پارلیمانی نظام کیوں نہیں؟

اشرف شریف

ملک وچ طرزحکومت بدلن دی بحث مثبت پیش رفت اے۔ مثبت ایس لحاظ نال کہ لوکاں دی زندگی وچ آسانی نہ لیان والے نظام تے سوچ وچار ول مائل ہوئے۔ لاتعلق رہو یاں سٹیٹس کو نال چمڑی فکر نوں اپنائی رکھو تے سمجھو مستقبل توں غافل نیں۔ کجھ عشرے پہلاں جدوں تریجی سیاسی قوت دی لوڑ محسوس کیتی جان لگ پئی تے طرزکہن تے اڑے بہت سارے لوک مذاق اڑاندے۔ ایہ مذاق اوس ویلے سنگین محسوس ہویا جدوں دوویں جماعتاں اک دوجے دے نال جھگڑن وچ ریاست دے مالی وسیلیاں تے قوم دا وقت ضائع کر دیندیاں۔ اک پیپلز پروگرام شروع کردی دوجی پنجاب وچ تعمیروطن پروگرام شروع کر دیندی۔ پاکستان بنیا تے اسیں آزاد قوم دے طور تے کوئی وی طرزحکومت اپنا سکدے سن۔ خلافت واپس لے آندے‘ ایہ بیک وقت مذہبی تے سیاسی حوالا ہوندا بادشاہت متعارف کرا لیندے کہ بہت سارے ملکاں وچ بادشاہ سلامت کامیاب حکومت کر رہے سن۔ چین دی طرز تے یک جماعتی نظام قبول کر لیندے کہ حکومت تے اپوزیشن اک دوجے نوں کڈھن لئی نظام دیاں جڑاں نہ چباندیاں۔ جرمنی وانگوں سربراہ نوں چانسلر کہہ لیندے یاں فیر صدارتی طرز حکومت لاگو کر لیندے پر اسیں انج نہیں کیتا دوجی جنگ عظیم ختم ہوئے تھوڑا عرصہ ہویا سی ہندوستان برطانیہ دا غلام سی ترکی ہار چکیا سی جنگ جتن والے اتحادیاں دا دشمن سی ایس لئی خلافت لیان دا مطلب برطانیہ دی مخالفت ہوندا۔ چانسلر دا معاملہ وی انج ای ہوندا۔
بادشاہت اک خاص قوم دی ثقافتی قدامت توں ابھردی اے۔ ایتھے مسئلہ ایہ سی کہ ریاست بن رہی سی پر قوم دی تشکیل دے معیار اجے طے ہونے سن۔ تسلی لئی بانیان نے کجھ ابتدائی اصول اعلان کر دتے سن جہناں نوں پذیرائی ملی۔ اک تحقیق دوران میں اوہ دستاویز ویکھی جہدے وچ دولت مشترکہ دے معاملے تے قائداعظم تے آخری وائسرائے دے وچکار گل بات نقل اے۔ مائونٹ بیٹن دا خیال سی کہ قائداعظم پاکستان دے معرض وجود وچ آندیاں ای دولت مشترکہ توں نکلن دی درخواست کرن گے اوہنے جدوں قائداعظم دے سامنے اپنا خیال رکھیا تے اوہناں نے نفی کیتی تے جواب دتا کہ اوہ پاکستان نوں دولت مشترکہ وچ شامل کرن دی درخواست کرن گے۔ دولت مشترکہ برطانیہ دی سربراہی وچ کم کردی اے۔ دولت مشترکہ وچ شامل ملکاں تے برطانیہ دی عملداری رہی اے۔ دولت مشترکہ دے اکثر ملکاں وچ وفاقی طرز رائج اے۔ پارلیمنٹ قومی تے صوبائی سطح تے ہوندی اے۔ کامن ویلتھ یاں دولت مشترکہ کہلائے جان والے ملک جمہوری اقدار دے فروغ‘ انسانی حقوق دے تصور تے شہری آزادیاں دے مشترکہ ایجنڈے نوں لاگو کرن دے پابند نیں۔ پاکستان ورگے ملک جتھے غیرجمہوری قوتاں دے اقتدار وچ آن دا دھڑکا رہندا اے اوہناں نوں خصوصی فنڈز ملدے نیں جہناں نوں استعمال کر کے جمہوریت نوں مضبوط بنایا جا سکدا اے۔ جمہوری اداریاں نوں مستحکم کیتا جا سکدا اے۔
