جدید لب و لہجے دا شاعر۔۔۔۔نصیر تُرابی
خوش لباسی ایہناں دا وتیرہ سی پر خوش گفتاری وی قابل ستائش سی، زبان و بیان اُتے ایہناں نوں خاصہ عبور حاصل سی
تحریر:صدام ساگر
اللہ تبارک و تعالیٰ نے انسان نوں مٹی توں پیدا کیتا تے آخر ایس نوں مٹی ای ہونا اے جد کہ انسان اپنی خواہشاں لئی اپنی آخرت نوں بھول جاندا اے۔بقول غالب دے ’’ہزاروں خواہشیں ایسی کہ ہر خواہش پہ دم نکلے‘‘۔ حالانکہ نصیر تُرابی دے کول انج دی کوئی گل نہیں سی۔ ایہناں نوں اپنی بے پناہ خواہشاں باوجود انج دے جتھوں تیکر رسائی حاصل سی جس اُتے اوہ بے گماں توں وکھائی دیندے نیں۔
عجیب ہوتی ہے راہِ سخن بھی دیکھ نصیرؔ
وہاں بھی آگئے آخر، جہاں رسائی نہ تھی
نصیر تُرابی 15 جون1945 ء نوں ریاست حیدر آباد دکن وچ پیدا ہوئے۔ اوہ نامور شیعہ ذاکر تے خطیب علامہ رشید حُرابی دے فرزندِ ارجمند سن۔ ایہناں دے والد گرامی ناصرف عالم دین سن بلکہ بوہت عمدہ شاعر وی سن ایہناں دا ’’شاخِ مرجان‘‘ دے ناں توں اک شعری مجموعی وی اے۔ نصیر خرابی وی انہ صرف عمدہ شاعر سن بلکہ نہایت نفیس انسان وی سن، جاذب نظر وی سن تے محبت پرور سی۔ خوش لباسی ایہناں دا وتیرہ سی پر خوش گفتاری وی قابل ستائش سی۔ زبان و بیان اُتے ایہناں نوں خاصہ عبور حاصل سی۔ جس دی بنیادی وجہ ایہناں دے والد گرامی دی علمی ، ادبی شخصیت تے گھریلوں تربیت سی۔ تقسیم ہند دے بعد اوہ پاکستان دے شہر کراچی وچ سکونت پذیر ہوئے تے ابتدائی تعلیم سکول، کالج، یونیورسٹی سب کراچی توں حاصل کیتی۔ اوہ آپ ایس گل دا اعتراف کردے سن کہ ’’میں کراچی میں ہی پروان چڑھا ہوں۔‘‘
اوہناں نے اپنے والد گرامی دے حکم اُتے استاد زیدی بخاری دی شاگردی اختیار کیتی تے ایہناں توں تحت لفظ سیکھن لگے جد کہ 1962ء توں شاعری دا باقاعدہ آغاز کیتا۔ ایس زمانے وچ جدیدیت دی تحریک اپنے زوراں اُتے سی۔ 1968ء وچ اوہناں نے جامعہ کراچی تعلقات عامہ وچ ایم اے کیتا، نصیر ترابی فارسی زبان اُتے وی قدرت حاصل رکھدے سن ایس حوالے نال ایہناں دے استاد آغاز سروش سن۔ اوہ اپنے اک انٹرویو وچ کہندے سن کہ ’’میرے لئی اعزاز دی گل ایہہ وے کہ مینوں میرے سینئرز نے وڈا پرموڈ کیتا جنہاں وچ سراج الظفر ، ناصر کاظمی تے مصطفی زیدی شامل نیں۔ ‘‘
