پانی دا مقدمہ تے چوہدری مونس الٰہی

تحریر حمیداللہ بھٹی

دنیا وچ پانی دی کمی دے شکار ملکاں دی گنتی وچ مسلسل وادھا ہوندا جا رہیا اے۔ ساڈے وطن پاکستان دا شمار وی پانی دی کمی دے شکار پہلے دس ملکاں وچ ہوندا اے۔ ایہ صورتحال ہر لنگھدے دیہاڑ نال خراب ہوندی جا رہی اے لیکن ساڈی لاپرواہی تے غیر سنجیدگی وچ کوئی کمی نہیں آئی جہدے توں ماہرین تشویش دا شکار نیں کیوں جے اک زرعی ملک خوراک دی ضروریات پوری کرن لئی درآمدات اتے مجبور اے۔ کئی ورھیاں توں گندم‘ چینی‘ سبزیاں تے خوردنی تیل تک درآمد کیتے جا رہے نیں۔ ایہہ حالات ایس امر دے متقاضی نیں کہ زرعی پیداوار ودھان ول توجہ دتی جائے وگرنہ بھک تے افلاس زوردار دستک دین لگی اے۔ ایہہ دستک نہیں سندے تے قحط جئے حالات بندے جا رہے نیں۔ آبی ترقی دے حوالے نال اسلام آباد وچ منعقد ہون والے بین الاقوامی سمپوزیم وچ چودھری مونس الٰہی نے کالاباغ ڈیم دی تعمیر نوں اقتصادی تے عوامی ضروریات لئی ناگزیر قرار دتا تے ایہہ دس کے حیران کر دتا کہ زیر تعمیر ڈیم جدوں تک مکمل ہو کے فعال ہون گے اوہدوں تک لٹنگ دی وجہ نال پانی ذخیرہ کرن دا لیول اوہناں ای رہ جاوے گا۔ ایہہ پانی دی کمی کالاباغ ڈیم ای پورا کر سکدا اے۔ اوہناں نے وزیراعظم دی موجودگی وچ ساریاں نوں نال لے کے چلن تے کالاباغ ڈیم تعمیر دی تجویز چھیتی ای کابینہ دے سامنے پیش کرن دا اعلان وی کیتا۔ آبی کمی دے حوالے نال ایہہ اک وڈی پیش رفت اے جے عملدرآمد وی ہو جاندا اے تے غذائی ضروریات خریدن تے اٹھن والے اخراجات وچ کمی آوے گی جہدے توں معیشت اتے بوجھ گھٹ ہووے گا۔
پانی دے مقدمے دی گل کیتی جاوے تے پاکستان 1990وچ ای پانی دے دبائو دا شکار ملک بن گیا سی۔ اگلے پندرہ ورھیاں وچ صورتحال ہورخراب ہوندی چلی گئی جہدی وجہ نال 2005 وچ پانی دی کمی والے ملکاں وچ شامل ہو گیا۔ صورتحال دا تقاضا سی کہ سیاسی قیادت ملک نوں درپیش آبی بحران دے مسئلہ نوں حل کرن وَل توجہ دیندی لیکن کوتاہی دی روش نہ چھڈی گئی حالانکہ پرویز مشرف دور وچ کالاباغ ڈیم بنان تے کم کیتا تے ناموافق سیاسی حالات موافق بنائے جا سکدے سن کیوں جے عوامی نیشنل پارٹی نے واضح طور تے آکھ دتا سی کہ جے کالاباغ ڈیم دی افادیت تے قائل کیتا جاوے تے موقف اتے نظرثانی نوں تیار آں لیکن توجہ نہ دتی گئی ۔ ہن جے موجودہ صورتحال وچ وی چھیتی تبدیلی نہیں لیائی جاندی تے 2025وچ مکمل پانی دی قلت ہو جاوے گی جہڑی زراعت تے اقتصادیات دی مکمل تباہی اتے منتج ہووے گی۔ ماہرین چیخ چیخ کے آکھ رہے نیں کہ زرعی تے صنعتی شعبیاں وچ تبدیلیاں لیان دی لوڑ اے لیکن ایہ اوہدوںممکن اے جدوں رویے بدلن۔ ماہراں دی ہدایات دے مطابق حکومت‘ عوامی نمائندے تے سول سوسائٹی دی تنظیماں باہمی اشتراک نال کم کرن تاں جے پانی دا استعمال گھٹ ہووے تے نال ای نویں ذخائر دی تعمیر اتے توجہ دتی جاوے۔
ملک وچ آبی ذخائر ضروریات توں بہت گھٹ نیں۔ مستزاد ایہہ کہ بے ترتیب بارشاں دا ہونا زرعی پیداوار لئی وکھرا چیلنج اے۔ جے 2020وچ مون سون دے دوران مجموعی طور تے 41فیصد بارشاں بوہتی ہوئیاں تے پچھلے سال 2021 وچ اوسط توں وی 9فیصد گھٹ بارشاں ہوئیاں۔ جے ساڈے کول سٹوریج دا مناسب بندوبست ہوندا تے بوہتی بارشاں دے پانی نوں ذخیرہ کردے تے زراعت نوں ترقی دیندے لیکن کوئٹہ دے ناصرف باغ سُک رہے نیں بلکہ ملک دے زیر زمین پانی دی سطح مسلسل ڈِگدی جا رہی اے لیکن آبی ذخائر بنان دے بجائے اسمبلیاں وچ ڈیم مخالف قرارداداں پاس کیتی جا رہیاں نیں۔ ایہہ سنجیدگی نہیں لاپرواہی اے۔ چودھری مونس الٰہی نے آن والی نسلاں لئی زندگی اذیت ناک بنان دے عمل دے خلاف آواز چکی اے۔ جے سیاسی ماحول حق وچ ہوندا اے تے موجودہ تے آن والی نسلاں دی زندگی عذاب بنن توں بچ جاوے گی۔
