جیہدا خواب نہیں، اوہدی منزل نہیں

خواب اوہ نہیں جیہڑے سوندیاں ویکھے جان بلکہ اوہ نیں جیہڑے سون نہیں دیندے

قاسم علی شاہ

ایہہ 1996 دی گل اے اک استاد کلاس روم وچ پڑھاندے ہوئے طلبہ نوں ’’ قانون‘‘ دی باریکیاں تے اک کامیاب وکیل بنن دے گُر سکھا رہیا سی۔ پتہ نہیں کدوں موضوع بدلیا تے گل انسانی زندگی تے مقصدِ حیات ول نکل گئی۔ استاد نے ایس موضوع اُتے وی شاندار انداز وچ روشنی پائی۔ طلبہ بھرپور توجہ دے نال سنن وچ مگن سن کہ اینے وچ اک شاگرد اٹھیا تے سوال کردے ہوئے بولیا: سر، تسیں کہندے او کہ زندگی وچ خواب ویکھنے چاہیدے نیں تے جس دا کوئی خواب نہیں ہوندا اوہدی منزل وی نہیں ہوندی، سر تہاڈا اپنا خواب کیہ اے؟
استاد مسکرایا تے اکھاں ای اکھاں وچ شاگرد دے سوال نوں داد دتی۔ فیر ہتھ وچ پھڑے کافی دے مگ توں اک چسکی لئی، ایس نوں ٹیبل اُتے رکھیا تے بولیا :’’میں امریکہ دا صدر بناں گا۔‘‘سارے طلبہ حیرانی نال اک دُوجے ول ویکھن لگے انج جویں استاد نے کوئی وڈا مذاق کر لیا ہوئے پر جدوں اوہناں نے استاد دی اکھاں وچ جھلکدے عزم نوں ویکھیا تے سمجھ گئے کہ ایہہ کوئی مذاق نہیں بلکہ اک وڈا خواب اے۔
استاد دا ناں بارک حسین اوباما سی، دنیا نے جس نوں دو وار امریکہ دے صدر دے روپ وچ ویکھیا ایہناں دی سیاسی پالیسیاں توں ہزار اختلاف کیتا جا سکدا اے پر اک وڈا خواب ویکھن تے فیر ایس نوں پورا کرن وچ اوہ اک مثال نیں۔ ایہہ اوہ ای بندا اے جیہڑا باپ دے زندہ ہوندے ہوئے وی ایس دی محبت توں محروم سی۔ اپنا بچپن تے لڑکپن گورے بالاں دے شدید تعصب وچ لنگھایا تے ایس شے نے ایس نوں احساس کمتری وچ مبتلا کرن دے بجائے مزید مضبوط بنا دتا سی تے فیر اوہ وی اک دن سی کہ جدوں ایس نوں باپ دی وفات دی خبر ملی اوہ کینیا گیا تے باپ تے دادا دی قبراں دے وچکار بہہ کے پھُٹ پھُٹ کے رویا پر ایہہ بے بسی دے اآخری اَتھرُو سن، ایس دے بعد جیہڑا اوباما اُٹھیا تے فیر اٹھدا ای چلا گیا۔
ہارورڈ توں ڈگری لئی، لاء فرم وچ نو کری کیتی، ٹیچنگ وی کردے رہے تے لیکچرر وی بنے پر نظر اپنے خواباں اُتے سی تے ایہناں ای دے نال اوہ اگے ودھدے رہے تے فیر سینٹ دے الیکشن لڑن دا فیصلہ کر لیا۔ 2004 وچ ایہناں نوں کامیابی ملی۔ چونکہ اوہ اک واضح نظریے دے نال اگے ودھ رہے سن۔ ایس وجہ نال 2008 دے صدارتی انتخاب لئی ایہناں نوں امیدوار نامزد کیتا گیا تے فیر تے واقعی مثال قائم ہو گئی۔ اوہ بھاری اکثریت دے نال جت گئے۔ ایہو تاریخ اوہناں نے 2012 وچ وی دہرائی تے امریکی تاریخ وچ دو وار سیاہ فام صدر بنن دا اعزاز حاصل کر لیا۔ حقیقت وچ اوہناں نے اپنی ایس گل نوں سچ ثابت کیتا کہ جس دا خواب نہیں ہوندا او ہدی منزل وی نہیں ہوندی۔
