سنگ دا میلہ…کہانی

لِکھت:توقیر جد کھرل

گلی وچ دھوتو دی اواز آئوندی اے تے اک ہجوم دے تیر ٹُرن دی اواز وی رَل جاندی اے۔ اک گھر دے مُوہرے ہَرے چولے وچ کجھ ملنگ بالاں نوں لوریاں دیندے وکھالی یندے نیں۔ ویلا لنگھدیاں طُوطے دی ’’بھاں بھاں‘‘ ہور ودھ جاندی اے
گھر دے ویہرے وچ جامنوں دے بُڈے رُکھ تھلے اماں سکینہ بیٹھی لِیڑے سی رہی اے، گھر وچ بکھاں بی بی وَڑدی اے تے اماں سکینہ نوں واج مار کے کہندی اے
نی مائی سکینہ کیہ حال ہے ہِن تیرا تے ہُن پچھلا پہرا اے،بال بچے وی کماون آلے ہِن تے مڑ وی کپڑے سیتی جاندی ایں
اماں سکینہ آہندی اے،بس دل لگیا رہندا ہے تے تہاڈی ورگیاں ہور وی سوانیاں آجاندیاں ہِن تے بندہ دُکھ سُکھ کرلیئندا اے ہور کہڑا میں ایتھے امیر ہوجاونا اے۔
نی بکھاں تینو خیر اے اج تے دھمی نال آگئی ایں تے سوٹ وی نوا پائی ودی ایں
ہا نی مائی سکینہ تینو نہیں پتہ ہے
اج سنگ د ا میلہ اے،اسی تے کل دیہہ لہندیا نال ای مجھیاں چولیئیاں ہان تے مجھا گاواں نُو پٹھے وی پالئے ہِن،ساڈیاں تے کنکاں وی پک گئیاں ہِن تے،اُتوںبالے بم دے تے میلے آلے دیہاڑے ذُمے رات نُو کنکاں نُو وی ہتھ لگ جاسی۔
ہاں مائی بکھاں ہجے تے کنکاں نُو دیر اے ماموں شیر دا میلا ہوسی مُڑ کنکاں وڈھیسین۔تے مائی بکھاں اے نواں سوٹ تے ایہہ بالاں نُو وی نال لئی ودی ایں۔
مائی سکینہ تُوتے بڈھی ہوگئی ایں تینو بھُلیا پیا اے سنگ دے میلے تے سارا شہر نوے کپڑے پیندا ہے نویاں،لنگیاں لاچے تے کُھسے پاکے بالاں دی اُنگل بھڑ کے تلمبے شہر نُو مُلکھ آجانداں ہویا۔
ہاں مائی بکھاں سہی گل اے،بس بندھا بڈھاہوجاوے تے کدی کدی او وی یاد آوندا اے جہڑ اساری حیاتی کدی نہیں چیتا آئوندا،تے بندہ بھلُ جاوے تے کدی اپنے بالاں نُو وی نہیں سجانیا۔
مائی بکھاں تے اماں سکینہ وچ گل بات جاری سی کہ سکینہ دا بھرا نواز گھر آوَڑیا ، اوہدے ہتھ وچ مٹھائی دا بھریا تھال ہُندا اے،
ایہہ لے نی بھین میری۔ سنگ دی مٹھائی کھالے
سنگ آلے دیہاڑے بھرا،ماواں بھیناں نُو مٹھائی دیندے ہِن تے میں وی واحد نائی دی منگریاں دی مٹھائی لے آیاں تے ایہہ صوفی دی جلیبی وی ہے اے
بہہ جا مُحمد نواز،چنگا کیتا ای۔چلو بھین نُو منہ تے وکھایا ای،جدو ںدا اماں ابا ٹُرے ہِن آپاں سارے بھین بھرا وی کھِنڈ گئے ہائیں۔۔ سنگ دا میلہ آیا اے تے چلو تُسی وی آگئے او۔ ۔۔ایہہ تا ڈھاڈا چنگا کیتا ہے ای مٹھائی لے آیا ہے۔۔ سچی پُچھے تاں میرا تے ہاں ٹھر گیا اے تینو ویکھ کے مینو ابا یاد آجاندا ساگی تیرے آلا مواندار ا ہائی۔۔تینو ویکھ میرے ہنجو وگ پئے ہِن۔
نی بھینیں اج دا خوشی دا دیہاڑاے اج دے دینہہ ہنجو نا وگا۔۔۔ٹُرن آلے ٹُر گئے۔۔۔اسی وی تے ٹُر جاونا ہے
ہاں مُحمد نواز سہی آہندا پیا اے،بس کدی کدی رُوح بڑا تنگ ہوجاندا اے
