نسل کشی دی اے بی سی

وسعت اللہ خان

پچھلے مضمون وچ بھارت وچ نسل کشی دی ممکنہ لہر بارے اسیں جنیوسائیڈ واچ دے سربراہ ڈاکٹر گریگری اسٹنٹن دے خدشات دا تفصیلی ذکر کیتا۔ کس خطے وچ نسل کشی ہون والی اے؟ اوہدیاں کیہ نشانیاں نیں ایس بارے ڈاکٹر گریگری نے 2016ء وچ اک دس نکاتی کسوٹی بنائی۔ ایس کسوٹی دے کسے وی مرحلے تے ریاست دھیان دیوے تے اگلے مرحلے نوں روکیا جا سکدا اے جے ریاست ای ایس کسوٹی تے پورا اترن لئی کوشاں ہووے تے فیر نسل کشی ضروری اے۔
پہلا مرحلہ قسم بندی: ہر گروہ یاں نسل دی اپنی مخصوص نسلی‘ مذہبی و ثقافتی پچھان اے‘ اوہدا احترا کرن دی تھاں اکثریتی گروہ نسل کشی لئی فضا پدھری کرن لئی اوس پچھان نوں ہم تے وہ وچ ونڈن لئی استعمال کردا اے جیویں روانڈا وچ تتسی تے ہوتو‘ نازی جرمنی وچ جرمن تے یہودی‘ بھارت وچ ہندو تے مسلمان‘ میانمار وچ روہنگیا تے برمی وغیرہ وغیرہ۔
دوجا مرحلہ اے شناختی استعاریاں دا استعمال: مثلاً نازی جرمنی وچ یہودیاں نوں اپنی جیب تے زردپنج کونا ستارہ لانا پیندا سی۔ یاں کھمیرروج دے کمبوڈیا وچ ایسٹرن زون وچ رہن والیاں نوں نیلا سکارف بنھنا لازمی سی۔ قدیم ہندوستان وچ شودراں نوں اعلیٰ ذات دے علاقیاں وچ داخل ہون ویلے اک مخصوص گھنٹی مسلسل وجانی پیندی سی تاں جے اعلیٰ تے پوتر ذاتاں اوہناں دے ناپاک سائے توں دور رہ سکن۔ جدید بھارت دے شودراں وچ مسلماناں تے عیسائیاں نوں وی شامل کیتا جا رہیا اے۔ بابر تے اورنگزیب دی اولاد یاں میاں لوگ نوں بطور گالھ استعمال کیتا جاندا اے۔ ہندوتوائی گروہ اپنی پچھان لئی ترشول دی نمائش‘ گیروے دھاگے یاں جے شری رام دے نعرے توں کم لیندا اے۔
تریجا مرحلہ اے امتیازی قنون سازی: اکثریتی گروہ اقلیتی گروہ دے ووٹ‘ تعلیم و صحت دے حق‘ شہری سہولتاں تے کاروبار و نقل و حرکت دی آزادی محدود کرن‘ بین الگروہی رشتے ناطے تے پابندی تے اقلیتاں دی شہریت تے حب الوطنی تے سوال اٹھان ورگے ہتھکنڈے استعمال کردا اے۔ اجہے قنون بنائے جاندے نیں کہ کلیدی عہدے صرف اکثریتی گروہ دے تسلط وچ رہن۔ قنون سازی دا مقصد ہدف زدہ گروہ نوں کندھ نال لانا اے۔ جیویں 1935ء دے نورمبرگ قنون دے تحت یہودی باشندیاں دی جرمن شہریت ختم کر کے سرکاری ملازمتاں تے یونیورسٹیاں دے بوہے بند کر دتے گئے یاں میانمار وچ روہنگیا مسلم گروہ نوں اجتماعی طور تے شہریت توں محروم کر دتا گیا تاں جے اوہ بے دست و پا ہو کے اکثریتی گروہ دے رحم و کرم تے ہون۔
چوتھا مرحلہ اے شرف انسانیت توں محرومی: اکثریتی گروہ اقلیت نوں باور کراندا اے کہ اوہ کمتر یاں نیم انسان نیں۔ اوہناں نوں کیڑے مکوڑیاں تے جانوراں نال تشبیہہ دتی جاندی اے۔ جیویں بھارتی وزیر داخلہ امیت شاہ دے نیڑے مسلمان دیش نوں لگی دیمک نیں۔ جیویں جرمن یہودیاں نوں خون چوس کیڑے تے چوہے کہیا جاندا سی۔ اجہی اصطلاحات اکثریتی گروہ دا ترجمان میڈیا ہور اچھالدا اے تاں جے عام لوکاں نوں ایہ یاد ہو جان۔ کیوں جے براہ راست کسے اقلیتی گروہ نوں گالھ کڈھنا دیش دی بدنامی وی ہو سکدی اے۔