نصیر ترابی تہذیب دے شاعر سن۔ میری نظر وچ تہذیب دا شاعر ایس نوں کہیا جاندا اے جس وچ لفظاں دے چنائو دا سلیقہ ہوئے، احترام آدمیت ایس دا خاصہ ہویا، معاشرتی اقدار دی پاسداری دا خیال رکھدا ہوئے، تہذیب و تمدن دے آداب توں واقف ہوئے، تے ایہہ ساری تر خوبیاں نصیر ترابی دی ذات تے شاعری وچ بدرجہ اتم موجود سی۔ایہناں دا اولین مجموعہ ’’عکس فریادی ‘‘ 2000 وچ شائع ہویا جس وچوں ایہناں دی اک غزل نوں پی ٹی وی دے مقبول ڈرامہ ’’ہم سفر ‘‘ لئی جدوں گائی گئی تے ایس اُتے ایہناں نوں بوہت زیادہ پذیرائی ملی۔ ایس غزل نوں معروف گلوکارہ قراۃ العین نے اپنی خوبصورت اواز وچ گایا جد کہ ایہہ وی کہیا جاندا اے کہ اوہناں نے ایہہ غزل سقوط ڈھاکہ دے پس منظر وچ کہی سی۔ جد کہ ایس مضمون دے دوران قیصر واجدی دسدے نیں کہ ’’کراچی وچ مسئلہ ایہہ وے کہ زبان اُتے کم نہیں ہویا پر ایہہ کم نصیر ترابی نے کیتا، یقینا انج دے لوک صدیاں وچ پیدا ہوندے نیں۔ اوہ اپنے عم عصراں توں مراسم رکھے ہوئے سن، نویں لکھن والیاں نوں اپنے کول بیٹھانا پسند کردے تے نوجوان نسل وی ایہناں توں استفادہ کردے ‘‘۔ ایہناں دی مشہور زمانہ غزل توں کجھ اشعار ویکھے۔
وہ ہم سفر تھا مگر اُس سے ہمنوائی نہ تھی
کہ دھوپ چھائوں کا عالم رہا جدائی نہ تھی
عدواتیں تھیں، تغافل تھا، رنجشیں تھی مگر
بچھڑنے والے میں سب کچھ تھا بے وفائی نہ تھی
ایس مشہور زمانہ غزل دے بعد وی ایہناں دی جیہڑی غزلاں مشہور ہوئیاں ایہناں وچ ایہناں دی طبع زاد زمین وچ ’’تجھے کیا خبر میرے بے خبر‘‘ جس اُتے بعد وچ سلیم کوثر نے وی غزل کہی۔ ڈان نیوز دے اک پروگرام وچ ایس حوالے نال نصیر ترابی انکشاف کردے نیں کہ ’’میں پہلی وار ایہہ غزل سلیم احمد نوں سنائی تے 1977ء نوں ٹی وی دے اک مشاعرے وچ پڑھی جس دی نظامت صبیحہ اختر کر رہی سی ‘‘۔ ایہناں دی ایہہ غزل’’دیکھ لیتے ہیں اب اُس بام کو آتے جاتے‘‘ ایہہ طبع زادزمین وی نصیر ترابی کیتی سی جس اُتے فراز نے وی غزل کہی ’’سلسلے توڑ گیا وہ جاتے جاتے‘‘ ایس غزل نوں ملکہ نور جہاں نے گایا تے فراز نوں امر کر دتا۔
ایہناں دی کتاب شعریات (شعرو شاعری، ساخت اُتے مشتمل اے)،’’لاریب‘‘ ایہناں دا مجموعہ کلام 2017ء وچ شائع ہویا جس دے آغاز وچ حمد وی اے، نعت وی اے تے بعد وچ سلام، منقبت شامل نیں، جس اُتے ایہناں نوں اکادمی ادبیات ولوں علامہ اقبال ایوارڈ توں وی نوازیا گیا۔ ایہناں دی آخری کتاب ’’لغت العلوم‘‘ 2019 ء وچ منظر عام اُتے آئی ایہہ کتاب 80 یا 90 صفحیاں اُتے اے جس نوں اسیں کتابچہ وی کہہ سکدے نیں۔ بقول اکرم کنجاہی کہ ’’ایس دی تقریب رونمائی پریس کلب کراچی وچ ہوئی جس دی صدارت دا شرف مینوں حاصل ہویا تے میں اپنے صدارتی کالمات ، وچ کہیا کہ ایہناں دی کتاب ’’شعریات ‘‘ بڑی لاجواب اے۔ ایس کتاب نوں میٹرک توں پی ایچ ڈی تیکر دے نصاب وچ شامل ہونا چاہیدا اے۔ ‘‘
