عالمی تنائ و تے کمزورکردار

تحریر حمیداللہ بھٹی

چین دے عالمی کردار نوں محدود کرن لئی امریکہ تے مغربی ملک کھل کے ساہمنے آ گئے نیں اوہناں نے سرمائی اولمپکس تقریبات دا بائیکاٹ کر دتا اے

آزاد خود مختار ممالک کسے ملک دے دبائو وچ آ کے پالیسیاں نہیں بناندے پر کجھ عالمی طاقتاں چاہندیاں نیں کہ دنیا اوہناں دی مرضی تے منشا دے مطابق چلے ۔اِنج آزاد تے خود مختار ملکاں لئی ممکن نہیں کیوں جے ہر ملک دی اولین آرزو اپنے شہریاں دی زندگی آسودہ تے خوشحال بنانا ہوندی اے۔ کسے عالمی طاقت دی مرضی و منشا دے مطابق چلنا نہیں کیوں جے بیرونی طاقتاں دی مرضی و منشا دے مطابق چلن نال عوامی بھلائی دے منصوبے ثانوی درجے اُتے جا سکدے نیں جس نال ہر ملک دی حکومت بچن دی کوشش کردی اے پر عالمی طاقتاں اپنے مفادات دے حصول لئی ملکاں نوں جھکان لئی پابندیاں جہے ہتھیاراں دا بے دریغ استعمال کردی اے جس نال دنیا اک وار فیر تقسیم ہو رہی اے عالمی تنائو ودھان دے باوجود ایہہ کردار کمزور پوزیشن اُتے نیں فیر وی دنیا وچ ٹکرائو دی سطح اُتے لیان دے عمل توں پچھے ہٹن اُتے آمادہ نہیں۔
انسانی حقوق، مذہبی و شخصی آزادیاں تے جمہوریت دے ناں اُتے ترقی پذیر ملکاں نوں بلیک میل کیتا جاندا اے، بدقسمتی نال امریکہ دی عالمی بینکنگ نظا م اُتے اجارہ داری اے تے ایس دی لائی پابندیاں کسے ملک دی تجارت تے معاشی ترقی نوں مفلوج کر سکدی اے ایس لئی ہر ملک ایس دی معاشی پابندیاں توں بچن دی کوشش کردا اے ہن جد کہ ایس صدی دے آغاز نال چین نے اپنا عالمی کردار ودھان لئی سرمایہ کاری نوں بطور ہتھیار استعمال کرنا شروع کیتا اے جس نال کجھ ملکاں نوں امریکی ناراضگی دی پرواہ نہ کرن دا حوصلہ ہویا اے جد کہ کجھ ملکاں نے بیک وقت چین تے امریکہ نال بنا کے رکھدے ہوئے سرمایہ کاری لئی قوانین نرم بنا لئے نیں جس نال دنیا دی تقسیم وچ تیزی آئی اے تے عالمی سطح اُتے تنائو ودھدا جا رہیا اے کیوں جے ہن مقابلے اُتے فوجی طاقت رکھن دے باوجود معاشی طور تے کمزور کلا روس نہیں بلکہ دنیا دی سب توں زیادہ ترقی کردی طاقتور معیشت تے فوج رکھن والے چین نال وی اے ایسے بنا اُتے امریکہ تے ایس دے اتحادی مغربی ملکاں نوں مقابلہ بازی وچ مشکلات نیں کمزور پوزیشن بہتر کرن لئی امریکہ تے مغربی ملکاں دا فوجی اتحاد نیٹو چاہندا اے کہ مستقبل وچ جے براہ راست ٹکرائو دی نوبت آندی اے تے جنگ دا میدان روس تے چین دے نیڑے ہوئے جس لئی اک پاسے تے روس توں آزادی حاصل کرن والے ملک یوکرائن تے جارجیا نوں نیٹو وچ شامل کرنا چاہندے نیں تے دُوجے پاسے چین دے گرد گھیرا تنگ کرن لئی بھارت دی مالی و فوجی امداد وچ وادھا کر دِتا گیا اے پر کیہ روس دی طرح امریکہ تے ایس دے مغربی اتحادی چین نوں وی گرفت وچ لے کے کمزور کر سکن گے؟ اِنج دا خواب تے ویکھیا جا سکدا اے پر عملی طور تے کافی مشکل اے کیوں جے روس تے چین وچ ودھدی قربت ظاہر کردی اے کہ خطرے دی صورت وچ دونویں ملک رَل کے میدان وچ اُتر سکدے نیں انج گل روایتی دی بجائے جوہری ہتھیاراں دے استعمال اُتے ختم ہون دا مکان اے۔
آمرانہ حکومتاں دا بہانہ بنا کے تختہ اُلٹن لئی امریکہ تے ایس دے مغربی اتحادیاں نے کئی ملکاں وچ فوجی کارروائیاں کیتیاں ایہناں فوجی کارروائیاں دا مقصد انسانی حقوق تے مذہبی و شخصی آزادیاں دی صورتحال بہتر کرنا تے جمہوریت دا فروغ دسیا گیا پر ایتھے سوال ایہہ پیدا ہوندا اے کہ کیہ فوجی کارروائیاں دے بعد ایہناں ملکاں وچ صورتحال بہتر ہوئی ؟ انج ہر گز نہیں بلکہ افغانستان ، عراق، شام تے لیبیا جہے ملکاں نوں بے دریغ تباہ و برباد کرن نال ایہناں ملکاں وچ مرکزیت متاثر تے سیاسی عدم استحکام نے جنم لیا نیز ذرائع آمدن گھٹ ہون نال عوام دی زندگی اجیرن ہوئی ایسے بنا اُتے ایہناں ملکاں توں وڈے پیمانے اُتے مہاجرت شروع ہوئی ایس مہاجرت نوں روکن لئی یورپی ملک اج وی سخت اقدامات وچ مصروف نیں پر چین یا روس دے خلاف فوجی کارروائیاں دا فوری امکان تے نہیں جے انج دی نوعیت دی کوئی وی کارروائی ہوندی اے تے جوہری ہتھیاراں دے استعمال دا امکان رَد نہیں کیتا جا سکدا انج ہون دے تباہ کن نتیجے برآمد ہو سکدے نیں کیوں جے مقابلے اُتے چین تے روس انج دی دو طاقتاں متحد نیں جنہاں دے ہتھیاراں دی پہنچ توں امریکہ تے مغربی ملک باہر نہیں پر ودھدے عالمی تنائو توں پتہ چلدا اے کہ امریکہ تے مغربی ملکاں نوں اپنی کمزور پوزیشن تے خطرات دا کامل ادراک نہیں جے ادراک ہوندا تے نیٹو انج کھُل کے یوکرائن دی پشت پناہی اُتے آن تے سابقہ روسی صوبیاں حالیہ آزاد ملک جارجیا تے یوکرائن نوں نیٹو اتحاد وچ شامل کرن توں گریز کردا سوویت یونین دی ٹوڑ پھوڑ تے مشرقی و مغربی جرمنی دے اک ملک بنن ویلے یورپ نے روس دے صدر میخائل گورباچوف نوں ایس گل دا یقین دلوایا سی کہ انج دے ملکاں نوں نیٹو دا رُکن نہیں بنایا جائے گا جنہاں نے روس توں آزادی حاصل کیتی یا روس دے ماضی وچ اتحادی رہے پر ہُن یورپ اپنے وعدیاں دی پاسداری دی بجائے نفی کردے ہوئے مشرقی یورپ دے ملکاں نوں وی نیٹو اتحاد وچ شامل کرن اُتے بضد اے۔
