خوف‘ تہاڈے سکون دا دشمن

کامیاب زندگی گزارن لئی اپنے اندروں ڈر تے تفکرات نوں کڈنا بہت ضروری اے

تحریر: قاسم علی شاہ

دونویں دوستاں نوں دریا دی سیر دا شوق سی‘ چنانچہ اک دن اوہناں نے پروگرام بنایا‘ اوہ دریا دے کنارے جا پہنچے تے اک ملاح نال کرایہ طے کر کے کشتی وچ بیٹھ گئے۔ کشتی چل پئی تے اوہ آپس وچ گپ شپ کردے ہوئے دریا دی روانی تے آسمان وچ اُڈدے پرندیاں نال لطف اندوز ہون لگے۔ اک دوست باتونی قسم دا سی۔ اوہنے اک نظر اپنے کم وچ مصروف ملاح اتے پائی تے اوہدے وَل متوجہ ہو کے پچھیا ’’چاچا جی تسیں ایہہ کم کدوں توں کررہے او؟‘‘ ملاح بولیا: ’’اسیں خاندانی ملاح آں۔ میرا دادا وی ملاح سی بلکہ اوہدا تے انتقال وی ایسے دریا دے پانی وچ ہویا سی‘‘۔ ’’چنگا‘ اوہ کیویں؟‘‘ مسافر نے افسوس تے تجسس نال ملے جلے لہجے وچ آکھیا۔ ’’اک دن پتوارٹھیک کردیاں ہویاں اوہدا پیر پھسلیا تے اوہ پانی وچ جا ڈِگا۔ بدقسمتی نال اوس دن طغیانی آئی ہوئی سی۔ اوہنے کافی دیر تک ہتھ پیر مارے لیکن بچان والا کوئی نہیں سی۔ چنانچہ دون دن مگروں اوہدی لاش ملی‘‘۔ ’’اوہ‘ ایہ تے بڑے افسوس دی گل اے‘‘ مسافر پریشان ہویا لیکن اپنی باتونی طبیعت توں مجبور ہو کے اک ہور سوال پچھ بیٹھا‘‘ تے تہاڈے والد؟‘‘ اوہ وی ملاح سن تے ایسے دریا وچ ڈُب کے فوت ہوئے‘‘۔ ملاح دا جواب سن کے مسافر ہور وی رنجیدہ ہویا تے فیر بولیا: ’’جدوں ایہ ایس قدر خطرناک پیشہ اے تے فیر ایہنوں چھڈ کیوں نہیں دیندے؟‘‘
ملاح نے دور آسمان وَل ویکھیا‘ اک لما ساہ لیاتے فیر مسافر نال مخاطب ہو کے بولیا: ’’چنگا مشورہ اے مگر اک سوال میرا وی اے‘‘۔ جی جی پُچھو چاچا جی‘‘۔ ’’ایہ دسو کہ تہاڈے دادا کتھے فوت ہوئے سن؟‘‘ ملاح نے پہلا سوال سٹیا۔ مسافر نے کجھ دیر سوچیا تے فیر بولیا: ’’اوہ چارپائی اتے فوت ہوئے سن۔ اوہناں دی عمر کافی ہو چکی سی‘ آخری دناں وچ بیماری شدت اختیار کر گئی سی‘کافی علاج کروایا لیکن افاقہ نہیں ہویا تے بالآخر اوہ اللہ نوں پیارے ہو گئے‘‘۔ ’’ہوں‘‘ ملاح نے سر ہلایا تے دُجا سوال پچھیا ’’تے تہاڈے والد؟‘‘ مسافر کجھ ڈگمگایا‘ کیوں جے اوہ سمجھ چکیا سی کہ ملاح اوہنوں گھیر رہیا اے مگر جواب تے دینا ای سی‘ تے اوہ بولیا: ’‘اوہ وی اپنے پیو وانگوں چارپائی اتے فوت ہوئے سن‘‘۔ ملاح نے غصے نال آکھیا: ’’جدوں چارپائی ایس قدر خطرناک شے اے تے فیر ایہنوں چک کے سٹ کیوں نہیں دیندے!!
