ساغر صدیقی۔۔۔

لکھت:ایم آر شاہد

جس دور میں لٹ جائے فقیروں کی کمائی
اس دور کے سلطان سے کوئی بھول ہوئی اے
(ساغر)
درویش شاعرساغر صدیقی نے جدوں اَکھ کھولی تے لوکاں کولوں اپنا ناں محمد اختر سنیا۔ ایہ 1928وچ انبالہ (مشرقی پنجاب) انڈیا وچ پیدا ہوئے۔ ایہناں دا فلمی ناں ناصر حجازی تے قلمی ناں ساغر صدیقی سی۔ اک لکھاری ہون دے ناطے ایہ ضرور جاننا ہاں پئی ساغر مقتول اے تے معاشرہ اوس دا قاتل اے۔ ظالم لوکاں نے ایہناں نوں وچکار بازار وَکھو وکھ حربیاں نال نیلام کیتا۔ ایہناں نوں ہر لحاظ نال قتل کیتا گیا… ایہ مقام بھانویں معاشی ہووے یا معاشرتی‘ علمی ہووے یا ادبی‘ سیاسی ہووے یا سماجی…ایہ زمانہ ایس دا قاتل اے تے ایہ مقتول اے۔ ایہ قتل خودغرضی‘ لالچ تے کم ظرفی دی تیز دھار چھری نال کیتا گیا۔ بھکھ ننگ تے مجبوریاں ایس دا مقدر سن…
لہور دے فٹ پاتھ ایس دا گھروار‘ کھلا آسمان ایس دے مکان دی چھت‘ غماں دی چادر ایس دا اوڑھنا بچھونا سی۔ اِٹّ ایس دکھاں دے مارے دا سرہانا سی۔ ایہو سارا کجھ ایس دی حیاتی دا ٹوٹل سرمایہ سی۔ باقی جہڑا علمی تے ادبی سرمایہ ہے سی اوہ زمانے دے خودغرضی بیوپاریاں‘ لالچی تے بے حس لوکاں نے لُٹ لیا…
ایہ کملے لوکی کیہ جانن پئی عاشق نوں سجدہ کرن دی مستی وچ ایس گل دا کوئی سروکار نئیں ہوندا کہ ایس دی پگ کھتے ڈِگی اے تے ایس دا سر محبوب دے پیراں اُتے کس انداز نال ڈِگدا اے۔
ساغر صدیقی بارے لکھن لئی قلم چکنا ہاں تاں ایس ویلے میرے ذہن وچ اک سوہنا جیہا منظر پھیل جاندا اے۔ جس وچ رچی بسی خشبو جئی مینوں اپنی لپیٹ وچ لے لیندی اے فیر اِنج لگدا اے جیویں میرے نیڑے آ کے کوئی ہولی جئی آکھدا اے…!
’’انج لگدا اے جیویں ہنی ہنی حضرت امام اعلیٰ مقام حسینؓ دی لاش کربلا وچ رولی گئی اے تے شاید! ایہ اوہی ویلا اے جدوں حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں صلیب اتے سجایا گیا تے منصوردی لہو وچ پجی لاش سولی اتوں اتاری گئی…! شہر دے لوکاں کول ایناں ویلا کِتھے سی کہ اوہ اوس شخص دے وارے سوچ بچار کردے جیہڑا اپنے دور دا سبھ توں وڈا دانش ورسی تے اوس دا سبھ توں وڈا ثبوت ایہ اے کہ اوہ ساغر صدیقی ویلے دے کٹہرے وچ کھڑا زمانے کولوں بھکھ ننگ تے انصاف لئی پکاردا رہیا۔ ظالم زمانہ ایس دے حال اتے دند کڈدا رہیا…!
