پنجاب دی تقسیم نامنظور‘ہر قربانی دین لئی تیار

مدثر اقبال بٹ دی اگوائی وچ سالانہ ثقافتی میلے ’’وڈا پنجابی کٹھ‘‘ دا پربندھ

ظ عباس

انگریزی زبان دے لفظ کلچر (Culture) دا ترجمہ اردو زبان وچ ثقافت کیتا جا سکدا اے تے پنجابی وچ رہتل۔لیکن جنہاں معنیاں وچ اسیں لفظ ثقافت روزمرہ زبان وچ استعمال کرنے آں‘اوہدی تعریف تے معنی دا احاطہ کرنا آسان نہیں۔کلچر دا مطلب درحقیقت ایہہ اے کہ کسی چھوٹے یا وڈے علاقے وچ جہڑے لوک رہندے نیں‘ ویلے دے نال نال اوہناں وچ کجھ عادتاں‘ رہن سہن‘ طور طریقے تے معاشرتی رویے فروغ پاندے نیں جنہاں دے نتیجے وچ اک معاشرہ تشکیل پاندا اے جہدے کجھ اصول تے کجھ قنون ہوندے نیں۔ کجھ شیواں نوں جائز تے کجھ نوں غلط سمجھیا جاندا اے۔ ایہہ سماجی طور طریقے زندگی دے سارے شعبیاں دا احاطہ کردے نیں‘ علم توں لے کے عقائد‘ آرٹ ‘ رسوم تے رواج ‘ انساناں دی عادتاں‘ کھان پین‘ لباس‘ میل جول‘ زبان ‘ ادب‘ شاعری سب ایہدے وچ شامل اے۔
لکھاں سال پہلے جدوں انسانی تہذیب وجود وچ آنا شروع ہوئی تے کلچر وی خود بخود اپنی ارتقائی منزلاں طے کردا گیا۔ مختلف علاقیاں وچ رہن والے لوکاں دی ثقافت یا کلچر اک دوجے توں مختلف ہو سکدا اے بلکہ اک ای ملک وچ مختلف لسانی تے نسلی گروہواں دا کلچر وی مختلف ہو سکدا اے تے ایہہ اوہ تنوع اے جہنوں تسلیم کیتا جانا کسے وی معاشرے دی بقا لئی ناگزیر اے۔ ایہدی اک مثال پنجاب دھرتی دا کلچر اے جہڑا ملک دے دوجے صوبیاں دی ثقافت توں وَکھرا اے۔ پنج دریاواں دی ایس دھرتی دے واسی جہڑی زبان بولدے نیں اوہنوں پنجابی آکھدے نیں۔ اک اندازے دے مطابق دنیا بھر وچ تقریباً 20کروڑ لوک پنجابی زبان بولدے نیں تے پنجابی زبان سمجھن والیاں دی تعداد ایس توں بہت زیادہ ہو سکدی اے۔ ایہناں وچوں 10کروڑ توں ودھ پاکستانی پنجاب وچ تے باقی بھارتی پنجاب تے ساری دنیا وچ رہندے نیں۔ پنجابی دا شمار برصغیر وچ بولی جان والی قدیم ترین زباناں وچ کیتا جاندا اے۔ موجودہ دور دی پنجابی اک جدید تے مکمل زبان دی صورت وچ ستویں صدی وچ ای جوان ہو چکی سی۔
پنجابی ادب دی گل ہووے تے صوفی شاعراں دا ذکر نہ ہووے‘ ایہہ ممکن نہیں جنہاں بارے اسیں بچپن توں پڑھدے آ رہے آں کہ برصغیر وچ امن و رواداری دی ترویج وچ اک وڈا تے اہم ترین ذریعہ صوفیا کرام سن۔ ایہناں وچ بابا فرید گنج شکرؒ (1179-1266)‘ شاہ حسینؒ (1538-1599)‘ حضرت سلطان باہوؒ (1630-1691)‘ شاہ شرفؒ (1640-1724)‘ بابا بلھے شاہؒ (1680-1757)‘ علی حیدرؒ(1690-1785)‘ وارث شاہؒ (1722–1798)‘ میاں محمد بخشؒ(1830-1907) تے خواجہ غلام فریدؒ (1845-1901) کجھ نمایاں ناں نیں۔ عالمی ادب دی تریخ لکھی جاوے تے پنجابی ادن نوں نظرانداز کرنا ممکن نہیں۔