پنجواں مرحلہ اے نظم: نسل کشی ہمیشہ منظم تے ریاست دی پشت پناہی نال ہوندی اے۔ ایہدے وچ غیرسرکاری گروہاں نوں تربیت و اسلحہ دے کے استعمال کیتا جاندا اے تاں جے ریاست دے انتظامی اداریاں نوں ایس عمل توں لاتعلق ظاہر کرن وچ آسانی ہووے۔ جیویں دارفور دے علاقے وچ نسلی صفائی دا کم سوڈانی حکومت نے جنجاوید ملیشیا نوں دتا۔ جیویں آر ایس ایس اپنے کارکناں لئی لٹھ بازی تے تلوار بازی دے تربیتی کورس منظم کردی اے تاں جے ایہ ماسٹر ٹرینر لوڑ موجب خواہش مند عام شہریاں نوں تربیت دے سکن۔
چھیواں مرحلہ اے تقسیم: تضادات ابھار کے سماج نوں ونڈن دا کم ذرائع ابلاغ تے سوشل میڈیا توں لیا جاندا اے۔ مضمون تے خطابات وچ توہین آمیز بیانیے تے اصطلاحات نوں شامل کیتا جاندا اے تاں جے بین الگروہی مصالحت دا کوئی امکان نہ رہوے۔ اعتدال پسند سیاسی و سماجی قوتاں نوں ہر سطح تے نیواں وکھان دی منظم کوشش ہوندی اے تاں جے انتہاپسنداں تے ہدف زدہ گروہ دا فرق کرن وچ عام بندے لئی کوئی ابہام باقی نہ رہوے۔ ہدف زدہ گروہ نوں غیرمسلح تے ہدف بنان والے گروہاں نوں مسلح کیتا جاندا اے۔
ستواں مرحلہ اے آخری تیاری: جہڑے مسلح گروہاں توں نسلی صفائی دا کم لینا اے اوہناں دی رابطہ کاری دا غیررسمی ڈھانچہ تشکیل پاندا اے۔ نسلی صفائی دا عمل اکثر غداراں‘ دہشت گرداں یاں سماج دشمن بندیاں دے خلاف اپریشن‘ شورش دی سرکوبی یاں سیلف ڈیفنس دے ناں تے ہوندا اے جہدے وچ اتفاقاً بہت سارے عام شہری وی دہشت گرداں دے حمایتیاں دے طور تے زد وچ آ سکدے نیں۔
اٹھواں مرحلہ اے تادیبی کاروائی: منظم تے وڈی نسل کشی توں پہلاں زمین تے فضا ٹیسٹ کرن لئی چھوٹے پیمانے تے اجہی ہنگامہ آرائی منظم کیتی جاندی اے جہدے توں ڈر کے ہدف زدہ طبقات اک خاص علاقے وچ منتقل یاں محدود ہو جان۔ اوہناں دے کاروبار تے املاک نوں غیرمحفوظ بنان دی منظم کوشش ہوندی اے تاں جے معاشی کمر ٹٹ سکے۔ اوہناں نوں ڈران لئی اوہناں دے گھراں تے مخصوص نشانات لائے جاندے نیں۔ فہرستاں تیار ہوندیاں نیں غیررسمی نگرانی شروع ہو جاندی اے تاں جے اوہناں منظم انداز وچ کیمپاں یاں ویرانیاں وچ منتقل کرکے قتل کیتا جا سکے یاں علاقہ وار محاصرہ کر کے بھکھا ماریا جا سکے۔
نواں تے دسواں مرحلہ اے وجود دا مٹانا تے مُکر جانا: یعنی مکمل اعلان جنگ‘ ہدف زدہ گروہ نوں کنسنٹریشن کیمپاں وچ رکھ کے مٹایا جاندا اے یاں فیر محلہ وار پنڈ پنڈ چن چن کے ماریا جاندا اے۔ اجہے موقعے تے پولیس تے فوج یاں تے غایب ہوندی اے یاں غیرمعمولی تاخیر ورتن دے بعد حالات نوں نمائشی طور تے کنٹرول کرن دی کوشش کردی اے۔ بین الاقوامی برادری نوں وکھان لئی خانہ پری لئی کجھ گرفتاریاں وی ہوندیاں نیں پر مرن والے ایس قابل کتھے کہ کسے دے خلاف گواہی دے سکن ایس لئی قاتل صاف چھٹ جاندے نیں۔ نسلی صفائی دے عمل دی شدت نوں گھٹ توں گھٹ وکھان یاں تردیدی فضا بنان لئی میڈیا نوں بڑی چابک دستی نال استعمال کیتا جاندا اے۔ اک قومی بیانیہ تشکیل دتا جاندا اے جہدے وچ ساری گڑ بڑ دی ذمے داری اقلیتی گروہ دے سر مڑھن دی کوشش کیتی جاندی اے۔ نسلی صفائی دے اہم ثبوت تیزی نال مٹائے جاندے نیں تے گواہواں نوں مسلسل ڈرایا جاندا اے تاں جے اوہ جذباتی ہو کے کدی کجھ الٹا سدھا نہ بک دین تے قوم و ملک دی رسوائی دا کارن نہ بنن۔
(بشکریہ ایکسپریس)