جس کے ماتھے پہ نئی صبح کا جھومر ہوگا
ہم نے اس وقت کی دلہن کو بہت یاد کیا
(ساغر)
میں ایس منظر نوں بوہتی دیر نئیں ویکھ سکدا۔ پر ایہ منظر 1974 دی گرمیاں دے تپدے ہوئے دناں توں شروع ہوندا اے جدوں سرکلر روڈ اتے لہوری دروازے تے انارکلی دے نال نال ملیاں ہوئیاں گلیاں تے کوچیاں وچ اپنیاں ہڈیاں بھرے جثے نوں پھٹی پرانی کالی سیاہ چدر نال ڈھکی‘ ڈگدا ڈھیندا ساغر بوہت تھوڑا تھوڑا وکھائی دین لگ پیا سی۔ ہن گھمن پھرن دی ہمت وی جواب دے گئی سی۔
لہور وچ ایناں دناں وچ قیامت دی گرمی پے رہی سی۔ اک دوپہر وچ لہوری دروازے اپڑیا تاں مسلم مسیت دے مینار تھلے مینوں ساغر صدیقی نظر آیا۔ ہن اوس ویلے اوس نے اپنے کمزور تے لاغر جثے نوں سیاہ چدر لا سٹی سی۔ کھلیا کھلیا سفید کرتا پائی چھتری دے سہارے کھڑا سی۔ میں ٹریفک چیردیاں ہوئیاں ایس دے نیڑے اپڑیا۔ تاں اوس نے میرے وَل تکیا تے آکھیا…! ہاں تسیں ضرور پچھو گے کہ فقیر نے سیاہ چدر لا کے چٹا سفید کرتا کیوں پا لیا اے…؟ فیر آپو ای چھتری وَل اشارہ کیتا تے بولیا ’’ایہ میری صلیب اے…فیر کفن ورگے سفید کرتے نوں ہتھ لا کے آکھن لگا…
رب سچے وَل جاون دا ویلا نیڑے آ گیا اے تے میں کفن نال اپنے جثے نوں ڈَھک لیا اے۔ میں اگے ودھ کے پچھیا پئی تسیں کھٹے ٹر گئے سو۔ اوس نے اپنی بے نور ہوندیاں اکھاں جھپکیاں تے اپنے تیز تیز چلدے ساہواں نال سینے اتے ہتھ رکھ کے آکھیا…! میں ہن کھتے جا سکناں ہاں…؟ صرف چولا بدلن چلا گیا سی۔ ہن تے اسیں ساریاں تیاریاں پوریاں کرلئیاں نیں۔ ایہ بول آکھدیاں ہوئیاں ایس دی آواز کنب گئی۔ بس! فیر اوہ اخیری سوال دا جواب دتیوں بغیر اَگے ٹر گیا…!
سنا ہے وہاں اب تک سونے والے چونک اٹھتے ہیں
صدا دیتے ہوئے جن راستوں سے ہم گزر آئے
(ساغر)
ساغر صدیقی کفن پائیں تھکے تھکے ساہواں نال نیم جان ہو کے اپنے آپ نوں گھسیٹ رہیا سی۔ ایس دے کفن اتے خون دے نشان وکھائی دے رہے سن۔ جیویں ہتھ وچ پھڑیا خنجر جلاد بندے اتے ٹٹ پیندا ہووے۔ اوہ بند ہوندی آواز وچ کجھ آکھن دی کوشش کردا تاں منہ وچوں لہو وگ کے بلاں اتے پھیل جاندا جنہوں اوہ اپنی آستین نال پونجھ کے کجھ آکھن دی کوشش وچ کھنگن لگدا تاں ایس دی کفنی اتے لہو دیاں لکیراں ایدی حیاتی دا نقشہ کھچ دیندیاں۔ اپنے ایس لہو وچ ڈُبیا ساغر صدیقی ایس لسدے لسدے شہر اندر کئی دیہاڑے تیک لوکاں لئی تماشا بنیا رہیا۔ فیر کوئی تیجے دن لوکاں راہیں پتہ چلیا کہ لہو تھکدا تھکدا بے بسی دے نال مرجاون والا ساغر تے اک بوہت وڈا شاعر سی۔ بوہت وڈا مفکر سی۔ اک درویش اک فقیر تے بوہت وڈے انسان دا نکھریا روپ سی۔
برسی دے موقع اتے شام دے اوہ منظر وچ گواچ جاناں واں جدوں ایس دے مزار اتے موم بتیاں دی روشنی تے اگر بتیاں دی خشبو تے موتیے دے پھلاں دی مہک نثار ہو رہی سی۔ ویسے وی ساغر صدیقی نوں موتیے دے پھلاں نال بڑا پیار سی…!
