مسئلہ کشمیر …پس منظر تے پیش منظر

راحت نسیم سوھدروی

1947وچ جدوں تقسیم ہند دے نتیجے وچ دوآزاد ریاستاں ہندوستان تے پاکستان دے قیام دا فیصلہ ہویاتے قرار پایا کہ مسلم اکثریتی علاقے پاکستان دا حصہ ہون گے جد کہ پنج سو دے کول کول آزاد تے نیم ریاستاں بارے طے پایا کہ مسلم اکثریتی آبادی والی ریاستاں پاکستان نال ملحق ہون وچ آزاد ہون گئیاں البتہ جے کسے ریاست وچ مسلماناں دی اکثریت ہووے تے حکمران غیر مسلم ہووے تے ایسی صورت وچ فیصلہ جغرافیائی حالات تے عوام دی مرضی نال ہووے گا مگر اک سازش دے تحت ریڈ کلف ایوارڈ دے جانبدارانہ فیصلے پاروں ہندوستان نوں گرداسپور ضلع دی بعض تحصیلاں دے کے ہندوستان لئی کشمیر تک غیر قدرتی رستہ پیدا کردتا گیا۔ ایس سلسلے وچ اوس ویلے دے وائسرائے ہند لارڈ مائونٹ بیٹن دا کردار تے ریڈکلف دی سازش ہن تریخ دے صفحیاں اتے پوری طرحاں عیاں ہو چکی اے تے ریڈ کلف دے سیکرٹری کرسٹن فرجواس دا عینی شاہد تھانے وی اپنے بی بی سی نوں اک انٹرویو وچ ایہدی تصدیق کردتی سی۔
وادی کشمیر جنہوں جنت اراضی آکھیا جاندا اے تے جہدے متعلق بادشاہ جہانگیر نے تزک جہانگیری وچ لکھیا اے کہ جے روح زمین اتے جنت نظیر خطہ اے تے اوہ وادی کشمیر اے۔ ایہ وادی ہمیشہ توں اسلام دا گہوارہ رہی اے۔مغلاں دے دور وچ ایہنوں صوبے دا درجہ حاصل رہیا فیر جدوں انگریز حکمران بنے تے وی اوہدی وکھری حیثیت قائم رہی۔ اک سو سال دے اقتدار مگروں 1846 وچ معاہدہ امرتسر دے تحت مہاراجہ گلاب سنگھ ڈوگر نوں 75لکھ نانک شاہی(روپے) تے سالانہ کجھ بکریاں تے شالاں دے عوض فروخت کر دتا۔ گلاب سنگھ نے کشمیریاں اتے انسانیت سوز ظلم ڈھائے فیر اوہدے پوتے ہری سنگھ نے وی ایہو سلوک رکھیا۔ ایتھوں تک کہ کشمیری خود نوں ایس خاندان دا غلام سمجھن لگے۔ ایس ڈوگرہ خاندان دا دور حکومت مسلماناں لئی سیاہ دور ثابت ہویا۔ مسلماناں نوں سیاسی معاشی تعلیمی تے سماجی طور تے ختم کرن دی سعی ہووے جدکہ برہمناں نوں جہڑے کشمیری پنڈت کہلاندے سن ہر طرحاں نال مضبوط بنایا گیا جہدے توں مسلماناں دے صبر دا پیمانہ لبریز ہو گیا تے 1924 وچ وائسرائے ہند لارڈ ریڈنگ نوں یادداشت پیش کیتی کہ اوہناں دے مسائل دا مداوا کیتا جاوے۔ لارڈ ریڈنگ نے اوہدے اتے کمیٹی بنائی مگر اوہدے جان مگروں مہاراجہ ہری سنگھ نے ایہ کمیٹی ای ختم کر دتی جہدے تے مسلماناں نے بھرواں احتجاج کیتا۔ مسلمان رہنما عبدالقدیر نے قیادت کیتی تے ریلی نال خطاب کیتا جہدے اتے اوہنوں گرفتار کر لیتا گیا۔ 13جولائی 1931 نوں اوہدے خلاف سری نگر جیل وچ مقدمہ دی سماعت ہوئی تے مسلماناں نے جیل دے باہر دھرنا دے دتا مگر ڈوگرہ حکمراناں نے تشدد دی انتہا کردتی تے گولیاں چلا دتیاں۔ 