چین دے عالمی کردار نوں محدود کرن لئی امریکہ تے مغربی ملک کھل کے ساہمنے آ گئے نیں اوہناں نے سرمائی اولمپکس تقریبات دا بائیکاٹ کر دتا اے جس دے بعد سفارتی حلقیاں وچ انج دی اطلاعات گردش کر رہیاں نیں کہ بیجنگ وچ منعقد ہون والی سرمائی اولمپکس تقریبات وچ روسی صدر ولادیمیر پوٹن صرف شریک ای نہیں ہون گے بلکہ قوی امکان اے کہ افتتاحی تقریب وچ وی شرکت کرن۔ روس تے چین دا اک دُوجے نال تعاون ودھدا جا رہیا اے ایہناں دا باہمی تجارت دا حجم 115 ارب ڈالر توں ودھ گیا اے دنیا وچ حامی ملکاں دی ورچوئل کانفرنس بلا کے امریکی صدر جوبائیڈن نے طاقت دا خوب مظاہرہ کیتا۔ ایس توں اَڈ چین نوں نظر انداز کردے ہوئے تائیوان نوں مدعو کرنا ایس امر دا واضح پیغام اے کہ ٹرمپ دی طرح جوبائیڈن وی چین نال کسے قسم دی نرمی نال پیش نہیں آنا چاہندے پر امریکہ تے ایس دے اتحادیاں نے بیک وقت دو وڈی طاقتاں نال ٹکرائو دی پالیسی اختیار کر کے کوئی دانشمندی نہیں وکھائی جے روس دی معیشت کمزور اے تے فوجی طاقت پہلے توں ودھ گئی اے ایس دی ہتھیار سازی دی صنعت بہت ترقی یافتہ اے تے نیٹو دے رُکن ترکی تے امریکہ دے چین دے گوانڈھ وچ بڑے اتحادی بھارت وی دبائو دے باوجود روسی میزائلاں دے خریدار بن چکے نیں نیز کریمیا نوں اپنا حصہ بنان دے بعد روس اوتھے ہزاراں فوجی تعینات کر چکیا اے مقابلے اُتے نیٹو نے مشرقی یورپ دے ملک پولینڈ تے شمالی یورپ دی بالٹک ریاستاں ایسٹونیا، لیتھوینیا، لٹویاوچ پنج ہزار فوجی تعینات کر دتے نیں انج دے حالات وچ جدوں روس دے نال دنیا دی وڈی معاشی تے فوجی قوت چین جہیا ملک وی اے تے ایہنوں زیر کرنا کسے لئی آسان نہیں جد کہ دونواں ملکاں کول ویٹوپاور وی اے ایس لئی عالمی تنائو ودھان دے باوجود امریکی اتحادیاں دی کمزور پوزیشن برقرار اے۔
ہتھیاراں دی برتری دے علاوہ مزید قابل ذکر پہلو ایہہ وے کہ یورپ نوں فراہم کیتی جان والی ادھی توں ودھ قدرتی گیس رو س تو ں آندی اے مزید براں عالمی منڈی وچ پٹرولیم مصنوعات دے 12 فیصد حصے دا مالک وی روس اے جے قدرتی گیس تے پٹرول دی فراہمی وچ رخنہ آندا اے تے نہ صرف یورپ وچ توانائی دا بحران پیدا ہوجائے گا بلکہ ایہہ بحران پوری دنیا نوں متاثر کر سکدا اے ایس لئی عالمی تنائو وچ وادھا کردے ہوئے امریکہ نوں ہر گز ایہہ نہیں بھُلنا چاہیدا کہ ایس دی معیشت نہ صرف زوال پذیر اے بلکہ فوج وی زخم خوردہ اے جمہوری حوالے نال وی موجودہ صدر دے انتخاب دے بعد امریکہ وچ انتقال اقتدار دی نویں روایات قائم ہو چکیاں نیں ایس لئی عالمی تنائو ودھان دی بجائے گھٹ کرنا ای امریکہ تے ایس دے اتحادیاں لئی سود مند اے۔ معاشی ، سفارتی تے ٹیکنالوجی دے میداناں وچ جدوں روس تے چین نوں شکست نہیں دتی جا سکی تے انسانی حقوق، مذہبی وشخصی آزادی تے جمہوریت دے ناں اُتے دونواں ملکاں نوں کنج دھمکایا تے زیر کیتا جا سکدا اے؟