نامور ادیب اشفاق احمد خان کہیا کردے سن، غریب اوہ نہیں جس دے کول پیسے نہیں بلکہ غریب اوہ اے جس دے کول خواب نہیں۔ خواب، انسان نوں تاریخ دے صفحیاں اُتے امر کر جاندے نیں۔ خواب انسان نوں اوہ حوصلہ دیندے نیں جس دے ذریعے اوہ مشکل ترین حالات وچ وی کجھ کر وکھاندا اے۔ خواب ای انسان دے دل وچ اوہ اَگ لاندے نیں جیہڑے ایس نوں تڑپان اُتے مجبور کردے نیں فیر انسان ڈِگدے پڑدے وی ایس تیکر اپڑدا اے تے ایس نوں شرمندہ تعبیر کر دیندا اے۔
خواباں دی دنیا وچ رہن والا پاگل ہوندا اے، اسیں شروع توں ایہو سنیا ہوندا اے۔ خواب نہ ویکھو، حقیقی دنیا وچ آ جائو کیوں جے خواب ٹُٹ گئے تے تسیں وی ٹُٹ جائو گے، بڑی تکلیف ہوئے گی درد نال بلبلا اٹھو گے، چیخو گے، چلائو گے تے کوئی مرہم لان والا وی نہیں ہوئے گا۔ ہاں ایہہ سچ اے کہ خواب ہمیشہ پورے نہیں ہوندے، کدی ٹُٹ وی جاندے نیں پر اپنے خواباں نوں ٹُٹ دے ویکھن دا حوصلہ وی تے خدا کسے کسے نوں دیندا اے۔ ایہہ عمل انسان دے دل تے ظرف نوں کشادہ کر دیندا اے تے ایس نوں مزید خواب ویکھن توں باز نہیں رکھدا بلکہ مسلسل اکساندا رہندا اے۔ ایس نوں بے چین رکھدا اے تے اوہ اک دے بعد اک خواب ویکھنا شروع کر دیندا اے۔
خواب اوہ نہیں جیہڑے تسیں سوندیاں ویکھدے او بلکہ خواب اوہ نیں جیہڑے تہانوں سون نہیں دیندے۔ سُتی اکھاں تے جاگدی اکھاں دے خواب وچ ایہو تے فرق اے۔ نیند وچ ویکھے گئے خواب بوہت جلدی ذہن توں مٹ جاندے نیں پر جاگدی اکھاں دے خواب ہمیشہ دل و دماغ اُتے دستک دیندے رہندے نیں انسان نوں سون نہیں دیندے، جگائے رکھدے نیں، تڑپائے رکھدے نیں تے ایس نوں ’’نالہ نیم شب‘‘ وچ رب دے ساہمنے آنسو بہان اُتے مجبور کردے نیں۔ شیخ سعدی شیرازیؒ کہندے نیں کہ اللہ توں منگنا ہوئے تے اپنی اوقات ویکھ کے نہ منگنا بلکہ ایس دی شان ویکھ کے منگنا۔ میرے نیڑے اپنے خواباں نوں وڈا کرن لئی ایس توں بہتر جملہ کوئی ہور نہیں۔
پانی لئی روانی ضروری اے۔ پانی جے اک ای تھاں اُتے کھڑا رہوے تے فیر ایس دی شفافیت باقی نہیں رہندی، اوہ بوہت جلدی بدبودار جوہڑ وچ بدل جاندا اے۔ انج ای انسان دی زندگی تے ایس دے خیالات و افکار وچ روانی ضروری اے۔ بچپن توں لڑکپن، جوانی تے فیر بڑھاپے تیکر جے انسان دی سوچ تے فکر وچ کوئی تبدیلی نہ آئے اوہ مختلف طرح دے حالات تے لوکاں توں سبق نہ سکھے، ازمائش تے مشکلات وی ایس نوں نہ بدل سکن، نویں موقعے تے موافق حالات توں وی جے اوہ فائدہ نہ اٹھا سکے تے فیر ایس دی زندگی ٹھہرے ہوئے پانی دے تالاب جہی بدمزہ بن جائے گی۔