13بندے شہید ہوئے تے بے شمار نذر زندان ہوئے جہدے تے پورے ہندوستان دے مسلمان اظہار یکجہتی لئی نکل آئے تے اک کمیٹی بنائی تے آزادی کشمیر لئی جدوجہد دا آغاز کر دتا۔ 1943 وچ قائداعظم نے وی کشمیر دا دورہ کیتا۔1947 وچ جدوں تقسیم ہند دا فیصلہ ہویا تے کشمیر جہڑا ہر اصولی قنونی اخلاقی تے جغرافیائی لحاظ نال تے تقسیم ہند دے فارمولے دے مطابق پاکستان دا حصہ بندا سی نوں متنازعہ بنا دتا گیا جہدے تے طے ایہ پایا کہ صورتحال نوں ایسے طرحاں رکھیا جاوے مگر ریڈکلف دے غلط تے جانبدارانہ فیصلہ پاروں ہندوستان نے گرداسپور دے رستے توں رسائی حاصل کر لیتی تے مہاراجہ ہری سنگھ نوں معزول کر کے اپنی فوجاں کشمیر وچ داخل کر کے قبضہ کر لیتا تے جواز ایہ دتا کہ ہری سنگھ نے دو مہینے پہلے تحریری طور تے ہندوستان نال الحاق دی درخواست کیتی سی جہڑی قبول کر لیتی گئی اے جد کہ ہری سنگھ دو مہینے گیارہ دن پہلے قبل حالات نوں فی الحال جوں دا توں رکھن دا معاہدہ کر چکیا سی ویسے وی ہری سنگھ عوام دا نمائندہ نہیں سی تے اوہنوں اقتدار اپنے دادا کولوں
وراثت وچ ملیا سی جہنے اقتدار انگریز کولوں معاہدہ امرتسر دے تحت خریدیا سی۔ ہندوستان ایس نام نہاد دستاویز دی آڑ وچ اپنی فوجاں کشمیر وچ لے آیا تے قبضہ کر لیتا۔ حکومت پاکستان نویں نویں بنی سی تے انتظامیہ مسئلیاں وچ اُلجھی ہوئی سی۔ کسی طرحاں مستحکم نہیں سی بے شمار مالی سیاسی انتظامی فوجی تے اقتصادی مسئلے سن جد کہ کشمیری عوام اٹھ کھڑے ہوئے تے کجھ حصہ آزاد کرا کے آزاد کشمیر حکومت قائم کر دتی تے ہندوستان آپ ای اقوام متحدہ وچ چلا گیا جتھے تسلیم کیتا کہ ایہ متنازعہ علاقہ اے جہدا تصفیہ ہونا اے۔ ایہدی فوجاں عارضی طور دی اے تے کشمیریاں نوں اپنے مستقبل دے فیصلہ دا اختیار ہووے گا کہ اوہ ہندوستان یا پاکستان جہدے نال مناسب سمجھن الحاق کرن۔ ایس سلسلے وچ باقاعدہ رائے شماری ہووے گی جہدے تے اقوام متحدہ نے رائے شماری دی قرارداد منظور کر لیتی مگر ہندستان چانکیہ دے اصول سیاست دے تحت کہ مفاد لئی دھوکا تے جھوٹ جائز اے ایس طرحاں اپنے ای اعلان توں منکرہوگیا تے ہن تک مسلسل ٹال رہیا اے۔ اہل کشمیر ویکھدے تے سوچدے رہے مگر جدوں کوئی دادرسی نہ ہوئی تے اٹھ کھڑے ہوئے۔ کشمیری مسلماناں دی سعی نکام بنان لئی اوہناں دی تنظیم آل جموں و کشمیر کانفرنس دے چوہدری غلام عباس دے سامنے نیشنل جموں کشمیر کانفرنس
