رفاقت توں داغ مفارقت تک

علی اصغر عباس

دعائے صحت لئی اٹھن والے ہتھ جدوں دعائے مغفرت واسطے اٹھن لگ پین تے الفاظ اَتھرواں دی روانی وچ وَگ پیندے نیں۔ ویلے دا دھارا کوہ استقامت نوں ابد زار دی زینت بنا کے ورھیاں دی رفاقت نوں کدوں تے کیویں دوران فرقت وچ بدل کے اپنی رہگذر اتے چل دتا‘ پتہ ای نہیں چلیا…
اتھروواں دے غبار وچ سال بھر دا دورانیہ گرد ہویا تے لمحیاں دی دھول پھونکدے ہوئے رہگذر توں ناہید نے پکاریا:
ہونٹوں پہ بے یقین دعائیں سجی رہیں
آنکھوں میں ابر آئیں تو بارش نہ کر سکیں!
کینسر جئے موذی مرض دا انجام سامنے ہووے تے دعاواں وچ یقین آندا وی کیویں مگر ایہدے باوجود پل پل موت ول ودھدے ہوئے خان زادے نے جوان رعنا وانگوں ایس عفریت نوں للکار کے بھابی‘بالاں تے سانوں دوستاں نوں تسلی دتی:
جہاں تک ہوگا میں ان سے لڑوں گا
مجھے لمحے نگلناچاہتے ہیں!
مگر افسوس دست اجل نے لپک کے اوہدی مزاحمت دا خاتمہ کر دتا۔

جمعہ 17فروری 2017دی سہ پہر ڈاکٹر جاوید انور دی فیملی مرحوم دوست دی یاداں تازہ کرن کیہ آئی اوہنوں ای یاداں دے سیلاب وچ بہا کے ابد دے اوس پار لے گئیاں جتھے ہن ایہ دونویں اکٹھے دنیا بھر دے جدید ادب اتے مکالمہ کردے ہوئے میری کم مائیگی تے بے ہنری دا اج وی مذاق اڈاندے ہون گے۔ میں جہڑی چار دہائیاں توں روزانہ علی الصبح کاغذ قلم پھڑ کے اسپ خیال اتے سوار دشت امکان وچ غزال سخن دے شکار نوں نکلیا کردا سی۔ اک سال توں عندلیب فغاں دی آہ زار ی دی مغموم صدا توں محزون خموشی وچ ڈبیا ایہناں لمحیاں نوں یاد کردا رہنا واں۔ جدوں اسیں دوستاں دی منڈلی وچ سگریٹ دے کش لاندے احمد راہی‘ طارق زیدی‘ انیس اکرام‘ انجم بٹ‘ ناہید شاہد‘ جاوید انور‘ عارف محمود دے قہقہے گونجیا کردے سن۔ دھوئیں دے مرغولے اوہناں دے دہان توں نکل کے بدل بنا کے ساڈی نشست گاہ نوں حصار وچ لیندے تے محترم ڈاکٹر خواجہ محمد ذکریا‘ ڈاکٹر شاہد امتیاز تے میرے جئے نان سموکر دے کپڑیاں وچ وی تمباکو دی بو دوستاں دی محبتاں دی خشبو وانگوں رچ بس جاندی تے اسیں تمباکو نوشی توں گریز دے باوجود اوس دودِ ہلاکت خیز دی دسترس توں نکل نہ پاندے۔

احمد راہی نوں دمے‘ انیس اکرام فطرت تے جاوید انور نوں ہارٹ اٹیک‘ طارق زیدی تے ناہید شاہد نوں کینسر نال موت دے گھاٹ اتردے ویکھ کے وی انجم بٹ تے عارف محمود ایس ’’نوشی‘‘ نوں ترک کرن توں ایہ آکھ کے انکار کر دیندے نیں کہ پاکستان وچ سگریٹ دے ہتھیں مرن والیاں دی نسبت جعلی خوراک تے دوائیاں تے فضائی آلودگی تے ڈاکٹراں دی غفلت نال موت دے منہ وچ جان والیاں دی گنتی بوہتی اے۔
فکر نہ کرو سگریٹ دے دھوئیں دے بھیڑے اثرات توں نہیں بلکہ پاکستان دے حالات بد پاروں ساڈے مرن دے خدشے بوہتے نیں۔ میں ایہناں دونواں دی دماغی تے جسمانی صحت لئی دعا کرن دے علاوہ کر وی کیہ سکنا واں کہ ایہناں دونواں توں عمر وچ چھوٹا ہون دے باوجود صحت دے معاملیاں وچ اوہناں توں بہتا بگاڑ پیدا کر چکیا واں۔ شکر خوری دی عادت نے شکر تے آتشیں مزاج نے فشار خون دے حصار وچ دے رکھیا اے:
بھلا درستیٔ اعضائے پیر کیا ہووے
کہ جیسے رسی سے ٹوٹا کواڑ باندھ دیا!
