غلامی دے سنگل

سعد اللہ شاہ

مری خوشی میں بھی میرا ملال بولتا ہے
جواب بن کے کبھی تو سوال بولتا ہے
کوئی بتائے اسے کس کے روبرو لائیں
یہ آئینہ بھی تو الٹی مثال بولتا ہے
گل سمجھان لئی اجے دو ہور شعراں دا سہارا مینوں لینا پوے گا۔
کون کہتا تھا کہ غم نوش رہیں ہم
اب جو خاموش ہیں خاموش رہیں ہم
اس نئے وقت کا کیسا ہے تقاضا
اپنی لذت ہی میں مدہوش رہیں ہم
اصل وچ کجھ دیہاڑ پہلاں میں اقدار دے حوالے نال گزارشات پیش کیتیاں سن کہ اقدار دی حفاظت قنون کردا اے۔ سب توں پہلاں اقدار نوں سنوارن تے نکھارن دی لوڑ اے۔ ایس حوالے نال دوستاں دی پسندیدگی تے اظہار تشنگی نے احساس دوایا کہ ایس بارے کجھ ہور گلاں وی ہو سکدیاں نیں خوشی ایس گل دی ہوئی کہ اہل فکر اجے موجو دنیں۔ ڈاکٹر ناصرقریشی نے اپنی گل بات نال خیال نوں جلابخشی۔ گل کجھ ایتھوں شروع ہوئی کہ انسان لئی سب توں ودھ اہم ہدایت اے۔ ظاہر اے سارا نظام ہدایات دے تابع ای تے ہے۔ جو شیکسپیئر نے کہیا سی کہ سارے انسان اداکاراں وانگوں نیں جو ایس دنیا دے سٹیج تے اپنا اپنا کردار ادا کرکے ٹر جاندے نیں۔ ایتھوں تک تے گل ٹھیک اے پر ایہدے بعد اک سوال پیدا ہوندا اے کہ ایہناں دا اوہ رول طے کون کون کردا اے کیہ ایہدے وچ اوہ اپنا آپ وی شامل کردا اے یاں نہیں جے کردا اے تے کناں؟ فیر حضرت علیؓ ہوراں دی گل ذہن دا بوہا کھڑکاندی اے کہ انسان اپنی مرضی نال اک پیر چک سکدا اے دوجا نہیں۔ میں ایتھے جبر تے قدر دے مسئلے وچ نہیں الجھاں گا سگوں اسیں گل کراں گے سچ تے حق دی تے اوس ثلاثہ دی جہدا تذکرہ چلدا رہندا ہووے کہ خدا کائنات تے انسان کسے نے اللہ ول رجوع کیتا تے مذہب سامنے آ گیا۔ کوئی فطرت یعنی کائنات ول ویکھن لگا تے نیچری کہلانا تے جو انسان تے غور کرن لگا تے ہیومنسٹ کہلان لگ پیا۔ ہن ذرا غور کرن دی لوڑ اے کہ انسان نے مغالطہ کتھے کھادا اوہنے انسان دے حوالے نال بہت سوچیا تے ایس زاویے نال گل کیتی کہ انسان ایناں اعلیٰ تے اشرف اے کہ اوہ اپنی حیاتی خود جی سکدا اے تے اپنے مسئلے وی آپ حل کرن دے قابل اے یعنی اوہ سیلف فشڈ اے ایس لئی جیویں بڑے شاطرانہ انداز وچ خدا توں کنارا کر لیا کہ ہن اوہدی لوڑ نہیں تے منزل ہدایات نوں وی پرانی گل سمجھ بیٹھا تے انسان اپنے آپ نوں کائنات وچ تلاش کرن لگا تے کامیابی دے پچھے لگ گیا:
ڈھونڈنے والا ستاروں کی گزرگاہوں کا
اپنے افکار کی دنیا میں سفر کر نہ سکا
گل ایس توں اگے چلدی اے تے حق و سچ دا مسئلہ سامنے آئوندا اے کہ کیہ حق مفید شے دا ناں اے یاں ہر مفید شے حق اے ہن ایہدے لئی تے پیمانے طے کرنا اے تے انسان نے ایتھے اپنی پسند تے ناپسند دے تحت حق و سچ دے بارے فیصلے کیتے اپنی محدود سوچ دے تحت نتیجے کڈھے ہن جہناں نے ہدایت الوہی نوں سمجھیا تے اوہناں نے ایسے سبیل تے چلنا مناسب سمجھیا اصل وچ پہلی گل تے حق و باطل دے وچکار تمیز کرنا اے حلال تے حرام دا طے کرنا اے ایہ ہور طرح دا مائنڈ سیٹ ہووے گا جہدے لئی حق گل ای مفید ہووے گی تے طیب شے ای من پسند ہووے گی۔ اک صالح ذہن ہووے گا جو ایہدے تے علم دی روشنی وچ عمل کرے گا دوجا صادق کہ جہدا مزاج ایس انداز وچ ڈھل جاوے گا:
