زاہد حسن دے نویں ناول’’کہانی اِک ماں دی ‘‘ دا مُکھ وکھالی اِکٹھ
رپورٹ: ارشاد شیخ
پنجابی یونین دے پربندھ ہیٹھ پنجاب ہاؤس وچ پنجابی ادبی بورڈ ولوں پنجابی دے معروف کہانی نویس تے ناول نگار زاہد حسن دے ناول ’’کہانی اک ماں دی ‘‘دا مُکھ وکھالی اِکٹھ ہویا۔ ناول دی کہانی اوہناں دی والدہ دی اوس جہد مسلسل دے گرد گھمدی اے جہڑی اوہناں دی بیوگی دی صورت اپنے خاندان تے معاشرے دے ظلم و ستم توں نبردآزما ہُندے اپنے 3 بالاں دی بہترین تعلیم و تربیت لئی کیتی ایس ناول دا کمال اے کہ پڑھن والے نوں کِتے وی ایہ محسوس نہیں ہندا کہ ایہ ناول اک پتر نے اپنی ماں دی مدح سرائی وچ لکھیا اے بلکہ قاری ایس ناول وچ پنجاب دھرتی دی ماں تے اوس جہاں دی ماں نال ملدا اے جتھے مخلوق خدا نوں اپنے جہے ہی انساناں دی نا انصافیاں دا سامنا رہندا اے ایس ناول وچ مصنف حرف اول توں حرف آخر تک غیر جانبدار نظر آئوندا اے ۔ایہ پر وقار تقریب پنجابی دے رہنما ودانشور الیاس گھمن دی صدارت وچ ہوئی۔ میزبانی پنجابی یونین دے چیئرمین مدثراقبال بٹ تے وائس چیئرمین بلال مدثربٹ کیتی سی۔ اسٹیج تے ناول نگار زاہد حسن دے نال پنجابی ادبی بورڈ دی سیکرٹری پروین ملک ،ڈاکٹر ضیاالحسن،پروفیسر ڈاکٹر کلیان سنگھ کلیان ،ڈاکٹر اشوک کماربطور مہمانان خصوصی موجود سن۔
تقریب دے آغاز وچ میزبان ،صدر پنجابی یونین صدر مدثر اقبال بٹ نے آکھیا کہ میرے لئی فخر دی گل اے کہ پنجاب ہاؤس دا منفرد اعزاز اے کہ اوہ نہ صرف دوستاں دی بلکہ پنجابی وچ لکھن والیاں دی حوصلہ افزائی لئی انج دی تقاریب منعقد کردا رہندا اے اوہناں نے آکھیا کہ میں ایہ کم اپنا فرض سمجھ کے کرنا ہاں تاکہ لکھن والیاں دی حوصلہ افزائی ہووے تے اوہ پنجابی وچ ہور اعلیٰ پائے دا ادب تخلیق کرن تے ایہ عمل ایسے طرحاں جاری رہے ۔جے اک اک شاعر تے ایسے طرحاں ناول نگار دی حوصلہ افزائی نہ ہووے تے ایہدے لئی ہور آکھنا آسان نہیںہُندا اوہناں نے آکھیا کہ میرے لئی خوشی دی گل اے کہ پنجاب ہاؤس نوں الیاس گھمن جہے دوست دی رہنمائی میسر اے جنہاں نے اپنی ساری زندگی پنجابی زبان تے پنجاب دی ثقافت دے فروغ لئی وقف کیتی اے اوہناں دی ایس جدوجہد دا سفر دہائیاں اتے محیط اے۔