ڈاکٹر ناہید شاہد دا حمدیہ شعر اے:
طلب سے پہلے میرا کاسہ بھر دیتا ہے
میرے سارے کام وہ خود ہی کر دیتا ہے
تے میں ناہید دا کاسۂ حیات جہڑی محبت تے الفت‘ پیار تے چاہت نال بھریا ہویا ویکھیا اوہ اوہدی موت وی خالی نہ کر سکی۔ حیاتی دی ڈور وڈ کے اڈدی گڈی نوں گردش دوراں دے حوالے کر کے جان والے دی روح مطمئن ہووے گی کہ اخلاص تے وفا و ایثار دی اک دیوی نے جہڑی جرت و ہمت دے نال اوہدی حیات مستعار دی مہلت کجھ دناں دا ادراک کردے ہوئے وی جہڑے عزم تے حوصلے نال ناہید دے خدمت کیتی اوہدی مثال ملنا مشکل ای نہیں ناممکن اے۔
میری بھین بھابی رخسانہ نے ناہید دے سفر حیات دے اختتامی مرحلیاں وچ روایتی زنانی توں اَڈ مردانہ وار ناہید وچ موت نال لڑن دی جہڑی ہمت پیدا کیتی اوہ عام زنانی دے بس دی گل ای نہیں سی۔ ایس پیکر ایثار و وفا نے اوس دن توں وڈے وڈے پہلواناں دے پتے پانی کر دتے جدوں ناہید دی تدفین دے اگلے ای دن حرا نوں لے کے یونیورسٹی دے کانووکیشن وچ جا پہنچی کہ دھی نوں بھرے ہال وچ تالیاں دی گونج وچ گولڈ میڈل گلے وچ پاندے ویکھ کے ناہید نوں گریہ و زاری تے اتھروواں دی تھاںخوشی دے اوہناں اتھروواں دا نذرانہ پیش کر سکے جہڑے خوشی ویکھن دی آرزو لیتے ناہید دنیا توں رخصت ہویا سی۔ سچ پچھو تے میں اج وی بھابی رخسانہ جئی ہمت و استقامت دی مائونٹ ایورسٹ نوں پگڑی سنبھال کے ویکھدے ہوئے ناہید دی قسمت اتے رشک کرنا واں کہ جہنوں خدا نے ایسی زوج عطا کیتی جہڑی اوہدے گلشن حیات وچ کھلی پھلواڑی دی حفاظت لئی اوسے جوش تے ولولے توں وی ودھ پرعزم انداز وچ جتی ہوئی اے جنہا ناہید دے عرصۂ حیات وچ سی۔
اللہ بھابی نوں صحت و سلامتی دے نال بالاں دے سر اتے سلامت رکھے تے ساڈی دھیاں تے پتر نوں ناہید جئے یگانہ روزگار صاحب علم دی وراثت ہنر دے فروغ دی توفیق ارزانی کرے…آمین
سودا نہ تن ہمارے سے شعلہ اٹھا کبھی
بھٹی کی طرح جل گئے کچھ من ہی من میں ہم
یاد یاراں…
میں آج خالی ہوا پڑا ہوں
کہ ساٹھ برسوں کی کائی چہرے پہ
جم کے مجھ کو بتا رہی ہے
کہ کوڑھ مغزی نے
کھوپڑی کے
وہ سارے روزن ہی ڈھو دئیے تھے
جہاں سے تازہ خیال گھسنے کا شائبہ تھا
