رواداری تے برداشت دی لوڑ

تحریر حمیداللہ بھٹی

تحریک عدم اعتمادپیش کر دتی گئی تے سیاسی منظرنامہ ہیجان انگیز ہون نال ملک وچ بے یقینی دی فضاودھ رہی اے جہدے توں حزب اقتدار دی صفاں وچ موجود اعتماد ختم ہون دے نال حکومتی رٹ وی متاثر ہوئی اے فیر وی بحران نوں ختم یا گھٹ کرن لئی کوئی خاص کوشش ہوندی وکھائی نہیں دیندی حالانکہ عدم اعتماد دی تحریک کامیاب ہون نال ملک دا سیاسی منظرنامہ یکسر تبدیل ہو سکدا اے۔ نکامی دی صورت وچ وی حکومتی رٹ ہور کمزورہو جاوے گی انج انجام کار عام انتخابات ناگزیر ہو جان گے ایس طرح فاتح تے شکست خوردہ دا فیصلہ کرن دا اختیار اک واری فیر عوام دے کول آ جاوے گا۔
اپوزیشن حلقیاں دے مطابق اک ہفتہ پہلے تحریک عدم اعتماد دا مسودہ تیار کر لیا گیا اے جہدے وچ آکھیا گیا اے کہ اقتصادی زبوں حالی دا شکار اے لیکن معاشی بحراناں توں نکلن داحکومت دے کول کوئی واضح روڈ میپ نہیں۔ خارجہ پالیسی دی نکامی تے سیاسی عدم استحکام تے بے یقینی نوں وی جواز بناندے ہوئے آکھیا گیا اے کہ قائد ایوان اکثریت دا اعتماد گوا چکے نیں لہٰذا گڈ گورننس لئی موجودہ حکومت نوں ہٹانا ضروری ہو گیا اے۔ پی پی‘ ن لیگ‘ جمعیت علمائے اسلام‘ بلوچستان نیشنل پارٹی مینگل گروپ تے عوامی نیشنل پارٹی دے ارکان نے مسودے اتے دستخط کیتے نیں جنہاں دی گنتی اوسے دے کول اے۔ قومی اسمبلی ہووے یا پنجاب دی صوبائی اسمبلی‘ حکومتی تے اپوزیشن بنچاں وچ کجھ بوہتا فرق نہیں۔ حکومتی جماعت وچ تشکیل پان والے گروپاں تے اتحادیاں نوں نال رلا کے تحریک نوں کامیاب بنانا کوئی اوکھا نہیں مگر ملک نوں درپیش اندرونی تے بیرونی چیلنجاں دے دوران بے یقینی دی ایہہ فضا کسے طور ملک لئی بہتر نہیں لیکن حکومت تے اپوزیشن وچ ڈیڈلاک دی کیفیت اے جہدے توں سیاسی تلخی ودھدی جا رہی اے۔ ہن تے سنجیدہ عناصر وی مایوس ہو کے افہام و تفہیم دی راہ کڈن دے بجائے لاتعلقی اختیار کر چکے نیں۔ ویسے وی سیاسی تلخی گھٹ کرن دی بوہتی ذمہ واری حکومتی حلقیاں دی اے مگر اوہ ایواناں دی لڑائی جلسے‘ ریلیاں تے مظاہریاں تک لے جا چکی اے جہدے توں خدشہ اے کہ کدھرے ملک وچ لا اینڈ آرڈر دی صورتحال ہور خراب ہو جاوے کیوں جے ماضی وچ جدوں وی اقتدار دی جنگ شروع ہوئی تے ایواناں دی لڑائی نے جلسے جلوساں تے سڑکاں اتے جلائو گھیرائو دی صورت اختیار کیتی تے غیر جمہوری قوتاں نوں اگے آن دا موقع ملیا عدم اعتماد دی موجودہ تحریک غیر جمہوری نہیں بلکہ اقتدار دی تبدیلی دا پرامن رستہ اے مگر ملک وچ جس قسم دی غیر جمہوری فضا بنا دتی گئی اے ایہہ ملک دی جمہوریت لئی بہتر نہیں۔
ناقص حکومتی کارکردگی پاروں جے قائد ایوان اکثریت دے اعتماد توں محروم ہوجان تے حزب اختلاف نوں ایہہ حق حاصل اے کہ اوہ ملک نوں بحراناں توں کڈن لئی اگے آ کے تبدیلی دا جمہوری رستہ اپناوے۔ اجے تے عدم اعتماد پیش ہوئی اے لیکن حکومتی کھڈاریاں دے ہتھ پیر پھل چکے نیں۔ میلسی دے عوامی اجتماع وچ خطاب کردے ہوئے وزیراعظم نے جہڑا لب و لہجہ اختیار کیتا اوہدی کسی صورت تحسین نہیں کیتی جا سکدی۔ ایسے طرح کراچی وچ وی وزیر اعظم نے بہت سخت الفاظ استعمال کیتے۔ ہر حکمران دی پہلی ترجیح عوام نوں ریلیف دینا ہوندا اے ۔ کرپٹ عناصر دے خلاف لہو دے آخری قطرے تک جنگ کرن دا اعلان وی غلط نہیں مگر ایہہ آکھنا کہ اپوزیشن دی عدم اعتماد دی تحریک دا سامنا کرن نوں تیار آں تے اوہدی نکامی مگروں جو میں اوہناں دے نال کراں گا اوہ وی اوہدے لئی تیار رہن۔ ایہہ دھمکی آمیز لہجہ کسے جمہوری حکمران نوں زیب نہیں دیندا۔ جمہوریت وچ لڑائی جھگڑے‘مار کُٹ تے خون خرابے دے بجائے جدوں انتقال اقتدار دے پرامن رستے موجود نیں تے غیر جمہوری رستے اتے چلن‘ حریفاں نوں دیوار نال لان تے اقتدار بچان لئی خونریزی نوں دعوت دینا کتھے دی حب الوطنی اے۔
