شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشیؒ کامل طبیب، ادیب تے حسن اخلاق دے پیکر

ایہناں دی زندگی توں، جدو جہد، ایثار تے خلوص دا درس ملدا اے

پروفیسر حکیم سید عمران فیاض گولڈ میڈلسٹ

حکیم محمد حسن قریشی مرحوم اک نابغہ روز گار شخصیت سن۔ آپ اک بلند پایہ عالم، عاشقِ رسولؐ، شمع اسلام دے پروانے تے دنیائے طب دے نیردرخشاں وی سن۔ جنہاں دی مسیحائی نے ان گنت مریضاں نوں خدائے ذوالجلال دی رضا نال صحت کاملہ توں بہرہ ور کیتا۔ شفاء الملک اک سچے مسلمان تے تحریک عالم اسلام دے بوہت وڈے داعی سن۔ اوہ اپنی ذات وچ انجمن ہون دے نال نال معاشرے دے انفرادی تے اجتماعی مسائل اُتے وی گہری اکھ رکھدے سن عوامی مسئلہ صحت نوں پیش آئے مشکلاں، مصیبتاں تے ازالے دی خاطر آپ نے طبی تحقیق تے علم طب دے فروغ نوں اپنی زندگی دا عظیم مقصد بنا لیا۔ شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی کارنامیاں نے ایہناں نوں عظیم بنا دتا اعلیٰ قدراں لئی ایہناں دیاں قربانیاں نے ایہناں نوں محبوبیت دی مسند اُتے تاحیات جلوہ افروز کر دتا ۔ ایہناں دی زندگی توں عزم، جدوجہد، ایثار تے خلوص دا انمٹ درس ملدا اے۔
درد مندوں کو نوید سر خوشی تجھ سے ملی
غم کے ماروں کو دوائے زندگی تجھ سے ملی
جب تلک موجود ہے شام و سحر کا یہ نظام
جاوداں تاریخ حکمت میں رہے گا تیرا نام
شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی ؒ 27دسمبر1896؁ء نوں قاضی فضل الدین دے ہاں گجرات شہر وچ پیدا ہوئے۔ آپ نے ابتدائی تعلیم گجرات توں حاصل کیتی۔ بعد وچ 1911ء وچ ایف اے اسلامیہ کالج لہور کیتا۔ آپ فارغ ویلے درس نظامی دے نال نال ادیب فاضل، منشی فاضل تے عربی فاضل وی سن۔آپ طبیہ کالج بمبئی دے پرنسپل دے نال نال 26 سال تیکر طیبہ کالج لہور دے پرنسپل وی رہے۔

انبیاء کرام تے اولیا عظام دی زندگیاں ساڈے ساریاں لئی مشعل راہ ہوندیاں نیں۔ جے اسیں ایہناں دی زندگی دا بغور مطالعہ کریے تے ایہہ گل اظہر من الشمس اے کہ ایہہ ہستیاں دوجیاں دے حقوق تے جذبات وچ بوہت حساس ہوندیاں نیں۔ ایہناں نوں اپنی زندگی دے ہر لنگھدے ہوئے پل تے ہر لمحہ یہ فکر لاحق رہندی اے کہ ایہناں دے کسے قول و فعل نال کسے نوں کوئی دکھ یا تکلیف نہ ہوئے تے کسے توں وی ایہناں دی ذات نال کوئی زیادتی نہ ہوئے۔ شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی ولایت دے وڈے اعلیٰ درجہ اُتے فائز سن تے عاجز و انکساری دا عملی نمونہ سن۔ اوہ پابند صوم و صلاۃ سن۔