اچھا بھین سکینہ ہُن میں جاندا پیا بال وی بُہوے وے تے آئے کھلوتے ہوسن،میں انہاں نُو میلا وکھا کے آونا آئے۔۔۔چھوٹا بال تے کاہر تائی کھلوتا اے چنگامُڑ رب راکھاں
اماں بکھاں وی میلے تے ٹُر جاندی اے نال ای احمد علی سکولوں سِدھا گھر آئوندا اے تے اماں کولوں پُچھدا اتے اج سکولوں اوہنوں چھیتی چھٹی ہوئی اے، ماسٹر جی نے آکھیا اے کہ اج سنگ دا میلہ اے اج ادھی چھٹی اے، اماں ایہہ سنگ دا میلہ کیہ ہُندا اے
اماں سکینہ دَسدی اے کہ
تاریخی، روایتی، تہذیبی، ثقافتی تہوار سنگ میلہ ہر سال دیسی مہینہ چیتر وچ انگریز ی تاریخ 21مارچ کو تلمبہ وچ لگدا اے ۔ موسم بہار دے شروع توں ای ہر دس میل دے پَندھ اتے چھوٹے وڈے شہراں وچ حضرت سخی سرورؒ دے سنگ دے میلے لگدے نیں ۔ اوہناں سنگ دے میلیاں بارے اک روایت ایہہ ہے کہ روحانی شخصیات حضرت سید سلطان احمد المعروف سخی سرورؒ دے مری تے اوہناں نال روحانی عقیدت رکھن والے لو ک پرانے ویلیاں وچ اونٹاں ، کھوڑیاں تے پیدل ٹُر کے وکھو وکھ علاقیاں توں ہوندے ہوئے عرس دے دناں وچ مزار اتے جا کے حاضرے دیندے نیں۔دعاواں منگدے‘ منت مراد پوری ہون دی خوشی وچ جھومدے‘ نچدے‘ گاندے ہوئے جاندے نیں۔ قافلاں دی صورت وچ چلدی سنگت جہدے وچ شہر وچ پڑائو پاندی اے اوتھے میلے دا سماں پیدا ہو جاندا اے۔
چنگااماں سکینہ ایہہ سنگ دا مطلب کیہ ہوندا اے تے ایہہ شروع کدوں ہویا سی۔ پتر اردو وچ سنگ دا مطلب ساتھ ہوندا اے۔ سرائیکی وچ سنگی‘ دوست‘ ساتھی یا محبوب نوں آکھدے نیں۔ سنگ دا میلہ کدوں شروع ہویا ایہہ تے کوئی نہیں جاندا تاہم قیام پاکستان توں پہلاں وی ایہہ تہوار منایا جاندا سی۔ سنگ دا میلہ دوستاں تے سنگیاں نال ملن دا موقع فراہم کردا اے۔ سال بھر دے وچھڑے لوک ایس میلے وچ جمع ہوندے نیں۔ نویں تعلق بندے نیں تے پرانی یاداں دی تجدید تے یاد منائی جاندی اے۔
احمد علی پچھدا اے اماں ایہہ تہانوں مٹھائی کہنے دتی اے۔ اماں سکینہ دسدی اے کہ ویسے تاں خوشی دے موقع تے بھراں بھیناں وچ ‘پیو دھیاں وچ مٹھائی تقسیم کردے نیں لیکن ایہہ منفرد روایت سنگ دے میلہ نال جڑی ہوئی اے۔ خاندان وچ بھراں بھیناں نوں مٹھائی وچ جلیبی دا خصوصی تحفہ دیندے نیں‘ ایہہ منفرد روایت سنگ دے سن نسل در نسل چلی آ رہیا ے۔
احمد نے فیر پچھیا کہ ایہہ اماں بکھاں وی غازی پاندہ توں ایسے لئی تلمبہ آئی اے؟
جی پتر سنگ دے میلے دے دیہاڑ شہر تے مضافاتی علاقیاں توں لوکی روایتی کپڑے لنگی‘ چادر تے شلوار قمیص پائے پیدل‘ سائیکل ٹریکٹر ٹرالیاں تے سوار میلہ وچ جوق در جوق ٹولیاں دی شکل وچ آندے نیں۔رستے وچ مٹھائیاں دی دکاناں تے سٹال لائے جاندے نیں۔ پہلے مرد تے زنانیاں کچاوواں اتے سوار ہو کے آندے سن۔