پنج دریاواں دی ایس دھرتی تے اج ایہہ حال اے کہ والدین اپنے بالاں دے نال اپنی ماں بولی وچ گل کرنا وی معیوب خیال کردے نیں۔ پنجابی دی کتاباں دی تعداد بہت زیادہ نہیں اے جد کہ پنجابی سکھ مذہب لئی اوہ حیثیت ای رکھدی اے جہڑی مسلماناں لئی عربی یا یہودیاں لئی عبرانی دی اہمیت اے۔ تاہم ایہدے باوجود جدوں وی گل ہوندی اے تے پنجابی زبان نوں ایہدے حقوق دوان دی گل ہوندی اے۔ غیر منقسم ہندوستان دا پنجاب مشرقی تے مغربی پنجاب ‘ دہلی تے ہریانہ تک پھیلیا ہویا سی جہڑا مختلف ادوار وچ تقسیم ہوند رہیا۔ پچھلے کجھ عرصہ توں اک واری فیر پنجاب دی تقسیم دی گل کیتی جا رہی اے۔ کرتار پور راہداری پنجابیاں نوں قریب لیان دے باب وچ اک اہم پیش رفت ثابت ہو سکدی اے۔ تاہم سرحد دے ہوندے ہوئے پنجاب دے متحد ہون دا کوئی امکان نہیں۔ ایہناں حالات وچ پاکستانی پنجاب وچ ماں بولی دے حالات کجھ بوہتے مثالی نہیں جہدی اک مثال پنجابی زبان وچ شائع ہون والے اخبارات نیں جنہاں وچ بھلیکھا دے علاوہ کوئی ایسا اخبار نہیں جہدی عوام وچ کوئی جڑاں ہون۔ پنجابی ادب تخلیق تے ہو رہیا اے مگر پنجابی ادب دی ترقی لئی صوبے دی تقسیم دے خلاف تے بالاں دی مادری زبان وج تدریس لئی اہل علم و دانش نوں رل کے کم کرن دی لوڑ اے۔ ایس باب وچ مدثر اقبال بٹ‘ پروین ملک‘ الیاس گھمن تے بہت سارے ایسے لوک نیں جنہاں دا ناں کسے تعارف دا محتاج نہیں۔ مدثر اقبال بٹ دی گل کیتی جاوے تے اوہ اک ہمہ جہت شخصیت دے مالک نیں تے پچھلی تن دہائیاں توں ودھ عرصہ توں پنجاب دا کثیر الاشاعت اخبار بھلیکھا شائع کر رہے نیں۔ اوہناں دا حوصلہ ہن وی جواں اے تے اوہناں دا شمار بلاشبہ ایس دھرتی دی اوہناں شخصیات وچ کیتا جا سکدا ای جہڑا پنجابی زبان و ادب دے فروغ لئی اگلے محاذ اتے جدوجہد کر رہیاں نیں۔
پچھلے دناں پنجابی زبان‘ ادب تے ثقافت دے فروغ لئی سرگرم عمل تنظیم کوک پاکستان کوک دے پربندھ ہیٹھ پنجابی میڈیا گروپ دے سربراہ مدثر اقبال بٹ دی سرپرستی وچ جوہر ٹائون وچ سالانہ وڈا پنجابی کٹھ دے عنوان نال ثقافتی میلے دا پربندھ کیتا گیا جہدی صدارت پنجابی ادبی بورڈ دی سیکرٹری پروین ملک نے کیتی۔ وڈا پنجابی کٹھ وچ پنجاب دے مختلف شہراں تے قصبیاں توں پنجابی دے فروغ لئی کم کرن والی نامور شخصیات نے رلت کیتی۔
ایس سادہ مگر پروقار تقریب دے سٹیج سیکرٹری دے فرائض حسنین بھٹی نے انجام دتے‘ تقریب نال خطاب کردے ہوئے مقررین نے پنجابی زبان نوں ذریعہ تعلیم بنان دا مطالبہ کیتا تے پنجاب دی کسے وی طرح دی وَنڈ نوں رد کر دتا۔
تقریب نال خطاب کردے ہوئے مسلم لیگ ن دی رکن قومی اسمبلی شائستہ پرویزملک نے آکھیا: ماںبولی ہر انسان دی پہچان اے۔ پنجابی ساڈی مادری زبان تے پہچان اے۔ میں وی پنجابی آں تے مینوں اپنی مادری زبان اتے فخر اے۔ تقسیم کسی وی شے دی چنگی نہیں ہوندی۔ اسیں اپنے درمیان موجود دوریاں نوں ختم کرنا اے۔
عبدالرحمن ساجد نے آکھیا اسیں پنجاب دی تقسیم کسی صورت قبول نہیں کراں گے‘ جہنوں روکن لئی کسی قسم دی قربانی توں گریز نہیں کیتا جاوے گا۔
پنجابی میڈیا گروپ تے پنجابی یونین دے سربراہ مدثر اقبال بٹ نے آکھیا کہ ایس قدر شاندار پروگرام منعقد کرن تے کوک پاکستان کوک دی پوری ٹیم تے حسنین بھٹی مبارکباد دے مستحق نیں۔ پنجابی لئی کم کرنا تے اینے لوکاں نوں اکٹھا کرنا بہت اوکھا اے۔ پنجابی زبان تے ادب دے فروغ لئی کم کرنا کار ثواب اے کیوں جے پنجابی صوفیا دی زبان اے جہدے وچ صوفیا نے اسلامی تعلیمات دی گل کیتی۔ ساڈے بالاں نوں جے پنجابی وچ تعلیم دتی جاوے تے اوہ اسلام دے مذہبی ہم آہنگی دے تصور توں زیادہ واقف ہون گے۔ پنجابی نوں ذریعہ تعلیم بنان دا مطالبہ ناگزیر اے تے اسیں اپنا ایہہ مطالبہ اوس ویلے تک دہراندے رہواں گے جدوں تک پنجابی بطور ذریعہ تعلیم نافذ نہیں کردتی جاندی۔ پنجاب دی تقسیم کسی صورت قابل قبول نہیں۔ ایہہ واضح کرداچلاں کہ پنجابی اینے کمزور نہیں کہ پنجاب دی تقسیم نہ رکوا سکن۔