پنجابی میڈیا گروپ دے صدر ندیم رضا نے آکھیا کہ ساڈے لئی خوشی دی گل اے کہ پنجابی دی خدمت لئی پنجاب ہاؤس دے شروع کیتے جان والے مختلف منصوبیاں وچوں اج اسٹوڈیو مکمل وی ہو گیا اے جدید ترین آلات نال مزین ایہ اسٹوڈیو اج ای فنکشنل وی ہوگیا اے جتھے پنجابی دے فروغ لئیکم کرن والیاں نوں ہرطرحاں دی سہولیات بلامعاوضہ میسر ہون گیاں، اوہناں نے آکھیا کہ بنیادی طور تے میں اک صحافی آں ادب نال میرا اوہناں ای تعلق ایجنا اک قاری دا کتاب نال ہُندا اے اسیں دنیا دے ادب تے نظر پائیے تے سانوں ادب وچ اک گورکی دی ماں نظر آئے گی ہُن دوجی ماں نوں زاہد حسن نے ’’کہانی اک ماں دی‘‘ ناول لکھ کے زندہ کر دتا اے ،ناول نگار لئی غیر جانبدار رہندیاں ہویاں اپنے کرداراں دے نال پورا پورا انصاف کرنا انتہائی مشکل ہُندا اے ایہ کم زاہد حسن نے بڑی خوبصورتی نال کیتا اے اوہناں نے آکھیا کہ پروفیسر کلیان سنگھ کلیان تے زاہد حسن پنجاب ہائوس دا حصہ ای نہیں بلکہ ساڈا فخر وی نیں ۔
جاوید آفتاب نے آکھیا کہ مینوں زاہد حسن دی والدہ دی بہت محبتاں ملیاں نیں اوہ جیوں زاہد حسن دی ماں سن ایسے طرحاں میری وی ماں سن انج دی ماں دا بیٹا ہونا زاہد حسن لئی اعزاز دی گل جس ماں نے اپنی پوری زندگی اپنے بچیاں دا مستقبل سنوارن وچ گزار دتی اوہ ۔اوہ اج ساڈے وچ نہیں پر میں اوہناں دی عظمت نوں سلام پیش کرنا ہاں۔
پروفیسر ڈاکٹر کلیان سنگھ کلیان نے آکھیا کہ مدثر اقبال بٹ نے پنجاب ہاؤس وچ کتاباں دے حوالے نال تقاریب منعقد کرن دی روایت پا کے بہت وڈا کم کیتا اے ۔زاہد حسن دے ناول کہانی اک ماں دی دے حوالے نال پنجاب دی تریخ تے نظر پائو تے سانوں انج دی بہت ساری ماواںنظر آئون گیاں ، جنہاں نے خود اپنے ہتھاں نال اپنے پتراں نوں تیا رکر کے اپنی دھرتی تے قربان ہون لئی میدان جنگ وچ گھلیا اوہناں وچ جگت ماں قابل ذکر اے ، جس نے آپنے چار پتراں نوں میدان جنگ وچ گھلیا، اوہناں نے آکھیا کہ 1984ء وچ میں اپنی ماں نوں ویکھیا جہڑی اپنے فوجی پتر نوں جتیاں مار رہیا سی جدوں اوس نوں پچھیا گیا تے اوس نے آکھیا کہ اوس نے دربار صاحب تے حملہ کیتا اے ، ایہ بھارتی فوجی تے ہوسکدا اے پر میرا پتر نہیں ہوسکدا، زاہد حسن نے اپنے ناول وچ لفظاں نوںبہت خوبصورت ترتیب دتی اے کہ ہر لفظ وچ ماں نظر آئوندی اے پورا ناول پڑھن نال دماغ وچ خود بخود ماں دی تصویر بن جاندی اے ، ایہ بھارتی فوجی تے ہوسکدا اے پر میرا بیٹا نہیں ہوسکدا، زاہد حسن پنجابی دے بہت وڈے لکھاری نیں اج اوہناں دی تحریراں ایم فل تے پی ایچ ڈی وچ پڑھائی جارہیاں نیں۔
ڈاکٹر اشوک کمار نے آکھیا کہ زاہد حسن دا ناول پڑھ کے ایہ محسوس ای نہیں ہُندا کہ ایہ ماں پنجاب دی اے یا سندھ دی صرف اک ماں نظر آوندی اے، ماں تے اعلی معیار دی لکھت اوہ ای لکھ سکدا اے جس نوں اپنی دھرتی ماں نال پیار ہووے تے پیار زاہد حسن وچ کُٹ کُٹ بھریا ہویا اے ، اک وار سانوں امریکہ جان دا اتفاق ہویا تے زاہد حسن نے رستے لئی چنے تے مخانے لئے ائیر پورٹ تے جدوں اوہناں توں