ایہہ کہانی ہے تے کافی پرانی لیکن ایہہ اک بہترین نکتے نوں بیان کردی اے کہ ایس دنیا وچ جے کامیابی نال زندگی گزارنی اے تے اپنے ڈر تے خوف نوں کڈنا ہووے گا۔ اک فطری شے نوں ایس سوچ دے نال چھڈ دینا کہ ایہدے پاروں تے فلاں دی جان چلی گئی سی‘ عقل مندی نہیں۔ کیوں جے سارے انسان ایسے سوچ دے مطابق زندگی گزارن لگ پئے تے فیر دنیا دا نظام ای نہیں چل سکے گا۔
انسان جنہاں جذبات تے احساسات دے نال پیدا ہوندا اے اوہناں وچ اک خوف وی اے۔ لیکن ریسرچ ایہہ دسدی اے کہ انسان فطری طور تے صرف دو شیواں تیز آواز تے اُنچائی توں خوفزدہ ہُندا اے۔ ایس دے علاوہ باقی خوف والدین‘ ماحول تے لوکاں دے پیدا کردہ ہوندے نیں۔ خوف ایس قدر خطرناک شے اے کہ ایہہ انسان دی ساری شخصیت نوں تباہ کر کے رکھ دیندا اے۔ ایہ سب توں پہلے انسان دے اعتماد نوں دبوچ لیندا اے تے فیر چنگا بھلا‘ مضبوط انسان وی اعتماد توں محروم ہو جاندا اے۔ ایہہ انسان دی عزت نفس نوں وی ختم کر دیندا اے۔ ایہہ اوہدے اندر پلدے حوصلیاں تے عزماں نوں ماند کر دیندا اے تے انسان نے اپنی زندگی نوں شاندار بنا ئون لئی جہڑے وڈے وڈے سفنے ویکھے ہوندے نیں‘ اوہناں نوں پان وچ اک وڈی رکاوٹ بن جاندا اے۔
انسان دے اندر موجود چند خوف تے اوہ ہوندے نیں جہڑے والدین اپنی لاعلمی دی بنا تے بچپن وچ اوہدے وچ پیدا کر دیندے نیں۔ جیویں کسے جاندار‘درندے‘ مخصوص نام یا فیر کوئی فرضی کردار۔ بچپن دا ایہہ خوف انسان دے نال اک لمے عرصے تک رہندا اے تے جے اوہدے اتے ویلے تے قابو نہ پا لیا جاوے تے فیر وڈی عمر دا ہو کے وی انسان اعتماد تے دلیری توں محروم ہوندا اے۔ انسان دی ایس کمزوری دا فیدہ فیر دُجے لوک وی چکدے نیں۔ تہانوں مارکیٹ وچ کسے ’’دوغلے‘‘ بندے نال کوئی کم پے جاوے یا فیر کسے نیم حکیم قسم دے ڈاکٹر نال کوئی مسئلہ‘ اوہ تہانوں ایسے ایسے اندیشیاں وچ پا دیوے گا کہ فیر تہانوں اپنا مستقبل دھندلا نظر آن لگ جاوے گا تے ایہو ہیرا پھیری کر کے اوہ تہاڈے کولوں پیسے بٹورن دے چکر وچ ہُندے نیں۔ ایسے انسانی کمزوری پاروں پوری اک انڈسٹری چل رہی اے۔ میڈیا تے سوشل میڈیا دے اشتہاراں وچ والاں دی خشکی توں لے کے لائف انشورنس تک‘ ہر تھاں غیر محسوس انداز وچ ویکھن والے دے ذہن وچ ’’عدم تحفظ‘‘ دا احساس پیدا کیتا جاندا اے تے ایہنوں اپنی پراڈکٹ خریدن دی ترغیب دے کے ایس ’’مصیبت‘‘ توں بچن دا مشورہ دتا جاندا اے۔