لہور شہر دی جھلسن والی گرمیاں اندر شام دے ویلے موتیے دے پھل ایس دی چدر وچ بنھے ہوندے تے ہتھاں وچ موتیے دے ہار لہراندے سن۔ موتیے دے پھلاں توں لہو دے نشاناں تیک اک دکھاں درداں نال بھری داستان الم دے ہزاراں ٹوٹے کھلرے ہوندے نیں۔ میں ایہناں ٹوٹیاں نوں جوڑن لگیاں بوہت دور تیک نکل جانواں تاں میرے سامنے ساغر صدیقی آجاندا اے جس دے سنہری رنگ والے چہرے مورے اتے دکھیاریاں اکھاں ذہانتاں دیاں گواہیاں دیندیاں نیں…
زندگی جبر مسلسل کی طرح کاٹی ہے
جانے کس جرم کی پائی ہے سزا یاد نہیں
(ساغر)
ساغر بابا اتے جدوں فالج دا حملہ ہویا۔ تاں جھنگ شہر توں اک ادب نواز تے چاہن والے نے اخبار راہیں جدوں ایہ دکھ دی خبر پڑھی کہ فالج دا مریض ساغر اخبار مارکیٹ وچ پیا اے۔ اوس نے پنج سو روپے جناب احمد ندیم قاسمی ہوراں دے ناں گھلے کہ اوہ یہناں پیسیاں نوں ساغر صدیقی تیک اپڑا دین۔ قاسمی صاحب وَڈے دانشور سن۔ ایہناں کول اینی فراغت کھتے سی کہ اوہ اپنے دفتروں نکل کے اخبار مارکیٹ آون تے ساغر صدیقی نوں لبھن۔ اوہناں نے ایہ پنج سو روپیہ لہوری دروازے دے باہر اک کتاباں چھاپن والے نوں گھل دتے کہ اوہ ساغر صدیقی نوں لبھ کے دے دوے…!
سنیا ایں کہ لہوری دروازے دے ایس ناشر نے روزانہ ساغر نوں اپنے ادارے وچ بلاندے۔ پنج سو روپیاں وچوں دس دا نوٹ ایہناں نوں ہتھ وچ تھما دیندے تے اک غزل لکھوا لیندے۔ ایسے طراں پنج سو روپے دی رقم پنجاہ قسطاں وچ ساغر بابا تیک اَپڑی۔ کنے دناں وچ حساب بے باک ہویا۔ ایس دا کوئی اندازہ نئیں لگایا جا سکدا۔ کیوں جے ساغر بابا روزانہ دس روپے وصول کرن دے اصول نوں سرے توں ایں مندا نئیں سی تے جدوں کدی اوہ مسلم مسیت دے تھلے فٹ پاتھ توں لنگدا اوہ ایس نوں اٹھ کے پھڑ لیندے تے کاغذ قلم سامنے رکھ دیندے۔ ایس طراں ایس دیاں مجبوریاں نوں نیلام کیتا گیا۔ بولیاں لگیاں‘ زمانہ جت گیا‘ ساغر بابازمانے اگے ہار گیا۔
فقیہ شہر نے تہمت لگائی ساغر پر
یہ شخص درد کی دولت کو عام کرتا ہے
(ساغر)
سجنو…! ساغر صدیقی دی فنی عبادتاں تے ایس دی نکھری ہوئی شخصیت تے خدوخال نوں لفظاں وچ بیان کرنا ڈاڈھا مشکل کم ایں۔ ایس دی حیاتی اتے جھاتی پانا میری ہمت تے حوصلے توں باہر اے۔ رب سچا ایناں دی بخشش کرے آمین۔
ساغر بابا دیاں کتاباں دے ناں ایہ نیں۔ (1) لوح جنون (2) شیشہ دل (3) غم بہار (4) سبز گنبد (5) حضرت سلطان باہو دے دوہیاں دا اردو ترجمہ شامل اے۔ ایہناں دیاں ایہ کتاباں چھپ چکیاں نیں۔ (1) ساغر صدیقی (شخصیت تے فن) 2- داستان ساغر‘ 3- ساغر دی زندگی توں موت داسفر‘ 4- چادر صحرا (غزلاں دا چنائو) 5- شکست ساغر (حیاتی بارے) 6- ساغر صدیقی (نامور اہل قلم دے مضامین) 7- کلیات ساغر صدیقی (تمام شاعری) ایہناں توں علاوہ اوہناں نے بے شمار اردو تے پنجابی فلمی گیت لکھے۔ ساغر صدیقی دا انتقال 19جولائی 1974 نوں لہور دی اک فٹ پاتھ تے ہویا۔ مزار قبرستان میانی صاحب چوک چوبرجی ثریا عظیم ہسپتال دے پچھلے حصے وچ اے۔ ساغر بابا دا سچا یار تے ساغر میلے دا بانی بابا یونس ادیب وی 3ستمبر 2000 نوں وفات پا گئے تے ساغر بابا دے قدماں وچ ہمیشہ دی نیند سو گیا۔
یاد رکھنا ہماری قربت کو
قرض ہے تم پہ چار پھولوں کا
(ساغر)