زہدو تقویٰ تے توکل ایہناں دا سرمایہ حیات سی اوہ نسلی و نسبی عصبیت دے مظاہرہ نوں گناہ سمجھدے سن۔ اوہناں نے مسیح الملک حکیم محمد اجمل خان دا مشفقانہ اعتماد حاصل کیتا سی۔ شفا الملک اول و آخر ایمان ہون اُتے یقین رکھدے سن۔ آپ اپنی عزت و نفس تے قومی حمیت دے جذبے نال انگریز حکمراناں توں نبردآزما رہے۔ شفاء الملک نوں حکیم الامت ڈاکٹر علامہ محمد اقبال شاعر مشرق دے معتمد تے معالج خصوصی ہون دا شرف حاصل سی۔ اوہ اپنے علم و حکمت تے حسن سلوک دے لحاظ نال منفرد خصوصیت دے حامل انسان سن۔ اوہ علاج معالجہ وچ اپنی کم گوئی نال اعجاز مسیحائی توں منفرد انسان سن۔ شفاء الملک کامل طبیب، ادیب تے خطیب ہون دے نال نال ماہر نفسیات، صاحب تصنیفات تے محسن طب وی سن۔
گو سُخن ہائے گفتنی تھے بہت
لکھنے بیٹھے تو مختصر نکلے
شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی دے افکار و فرمودات سب لئی مشعل راہ نیں۔
آپ معالج دی خصوصیات دے حوالے نال فرماندے نیں کہ
’’اوہ اپنے فن وچ کلی مہارت رکھدا ہوئے، اوہ مردم شناس تے خدا دی خوشنودی تے خدمت انسانیت نوں مقدم خیال کردا ہوئے ایس دے نال نال اوہ متقی ہوئے، پرہیز گار تے صالح مند ہوئے، ارکان دین دا پابند وی ہوئے تے مطالعہ دا شائق ہوئے، قدیم و جدید معلومات اُتے گہری نظر رکھدا ہوئے تے ایس دی گل بات دا انداز نرم ہوئے۔‘‘
شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی نوں نہ صرف وطن عزیز بلکہ پوری دنیا وچ انتہائی عزت و احترام دی اکھ نال ویکھیا جاندا سی۔ اوہ اپنی ہمہ گیر افتاد طبیعت تے رحمدلی دی بدولت علمی، ادبی، ملی تے طبی حلقیاں وچ اعلیٰ وارفع مقام رکھدے سن۔ شفاء الملک نے شعبہ طب دی ایس طرح نال آبیاری کیتی کہ ایہنوں اپنے خون جگر توں پروان چڑھایا تے اوہ اک نخل تناور دی صورت اختیار کر گیا۔
بجا کہے جسے دنیا اسے بجا سمجھو
زبان خلق کو نقارہ خدا سمجھو
میدان طب وچ مسیح الملک حکیم اجمل خان نے جنہاں نیک آرزواں دے نال آپ نوں اپنا جانشین مقرر کیتا آپ نے اپنی علمی قابلیت فنی مہارت تے حذ اقت نال ثابت کر دتا کہ اوہ جمل ثانی نیں۔ آپ طبی دنیا وچ اک نامور محقق، بلند مرتبت استاد، بے مثل معالج تے عظیم طبی قائد دی حیثیت نال زندہ جاوید ہوئے۔ شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی، مسیح الملک حکیم حافظ اجمل خان دی تاسیس کردہ جماعت پاکستان طبی کانفرنس دے صدر وی رہے۔آپ نے طب تے اطباء دی فلاح و بہبود لئی پاکستان طبی کانفرنس دے پلیٹ فارم توں کارہائے نمایاں سرانجام دتے۔ شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی دے بارے وچ جے ایہہ کہیا جائے کہ انج دی پہلو دار شخصیت روز روز پیدا نہیں ہوندی تے ایہہ غلط نہ ہوئے گا۔ کیوں جے فطرت انج دی شخصیت نوں منصہ شہود وچ ایس ویلے لیاندی اے جدوں ایہناں توں کوئی اہم کم لینا ہوئے ایہناں دی صلاحیتاں پنپ کے اقدار انسانیت دی پیش رفعت دا وسیلہ بن دیاں سن۔شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی نے انساناں دی بھرپور خدمت کر کے اپنی زندگی نوں ایہناں لئی سایہ رحمت و راحت بنایا۔

سب کہاں کچھ لالہ گل میں نمایاں ہو گئیں
خاک میں کیا صورتیں ہونگی کہ پنہاں ہو گئیں
شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی ؒ 6 دسمبر1974؁ء نوں رحلت فرما گئے ایہناں دی طبی ترویج و ترقی لئی کیتی جان والی انمٹ خدمات ناقابل فراموش نیں، اوہ اک عہد آفرین شخصیت دے حامل انسان سن۔ جنہاں نوں رہندیاں دنیا تیکر بھلایا نہیں جائے گا۔
راقم الحروف دی پاکستان طبی کانفرنس دے نال وابستگی تن نسلاں توں اے۔ جد کہ حکمت سارے خاندان وچ 8 پیڑیاں توں چلی آ رہی اے۔ میرے پردادا حکیم سید غلام حسین تے دادا ابوشمس الحکما حکیم سید الطاف حسین آف کھوجیانوالی گجرات توں سن۔ شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی دی زیر ادارت چھپن والے رسالے مشیر الاطباء وچ ایہناں دی تحریر و نسخہ جات وی شامل اشاعت ہوندے رہندے سن۔ میرے والد محترم زبدۃ الحکماء حکیم سید فیاض حسین شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی دے معتقد سن۔ تے 1965 وچ بنن والے بورڈ دے تحت رجسٹرڈ سن تے پاکستان طبی کانفرنس دے زیر اہتمام منعقدہ تقریباں وچ وی شریک ہوندے سن۔
شفاء الملک حکیم محمد حسن قرشی دے سپوت حکیم اقبال احمد قرشی موجودہ صدر پاکستان طبی کانفرنس نے اپنے والد محترم دے مشن نوں پوری آب و تاب دے نال جاری و ساری رکھیا ہویا اے۔ اوہ ایہناں دے نقش قدم اُتے چلدے ہوئے دن رات طب و اطباء لئی سرگرم عمل سن۔ جناب اقبال احمد قرشی نے قرشی انڈسٹریز دا قیام عمل وچ لیایا جیہڑا کہ ایس ویلے وطن عزیز وچ ای نہیں بلکہ غیر ملکی سطح اُتے وی ترقی دی منزلاں طے کر رہے نیں تے قرشی تحقیق دی بنیاد اُتے قدرتی مصنوعات تیار کرن والا ملک دا سب توں وڈا ادارہ اے جس دی 300 توں ودھ عالمی معیار دی دوائیاں ملکی و غیر ملکی مارکیٹ وچ دستیاب نیں۔ قرشی انڈسٹری نوں ایہہ اعزاز حاصل اے سارک وسطی ایشیا تے افریقہ وچ واحد ادارہ اے جس نے یکے بعد دیگر 6 بین الاقوامی اسناد و اعزازات حاصل کیتے۔