دور رکھا ہے ہمیں حرص و ہوس سے اس نے
دانہ رکھتے جو نظر میں تو کسی دام کے تھے
پیارے قارئین! ایناں وڈا موضوع سنبھالنا اوکھا اے بس اشارے کردا جا رہیا واں ہن تسیں اک نظر اقدار تے اخلاقیات دے حوالے نال ویکھو کہ عالمی اقدار کیہ نیں تے کنہاں نے طے کیتیاں نیں اوہ ایہناں نوں آفاقی اقدار کہہ لین تے اوہدی مرضی نہیں تے تنزیل ساڈے کول اے۔ تسیں اک لمحے لئی ویکھو کہ اوہ سود نوں مفید سمجھدے نیں یاں اوہ سور دا گوشت کھاندے نیں یاں ہور کئی مسئلے نیں اوہ ایہناں چیزاں نوں اپنا حق سمجھدے نیں۔ کہن دا مطلب ایہہ وے کہ ساڈے لئی ایہ سب ممنوعہ شیواں نیں۔ اوہ ایہناں اقدار نوں پروموٹ کرن گے کہ جہناں نال دوجیاں دی دولت ہتھیائی جا سکے تے استحصال و ظلم دا ناں انٹرسٹ یعنی منافع رکھیا جاوے۔ انسان دے بنائے ہوئے قنوناں وچ بعض اوقات انسانیت ای گھٹدی اے۔ اک ہور زاویے نال تسیں ویکھو کہ اوہ اپنی اقدار تے اخلاقیات دے تحت تریجی دنیا دے غریب ملکاں دا استحصال اپنا حق سمجھدے نیں۔ اوہ ساڈے نال دھوکھا وی کردے نیں تے لٹ مار وی کردے نیں تے اوہ اوہنوں بڑا چنگا عمل سمجھدے نیں اوہ کالیاں نوں خیرات وچ کمبل دے کے اوہناں وچ چیچک دے جراثیم وی چھڈ سکدے نیں اوہ کھڈونا بمب سٹ کے بچیاں نوں اڑا سکدے نیں۔ اوہ عراق دے پنج لکھ بچیاں نوں گہری نیند سلا سکدے نیں۔ یقینا اوہناں دے اپنے بنائے ہوئے اصولاں دے تحت ایہ سب کجھ ٹھیک ای ہووے گا ایہ اوہ اشرف انسان اے جہنوں آپ انسان نے کہیا سی نہیں تے جنہوں اللہ نے اشرف المخلوقات کہیا اوہ ہور انسان اے۔ اوہ ہدایات دے تابع اے گل تے فیر مقام دی اے یاں سطح دی جو غالب نے کہیا سی:
جانتا ہوں ثواب طاعت و زہد
پر طبیعت ادھر نہیں آتی
ظاہر اے ایس لئی ریاضت تے مجاہدہ وی تے ضروری اے۔ اصل وچ جہڑیاں اقدار دا نظام لاگو اے اوہ سانوں ہوش وچ نہیں آن دیندا۔ ایسے نظام دی اک بھیڑی پراڈکٹ انگریزی اے۔ انگریزی پڑھان وچ کوئی حرج نہیں پر انگریزی وچ پڑھانا غلط اے۔ نتیجتاً سانوں اپنی قومی زبان توں وی محروم رکھیا جا رہیا اے۔ زباناں اپنی ثقافت ای لے کے آئوندیاں نیں۔ انج ایہ ساڈی حمیت دے خلاف اے کہ ساڈی قومی زبان نہ ہووے تے جے ہووے تے اوہ دوجے درجے تے وی نہ ہووے۔ خیر گل لمی ہو جاوے گی جس ہدایت توں گل چلی سی اوہ سورئہ طور وچ اے جتھے طوق تے زنجیراں دا تذکرہ اے۔ ایہ معاملہ تے بعد دا اے پر اسیں تے ایس ویلے وی اوہ طوق تے زنجیراں جو غلامی دیاں نشانیاں نیں ساڈے گلے وچ تے پیراں وچ پئیاں ہوئیاں نیں۔ بس محسوس کرن دی گل اے ایہ طوق و سلاسل جہناں نوں اسیں خوشی تے رضامندی نال آئی ایم ایف دے ناں تے لینے آں ایہ اک طرح دی سزا اے۔ ایہ نافرماناں نوں قیامت دیہاڑے پہنائیاں جان گئیاں خالداحمد دا شعر یاد آ گیا:
پائوں میں بیڑیاں نہیں خالد
حلقہ اختیار سا کچھ ہے