأت کیتی، فیر رکوع کیتا، فیر قرأت کیتی ، فیر رکوع کیتا ، فیر سجدے کیتے ۔ دوجی رکعت وی ایسے طرحاں سی‘‘۔ (ایضاً حدیث ۲۱۱۲)
رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ سورج گرہن لگیا ۔ ایہ اوسے دن دا واقعہ اے جس دن رسول اللہ ﷺ دے صاحبزادے ابراہیم (علیہ السلام) دا وصال ہویا۔ لوکاں آکھیا : آپ ﷺ دے صاھبزادے ابراہیم (علیہ السلام) دے وصال پاروں سورج گرہن لگا اے، نبی اکرم ﷺ کھڑے ہو گے تے لوکاں نوں نماز (کسوف) پڑھائی ، چار سجدے تے چھ رکوع کیتے ۔ اللہ اکبر آکھیا، فیر قرأت کیتی تے دیر تک قرأت کردے رہے، فیر اونا ای لما رکوع کیتا جنا لما قیام کیتا سی ، فیر رکوع توں (سدھے) کھڑے ہو گے تے پہلی قرأت دی نسبت گھٹ قرأت کیتی، فیر اونا لما رکوع کیتا جنا لما قیام کیتا سی ، فیر رکوع توں سِر چُکیا تے تیجی قرأت کیتی جہڑی کہ دوجی قرأت توں چھوٹی سی، فیر اونا لما رکوع کیتا جنی لمی قرأت کیتی سی۔ رکوع توں کھڑے ہو کے دو سجدے کیتے ۔ فیر (حالت قیام) وچ کھڑے ہو گے تے سجدے (کرن) توں پہلاں تِن رکوع کیتے ۔ ہر رکوع اپنے بعد والے توں لما ہُندا سی۔ (یعنی دوسرا رکوع پہلے رکوع توں چھوٹا) ہاں رکوع قیام دے برابر ہُندا سی۔ آپ ﷺ نماز توں پچھے ہٹے تے صف والے (یعنی مقتدی) وی آپ ﷺ دے نال ای پچھے ہٹے، فر آپ ﷺ اگے ودھے تے صف والے وی آپ ﷺ دے نال ای اگے ودھے ، فر آپ ﷺ نماز توں فارغ ہوئے (یعنی سلام پھیریا ) تے سور ج (صاف ہو کے) نکل چکیا سی۔ آپ ﷺ نے فرمایا: ’’اے لوکو! سورج تے چن اللہ تعالیٰ دیاں نشانیاں چوں دو نشانیاں نیں ۔ کسے انسان دے مرن پاروں اوہناںنوں گرہن نہیں لگدا، لہٰذا جدوں تسیں ایہناں چوں کوئی (گرہن) ویکھو تے نماز وچ رُجھ جائو ! ایتھوں تک کہ اوہ (سورج یا چن) صاف ہو کے روشن ہو جائے ‘‘ (ابودائود حدیث ۱۱۷۸)
نماز کسوف دی جماعت
نبی اکرم ﷺ دے ویلے سورج گرہن لگیا تے نماز باجماعت دا اعلان کیتا گیا ‘‘ (بخاری باب الکسوف حدیث ۱۰۴۵)
سیدہ اسماء رضی اللہ عنہا دا فرمان اے: ’’سورج گرہن لگیا تے میں سیدہ عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا کول آئی ، ویکھیا کہ لوک نماز پڑھ رہے نیں تے سیدہ عائشہ رضی اللہ عنہا وی نماز پڑھ رہیاں نیں‘‘ (ایضاً حدیث ۱۰۵۳)
نماز کسوف بارے سیدہ عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا فرماندیاں نیں: ’’نبی کریم ﷺ نے نماز کسوف وچ جہری (اُچی آواز نال) قرأت کیتی ‘‘۔
’’سورج گرہن لگیا تے رسول اللہ ﷺ نے اک شخص نوں حکم دتا تے اوہنے اعلان کیتا کہ نماز (کسوف) باجماعت پڑھی جائے گی‘‘ (ابودائود حدیث ۱۱۹۰)
رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ سورج گرہن لگیا تے آپ ﷺ نماز واسطے کھڑے ہو گے تے انج لگیا کہ آپ ﷺ رکوع نہیں کرن گے، فیر رکوع کیتا تے انج لگدا سی کہ آپ ﷺ رکوع توں سِر نہیں چُکن گے، فیر سِر چُکیا (یعنی سدھے کھڑے ہوئے ) تے انج لگیا کہ آپ ﷺ سجدہ نہیں کرن گے، فیر سجدہ کیتا تے انج لگیا کہ آپ ﷺ سجدے توں سر نہیں چُکن گے، فیر آپ ﷺ نے سجدے توں سِر چکیا، فیر دوسری رکعت وی انج ای پڑھائی، فیر آخری سجدے وچ آپ ﷺ نے پھوک ماری تے اُف اُف آکھیا ، فیر فرمایا: ’’اے میرے رب! کیہ تُوں میرے نال وعدا نہیں سی کیتا کہ ایہناں (اُمتیاں) نوں عذاب نہیں دیویں گا جدوں تک میں ایہناں (دے) وچ رہواں گا ؟ کیہ توں میرے نال وعدا نہیں سی کیتا کہ توں ایہناں تے عذاب (نازل) نہیں کریں گا جدوں تک ایہ استغفار کردے رہن گے ؟ فیر آپ ﷺ نماز توں فارغ ہوئے (یعنی سلام پھیریا) تے ایہ حال سی کہ سورج اصلوں صاف ہو گیا سی‘‘ ۔ (ابودائود حدیث ۱۱۹۴)
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا فرماندیاں نیں: ’’رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ سورج گرہن لگیا تے آپ ﷺ نے اِک اعلان کرن والے نوں حکم دتا کہ اوہ ایہ اعلان کرے پئی نماز (کسوف) واسطے اکٹھے ہو جائو!
لوک اکٹھے ہو گے تے اوہناں صف بندی کیتی تے آپ ﷺ نے اوہناں نوں دو رکعاتاں چار رکوع تے چار سجدیاں نال پڑھائیاں‘‘ (النسائی حدیث ۱۴۶۶)
’’حضور ﷺ نے نماز کسوف پڑھائون مگروں خطبا دتا ، اللہ تعالیٰ دی حمد و ثناء بیان کیتی، تے فرمایا: ’’بیشک سورج تے چن اللہ تعالیٰ دیاں نشانیاں وچوں دو نشانیاں نیں ، ایہناں نوں کسے دی موت یا حیاتی پاروں گرہن نہیں لگدا ، جدوں تسیں ایہ صورت حال ویکھو تے اللہ تعالیٰ دی وڈیائی بیان کرو! تے صدقے دیو! ‘‘فیر فرمایا:’’اے اُمت محمد! کوئی شخص اللہ تعالیٰ توں ودھ کے ایس گل تے غیرت نہیں وکھاندا کہ اوہدا کوئی غلام یا لونڈی زنا کرے، اے اُمت محمد! جے تسیں اوہ جان لوو جو مینوں پتا اے تے تسیں بہت گھٹ ہسّو تے بہت چوکھا رووو‘‘ (النسائی حدیث ۱۴۷۵)
مسند احمد بن حنبل وچ حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں وی نماز کسوف توں بعدحضور اکرم ﷺ دے خطبے وچ’’ اللہ تعالیٰ دی وڈیائی بیان کرن ، کسے دی موت و حیات پاروں سورج گرہن نہ لگن تے صدقے دین والے حکم ‘‘ بارے حدیث ملدی اے۔ (حدیث نمبر ۱۰۲۳۲)
نماز کسوف وچ جنت، دوزخ دا
حضور ﷺ دے ساہمنے آئونا
حضرت اسماء بنت ابی بکر رضی اللہ عنہا توں روایت اے کہ: ’’نبی کریم ﷺ نے سورج گرہن دی نماز پڑھی ، بس آپ ﷺ نماز واسطے کھڑے ہو گے تے لما قیام کیتا، فیر رکوع کیتا تے لما رکوع کیتا، فیر کھڑے ہوکے لما قیام کیتا، فیر رکوع کیتا تے لما رکوع کیتا، فیر (سر مبارک) چُکیا (یعنی حالت قیام وچ کھڑے ہو گے) ۔ فیر سجدہ کیتا تے لما سجدہ کیتا، سجدے توں اُٹھے تے فیر سجدہ کیتا تے لما سجدہ کیتا۔ فیر اُٹھے تے لما قیام کیتا، فیر رکوع کیتا تے لما رکوع کیتا، فیر رکوع توں اُٹھے تے سجدہ کیتا تے لما سجدہ کیتا، فیر سجدے توں اُٹھے تے فیر سجدہ کیتا تے لما سجدہ کیتا۔ فیر سلام پھیریا تے فرمایا: ’’جنت میرے کول آئی ایتھوں تک کہ میں چاہندا تے تہاڈے کول اوہدے خوشیاں چوں خوشے لیائوندا، تے دوزخ میرے کول آئی ، ایتھوں تک کہ میں عرض کیتی اے میرے رب ! میں (اپنے ) لوکاں دے نال آں، اچانک اِک عورت ویکھی ‘‘ حضرت نافع رضی اللہ عنہ نے آکھیا : میرا گمان اے کہ ابن ابی ملیکہ نے آکھیا کہ اوہنوں بلی نوچ رہی سی ۔ میں پُچھیا : ایس عورت دا کیہ جرم اے؟ اوہناں آکھیا : ایہنے بلی نوں بنھی رکھیا سی ایتھوں تک کہ اوہ اوسے حال وچ بھُکھی مر گئی، نہ اوہنوں کجھ کھان نوں دتا تے نہ اوہنوں چھڈیا کہ اوہ کجھ کھا لے۔ نافع (رضی اللہ عنہ) نے آکھیا: میرا گمان اے کہ ابن ابی ملیکہ نے آکھیا کہ رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’اوہ زمین دے جانور کھائے‘‘۔(تفہیم البخاری حدیث ۷۱۴)
نماز کسوف وچ دعا
حضرت عبداللہ بن سمرہ رضی اللہ عنہ بیان کردے نیں: ’’میں رسول اللہ ﷺ دی خدمت وچ حاضر ہویا تے ویکھیا آپ ﷺ ہتھ چُک کے کھلوتے نماز پڑھ رہے نیں ، آپ ﷺ تسبیح و تہلیل و تحمید تے دعا کرن لگ پئے ۔ ایتھوں تک سورج گرہن ختم ہو گیا، تے آپ ﷺ نے دو سورتاں پڑھیاں تے دو رکعاتاں ادا فرمائیاں ‘‘
(المصابیح حدیث ۱۴۸۸) صحیح مسلم تے شرح السنہ وچ ایہ ای حدیث عبدالرحمن بن سمرہ رضی اللہ عنہ توں ، جدوں کہ مصابیح وچ جابر بن سمرہ رضی اللہ عنہ توں روایت اے۔(رواہ مسلم والبغوی فی شرح السنہ)
نماز کسوف (پڑھن) مگروں آپ ﷺ خطبا ارشاد فرماندے ، جہدے وچ تقویٰ دی نصیحت ، اللہ تعالیٰ ولوں عذاب دا خوف ، گناہواں توں ڈر، ذکر تے صدقا وغیرا ول پریرنا ہُندی‘‘۔ (بخاری کتاب الکسوف حدیث ۱۰۴۵)
’’نبی اکرم ﷺ نماز (کسوف) توں بعد غلام آزاد کرن دا حکم فرماندے‘‘ (سنن ابودائود حدیث ۱۱۹۲، مسند احمد بن حنبل حدیث ۲۹۲۳)
یعنی پتا ایہ لگا کہ جدوں وی سورج گرہن یا چن گرہن ہووے اوس ویلے اللہ تعالیٰ دی حمدو ثناء کرن دے نال نال ودھ توں ودھ استغفار کیتی جائے تے خاص طور تے باجماعت نماز کسوف یا خسوف ادا کیتی جائے، ایتھوں تک کہ سورج گرہن یا چن گرہن مُک جائے۔ ایہ ای سُنت طریقا اے تے ایہ ای آخرت دا سچا سامان اے۔
سو ۲۶ دسمبر نوں قدرتی طور تے اتوار دا دن ہووے گا ، دفتری معاملات توں چھٹی ہووے گی، ویلے توں پہلاں غسل کر لیا جائے تے صاف ستھرے کپڑے پا کے تیاری کر لئی جائے۔ جدوں پاکستانی ویلے مطابق 8:41تے سورج گرہن شروع ہووے اوسے ویلے نماز باجماعت دا اعلان کیتا جائے تے اوس ویلے تک نماز پڑھی جائے جدوں تک سورج گرہن مُک نہ جاوے۔وما علینا الاالبلاغ۔