زباں بندی دی سجری حلال حرام رپورٹ

وسعت اللہ خان

2021ء دے یاراں مہینے دوران اک سو اٹھ نویاں گرفتاریاں دے بعد دنیا دیاں جیلاں وچ پئے صحافیاں دی گنتی دو سو ترانوے تک اپڑ گئی اے۔ گھٹو گھٹ چوی صحافی ایس عرصے وچ اپنے پیشہ ورانہ فرائض نبھاندے ہوئے قتل ہوئے۔ دوجے اٹھاراں صحافیاں دی موت اجہے حالات وچ ہوئی جہناں دی وجوہات دا اجے تعین کرنا اوکھا اے۔ ایہ اعدادوشمار صحافیاں دے تحفظ تے آزادی اظہار دے معاملیاں بارے بین الاقوامی تنظیم سی پی جے دی سجری رپورٹ وچ آئے نیں۔ بھاویں ہر ملک وچ صحافیاں نوں جیل وچ سٹن لئی طرح طرح دے قنونی جوازات گھڑے جاندے نیں پر جو مجموعی تصویر بن رہی اے اوہدے مطابق دنیا وچ حقائق دی آزادانہ ترسیل دے ضمن وچ ریاستاں تے غیر ریاستی عناصر دی قوت برداشت ہر سال گھٹ ہوندی وکھائی دے رہی اے۔ سی پی جے دا کہنا اے کہ پچھلے چھ ورھیاں توں ہر سال جیل وچ جان والے صحافیاں دی گنتی وچ مسلسل وادھا ای ہوندا جا رہیا اے۔
اکثر حکومتاں خبر دا آزادانہ بہائو کنٹرول کرن لئی سارے دستیاب حربے استعمال کرن وچ پہلے توں ودھ سنجیدہ نیں تے ایہ کم ہن کھلم کھلا ہو رہیا اے یعنی سرکاراں وچ اک دوجے دی دیکھا دیکھی آمرانہ مزاج زور پھڑدا جا رہیا اے تے ایہدا اک وڈا کارن اجہیاں حرکتاں تے نگاہ رکھن یاں نوٹس لین والے اداریاں‘ فورمز خاص کر عدالتی نظام تے ہر پاسیوں تے ہر انداز وچ مسلسل ودھدا دبائو وی اے۔ سی پی جے نے 1992ء توں اعدادوشمار اکٹھے کرنے شروع کیتے پر 2021ء ختم ہون توں پہلاں جیل وچ صحافیاں دی مجموعی گنتی نے پچھلے 29 ورھیاں دے ریکارڈ بھن دتے نیں۔ ایہناں 29 ورھیاں وچ گھٹو گھٹ چوداں سو چالھی صحافی فرائض نبھان دوران موت دا شکا ہوئے۔ رپورٹ موجب جاری ورھے کئی نویاں تبدیلیاں تے واقعات وی ویکھن وچ آئے جہناں نے میڈیا دے پیشے نوں ہور خطرناک بنا دتا۔ مثلاً ہانگ کانگ تے شن جیانگ صوبے وچ آزادانہ رپورٹ دا دائرہ ہور تنگ کرن لئی نویں تے سخت قنوناں دا سہارا لیا گیا۔ بیلاروس وچ حزب اختلاف دے خلاف کریک ڈائون‘ فروری وچ میانمار وچ فوج ولوں منتخب حکومت دا تختہ الٹن دے بعد سول سوسائٹی تے میڈیا نوں مسلسل ہدف بنان دا پرتشدد ریاستی رجحان تے شمالی ایتھوپیا وچ نسلی خانہ جنگی وچ شدت ورگی پیش رفت نے میڈیا کارکناں دی زندگی ہور تنگ کر دتی۔ ایس ورھے پہلے یاراں مہینے وچ چین وچ سٹھ صحافی پھڑے گئے جہڑے کسے اک ملک وچ گرفتاریاں دی سب توں وڈی گنتی اے۔ میانمار وچ چھبی‘ مصر وچ پنجی‘ ویتنام وچ ترئی تے بیلاروس وچ انی صحافی گرفتار ہوئے۔ ہانگ کانگ وچ پچھلے ورھے قومی سلامتی دے تحفظ دے ناں تے اک نواں قنون لاگو ہویا جہدے تحت تخریبی سرگرمیاں تے علیحدگی پسندانہ رجحانات دی حوصلہ شکنی تے غیرملکی طاقتاں نال ساز باز دے الزام وچ عمرقید وی ہو سکدی اے۔ ایس قنون دے تحت ہانگ کانگ دی تریخ وچ پہلی واری کجھ صحافیاں تے مقدمے قائم کر کے اوہناں نوں جیلاں وچ سٹ دتا گیا۔ پچھلے کئی ورھیاں وانگوں ایس ورھے وی میکسیکو نے صحافت لئی سب توں پرتشدد جنوبی امریکی ملک ہون دا اعزاز برقرار رکھیا۔ ایتھوں دے صحافیاں نوں اک مدت توں بدعنوان افسرشاہی تے ڈرگ مافیا سنے کجھ جرائم پیشہ منظم دھڑیاں ولوں دہرے جسمانی خطرے دا سامنا اے۔ رپورٹ وچ ترکی دا وی تذکرہ اے جتھے کجھ ورھے پہلاں صحافیاں دی ریکارڈ گنتی جیلاں وچ سی پر ہن ترکی عالمی فہرست وچ چھیویں نمبر تے اے۔ سعودی عرب وچ بھاویں ایس ورھے صحافت نال جڑے بندیاں دیاں گرفتاریاں گھٹ گنتی وچ ہوئیاں نیں پر میڈیا قنوناں دی سختی تے نفاذ وچ کوئی لچک نظر نہیں آ رہی۔
جہڑے ملکاں وچ گرفتار صحافیاں دی گنتی وچ پچھلے ورھیاں دی نسبت بظاہر کمی ویکھن وچ آئی اوتھے ریاستی اداریاں نے آزادانہ رپورٹنگ کنٹرول کرن لئی جدید ترین سراغ رساں آلات دے کھلے استعمال تے انٹرنیٹ بارے قنون سازی وچ سختی تے صحافیاں نوں گمنام طریقے نال انفرادی طور تے ڈران دے رجحان نوں نواں ہتھیار بنا لیا اے۔ ایہ ہتھیار کجھ حالتاں وچ قید کرن یاں منہ بند کرن دے روایتی ہتھکنڈیاں توں ودھ موثر ثابت ہو رہیا اے۔ رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ایس ورھے برما تے ایتھوپیا وچ اطلاعات دی آزاد رسائی روکن لئی کسے وی پرتشدد حربے دا استعمال دوجے ملکاں دے موازنے وچ زیادہ ویکھن وچ آ رہیا اے۔ رپورٹ وچ بھارت تے بنگلہ دیش دا وی تذکرہ اے۔ پر ایہناں ملکاں وچ کیوں جے سیاسی کارکناں تے سول سوسائٹی نوں چپ رکھن دا رجحان زیادہ اے تے صحافیاں نوں براہ راست نشانہ بنان یاں قید کرن دے واقعات دوجے ملکاں دی نسبت گنتی وچ گھٹ نیں۔ ایس لئی دوویں ملک ایس رپورٹ دی عالمی رینکنگ وچ تھلے نیں۔ ایہدا مطلب ایہ نہیں کہ ایہناں ملکاں وچ میڈیا براہ راست یاں بلاواسطہ دبائو یاں خوف دا شکار نہیں۔ جے بلاواسطہ دبائونوں معیار بنا کے کوئی رپورٹ مرتب کیتی جاوے تے تقریباً دو سو ملکاں وچوں شاید ویہہ توں پنجی ملک ای اجہے نکلن جتھے میڈیا بلاخوف اپنے پیشہ ورانہ فرائض دی ادائیگی وچ آزاد ہووے۔ سی پی جے ورگے اداریاں دیاں رپورٹاں توں بھاویں میڈیا دی ورھیاں توں حالت زار دا تے اندازہ ہو جاندا پر کیہ ایس طرح دیاں رپورٹاں دی روشنی وچ حکومتاں کجھ نہ کجھ خجل ہو کے اپنے اپنے رویاں تے تھوڑی بہت مثبت نظرثانی وی کردیاں نیں؟ ایہدے ثبوت نہ ہون دے برابر نیں۔ اوہ ملک جہناں دے ناں اجہیاں رپورٹاں وچ آندے نیں اوہناں نوں بے بنیاد قرار دے کے رد کر دیندے نیں پر کسے حریف ملک دا ناں وی جے ایہدے وچ شامل ہووے تے اوہدے خلاف جاری پراپیگنڈا مہم وچ ایہناں اعدادوشمار دا حوالا دین توں کدی نہیں چوکدے۔ یعنی ہر ملک لئی اجہیاں رپورٹاں بیک وقت حلال وی نیں تے حرام وی۔(بشکریہ ایکسپریس)