ایل واپس لئے گئے تے اوہناں نے امریکہ جان توں ای انکار کردتا تے ایس حد تک دھرتی نال محبت کرن والے نیں، ڈاکٹر ضیاء الحسن نے آکھیا کہ ماں دے بارے وچ اعلی معیار دی کتاب لکھنا ناممکنات وچ اے کیونکہ ایس تے لکھن والا جذباتیت دا شکار ہوجاندا اے گورکی دا ناول اعلی معیار دا ایس لئی اے کہ اوہ گورکی دی ماں دی کہنا نہیں، بلکہ اوہ پورے عالم دی ماں اے ۔جے گورکی اپنی ماں دی کہانی لکھدا تے اوہ ناول وی اعلی معیار دا نہ ہوندا اعلی درجے دا ادب زبان تے مذہب دی قید توں آزاد ہُندا اے دوسرے درجے تے ادب وچ زبان تے ادب دوویں نظر آئوندے نیں، جے اسیں زاہد حسن دے ناول نوں پنجابی ادب دا شکار آکھیے تے ایہ ایس دی تعریف نہیں ہوویگی، بلکہ اسیں اک دائرے وچ محدود کردیاں گے ، ادب دا دائرہ تے پوری دنیا ہندی اے،گورکی اپنی ماں دی کہانی لکھدا تے اوہ ناول وی اعلیٰ معیار دا نہ ہُندا اعلیٰ درجے دا ادب زبان تے مذہب دی قید توں آزاد ہُندا اے دوسرے درجے دے ادب وچ زبان تے ادب دوویں نظر
آئوندیاںنیں وڈے ادب نوں پڑھن لئی بری طاقت دی ضرورت ہُندی اے کیونکہ وڈا ادب ذہن تے زخم لاندا اے جس نوں سہن لئی طاقت دی ضرورت ہُندی اے ، زاہد حسن نے جدوں اپنا ناول پڑھن لئی دتا تے میں فوری پڑھن دی بجائے رکھ داتاکہ اک روائتی کتاب ہوو یگی لیکن جدوں پڑھنا شروع کیتا تے معلوم ہویا کہ زاہد حسن نے اک حقیقی ماں ساڈے سامنے رکھ دتی اے ناول نگار دی ایہ خوبی ہندی اے کہ اوہ اپنے کرداراں لئی ایسی تصوراتی زبان دریافت کر لیندا اے جہدے ذریعے پڑھن والی نوں ایس دنیا وچ لے جاندا اے جہڑا اوہ اپنے ناول وچ تخلیق کردا اے ۔اوہ ایسی دنیا ہندی اے جس نوں اسیں پہلاں تو ںنہیں جاندے اک جہان اوہ ہُندا اے جہدے وچ انسان رہندا اے تے اک جہان انسان دے اندر ہُندا اے جس نوں کائنات اصغر توں تعبیر کردے نیںناول نگار لئی اپنے تجربات نوں ادبی تخلیق وچ ڈھالنا بہت مشکل ہُندا اے ایہ مشکل کم زاہد حسن نے اپنے ناول کہانی اک ماں دی وچ کروکھایا اے ۔پنجابی ادبی بورڈ دی سیکرٹری پروین ملک نے آکھیا کہ جدوں زاہد حسن نے لکیراں کہانی لکھی جس نوں پڑھن تے مینوں ایہدے وچ اک ناول دی جھلکھیاں نظر آیاں تے میں زاہد حسن نوں پچھیا کیہ اوہ اے کم کرسکدا اے کہ ایہدے اُتے پورا ناول لکھ دیوے تے اوس نے کہانی اک ماں دی لکھ کے ایہ کارنامہ کر کے وکھادتا اے ۔