پاکستان وچ کدوں کدی فوجی آمریت آئی دولت مشترکہ وچ اوہدی رکنیت معطل کر دتی گئی۔ مالی نقصان ایس وجہ نال نہ ہویا کہ آمریت نے امریکی استعمار دے علاقائی مقصد دی تکمیل کیتی تے ایس خدمت دے بدلے پائونڈنہ سہی ارباں ڈالر ملدے رہے۔ ہن جے ڈالر نہیں ملدے تے کیہ اسیں نظام بدل سکاں گے؟ 1949 وچ بھارت نے اپنے جمہوریہ ہون دا اعلان کیتا۔ جمہوریہ دا مطلب دولت مشترکہ توں اخراج سی۔ اپریل 1949ء وچ لندن وچ دولت مشترکہ دا اجلاس ہویا۔ اجلاس وچ جمہوریہ ہون دے باوجود تاج برطانیہ دے نال غیرمشروط وابستگی دے بدلے بھارت دی رکنیت بحال رکھی گئی۔ انج نہیں کہ سارے ملک دولت مشترکہ دی رکنیت دے خواہش مند سن۔ برما نے 1948ء وچ دولت مشترکہ دی رکنیت مسترد کر دتی ایہو وجہ اے کہ اج انسانی حقوق دی خلاف ورزیاں تے فوجی آمریت دے پاروں دنیا ایہدے تے کوئی پابندی اے تے برما تے کوئی اثر نہیں ہوندا۔ اوہ چنگا یاں برا جیویں وی اے بیرونی فنڈز دے بدلے اپنے نظام دی مقامی شکل توں دستبردار نہیں ہویا۔ ایس سارے پس منظر نوں سامنے رکھو تے پتہ لگدا اے کہ پاکستان اج وی کئی فیصلے آزادانہ نہیں کر سکدا۔ نظام حکومت دا انتخاب پاکستان دے شہریاں دا حق اے۔ پارلیمنٹ شہریاں دی نمائندگی کردی اے۔ پارلیمنٹ ملک دی آزادی تے خودمختاری دی علامت اے۔ ملک وچ لاگو 1973ء دا آئین منتخب پارلیمنٹ دا بنایا ہویا اے۔ ایس آئین وچ لکھیا اے کہ پاکستان وچ کثیرالجماعتی سیاسی نظام ہووے گا پارلیمنٹ دو ایوان تے مشتمل ہووے گی جو وفاقی نظام دی لوڑ اے۔ قومی اسمبلی وانگوں صوبیاں دیاں وکھریاں اسمبلیاں ہون گئیاں تے ملک وچ پارلیمانی طرز حکومت لاگو ہووے گا جہدے وچ وزیراعظم انتظامیہ دا سربراہ ہووے گا تے وزراء پارلیمنٹ دے اراکین ہون گے۔ ایہ بندوبست پابند کردا اے کہ ملک دا نظام پارلیمانی اے۔
ایہناں دیہاڑیاں پاکستان وچ جدوں صدارتی نظام دی بحث سامنے آئی تے بحث وچ شریک فاضل شخصیات نے تاریخی تے عالمی معاہدیاں نوں نظرانداز کر کے صرف اپنے تبصرے تے اکتفا کیتا۔ صدارتی نظام پاکستان ورگے غریب ملک دے خرچے گھٹ کرن دا ذریعہ دسیا جا رہیا اے۔ صدارتی نظام نوں فیصلہ سازی دا عمل تیز تے موثر بنان دے حوالے نال اہم قرار دتا جا رہیا اے۔ صدارتی نظام ایس وجہ نال ضروری قرار دتا جا رہیا اے کہ منتخب نمائندے تے منتخب انتظامیہ قوم دی توقعات تے پورا نہیں اتر سکی۔ ایہ ادھا سچ اے‘ نصابی کتاباں وچ صدارتی تے پارلیمانی نظام دا تقابل پڑھن والیاں نے ایس بحث وچ صدارتی نظام نوں بہتر دسیا اے۔ پاکستان دے تناظر وچ ایہ بحث بالکل وکھریاں بنیاداں تے استوار اے۔ ایس سوال دا جواب اجے تک کسے نے نہیں دتا کہ پ اکستان وچ عام بندہ پہلے ای اختیار توں محروم اے۔ کوئی جماعت صاف شفاف بلدیاتی نظام لیان وچ دلچسپی نہیں رکھدی کہ اختیار تھلڑی پدھر تے نہ اپڑ جاوے۔ ایہناں حالات وچ صدر تے اوہدے ٹیکنوکریٹس وزراء توں کیہ امید رکھی جا سکے گی۔ خرابیاں دی اصلاح ہونی چاہیدی اے۔ پارلیمانی نظام خراب نہیں ورنہ قائداعظم ایہنوں پسند نہ کردے‘ دولت مشترکہ دے رکن ملکاں سنے دنیا ایہنوں قبول نہ کردی۔ مسئلہ اہل نمائندیاں دے انتخاب دا اے‘ پڑھے لکھے صاف ستھرے لوکاں نوں پارلیمنٹ وچ لیان تے سیاست توں دولت دے عمل دخل نوں ختم کرن دا اے۔٭٭