نصیر ترابی نے الیسٹرن فیڈرل یونین انشورنس کمپنی وچ ملازمت اختیار کیتی تے افسر تعلقات عامہ مقرر ہوئے۔ اوہ اردو زبان دے نامور شاعر ای نہیں سن بلکہ لسانیات دے ماہر وی سن۔ ایس حوالے نال جاوید صبا دسدے نیں کہ ’’لسانیات دے حوالے نال نصیر ترابی بوہت اہم بندے سن، غزل کہن دا ایہناں دا یونیک انداز سی، ایہناں نوں اپنی پبلسٹی دا شوق نہیں سی، اوہ اک جینوئن ادیب سن، ادبی حلقیاں وچ عزت دی نگاہ نال ویکھدے جاندے سن۔‘‘
نصیر تُرابی اک وسیع مطالعہ بندے سن۔
نصیر ترابی اک حقیقت شناس بندے سن تے سچائی اُتے یقین رکھدے سن۔ پاکستان بنن توں کجھ پہلاں نویں شاعری دی تحریک شروع ہوئی اسیں ایہناں نوں ایہناں نال منسلک کر سکدے نیں، اوہ جون ایلیاء، سحر انصاری تے عبداللہ علیم نوں اپنے آپ توں سینئر تسلیم کردے ایہناں دے کلام دی خوبی ایہہ وے کہ زبان و بیان اُتے بوہت نکھر کے آئی اے۔
ملنے کی طرح مجھ سے وہ پل بھر نہیں ملتا
دل اُس سے ملا جس سے مقدر نہیں ملتا
٭
تھے آئینوں میں ہم تو کوئی دیکھتا نہ تھا
آئینہ کیا ہُوائے کہ تماشا سا ہو گیا
نصیر ترابی مطالعے دے بوہت رسیہ سن پر مھافل دی اوہ رونق وی سن۔ اوہ قصہ گو وی سن تے بوہت دلچسپ قصہ سناندے ایہناں دی شہرت دے ہندوستان تے پاکستان سنے پوری دنیا وچ چرچے سن۔ اردو ادب دا ایہہ چن 10 جنوری 2021ء نوں ایس دارفانی توں کوچ کر گیا۔ جس دی روشنی وچ بوہت سارے ستارے، بوہت سارے دیئے روشن سن۔ میں سمجھنا واں کہ ایہناں دا ایس جہاں توں چلے جانا شاعری توں تاذیت دا ویلا اے۔ اعتبار ساجد ایہناں دی وفات اُتے کجھ انج اظہار کردے نیں کہ ’’نصیر بھائی دی اچانک موت نے نہ صرف اردو زبان و ادب نوں اک گوہر نایاب توں محروم کر دتا بلکہ ادبی محافل دی تہذیبی روایات نوں وی بے حد نقصان اپڑایا، انج دے لوک ہر دن پیدا نہیں ہوندے، میں اکثر اوقات وچ معروف شاعرہ شہناز نور نال ملن تے صابر ظفر توں لیق سلیق کرن محکمہ اطلاعات دے آفس جاندا تے پتہ نہیں کس طرح ایہناںنوں میری آمد دی خبر ہو جاندی تے اوہ شہناز نور نوں فوراً فون کر کے کہندے کہ اعتبار نال میری گل کرائو۔ میں جدوں وی نصیر بھائی نال فون اُتے گل کیتی تے ایہو اک فقرہ دہراندے کہ ’’بس آ جائو میں تمہارا انتظار کر رہا ہوں۔‘‘ ہن ایہو فقرے وچ ایہناں دی روح نال مخاطب ہو کے کہنا واں کہ نصیر بھائی بس واپس آ جائو اسیں تہاڈا انتظار کر رہے آں۔‘‘
زندگی خاک نہ تھی خاک اُڑاتے گزری
تجھ کو کیا کہتے، تیرے پاس جو آتے گزری
٭٭٭٭