زندگی وچ پلٹ کے جھپٹنا تے جھپٹ کے پلٹنا بوہت ضروری اے تے پلٹن، جھپٹن دا حوصلہ انسان نوں جے کوئی شے دے سکدی اے تے اوہ اے جاگدی اکھاں دے خواب، تاریخ نے انج دے لاتعداد انساناں نوں اپنے سینے وچ محفوظ رکھیا اے جنہاں دے سر اُتے چھت نہیں سی، پیراں وچ جُتے نہیں سن، کھان دے دو نوالے وی نصیب نہیں سن پر ایہناں دے خواب سچے سن، ایہناں دے ولولے بلند سن، جیہڑے ایہناں نوں نہ صرف ایہناں کٹھن حالات نال لڑن دا حوصلہ دے رہے سن بلکہ مسلسل محنت اُتے وی اُبھار رہے سن۔ دنیا توں، لوکاں توں، اپنے حالات توں تے حتی کہ اپنے آپ توں وی بے نیاز ہو کے اوہ لگے رہے،چلدے، نسدے، ڈگدے پڑدے تے گھٹنیاں دے بل سہی پر اپنی منزل مقصود ول ودھدے رہے تے فیر اک ویلا آیا کہ جاگدی اکھاں نال ویکھے جان والے خواب اپنی تعبیر پا گئے۔ فیر کوئی امام غزالی بنیا، کوئی جابر بن حیان تے کوئی ایڈیسن، قائداعظم ، علامہ محمد اقبالؒ، اسٹیوجابز ، ڈاکٹر خالد جمیل تے کوئی ڈاکٹر امجد ثاقب۔
خواب نوں جیہڑی شے ایندھن فراہم کردی اے ایس دا ناں شوق اے۔ جے شوق نہ ہوئے تے فیر انسان دا خواب وی کسے کم دا نہیں۔ بغیر شوق تے محبت دے کوئی کم کرنا، انسان دی توانائیاں چوس تے سکدا اے پر کوئی شاندار رزلٹ نہیں دے سکدا۔ آئن سٹائن کہندا سی کہ، میں کوئی اعلیٰ دماغ یا سپرنیچرل انسان نہیں پر میرے کول جنون دی صورت وچ اک انج دی شے موجود اے جس نے میرے اُتے بوہت سارے راز کھول دتے۔ اوہ پاگل پن دی حد تیکر شیواں دے پچھے پئے رہندا، اوہ سوال پچھدا، جواب دی تلاش کردا تے ایسے شے نے ایس نوں دنیا دا وڈا سائنس دان بنایا۔
کسے وی غیر فطری کم کرن اُتے انسان نوں زور لانا پیندا اے تے اپنی استطاعت توں زیادہ توانائی خرچ کرنی پیندی اے۔ ایہہ کیفیت کجھ ویلے تیکر لئی تے جاری رکھی جا سکدی اے پر مستقل برقرار نہیں رکھی جا سکدی۔ پر ایسے کم وچ انسان دی دلچسپی تے محبت ہوئے تے ایس نوں اوہ انرجی دیندی اے کہ فیر اوہ اپنی بساط توں ودھ کے وی کوشش کر سکدا اے تے راتاں نوں جاگ کے وی ایس نوں مکمل کرن دی کوشش کردا اے۔
عموماً ایہہ سمجھیا جاندا اے کہ ذہین انسان زیادہ ترقی کردا اے پر حقیقت ایہہ وے کہ ذہانت توں زیادہ مستقل مزاجی انسان نوں کامیابی دلاندی اے۔ مسلسل لگے رہنا تے ناامید نہ ہونا، اوہ کنجی اے جس نال انسان کامیابی دا دروازہ کھول سکدا اے کیوں جے اوہ بار بار رب دا دروازہ کھٹکھٹاندا اے مینوں یاد اے کہ بچپن وچ اک وار ساڈے گوانڈھیاں نے ساڈے گھر کجھ گھلیا۔ برتن خالی کرن دے بعد میں واپس جا رہیا سی کہ امی نے پچھیا کتھے جا رہے او؟ میں کہیا، ایہہ برتن واپس کرن، والدہ نے کہیا، کوئی کجھ گھلے تے برتن خالی واپس نہیں گھلنے چاہیدے۔ فیر اوہناں نے برتن وچ کھان دی کوئی شے پائی تے مینوں کہیا، جائو ہن واپس کر کے آئو۔ اک انسان اپنے اندر اینی خودداری رکھدا اے کہ ُدوجے دے برتن نوں خالی گھلنا گوارا نہیں کردا تے اللہ دی ذات تے انسان توں زیادہ رحیم و کریم اے اوہ کنج اپنے بندے نوں مایوس کر سکدی اے جدوں بندہ بار بار محنت کردا اے تے اپنی محنت دے برتن نوں اللہ دے کول گھلدا اے تے اللہ وی ایس وچ کامیابی پا کے ایس نوں واپس کر دیندا اے۔