اوس نے جس غیر جانبداری نال ایس ناول دے کرداراں دے نال انصاف کیتا اے ایہدے تے حیرت ہُندی اے انہ ماں دے وین نظر آئوندے نیں نہ ای کتِے ماں نوں بھلدا نظر آئوندا اے ۔اوس نے پورے ناول وچ ماں دا اک انج دا ہالہ بنیا اے کہ پہلے حرف توں لے کے آخری سطر تک ہر حرف ماں دے ایس ہالے وچ نظر آئوندا اے ۔اوس نے ماں نوں غیر معمولی انداز وچ نہیں بلکہ اک انسان دے روپ وچ پیش کیتا اے تے تناں رشتیاں نوں اوہدے وچ پرویا اے کہ کسے وی کردار نوں پڑھنا قاری تے بوجھ نہیں لگدا ۔زاہد حسن نے ترسی دھرتی وچ وی اپنے کرداراں دے نال پورا انصاف کیتا سی ایس ناول وچ وی اوہناں دا ایہ کمال پوری طرحاں نظر آئوندا اے ۔ایس موقعے تے ندیم اقبال باہو نے شاہ حسین دا کلام ’’مائیں نی میں کنوں آکھاں درد وچھوڑے دا حال‘‘ ترنم دے نال سنایا ۔
ناول نگار زاہد حسن نے آکھیا کہ پنجاب وچ کدی ایہ وی ہُندا سی کہ سردیاں تے گرمیاں دی شام ویلے سب گھر والے اکٹھے ہوکے گھر دے اک فرد بارے بحث و تکرار کردے سن مینوں اج پنجاب ہائوس وچ انج نہیں محسوس ہورہیا جیویں اسیں سارے گھر والے اکٹھے ہو کے میری ماں بارے گل کررہے آں تے اوہناں دیاں یاداں تازہ ہورہیاں نیں ۔اوہناں نے آکھیا کہ میں آوارہ طبعیت سا ایویں ای کہانیاں لکھدا ساں جنہاں دی لوک تعریف کردے سن میں سوچدا ساں کدی اِنج وی ہووے کہ میں اوہناں نوں دساں میں خود کہدی کہانی آں ۔جہڑا وقت لوک اپنی زندگی سنوارن وچ صرف کردے نیں میں اوہ وقت زندگی وگاڑن وچ گزار دتا اوہناں نے آکھیا کہ انسان دے اندر اک آواز ہُندی اے ایہ اواز کائنات وچ اوس ویلے توںموجود اے جدوں توں ایہدا آغاز ہویا تے ایہو آواز کائنات دا توازن بر قرار رکھے ہوئے اے ۔اسیں اپنے گریبان وچ دھیان پائیے تے ہر کسے کدی نہ کدی اپنی ماں دی نافرمانی کیتی ہوویگی،اوہناں دے جان دے بعد اوہدی تلافی کرن وچ لگے رہنے آں، پر اوس دکھ دا ازالہ نہیں ہُندا ۔تریخ پڑھ لیے ماں دے بعد باپ بچیاں نوں نہیں سنبھال سکیا پر جے باپ چلا جائے تے اک ماں بچیاں نوں سنبھال لیندی اے ماں تے لکھنا آسان نہیں پر جہڑے لوک ماں بولی تے اپنی دھرتی نوں نہیں بھلدے اوہناں لئی ایہ مشکل نہیں ہُندا ۔اوہناں نے آکھیا کہ تقسیم دے بعدوں ہُن تک اسیں مصنوعی زندگی گزار رہے آں، پاکستان دے کلچر دے حوالے نال بیشمار کتب لکھیاں گئیاں نیںپر کامیاب نہیں ہویاں کیونکہاوہناں دی کوئی بنیاد نہیں سی لوکاں نوں اوہناں دی مادری زباناں تے ثقافت نوں اپنا کے اوہناں دی مادری زباناں تے ثقافت نوں اپنان دی اجازت دے دینی چاہیدی اے میرے لئی خوشی دی گل اے کہ میرا پہلا ناول الیاس گھمن نے شائع کیتا سی۔