’’درد‘‘ انسان نوں اینا تڑپاندا اے جنہا اوس درد دا خوف انسان نوں بزدل بنا دیندا اے۔ تسیں کدی انجکشن لگوان دا تجربہ کیتا ہووے گا۔ سوئی جسم وچ داخل ہون دی تکلیف اینی نہیں ہوندی جنی کہ جدوں ڈاکٹر دوائی دا ڈھکن کھولدا اے‘ سرنج نوں بھردا اے تے فیر تن انگلیاں وچ پھڑ کے تہاڈے ول ودھدا اے تے لاشعوری طور تے تہاڈے جسم توں جھرجھری نکل جاندی اے۔ امریکہ تے دُجے ملکاں وچ سزائے موت دی سزا پھانسی نال بدل کے انجکشن دے ذریعے موت کرد تی گئی اے لیکن اوتھے دے ڈاکٹراں دا خیال اے کہ ایہہ بوہتا اذیت ناک عمل اے کیوں جے ایہدے لئی قیدی نوں اک خاص قسم دے بیڈ اتے لٹا کے اوہدے پورے جسم نوں بنھنا پیندا اے۔ اوس ویلے قیدی پورا زور لا کے خود نوں آزاد کرنا چاہندا اے۔ موت دا خوف اوہدے سر اتے سوار ہوندا اے تے ایسے دہشت دے عالم وچ اوہدا جسمانی نظام وی گڑبڑا جاندا اے تے فیر ڈاکٹراں نوں انجکشن لان لئی ادھے ادھے گھنٹے تک قیدی دی نس ای نہیں ملدی۔
اک افسانوی کہانی اے کہ اک بزرگ درخت تھلے بیٹھے سن کہ سامنے توں طاعون دی وبا گزری۔ بزرگ نے اوہدے کولوں پچھیا: ’’کتھے جان دا ارادہ اے؟‘‘ وہاب نے آکھیا: ’’کول دے شہر جا رہی آں‘ اوتھے میں 100بندیاں نوں اپنی لپیٹ وچ لینا اے‘‘۔ کجھ مہینیاں مگروں اوہ بزرگ اوسے درخت تھلے بیٹھے سن کہ طاعون دی وبا اک واری فیر اوتھوں گزری۔ بزرگ نے شکوہ بھری نگاہواں نال وبا نوں ویکھیا تے بولیا:
’’توں تے آکھیا سی کہ میں 100بندیاں دی جان لینی اے‘ اوتھے تے ہزار لوکی مر گئے نیں‘‘۔ طاعون دی وبا بولی: ’’میں 100ای بندیاں نوں ماریا‘ باقی تے میرے خوف نال مر گئے‘‘۔
خوف دی بہت ساری قسماں ہو سکدیاں نیں۔ بعض ویلے انسان ایسی شے یا صورتحال توں خوفزدہ ہوندا اے جہڑی اوہدے سامنے ہوندی اے۔ جیویں رات دے انھیرے وچ انسان پیدل گھر آ رہیا ہووے تے اوہدے سامنے کوئی خوفناک درندہ آ جاوے۔ ہن یا تے انسان اوہدا مقابلہ کرے گا یا فیر کوئی تدبیر کڈ کے اوتھوں نسن دی کوشش کرے گا۔ اک ہور صورت ایہہ ہے کہ انسان دے سامنے کوئی شے نہیں ہوندی لیکن فیر وی اوہ خوفزدہ ہوندا اے۔ جیویں اوہ انسان جہڑی ڈرائونی فلماں یا ویڈیو کثرت نال ویکھدا اے تے اکثر اوقات کلیاں وچ اوہنوں لگدا اے کہ میرے پچھے کوئی چڑیل یا دیو کھلوتا اے لیکن جدوں اوہ پچھے مڑ کے ویکھدا اے تے کجھ وی نہیں ہوندا۔ فیر اوہنوں اپنے اتے ہسی آندی اے کہ چڑیل نوں تے اج تک کسے انسان نے نہیں ویکھیا فیر اک فرضی شے کولوں میں کیویں ڈر گیا۔