گماں پرندوں کی ڈار سر پہ تو پرفشاں تھی
مگر وہ سوچوں کی چھتریوں پہ خفیف آسا
ادھیڑ بن کی سی الجھنوں سے ڈرے ہوئے تھے
وہ وسوسے کی کماں میں ارسے
خموش تیروں کی نوک پر بھی
اجل کا پیغام دیکھتے تھے
نہ جانے کیسے وہ جانتے تھے
کہ میرے سینے میں نوک نیزہ چبھی ہوئی ہے
وہ نوک نیزہ
جسے غموں کی سلگتی بھٹی میں برسوں میں نے دبا کے رکھا
کہ وہ دکھوں کی تپش میں رہ کر جلال پائے
تو دردو غم میں پرو کے مجھ کو ادھیڑ ڈالے
گزشتہ شب سے ادھڑ رہا ہوں
فراق یاراں میں پرزہ پرزہ سا ہو رہا ہوں
کہ ساٹھ برسوں کے گھائو جن پر
کھرنڈ جم کے اتر چکے تھے
وہ آج یکدم ہی چھل رہے ہیں
یہ خود فراموشیوں کے لمحے
کہ یاد یاراں سے مل رہے ہیں
میںخالی پن کو
لہو کے اشکوں سے بھر رہا ہوں!
(پروفیسر ڈاکٹر ناہید شاہد دی پہلی برسی تے اکادمی ادبیات دے پربندھ ہیٹھ تقریب وچ پڑھیا گیا)
کلک اٹھا کر یار کو اپنے نامۂ شوق ارقام کریں!
دوستی دا تعلق وی عجیب اے۔ اسیں اکثر ایس خوش فہمی دا شکار رہنے واں کہ جنہاں لوکاں وچ سارا دن گزارنے آں اوہو ساڈا حلقۂ احباب اے۔ ساڈے دوست نیں۔ ایسے لئی اسیں جدوں کسے نال مل کے سوال کرنے آں کہ کدھروں آ رہے او تے جواب ملدا اے کجھ دوستاں دے نال بیٹھیا ہویا سی تے ایہ اوہو دوست ہوندے نیں جنہاں بارے فراز نے آکھیا سی تے بالکل سچ آکھیا سی ایسے لئی تے ایہ شعر زبان زدعام ہویا۔

تم تکلف کو بھی اخلاص سمجھتے ہو فراز
دوست ہوتا نہیں ہر ہاتھ ملانے والا
فراز نے ایس شعر وچ دوستی دی بنیادی شرط ’’اخلاص‘‘ نوں قرار دے کے دوست دی اوہ خوبی دس دتی کہ جہدے بغیر دوستی دا نبھنا نبھانا مشکل ای نہیں ناممکن اے۔ ایتھے قرآن پاک دی سورہ اخلاص ول دھیان جاندا اے تے اوہ وی اللہ دے دوست بنن دا طریقہ سمجھاندے ہوئے واضح کردی اے کہ ایمان باللہ دی پہلی شرطاں کیہ نیں۔ اوہناں وچوں اک اللہ نوں بے نیاز تسلیم کرنا اے۔ ایہدا مطلب جہڑا میں کم فہم نے سمجھیا اے اوہ ایہو اے کہ اللہ پاک اپنی وحدانیت دا اعلان کردے ہوئے سانوں باور کرواندے نیں کہ میں واحد آں‘ سو ایس لئی کہ مینوں تہاڈے ایمان لیان یا نہ لیان دی کوئی پرواہ نہیں کہ میں کیہڑا کسے دا پتر آں جہدے کول تسیں میری شکایت لائو گے تے جدوں میری کسے نال کوئی نسبت ای نہیں تے فیر ایس حوالے نال بنن والی باقی دے رشتے یعنی ماں پیو نہیں تے بھرا بھین وی نہیں… تایا‘ چچا‘ ماموں‘دادا‘ نانا وغیرہ کجھ وی تے نہیں ایس لئی میں کلا واں‘ چونکہ میں کلا واں ایس لئی مینوں کسے دی پرواہ وی نہیں۔ ایہہ سب دیکھ بھال نوں میرے اتے ایمان لیانا… خوب سوچ سمجھ لینا کہ میرے اتے ایمان لیائو گے تے ایہدے وچ تہاڈا اپنا ای فیدہ اے۔ تہاڈی ذاتی منفعت اے کہ میرے اتے ایمان لیائو۔ فیر اوہنے ایمان لیان والیاں وچوں وی بہت سارے درجے مقرر کردتے۔ بندیاں نوں اخلاص دے مطابق درجے عطا کیتے تے ایہناں درجیاں وچ اپنے نال تعلق دا جہڑا سب توں مضبوط رشتہ واضح کیتا بزبان قرآن انج اے:
’’اللہ مومنین یعنی ایمان لانے والوں کا دوست ہے اور دوست پہلا کام کیا کرتا ہے‘ اپنے دوستوں کو ظلمت و تاریکی سے نکال کر روشنی میں لاتا ہے‘‘… یعنی کہ خدائے واحد نے اپنی یکتائی دے سارے لوازم دسن مگروں جہڑے تعلق نوں فخر نال بیان کیتا اوہ دوستی دا تعلق اے تے جدوں دوست بنا لیندا اے تے فیر اوہناں نوں اک ہور خوشخبری سناندا اے کہ جہڑے میرے یعنی اللہ دے دوست نیں اوہ جان لین کہ اوہناں نوں کسے وی حالت وچ کوئی خوف تے ڈر نہیں ہوندا۔ میں اوہناں نوں ہمیشہ حالت امن وچ رکھاں گا کیوں؟ ایس لئی کہ میں یعنی اللہ اوہناں نال محبت کرنا واں!
حضرات گرامی ایس تناظر وچ ’’دوستی‘‘ دے تعلق نوں ویکھیے تے تہانوں دوست دی شناخت تے پہچان کرن وچ وی آسانی ہووے گی تے ایس تعلق دی اہمیت دا وی پتہ چلے گا تے ایس تعلق نوں نبھان دا اصل گر وی ہتھ لگ جاوے گا تے اوہ گر اک ای اے ’’اخلاص دے نال محبت‘‘ میں خوش نصیب آں کہ اوسے بے نیاز نے مینوں مخلص دوستاں دے درمیان زندہ رکھیا… جنہاں وچوں ناہید شاہد دے نال مبنی براخلاص محبت بھریا تعلق میرا اثاثہ اے… میرا فخر اے… میرا اعزازاے… تے ہووے وی کیوں نہ کہ اوہ صاحب ایمان تے پریقین بندا اے… میر تقی میر نے تے آکھیا سی:
خدا کو کام تو سونپے ہیں میں نے سب لیکن
رہے ہے خوف مجھے واں کی بے نیازی کا!