پی پی دا لانگ مارچ اسلام آباد پہنچ گیا ۔ جگہ جگہ خطاب کردے ہوئے لہور پہنچ کے بلاول بھٹو دے موقف وچ لچک آ گئی ۔ اوہناں نے حکومت دے خلاف عدم اعتماد نوں اک ہدف آکھدے ہوئے کامیابی دی سو فیصد گارنٹی دین توں انکار کیتا اے۔ ایہدا مطلب اے کہ اپوزیشن ہن وی تلخیاں ودھان توں گریزاں اے لیکن ایتھے سوال ایہہ ہے کہ جدوں حریف سیاستداناں نوں بیماری‘ فضلو تے چور تے ڈاکو آکھیا جاوے گا تے کیہ کوئی دست تعاون ودھان تے آمادہ ہووے گا؟ ظاہر اے کسے لئی ایسے حالات وچ تعاون کرنا اوکھا اے ایس لئی ملک نوں برداشت‘ عدم برداشت‘ اعتماد تے بداعتمادی جئے حالات دا سامنا اے۔ ایسے ای حالات ہور عرصہ رہندے نیں تے ملک دی معاشی حالت وچ بہتری دے امکانات گھٹ ہو سکدے نیں۔ مسئلیاں نوں گرداب توں کڈن دا پہلا فرض حکمراناں دا اے اوہناں نوں اپنے رویے وچ رواداری تے برداشت دا مظاہرہ کرنا چاہیدا اے لیکن عملی طور تے ایسا نہیں ہو رہیا اک جمہوری قرارداد دا سامنا جمہوری انداز وچ کرن دے بجائے سڑکاں تے چوراہیاں اتے لانا تلخی ودھان دے مترادف اے۔
عدم اعتماد دی کامیابی یا نکامی بارے اجے وثوق نال کجھ آکھنا اوکھا اے کیوں جے اپوزیشن صفاں وچ وی اختلاف رائے لکی چھپی نہیں مگر حکومتی جماعت وچ وی سب اچھا نہیں بلکہ سب توں بری صورتحال حکومتی جماعت دی اے جتھے پنجاب وچ وزارت اعلیٰ دی تبدیلی دی خواہش لے کے کئی اک گروپ سامنے آ چکے نیں۔ جہانگیر ترین مگروں علیم خان دا وکھرا گروپ بنانا تے فیر یکجا ہو کے عثمان بزدار اتے تحفظات دا اظہار کرنا حکومتی مشکلاں ودھان دا کارن اے۔ گورنر سندھ عمران اسماعیل منان لہور پہنچ گئے نیں مگر پنجاب حکومت توں مایوس لوکاں نوں مطمئن نہیں کر سکے۔ عثمان بزدار دے خلاف حکومتی جماعت دے گروپ بدستور مورچہ زن نیں ویسے وی جہڑے لوک وزیراعظم دی گل سنن توں گریزاں نیں اوہ مطالبیاںدی منظوری توں پہلے عمران اسماعیل دے آکھن تے سرنڈر نہیں کر سکدے مگر جو وی ہووے اپنی صفاں وچ اتحاد تے اتفاق دی فضا بنان دا طریقہ کار حکومتی جماعت نے ای طے کرنا اے۔ علاوہ ازیں حکومت دی اتحادی جماعت مسلم لیگ ق دے رہنما چوہدری پرویزالٰہی نے وی ہن تے واشگاف لفظاں وچ آکھ دتا اے کہ عمران خان چھیتی وڈے فیصلے کرن۔ حالات تیزی نال اوہناں دے ہتھوں نکل رہے نیں فیر وی عثمان بزدار اتے دست شفقت رکھیا جاندا اے تے حکمران جماعت نوں کسے وڈے سانحے لئی تیار رہنا چاہیدا اے۔
ممکن اے عدم اعتماد دے بجائے اپوزیشن جماعتاں لانگ مارچ تک محدود رہندیاں مگر حکمراناں دا اپنے ساتھیاں نوں نظرانداز کرنا تے اتحادیاں توں بے رخی نے اوہناں نوں سڑکان تے چوراہیاں دے بجائے ایواناں وچ طاقت دا مظاہرہ کرن دی راہ وکھائی اے۔ ن لیگ تے ق لیگ دی قیادت نوں ایسے رویے نے اک میز اتے لیا بٹھایا اے ۔ جہانگیرترین مگروں علیم خاں نے وی مسلسل نظرانداز کرن تے ای گروپ تشکیل دتے۔ خرابی بسیار مگروں وزیراعظم نے اپنی جماعت دے ناراض ارکاناں نال ملاقاتاں شروع کیتیاں نیں۔ جے ایہہ کم پہلے ہوندا یا ناراض کرن دی نوبت ای نہ آن دتی جاندی تے زیادہ بہتر سی لیکن حکمران خطریاں دا سنجیدگی نال سامنا کرن دے بجائے گرجن تے برسن دی روش اتے عمل پیرا نیں۔ جے ایس خوداعتمادی دی وجہ ایہہ ہے کہ شہباز شریف‘ آصف زرداری تے فضل الرحمن کسے اک طریقہ کار اتے متفق نہیں تے حکمران جماعت وچ کہڑا اتحاد تے اتفاق دی مثالی فضا اے؟ ملک نوں رواداری تے برداشت دی لوڑ اے ٹکرائو دی نہیں۔