ہر انسان دے اندر رو ح ہُندی اے جہڑی بھٹک جاندی اے جس نوں ادب دے رستے لبھیا جاسکدا اے میں وی پنجابی وچ لکھ کے اپنی روح نوں تلاش کرن دی کوشش کر رہیا آں ۔پنجابی دے رہنما الیاس گھمن نے آکھیا کہ مدثر اقبال بٹ جس طرحاں مسلسل پنجابی دی خدمت کر رہے نیں اوہ قابل فخر اے ۔پنجاب ہاؤس وچ اسٹوڈیو دا فنکشنل ہونا تیپنجابی چینل ولوں پیش قدمی انتہائی خوشی دی گل اے کہ ہن اسیں پنجابی دی گل پوری دنیا وچ کر سکن گے جہدے لئی اسیں دوجیاں دے مرہون منت ہُندے سن جے کوئی پڑھنا چاہے تے پنجابی وچ کثیر تعداد وچ کتب موجود نیں تے لکھیاں وی جارہیاں نیں
جہدے وچ بابافرید بک فاؤنڈیشن دا بڑا کردار اے۔اوہناں نے آکھیا کہ میرے لئی ایہ بڑے فخر دی گل اے کہ زاہد حسن دا پہلا ناول میں شائع کیتا تے اوس نوں پنجابی وچ لکھن ولوں وی ای لے کے آیا ۔تجربات نوں جذبات وچ بہا کے لکھن تے چنگا ادب تخلیق نہیں ہُندا زاہد حسن دا کمال اے کہ اوس نے تجربات نوں قدم قدم تے نواں رنگ دتا اے اوس نے اپنی ماں نوں اوس دھرتی دا مان بنا دتا اے ۔اوس ناول وچ جس طرحاں چاچے یوسف دی بیوی گلاں دا بس گرنا اوس دا مر جانا تے پتر دا بچنا تے پتر دے مستقبل نوں جس طرحاں اک سطر وچ بیان کیتا اے ایہ فن گھٹ لکھاریاں نوں نصیب ہندا اے ۔اوس نے خوبصورتی نال دسیا اے کہ اللہ نے پیدا کرن دا اپنا وصف کس طرحاں اک ماں نوں دتا اے تے جنت اوس دے پیراں وچ رکھ دتی اے ۔ایہ ناول صرف ماں دا نہیں اے بلکہ پتر دا وی اے زاہد حسن نے دسیا کہ وڈا کامریڈ وی چھوٹے کامریڈ لئی اک جاگیردار توں گھٹ نہیںہُندا ۔کامریڈ جہڑا بنیادی حقوق تے انسانی مساوات دی گل کردا اے اوہدے اپنے نال کیہ ہُندا اے اک عام صحافی تے ناول نگار وچ بہت فرق ہندا اے ۔ماں نوں آسان لفظاں وچ بیان نہیں کیتا جاسکدا پر ، زاہد حسن نے ایسا لکھیا اے کہ پڑھن والے دے ذہن وچ ماں دا تصور اُجاگر ہوجاندا اے تے اوس دے ذہن تے ماں دے اَن گنت نقوش چھڈ جاندا اے ۔میرے لئی انتہائی خوشی دی گل اے کہ اج زاہد حسن بہت وڈا مصنف بن گیا اے۔تقریب دے دوران ڈاکٹر ضیاء الحسن تے ڈاکٹر اشوک کمار نوں پنجاب دی پہچان پگ پوائی گئی تے میزبان مدثر اقبال بٹ ولوں ڈاکٹر اشوک کمار نوں کلیات منظور جھلا کتاب پیش کیتی گئی ۔تقریب وچ ڈاکٹر اشوک کمار نے زاہد حسن دے پنجابی ناول کہانی اک ماں دی دا سندھی زبان وچ ترجمہ کرن دا اعلان کیتا تے میزبان مدثر اقبال بٹ نے ایس ترجمے نوں بابا فرید بک فاؤنڈیشن ولوں شائع کرن دی پیشکش کر دتی اے۔