مستقبل مزاجی دا اک مطلب ایہہ وی اے کہ انسان روز بروز اپنے آپ نوں بہتر کردا جائے۔ اپنے خواباں نوں پان لئی زیادہ نہ سہی تے صرف اک فی صد ای اپنے آپ نوں روزانہ بہتر کر لیا جائے تے ایہہ قطرہ قطرہ مل کے دریا تے فیر سمندر بن جائے گا۔ راڈی گینز جیہڑا کہ تیراکی وچ اولمپک چیمپئن رہیا اے، اوہ کہندا اے کہ میں چمپئن شپ ایس لئی جتی کہ میں روز اپنے آپ نوں ہران دی کوشش کردا سی۔ پہلے دن پانی وچ جیہڑی میری تیراکی دی اسپیڈ ہوندی، اگلے دن میں ایس ریکارڈ نوں توڑدا تے ایس توں گھٹ ویلے وچ ٹارگٹ تیکر اپڑدا۔
تسیں جیہڑا وی خواب ویکھو، ایس نوں عظمت دے نال جوڑ دیو۔ تہاڈا خواب صرف تہاڈی ذات تیکر محدود نہ ہوئے۔بلکہ اللہ نال عہد کرو کہ جدوں وی میرے خواب پورے ہوئے میں ایس دے ذریعے تیری مخلوق دی خدمت کراں گا۔ خواب دے نال کسے مقصد نوں جوڑنا بہت ضروری اے۔ مقصد نہ ہوئے تے اوہ عظمت توں خالی ہوندا اے۔ کجھ عرصے پہلے 16ہزار لوکاں اُتے اک تحقیق ہوئی جس وچ ایہہ جانن دی کوشش کیتی گئی کہ جو لوک جیہڑے ملک و قوم تے معاشرے لئی کم کردے نیں اوہ تھکن دے باوجود وی لگے رہندے نیں، ایہو شے ایہناں نوں کامیابی دلاندی اے۔
جے تسیں خواب ویکھن دی ہمت کر لئی اے تے ہن تسیں اپنے خواب دی تکمیل اُتے یقین وی رکھو، کیوں جے یقین دے بغیر کامیابی ناممکن اے جے کرکٹ دا کھلاڑی گرائونڈ وچ اترن توں پہلے ایہہ سوچ رہیا ہوئے کہ اج میں نہیں کھیڈ سکاں گا تے ایس گل دا قوی امکان اے کہ اوہ زیرو اُتے آئوٹ ہو کے پویلین آ جائے گا۔ زندگی وی کرکٹ گرائونڈ وانگوں اے۔ تسیں جے ایس وچ اترن توں پہلے ای ہمت ہار بیٹھو گے تے کوئی اسکو نہیں بناپائو گے پر جے تہانوں اپنے آپ اُتے اپنی اہلیت اُتے تے اپنے خواباں اُتے یقین ہوئے تے فیر تہانوں ریکارڈ بنان توں کوئی نہیں روک سکے گا۔
تے آخر وچ نصیحت دے طور تے ایہہ گل وی پلے بنھ لوئو، جے تہاڈے خواب سچے نیں تے ایہناں اُتے انگلیاں اٹھن گیاں، قدغن لگے گی تے لوک وی ہسن گے کیوں جے تسیں معاشرے توں ہٹ کے کجھ کرن دی جرات کیتی اے ایس جرات نے تہانوں دُوجیاں توں منفرد بنا دتا اے۔ تسیں سینکڑیاں وچ اک ہو گئے او ایس وجہ نال تسیں دُوجیاں دی تنقید دا نشانہ بنو گے پر ایہہ ایس گل دی وی علامت اے کہ تسیں جیہڑا رستہ اختیار کیتا اے اوہ ٹھیک اے ہن تسیں اپنے خواباں دے نال کس قدر سچے او۔ ایہو سچائی تہانوں اوہ حوصلہ دیوے گی کہ تسیں ہر قسم دی تنقید تے نشتر زنی دے باوجود اپنی منزل ول ودھدے رہو گے۔ زندگی دے سفر وچ اختتام کدھرے نہیں، انسان اپنے آپ نوں فُل سٹاپ آپ لاندا اے۔ اوہ اودوں ہردا اے جدوں اوہ اپنی ہار دا یقین کر لیندا اے ایس لئی خواب ویکھدے رہو، اگے ودھدے رہو کیوں جے
ہر اِک مقام سے آگے مقام ہے تیرا
حیات ذوقِ سفر کے سوا کچھ اور نہیں