قطر دی خبر تے صبر دا پھل

لكهت: وسعت اللہ خان

پچھلے دیہاڑے سعودی قصبے الااولہ وچ خلیج تعاون کونسل (جی سی سی )دے سربراہ اجلاس وچ قطر دی ساڑھے تن سالہ بری‘ بحری‘ فضائی ناکہ بندی دے خاتمے دے سمجھوتے تے دستخط ہو گئے۔ خلیج ورگے حساس خطے دی اہمیت پاروں ایہ اک وڈی عالمی خبر سی پر پاکستانی میڈیا وچ اگلے ای دیہاڑے 11ہزارہ کان کناں دے گلے کٹن دی واردات دے ردعمل وچ خلیج توں آن والی ایہ خبر دب کے رہ گئی۔ قطر بھاویں امیر ملک اے پر سب توں وڈے گوانڈھی سعودی عرب تے اوہدے اتحادی متحدہ عرب امارات دی سانجھی اقتصادی‘ سیاسی و عسکری قوت دے مقابلے وچ اک چھوٹی ریاست اے پر جس ثابت قدمی نال قطر نے ایس ناکہ بندی دا مقابلہ کیتا اوہ بذات خود اک ڈرامائی کہانی اے۔
کہانی دی شروعات 2014ء توں ہوندی اے جدوں قطر دے گوانڈھی یو اے ای دے نال اثرورسوخ تے حریف معیشت ہون دی رقابت پاروں قطر نوں اوہدا علاقائی حجم یاد دوان لئی خلیج تعاون کونسل دے تن ارکان یعنی امارات‘ سعودی عرب تے بحرین نے 9 مہینے لئی قطر نال سفارتی تعلقات معطل کر دتے پر جی سی سی دے اک ہور رکن کویت دے امیر شیخ صباح ال احمد الصباح (مرحوم) دیاں کوششاں نال نومبر 2014ء وچ سہ فریقی ریاض سمجھوتہ ہو گیا۔ قطر نے یمن خلاف خلیجی جنگی اتحاد وچ شمولیت اختیار کر لئی۔ دسمبر 2016ء وچ سعودی شاہ سلمان نے دوحا دا دورا کیتا تے قطر نے جی سی سی دے سانجھی اجتماعی سلامتی دے سمجھوتے دی وی توثیق کردتی پر قطر دے کیوں جے فلسطینی تنظیم حماس نال قریبی مراسم نیں‘ لیبیا تے شام دی خانہ جنگی وچ وی اوہدی پالیسی سعودی و اماراتی پالیسی نال ٹکراندی رہی تے سعودی حریف ایران و ترکی نال وی تعلقات نیں ایس لئی 2014ء دے ریاض سمجھوتے دے باوجود لاوا اندر ای اندر پکدا رہیا۔ جدوں ٹرمپ نے عہدہ سانبھن دے بعد پہلے بیرونی دورے لئی ریاض دا انتخاب کیتا تے ٹرمپ دے داماد جیرر ڈکشنر دی سعودی ولی عہد محمد بن سلمان نال تعلقات تے ہم آہنگی واضح ہو گئی تے ٹرمپ دی واشنگٹن یاترا دے دو ہفتے بعد ای پنج جون 2017ء نوں اچانک سعودی عرب‘ امارات‘ بحرین تے مصر نے اعلان کیتا کہ ات گردی دی حمایت تے ایران نال قربت پاروں اوہ قطر دی مکمل ناکہ بندی کر رہے نیں۔ چھیتی طور تے قطر سعودی سرحد بند کر دتی گئی۔ قطر ایئرویز گرائونڈ ہو گئی تے امارات نے ہزاراں قطری شہریاں نوں ملک چوں نکلن دا حکم دے دتا۔ ٹرمپ نے وی ایس ناکہ بندی دی بلاواسطہ حمایت کردے ہوئے قطر توں اپنی متنازعہ پالیسیاں تے نظرثانی دا مطالبہ کر دتا پر قطر نے اوسان بحال رکھے۔ سعودی سرحد بند ہون نال کھان پین والیاں شیواں دی رسد چھیتی طور تے معطل ہو گئی۔ ایران نے اعلان کیتا کہ اوہ روزانہ اک ہزار ٹن پھل‘ سبزیاں تے سٹھ ٹن گوشت فضائی رستے دوحا گھلدا رہوے گا۔ ترک پارلیمان نے حریف خلیجی ملکاں ولوں قطر دے خلاف ممکنہ فوجی کاروائی دے خدشے پاروں چھیتی طور تے تن ہزار ترک فوجی اوتھے تعینات کرن دی منظوری دے دتی۔
ایس واری وی امیر کویت نے صلح صفائی دی کوشش کیتی پر نکام رہے۔ کجھ مہینے بعد ناکہ بندی کرن والے چار ملکاں ولوں تنازعے دے حل لئی تیراں نکاتی مطالباتی دستاویز جاری کیتی گئی۔ ایہدے وچ ایران نال تعلقات وچ کمی تے ترک فوجی اڈے نوں جندرا لان دے نال نال ایہ شرط وی سی کہ الجزیرہ دی جانبدارانہ تے تنقیدی نشریات نوں نتھ پائی جاوے پر قطر نے پورا شرائط نامہ رد کر دتا۔ ایس ناکہ بندی دے پورے عرصے وچ قطر ایئرویز نوں پنج ارب ڈالر دا نقصان ہویا۔ قطر نوں اپنے سوورن فنڈ توں روزانہ خرچے پورے کرن لئی 43 ارب ڈالر نکلوانے پئے پر قطری قیادت نوں یقین سی کہ اوہ ایہ سختی جر سکدی اے کیوں جے قطر گیس دی تیراں فیصد عالمی پیداوار دیندا اے۔ اوہدی 33فیصد برآمدات مائع گیس دی ترسیل تے مشتمل نیں۔ ایران نال نبھاندے رہنا قطر دی سیاسی تے اقتصادی ضرورت اے کیوں جے خلیج دے علاقے وچ دوویں ملک گیس دے سب توں وڈے عالمی ذخیرے جنوبی پارس وچ 90ء دی دہائی توں شراکت دار نیں۔ ایس ذخیرے دا دو تہائی قطری حدود وچ تے اک تہائی ایرانی بحری حدود وچ اے۔ قطر امریکہ دے علاقائی اسٹرٹیجک مفادات دا وی اہم تھم اے۔ خطے وچ امریکی فضائیہ دا سب توں وڈا بیس تے امریکی سنٹرل کمان دا ہیڈکوارٹر قطر اے۔ ناکہ بندی دے باوجود قطر نے 2022ء دے فٹ بال ورلڈکپ دی تیاریاں وچ کوئی کمی نہیں آن دتی۔ ساڑھے تن ورھے دے عرصے وچ اوہدی فضائیہ باراں جنگی جہازاں توں ودھ کے 96 جہازاں دے بیڑے وچ بدل گئی۔ غیریقینی گوانڈھیاں دی غیریقینی سہولتاں دے چنگل توں آزاد ہون لئی قطر اک وڈی بندرگاہ وی تعمیر کر رہیا اے جہدے تے ہن تک ساڑھے ست ارب ڈالر خرچ ہو چکے نیں۔
پابندیاں توں پہلاں قطر سوفیصد پھل تے سبزیاں درآمد کردا سی پر اج تقریباً پنجی ہزار ایکڑ رقبے نوں کھارے سمندری پانی نوں مٹھا بنان دے عمل نال قابل کاشت بنا لیا گیا اے۔ قطری حکومت دا دعویٰ اے کہ ملک اگلے دو ورھیاں وچ پھل تے سبزیاں دی پیداوار وچ خودکفیل ہو جاوے گا۔ ایسے طرح پابندیاں توں پہلاں ددھ دی سوفیصد مصنوعات درآمد کیتی جاندی سی پر اج 90فیصد ڈیری پراڈکٹس دی لوڑ مقامی سطح تے ای پوری کیتی جا رہی اے ایہ ایس لئی ممکن ہویا کیوں جے اعلیٰ امریکی تے آسٹریلوی نسل دیاں تقریباً دس ہزار گاواں درآمد کروا کے اوہناں نوں ٹھنڈے واڑیاں وچ رکھیا گیا۔ پابندیاں دے دور وچ ترک کمپنیاں نے خالی تھاں پُر کیتی۔ ایس ویلے تقریباً دو سو ترک کمپنیاں نے قطر وچ اٹھاراں ارب ڈالر دی سرمایہ کاری کر رکھی اے۔ دولّی تجارت وچ 54فیصد وادھا ہویا اے۔ پابندیاں تے کرونا پاروں عالمی اقتصادی سست روی تے گیس دی مانگ وچ کمی دے باوجود آئی ایم ایف نے جاری ورھے لئی قطر دی قومی آمدنی وچ ڈھائی فیصد وادھے دی پیش گوئی کیتی اے۔ قطر نے ساڑھے تن ورھے اپنی خارجہ پالیسی نوں احتیاط دے رسے نال چلایا۔ سب توں وڈے گوانڈھی سعودی عرب دی قیادت بارے اعلیٰ سطح تے منفی بیان بازی توں مکمل گریز کیتا گیا۔ بحران دے حل دی چابی ریاض وچ سی پر ناکہ بندی دی قنونی تشریح لئی عالمی عدالت انصاف دا بوہا ضرور کھڑکایا۔ عدالت نے رائے دتی کہ ایس ناکہ بندی دے فریق بین الاقوامی قنوناں دے تحت اپنے آپ تے لاگو ذمے واریاں دی خلاف ورزی کر رہے نیں۔
قطر نے تعلقات خراب ہون دے باوجود امارات لئی گیس دی ترسیل معطل نہیں کیتی۔ ٹرمپ انتظامیہ دے جانبدارانہ رویے دے باوجود افغانستان توں امریکہ دی جان چھڑان لئی کوئی روک ٹوک نہیں سی اوہناں دیاں سرگرمیاں تے اکھ رکھن تے باقاعدہ شفاف بنان لئی اک اعلیٰ اختیاراتی ادارہ قائم کیتا گیا۔ قطر دی اٹھائی لکھ آبادی وچوں تقریباً ویہہ لکھ آبادی غیرملکی کارکناں تے مشتمل اے۔ ناکہ بندی دے دور وچ بین الاقوامی ادارہ محنت دی سفارشات دی روشنی وچ کفالہ سسٹم تے محنت دے اوقات کار نوں بہتر بنان لئی قنون سازی وی کیتی گئی۔ غیرملکی باشندیاں دی آمد تے رہائش بارے قنون وچ وی کھلے پن دا دائرہ کار ودھایا گیا تے سیاسی اصلاحات دے اک حصے دے طور تے ہن نامزد دی تھاں ووٹاں نال منتخب شوریٰ متعارف کروان تے وی غور ہو رہیا اے۔ مختصر ایہہ کہ قطر دے گوانڈھیاں نوں ساڑھے تن ورھے دی ہو ہا دے بعد وی تعلقات دی بحالی وچ آپ ای غیرمشروط پہل کرنی پئی۔ ہور کیہ ہوندی اے کامیاب خارجہ پالیسی؟ ایس عرصے وچ قطر نے کیہ کھویا؟۔ ایہہ تے اوہ گل ہو گئی کہ کبے نوں لت لگی تے اوہدا کب سدھا ہو گیا۔(بشکریہ ایکسپریس)