مگر ناہید شاہد دا یقین تے ایمان باللہ دا مقام ویکھو:
طلب سے پہلے میرا کاسہ بھر دیتا ہے
میرے سارے کام وہ خود ہی کر دیتا ہے
ایس کامل یقین تے ایمان دے نال زیست بسر کرن والے ناہید شاہد نے دوستی دے تعلق نوں نبھان وچ جہڑے اخلاص و محبت نال میرے جئے ہیچ مدان نوں سینے نال لائے رکھیا اوہ اوہدی اعلیٰ ظرفی تے وسیع القلبی اے۔ قریباً چار دہائیاں اتے محیط ساڈا ایہ رشتہ‘ رشتۂ ازدواج توں ودھ کے اے۔ آکھاں تے مبالغہ نہیں ہووے گا… کہ ساڈے دوستاں دی باہمی مجلس آرائی دا دورانیہ اپنی اپنی رفیق سفر دے نال گزرے لمحیاں توں کجھ ودھ عرصے دا نکلے گا۔ ایہناں بیبیاں دے ساڈے گھراں وچ قدم رکھن توں پہلے اسیں دوست شہر دی ایہناں بے چراغ گلیاں وچ قمقمیاں وانگوں دوستی دی لڑی وچ پروئے‘ جگنوواں دے سنگ چمکدے پھردے ساں… خوش قسمتی نال ساڈی دوستی دے تعلق دی اہمیت نوں سمجھیا تے کسے لمحہ وی ایہدے وچ رخنہ اندازی کرن دی کوشش نہیں کیتی بلکہ ساڈے باہمی اعتماد نوں خود وی ایسا اعتماد بخشیا کہ جہدی مثال گھٹ ای ملے گی۔
میری آپا جان دا لائلپور وچ انتقال ہو گیا۔ میں دفتر توں گھر پہنچیا تے گھر دی فضا سوگوار سی۔ دھیاں تے بیوی دے چہرے فرط غم نال زرد سن۔ مینوں آپا دی جدائی دا سندیسہ دیندے ہوئے گل دا چہرہ مرجھایا ہویا سی۔ہن صبر آزما مرحلے اتے اک ہور آزمائش دا سامنا سی۔ وڈی دھی دا جامعہ پنجاب لاء کالج وچ داخلہ کروانا سی۔ اگلا ای دن داخلے دا آخری دن وی سی۔ میرا غمگین ہون دے نال نال پریشان ہونا وی فطری امر سی کہ میرے بغیر کون ایہ کم کردا۔ محترمہ نے فوراً میری اندرونی کیفیت بھانپ لیتی تے بولی کہ جنازہ رات دس وجے اے تسیں فوراً چلے جائو ایہ کم میں آپ کر لواں گی۔ مینوں ڈر سی کہ ہن دونویں ماں دھیاں کل سویرے یونیورسٹی جان گئیاں تے پریشان ہون گئیاں مگر بیوی دی خوداعتمادی دا مینوں پتہ سی ایس لئی میں اللہ دا نام لے کے آپا نوں الوداع کرن نکل کھڑا ہویا۔ اگلے دن گھر فون کر کے دھی دے داخلے دی بابت پچھیا تے میرا اپنی تے ناہید دی دوستی دے رشتے اتے ہون والا فخر کئی ہزار گنا ودھ گیا تے اوتھے اوہدی بھابی یعنی اپنی اہلیہ دے ساڈے دوستاں اتے اعتماد دی کیفیت نے مینوں عجیب سرشاری عطا کیتی۔ محترمہ نے رات نوں ای ناہید نوں فون کر کے ساری صورتحال توں آگاہ کر کے اوہدی ذمہ داری لائی کہ ہن دھی نوں لے کے اوہدا داخلہ کروان تسیں جائو گے۔ اسیں دوستاں وچ ناہید دی سستی تے ویلے اتے نہ پہنچن دا تاثر عام اے مگر اوس دن دھی دا خلہ کروان دی ذمہ داری اے احساس نے اوہنوں ٹھیک اٹھ وجے صبح واپڈا ٹائون توں ساندہ روڈ اتے میرے گھر اپڑا دتا۔ دھی دا داخلہ کروا کے گھر چھڈن مگروں ناہید نے اپنی دن دی دوجی مصروفیات نمٹائیاں۔
اوہناں دا طرز عمل بقول سودا انج ہوندا اے:
’’ہم سا تجھے تو اک ہمیں تجھ سے ہیں کئی‘ کہہ کر ذرا سی ناراضی پر دوستی جیسے رشتے کو پل بھر میں فراموش کر دیتے ہیں مگر ہم د وستوں کے لئے تو ناہید شاہد بس ایک ہی ہے اور ایک میں ہم سب شامل ہیں‘‘۔
جوں شمع‘ ہم اک سوختہ سامان وفا ہیں
اور اس کے سوا کچھ نہیں معلوم کہ کیا ہیں؟