کالاباغ ڈیم دا سروے تے تخمینہ مکمل اے۔ عالمی مالیاتی ادارے فنڈز فراہم کرن تے آمادہ نیں ایس لئی ایس منصوبے اتے فوری کم شروع ہو سکدا اے۔ دریائے سندھ دا بغیر استعمال کیتے سالانہ جہڑا اسی فیصد پانی سمندر دی نظر کیتا جاندا اے اوہدے وچ کجھ حصہ ذخیرہ کرن نال فوری طور تے پن بجلی دی پیداوار وچ 3600 میگاواٹ دا وادھا کرن دے نال زرعی پیداوار لئی 1.6ملین ایکڑ فٹ پانی حاصل کر سکدے آں۔ ایس طرح نہ صرف بجلی سستی ہووے گی بلکہ ایہہ ذریعہ توانائی آلودگی توں وی مکمل پاک ہووے گا جد کہ کوئلے تے فرنس آئل نال پیدا ہون والی بجلی نہ صرف مہنگی ہوندی اے بلکہ بجلی بنان دا ایہہ عمل آلودگی دا کارن بندا اے۔ ایسے لئی دنیا بھر وچ کوئلے دے استعمال نال پیدا ہون والی بجلی دا طریقہ ختم کیتا جا رہیا اے۔ ایہہ موسم وچ حدت ودھان دی وی اہم وجہ اے۔
کسے منصوبے نوں علاقائی حوالے نال ویکھنا غلط اے۔ کالاباغ ڈیم توں وی پورا ملک یکساں طور تے مستفید ہووے گا۔ ایہہ ڈیم بنن دی صورت وچ صوبہ سندھ نوں حاصل ہون والے موجودہ پانی دی فراہمی وچ 40لکھ ایکڑ فٹ دا وادھا ہو جاوے گا جد کہ پنجاب نوں 22‘ کے پی کے نوں 20 تے بلوچستان نوں دستیاب پانی وچ فوری طور تے 15لکھ ایکڑ فٹ اضافی پانی ملن لگے گا۔ پانی اک اجیہی قدرتی نعمت اے جہدے بغیر کرہ ارض اتے زندگی ناممکن اے لیکن اسیں ایسے ناقدرے آں کہ مٹھا پانی استعمال کیتے بغیر سمندر وچ سٹ رہے آں۔ ایہ ہرگز ذہانت نہیں۔ساڈی ایہو کوتاہیاںپارون بھارت نوں سندھ طاس معاہدے دی خلاف ورزی دا موقع مل ر ہیا اے تے اسیں سوائے اعتراض کرن دے کجھ کرن توں قاصر آں۔ دنیا وی ساڈی شکایتاں نوں اہمیت نہیں دیندی کیوں جے جہڑا پانی اسیں استعمال ای نہیں کردے اوہنوں استعمال کرن توں بھارت نوں کیویں روک سکنے آں؟
بھارت ساڈے حصے دے دریاواں اتے وی ڈیم بنا کے نہ صرف اپنی زراعت نوں ترقی دے رہیا اے بلکہ ملک لئی سستی بجلی وی حاصل کر رہیا اے تے اوہنوں ایہ موقعے اسیں اپنی نااہلی تے کوتاہی توں فراہم کیتا اے۔ 28فروری نوں بھارت دا دس رکنی وفد پاکستان آ یا جہڑا ہزار میگاواٹ دے پاکل ڈل ‘624 میگاواٹ دے کیرو تے 49میگاواٹ دے لوئر کلنائی تے لداخ وچ دریائے سندھ اتے تعمیر کیتے جان والے دوجے منصوبیاں اتے گل بات ہوئے گی۔ ایہہ مذاکرات یکم مارچ توں تن مارچ تک اسلام آباد وچ ہونے نیں جنہاں دے نتیجے بارے کوئی دو آرا نہیں کہ ایہ سارے وقت گزاری دے بہانے نیں۔ ذرائع دا آکھنا اے کہ بھارت نے مذکورہ منصوبیاں اتے بنیادی کم دے نال کیروہائیڈروپراجیکٹ لئی ٹنل وی تعمیرکر لیتی اے۔ ایہ نویں سرنگ دریائے چناب اتے تعمیرکیتی جا رہی اے مگر پاکستان کمیشن آف انڈس واٹر نے منصوبے دی تھاں دا دورہ تک نہیں کیتا۔ ماہراں دا آکھنا اے کہ ایس منصوبے دی تکمیل نال چناب وی راوی وانگوں محض رتیلا علاقہ یا فیر گندے پانی دی نکاسی تک محدود ہو کے رہ جاوے گا۔ جے پاکستان دستیاب پانی نوں ضائع کرن دے بجائے ذخیرہ کرن لئی ڈیم بنا لوے تے بھارت نوں ہور آبی جارحیت توں روکیا جا سکدا اے جہدے لئی چودھری مونس الٰہی نے عملی طور تے کم شروع کر دتا اے لیکن جدوں تک ملک دی سیاسی قیادت قومی مفاد اتے اک زبان نہیں ہووے گی اوہدوں تک پانی دے مقدمے دا فیصلہ نہیں ہو سکدا تے نہ ای چودھری مونس الٰہی دی کاوشاں بارآور ہو سکدیاں نیں۔ یاد رکھو پانی دے مقدمے دا سیاسی قیادت ہن وی فیصلہ نہیں کردی تے موجودہ تے آن والی نسلاںبھک تے پیاس دا شکار ہو کے رہ جان گئیاں۔