برسراقتدار جماعت پی ٹی آئی دے سینئر رہنما شعیب صدیقی نے آکھیا اسیں پنجابی آں‘ سانوں پنجابی زبان لئی رل کے کم کرنا چاہیدا اے۔ موجودہ حکومت پنجابی دے فروغ لئی کم کر رہی اے۔ ایس کم لئی میری جدوں وی لوڑ پئی میں حاضر آں۔
غزالہ نظام الدین نے آکھیا کہ اپنا حق منگن لئی جرات ہونی چاہیدی اے۔ میں ایس جرات دا مظاہرہ پچھلے وزیراعظم نواز شریف دے سامنے وی کتیا سی۔ اسیں ساریاں نوں اپنی مادری زبان دے حق لئی جرات تے بہادری دا مظاہرہ کرنا ہووے گا۔
منے پرمنے کالم نگار تے سائبان ویلفیئر سوسائٹی دے صدر عتیق انور راجہ نے آکھیا میرے لئی فخر دی گل اے کہ لوکی مینوں میری دھرتی دی زبان نال پہچاندے نیں۔ پنجابی نوں صدیاں تعلیمی اداریاں توں باہر رکھیا گیا۔ ایہدے باوجود اوہنے اج وی اپنا وجود برقرار رکھیا ہویا اے۔پیرزادہ سید حامد بخاری نے آکھیا کہ پنجابی زبان لئی کم کرنا ہر پنجابی دی ذمہ داری اے۔ محمد انور کمبوہ نے آکھیا کہ زباناں سرکاری سرپرستی وچ ای فروغ پاندیاں نیں لیکن پنجابی صدیاں توں سرکاری سرپرستی دے بغیر وی فروغ پا رہی اے۔ڈاکٹرعنصر نے آکھیا پنجاب صدیاں توں سازشاں دا شکار رہیا اے تے ہن وی ایہدے خلاف سازشاں ہو رہیاں نیں۔ اسیں پنجاب دی تقسیم کسی طور تے منظور نہیں کراں گے تے ایسی ہر سازش دا منہ توڑ جواب دیاں گے۔
ایپکا پنجاب دے صدر حاجی ارشاد نے آکھیا کہ اسیں اپنی ماں بولی پنجابی دے نال زیادتی نہیں ہون دیاں گے۔ صوبے دی افسر شاہی دے نال ہن توں جہڑی وی گل ہووے گی اوہ پنجابی وچ ای ہووے گی۔ ایہہ ساڈی ماں بولی اے۔ اسیں ایہدا مان رکھاں گے۔ پنجابی ادبی بورڈ دی سیکرٹری پروین ملک نے اپنے صدارتی خطاب وچ آکھیابہت چھیتی پنجاب دے تعلیمی اداریاں وچ پہلی جماعت توں بی اے تک پنجابی زبان دی تدریس لازمی مضمون نافذ ہو جاوے گی۔ اسیں عدالت توں وی مقدمہ جت چکے آں تے پنجاب اسمبلی وچ وی بل جمع کرا دتا اے۔اوہناں نے آکھیا کہ ساڈا اردو زبان نال کوئی اختلاف نہیں مگر اسیں تے اپنی مادری زبان دا حق منگ رہے آں جہڑا سانوں چھیتی ملنا چاہیدا اے۔
ایس یادگار تقریب نال خطاب کرن والیاں وچ ڈاکٹر ظفر‘ڈاکٹر اکبر علی غازی‘ میاں آصف علی‘ پروفیسر سعادت علی ثاقب‘ کاشف حسین سندھو‘ اے ایچ عاطف تے دوجی شخصیا ت شامل سن۔
تقریب وچ احمد سعید نے اپنی مزاحیہ شاعری سنا کے پنڈال وچ ہاسے بکھیرے تے بصارت توں محروم سپیشل ایجوکیشن دے استادسید فرخ شاہ نے بانسری تے ملکہ ترنم نورجہاں دا گایا ہویا گیت سنا کے محفل لٹ لیتی تے ظفر لوہار نے چمٹے تے پنجابی گیت گا کے ہر پاسے پنجابی ثقافت دے رنگ بکھیر دتے۔
تقریب دے اختتام تے مدثر اقبال بٹ نے پروہنیاں نوں پنجاب دی پہچان مخصوص پگ پوائی تے تقریب دااختتام پنجابی زبان و ثقافت دے فروغ تے پنجاب دی تقسیم دے خلاف متفقہ سوچ و فکر دے نال ہویا۔