کدی انسان مستقبل دے خوف وچ مبتلا ہو جاندا اے۔ ایہ خوف دی بڑی خطرناک قسم اے۔ یقین دی کمزوری انسان نوں ایس خوف وچ مبتلا کر دیندی اے۔ ایسے شخص دا ’حال‘ کنا ای شاندار تے نعمتاں نال بھرواں ہووے لیکن ایہہ سوچ سوچ کے اوہدی راتاں دی نیندر اُڈ جاندی اے کہ پتہ نہیں میرا مستقبل کیسا ہووے گا؟ ایہ خوف اوہدے اندر ہور دی تڑپ پیدا کردیندا اے
تے اوہ نفس دا غلام بن جاندا اے۔ اج دی نویں نسل نوں ایہ فکر اے کہ ڈگری تے لے لئی لیکن نوکری دا کیہ ہووے گا؟ جہڑے جوان دا ویاہ نہیں ہویا‘ اوہ سوچدا اے کہ ویاہ مگروں بالاں دا تے اوہناں دی فیساں دا خرچہ کیویں چکاں گا؟ ایہ سارے خوف دی اوہ قسماں نیں جہڑیاں انسان نوں ذہنی طور تے بے حد متاثر کر دیندیاں نیں۔
خوف دے اسباب دی جے گل کیتی جاوے تے دُجیاں دے نال موازنہ اک وڈا کارن اے۔ اج کل ہر بندا اپنے معیار زندگی نوں بہتر کرنا تے دُجیاں توں اگے ودھنا چاہندا اے تے ایسے ریس نے انسان نوں ایس خوف وچ مبتلا کر دتا اے کہ جے دوجے لوکی میرے توں اگے ودھ گئے تے معاشرے وچ میری حیثیت دا کیہ ہووے گا۔
جدوں انسان دا اپنے رب اتے توکل کمزور ہووے تے اوہ فیر انساناں نال توقعات جوڑ لیندا اے۔ ایہہ اک ہور فیکٹر اے جہڑی انسان نوں خوف وچ مبتلا کر دیندی اے۔ اوہ ڈردا اے تے ہر ویلے ایس فکر وچ مبتلا ہوندا اے کہ جے فلاں بندے نے میری توقعات دے مطابق میرے نال معاملہ نہ کیتا تے میرا کیہ ہووے گا؟ اک ہور شے جہدا سامنا انسان نوں اپنی ذاتی تے پیشہ وارانہ زندگی وچ کرنا پیندا اے اوہ اے کماں نوں ٹالدے رہنا۔ جدوں اج دا کم کل دے دن اتے منتقل ہوندا اے تے اوہ انسان وچ تنائو وی پیدا کر دیندا اے۔ا نسان سمجھدا اے کہ اج دے دن میں ایس کم کولوں جان چھڈا لئی لیکن درحقیقت اوہ خود نوں خوف دے حصار وچ قید کر لیندا اے۔خوف انسان دی توانائیاں دا دشمن اے۔ ہر اوہ بندا جہڑا ایہنوں اپنے دل و دماغ وچ لئے پھردا اے اوہ اپنی معمولی مشکلاں نوں وی بہت وڈی بنا لیندا اے۔ اوہ رسک لین توں ڈردا اے۔ اوہ دوجیاں اتے اعتماد نہیں کر سکدا‘ اوہ کجھ وڈا نہیں سوچ سکدا تے فیر ظاہر اے کہ کجھ وڈا کر وی نہیں سکدا۔ ایہہ ایسا زہر اے جہڑا انسان دے قوت ارادی تے اعتماد نوں مار دیندا اے۔