چنگا تے اماں مولوی طارق جمیل دے گھر دے نال والی سڑک سنگ والی سڑک کیوں آکھدے نیں تے میلے وچ کیہ کیہ ہوندا اے؟
احمد اک تے توں سوال بہت پچھنا ایں۔ چنگا سن میلے وچ آن والے بندے ’’سنگی‘‘ کہلاندے نیں تے ملتان روڈ جہنوں چھائونی والی سڑک وی آکھدے نیں ایتھے سنگ دا میلہ لایا جاندا اے۔ ایہنوں مقامی زبان وچ ’’سنگ والی سڑک‘‘ وی آکھدے نیں۔ مذکورہ روڈ دے دونویں پاسے فالودہ دی دکاناں‘ بالاں دے کھڈونیاں دے سٹال‘ چڑیا گھر تے مٹھائی دی دکاناں کثرت نال نظر آندیاں نیں۔ شعبدہ بازاں تے عارضی سینما والیاں نے وکھری رونق لائی ہوندی اے۔ میلہ توں فالودہ کھانا تے مٹھائی خریدنا لازمی جزو سمجھیا جاندا اے۔ سنگ دے میلہ توں مخصوص کھڈونیاں وچ کانیاں دے تیلے نال بنیا مصنوعی سپ تے پلاسٹک دے پہلوان‘ واجے بالاں لئی گتے نال بنی مخصوص ٹوپی ایس میلہ دی شان و شوکت نوں ودھاندے نیں۔ بال‘ بڈھے‘ زنانیاں تے جوان اچے اچے جھولیاں تے موت دے کھوں توں وی خوب لطف اندوز ہوندے نیں۔
چنگا اماں جدوں میں سکولوں گھر آ رہیا سی تے کجھ ملنگ وی ساڈی گلی وچ نظر آ رہے سن۔ ایہہ کتھوں آ گئے نیں۔ ایہہ وی میلہ ویکھن آئے نیں۔ پتر‘ سبز کپڑیاں وچ تے چوغے وچ ملبوس لالاں والے اپنے نال ہر رنگ دے جھنڈے رکھدے نیں۔ ایسے کارن مقامی زبان وچ لالاں والے آکھدے نیں۔ میلہ دس میل دے فاصلہ تے منعقد ہوندا اے۔ لالاں والے جتھے جہڑے شہر وچ جاندے نیں میلہ دے مقام دے علاوہ اوس علاقہ وچ اونٹ دے نال گلیاں وچ گھومدے پھردے نیں۔ گھراں وچ زنانیاں آٹے دی ’’چوریاں‘‘ تیار کردیاں نیں۔ لالاں والے نوں دیندیاں نیں
تے گلی محلہ وچ وی تقسیم کردیاں نیں۔ جہدے گھر وچ چھوٹے بال ہوندے نیں لالاں والے اوہناں نوں لوریاں دیندے نیں تے اگے ودھ جاندے نیں۔ جنہاں حضرات دی اولاد نہیں ہوندی یا کوئی مراد ہوندی اے اوہ لالاں والے کولوں کپڑیاں نال بنے چھوٹے تکیے تے گیند ہدیہ دے کے لیندے نیں تے فیر آئندہ سال جہدی مراد پوری ہو جاوے اوہ ویسا ای تکیہ یا گیند اوہناں نوں بمعہ ہدیہ عنایت کردے نیں۔
مائی بکھاں میلے توں واپس اماں سکینہ دے واپس آندی اے تے مٹھائی دیندی اے۔ ایہہ لا ں مائی سکینہ تُو وی تے میری بھین ہوئی او،،میرا دل کیتا اے میں تینو مٹھائی دیوا
چنگا کیتا ہے ای مائی بکھاں اللہ تینو ڈھیر دے وے تے شالا بالاں نُو رنگ لگن
تے ایہہ تعویز کہیا لئی ویدی ای
مائی سکینہ میری نِکی نوح نُو بال کوئی نئی لالاں آلے ملنگاں تُو تویز لیا اے اولاد ہوسی۔۔۔تے پچھلے پہراں بالاں دا سوہنا گزرسی
ہاں مائی بکھاں ایہہ تے سچی گل اے لال آلے ملنگاں دے تعویز سچے ہوندے اے بس جہدا یقین ہووے تے یقین دے پیڑے پار ہوندے ہِن،چیتر دے مہینے وچ تے اوہندان نُو وی بہار ہوجاندی اے جہڑے بے اولاد ہون،،تے باقی اللہ د کم ہِن
چنگا مُڑ رب راکھاں۔