دے شیخ عبداللہ نوں وزیراعظم نامزد کردتا۔ ایس طرحاں شیخ عبداللہ پنڈت نہرو دے ہم رنگ دام وچ آ گئے تے ہندوستان دی سازش کامیاب ہو گئی۔ جے شیخ عبداللہ غداری دا مرتکب نہ ہوندا تے اج کشمیر آزاد ہوندا مگر شیخ عبداللہ دا انجام اوہو ہویا جہڑا غداراں دا ہوند ااے کہ اوہ استعمال ہون مگروں جیل بھیج دتے گئے۔ ہن تے ہری سنگھ دے پتر وی تریخ دی سچائیاں ہندوستان دی پارلیمنٹ وچ بیان کر چکے نیں۔
مسئلہ کشمیر اتے ہندوستان تے پاکستان وچ 1965,1948 تے 1971 وچ تن جنگیاں ہو چکیاں نیں مگر بھارت ٹس توں مس نس نہیں ہویا تے اپنی ہٹ دھرمی اتے قائم اے۔ انج ایہ مسئلہ اج وی معلق تے اقوام متحدہ دے ایجنڈے اتے اے بلکہ اوہنوں تقسیم ہند دا نامکمل ایجنڈا آکھیا جاندا اے۔ا یہناں حالات وچ اہل کشمیر لئی کوئی رستہ باقی نہیں رہیا تے اوہ اٹھ کھڑے ہوئے جہدا نتیجہ ایہ نکلیا کہ خطہ جنت نظیر وچ لہو دی ندیاں بہہ رہیاں نیں۔ 1990 مگروں ایہ تحریک زور پھڑ گئی تے ہندوستان نے 5 اگست 2019 نوںآئین دی شق 35 اے تے 370 دے تحت کشمیر دی خصوصی حیثیت ختم کر کے نہ صرف بھارتی آئین دی خلاف ورزی کیتی بلکہ ایس تحریک نوں مزید گرما دتا تے جہاد دے نویں دور دا آغاز ہویا۔ کشمیری حریت پسند اپنے لہو نال نویں تریخ رقم کرن لگے نیں جہدی اک اک سطر قیامت تک مسلماناں تے مظلوماں دے لہو نوں گرماندی رہوے گی۔ اگرچہ ایہ تحریک تے پچھلے 74 ورھیاں توں جاری اے مگر جہڑی شدت ہن آئی اے اوہنے ساری دنیا نوں متوجہ کر لیتا اے تے ساری دنیا دے ذرائع ابلاغ اتے تذکرہ اے تے دنیا دے ہر فورم اتے موضوع بحث اے۔ آخر کیوں نہ ایہدے اثرات محسوس کیتے جان کہ ہزاراں بندے اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کرچکے نیں تے روز اوہناں وچ وادھا ہو رہیا اے۔ کشمیری حریت پسند ٹارچر سیلاں وچ انسانیت سوز ظلم برداشت کر رہے نیں۔ اوہناں دے گھر جلائے جا رہے نیں۔ روزمرہ دی ضروریات زندگی مفقود ہو کے رہ گئیاں نیں۔ آخر اوہناں دا قصور ایہ ہے کہ اپنا حق منگدے نیں۔ کشمیری جہڑے بزدلی دے طعنے سن سن کے عاجز آ چکے سن ہن اگ تے لہو وچ نہا کے اوہدا جواب دے رہے نیں تے آزادی دے حسین سفنے لے کے نکل چکے نیں۔ ہندوستان ایہناں نوں ختم کرن لئی پورا زور لا رہیا اے تے آخری دائو پیچ لڑا رہیا اے مگر کشمیری عوام بھارتی ریاستی مشینری نوں مفلوج کر چکے نیں۔ بندوق نال دبان دی سعی نے بندوق اوہناں دے ہتھ وچ دے دتی اے۔ اوہ موت و حیات دی کشمکش وچ اوس راہ دے مسافر بن چکے نیں جہڑی روئے مقتل نوں جاندی اے۔ اوہ اپنے اذیت ناک صبر دا دامن تار تار کر کے عزم تے حوصلہ نال بے مثال قربانیاں نال تحریک حریت نوں فیصلہ کن موڑ اتے لے آ ئے نیں۔ ہندو مہاسبھا دا ایہ خیال غلط ثابت کر دتا اے کہ ویلا گزرن دے نال کشمیری قوم دا جذبہ حریت ٹھنڈا پے جاوے گا تے کشمیری غلامی نوں مقدر جان کے حالات نال سمجھوتہ کر لین گے۔ اہل کشمیر دی جدوجہد نے ایہ تے دس دتا اے کہ ہندوستان نال الحاق دا معاملہ تے ختم باب اے ہن ایہ تحریک صرف الحاق پاکستان دی اے تے کسے رائے شماری دی لوڑ نہیں رہی۔ شہادت یا آزادی ای ہر کشمیری دی منزل بے جبرو تشدد دا ڈرامہ تے دبان دی سعی ہن آخری موڑ اتے اے۔ کشمیر لہو لہو اے ہندوستان دا ظلم و تشدد ہندو دی نکامی دی صدا اے جہدے توں کشمیریاں دا جذبہ ایمانی ہور پختہ ہو رہیا اے۔ سید علی گیلانی دی نماز جنازہ ایہدا واضح اظہار اے۔
کشمیر دے فلک بوس پہاڑ تے چناراں دی لیناںتوں ایس ویلے امید صبح آزادی دے امید افزا نغمیاں نال وادی کشمیر گونج رہی اے تے صاف نظر آ رہیا اے کہ بھارت سینا دی شکست یقینی تے کول اے۔ اہل کشمیر مسلماناں دی جدوجہد نے سب نوں لاجواب کر دتا اے کہ جے کشمیری آزادی چاہندے نیں تے خود کیوں نہیں نکلدے اوہ جس طرحاں خوابیدی دا لبادہ
تار تار کر کے مجاہدانہ سرگرمیاں وچ مصروف نیں ہن تے ساری دنیا ورطہ حیرت وچ اے ۔ اگرچہ اوہناں دی ایہ کوشش پچھلے 74 ورھیاں دی جدوجہد دا تسلسل اے مگر ہن ایہدے وچ شدت دسدی اے کہ صبح ہون والی اے۔ بعض عناصر خودمختار کشمیر دی گل کر کے ایس تحریک نوں کمزور کرنا چاہندے نیں۔ ایہناں مشکل حالات وچ کشمیر دی درودیواراں اتے پاکستان دے نعرے لکھنا ایس گل دا اظہار اے کہ اوہ الحاق پاکستان دی جنگ لڑ رہے نیں۔ ایس طرحاں ایہ تحریک تکمیل پاکستان دی اے مگر ساڈی بے حسی ملاحظہ ہووے کہ اسیں ایس مسئلہ اتے اتفاق رائے نال اعلان کرن دے بجائے سیاست چمکا رہے آں۔ کشمیر دابھارت دے نال رہنا تقسیم دے اساسی فارمولادے منافی اے۔ قائداعظم نے کشمیر نوں پاکستان دی شہ رگ قرار دتا سی۔ ایس طرحاں ایہ ساڈی اپنی جنگ اے۔ تریخ دا نازک موڑ سانوں پکار رہیا اے کہ اسیں فروعی مسئلیاں توں اتے ہو کے آزادی کشمیر لئی کوئی ٹھوس کم کرئیے۔ کشمیری جہڑے امت رسول نیں اوہناں دا لہو پکار رہیا اے کہ ا وہناں نوں اسلام نال محبت تے ملت واحدہ نال تعلق دی سزا دتی جا رہی ا ے۔ جے دنیا وچ کدھرے وی ایسی صورتحال ہوندی تے امریکی تے حقوق انسانی دے نام نہاد علمبردار اگے ودھدے اقوام متحدہ دی قرارداداں دا سہارا لیندے مگر جتھے لہو مسلم ہووے اوتھے اوہناں دے معیارات بدل جاندے نیں تے اوہناں ملکاں دا آپسی مسئلہ قرار دے کے وَکھ ہو جاندے نیں۔ فلسطین تے کشمیر ایہدی واضح مثالاں نیں۔ ایہناں حالات وچ سانوں مضبوط حکمت عملی نال ایس جنگ وچ بھرواں کردار ادا کرنا چاہیدا اے۔