یاد رکھو کہ زندگی وچ ترقی اوہو انسان کر سکدا اے جہڑا اپنے اتے اعتماد رکھدا اے‘ جہڑا یقین نال بھرواں اے تے جہدے اندر بہادری اے۔ ڈر تے خوف وچ مبتلا انسان نوں خوش قسمتی نال جے کوئی چنگا منصب مل وی جاوے تے اوہ ایہنوں برقرار نہیں رکھ سکدا تے بہت چھیتی تنزلی دا شکار ہو جاندا اے۔
خوشی دی گل مگر ایہہ ہے کہ ا نسان کسے وی طرحاں دے خوف وچ مبتلا ہووے‘ اوہنوں کنٹرول کرن دی صلاحیت اوہدے اندر موجود ہوندی اے۔ ماہرین نفسیات نے ایہدے لئی کجھ تدبیراں دسیاں نیں۔ خوف ویلے جے اپنے پنجوں حواس نوں متحرک رکھیا جاوے تے انسان بڑی حد تک ایہدے اتے قابو پا لیندا اے۔ مثلاً کسی صورتحال وچ جے تسیں خوف دے مارے بالکل ساکت ہو جاندے او تے اپنا اک ہتھ دوجے ہتھ اتے مارو۔ اپنی گردن نوں سہلائو۔ تہاڈے ہتھ وچ موبائل یا کی چین موجود ہووے تے اوہدے نال ہلکے انداز وچ کھیڈو۔ خوف توں نکلن دا اک بہترین طریقہ اپنی پسندیدہ خشبو یا پرفیوم سُنگھنا اے۔تسیں اپنے کالر یا کف اتے خشبو لائے رکھو تے جدوں کسے صورتحال توں ڈرن لگو تے اوہنوں سنگھو۔ اک طریقہ ایہہ وی اے کہ جہڑی شے کولوں تہانوں خوف آندا اے اوہدے ول اپنا ذہن متوجہ نہ کرو۔
مثلاً تہانوں لفٹ وچ چڑھن توں ڈر لگدا اے تے لفٹ وچ داخل ہون مگروں تسیں اپنے آسے پاسے لوکاں نوں ویکھو۔ اوہناں نال گل بات کرو یا فیر لفٹ دے اندر لگی شیواں اتے غور کرو۔ خوف توں نکلن لئی تسیں اپنی سنن دی حس نوں وی استعمال وچ لیا سکدے او۔ اپنا پسندیدہ نغمہ‘ قوالی‘ تلاوت یا کوئی وی آواز سن کے تسیں خود نوں خوف دی حالت توں باہر لیا سکدے او۔ اک ہور ترکیب جہڑی اکثر کھیڈاری استعمال کردے نیں اوہ چیونگم چبانا اے۔ ایہہ دراصل انسانی اعصاب اتے تنائو دے حملے نوں روکدی اے تے ایہدی وجہ نال انسان خود نوں ہلکا محسوس کردا اے۔
خوشحال‘ مطمئن تے کامیاب زندگی گزارن لئی اپنے اندروں غیر ضروری خوف تے ڈر دا خول توڑنا تے ایہدے توں باہر آنا بہت ضروری اے۔ ایہ یاد رکھو کہ ایہ سارے خوف تہاڈی فطرت دا لازمی حصہ نہیں نیں بلکہ ایہ تہاڈے دل وچ پائے گئے نیں تے تسیں جے تھوڑی جئی ہمت دا مظاہرہ کرو تے ایہناں ساریاں اتے قابو پا سکدے او۔ ایس خطرناک چنگل توں بچن لئی اک بہترین ہتھیار اللہ اتے توکل اے۔ جدون انسان اپنی ساری فکراں‘ اندیشیاں تے خوف نوں رب دے اگے رکھ دیندا اے تے اپنے دل وچ صرف اوہدی محبت تے توکل نوں جگہ دے دیندا اے تے فیر اوہدی دنیا وی بہترین ہو جاندی اے تے آخرت وی۔
٭…٭…٭