اک با کمال شاعر ڈاکٹر سعید اقبال سعدی

ڈاکٹر سعدی ہوراں نوں کجھ لوک ٹی وی ایکٹر دے طور اُتے وی جان دے نیں

لکھت:صدام ساگر

ڈاکٹر سعید اقبال سعدی دا شمار عہد موجود دے اہم ترین شعرا وچ ہوندا اے۔ ایہناں دی باکمال شاعری موجودہ عہد دی نمائندہ اے۔ ایہناں دی شاعری دی سب توں وڈی خوبی ایہناں دے کلام دی تازگی اے تے عجیب گل ایہہ وے کہ ایہناں دا کلام پہلی ای نظر وچ متاثر کردا اے پر ایس دا اسرار کھلدا نہیں کہ اوہ کیہڑی شے اے جیہڑی دل اُتے اثر کردی ہوئی روح وچ اتردی جا رہی اے۔ ایس لئی ایہناں دے کلام وچ سریت تے پراسرار کیفیت دا احساس موجود ہوندا اے۔ ایہو احساس ایہناں نوں طرز زندگی نوں ڈھنگ نال گزارن تے دوجیاں دے کم آن دا درس دیندا اے۔ کیوں جے اوہ اک صاف گو بندے نیں تے جنہا ویکھن وچ سادہ وکھائی دیندے نیں اینا ای اندر توں سادہ نظر آندے نیں۔ ایہناں نوں گرمیاں دی ٹھنڈی چھائواں تھلے بیٹھنا چنگا لگدا اے تاں ای تے اوہ کہندے نیں کہ:
زمانے کی تپش کا ڈر نہیں ہے
مرے سر پہ مری ماں کی دُعا ہے
ایہہ شعر ایہناں دا اپنی ماں نال محبت دا اولین اظہار اے۔ اوہ ایس لئی کہ ایہناں دی پیدائش گوجرانوالہ دے اک زمیندار گھرانے وچ 22 نومبر 1955 وچ ہوئی ایہناں دے والد گرامی محکمہ مال وچ نائب تحصیلدار سن۔

پر ایہناں دی بدقسمتی ایہہ سی کہ ایہناں دے پیدائش دے تن ورہے بعد ایہناں دے والد وفات پا گئے جس پاروں ایہناں دی پرورش دا ذمہ ایہناں دی والدہ نوں چکنا پیا۔ اک انٹرویو وچ ڈاکٹر صاحب دسدے نیں کہ ’’خدا دا شکرے کہ ساڈی خاندانی زمین اینی سی کہ ایس نال ساڈا آسانی نال گزارہ ہو جاندا سی تے سانوں کوئی مالی دشواری پیش نہیں آئی۔ میں اپنی ابتدائی تعلیم شیخوپورہ توں حاصل کیتی، جتھے تعلیم دے ابتدائی دناں وچ ای مینوں شعر و شاعری تے لکھن دا شوق پیدا ہویا۔ مینوں چنگی طرح یاد اے کہ میں اودوں ستویں کلاس وچ پڑھدا سی جدوں میں اپنی لکھی ہوئی تحریراں نوں بزم ادب دے پیریڈ وچ سنانا شروع کیتا۔میرے کلاس ٹیچرز نے میری تحریراں نوں بوہت سراہیا تے انج ابتداء ای وچ میری حوصلہ افزائی ہوئی تے میں ایہناں دے کہن اُتے اپنی تخلیقات ایس ویلے دے معروف اخبارات، کوسہتان، امروز، نوائے وقت، مشرق، بچیوں کی دنیا نوں گھلیاں تے اوہ وقتاً فوقتاً بچیاں دے صفحیاں اُتے چھپن لگیاں۔ مینوں بچپن توں ای مطالعے دا بوہت شوق سی تے میں بچپن وچ ای بے شمار شعراء دا کلام پڑھن دے علاوہ بوہت سارے ناول تے افسانے وی پڑھ لئے سن نال ای میں ادب دے مختلف پہلوئواں توں آگاہی حاصل کرنا شروع کر دتی سی جس نال مینوں ذہنی طور اُتے بوہت کشادگی ملی تے خوش قسمتی نال مینوں دوستاں دا حلقہ وی انج دا میسر آیا کہ میرا شاعری دا شوق ودھدا رہیا۔ کالج دے زمانے وچ میری شاعری کالجاں توں نکلن والے میگزیناں وچ نمایاں چور اُتے چپھدی سی۔‘‘
ڈاکٹر صاحب نے علامہ اقبال میڈیکل کالج وچ داخلہ لیا تے ایہناں نوں ایس کالج دے میگزین ’’شاہین ‘‘ دا اسسٹنٹ ایڈیٹر منتخب کر دتا گیا انج ایس طرح ایہناں نوں ایس میگزین دا پہلا اسسٹنٹ ایڈیٹر ہون دا اعزاز حاصل ہویا۔ ایس دوران اوہناں نے بے شمار میڈیکل دے TOPIC اُتے مضمون لکھے جیہڑے بعد وچ دیگر اخبارات و جرائد وچ وی شائع ہوئے۔ ایس دے علاوہ اوہناں نے افسانے وی لکھے جیہڑے ایف ایس سی تے ایم بی بی ایس دے دور وچ کالج میگزیناں وچ شائع ہوئے پر ایہناں دا زیادہ تر رحجان شاعری ول رہیا۔ ایس لئی ایہناں نوں لوک بحیثیت شاعر زیادہ جان دے نیں۔ ایہناں دی شاعری دی ہن تیکر ست کتاباں شائع ہو چکیاں نیں جنہاں وچ ’’لغزشِ پا‘‘،’’تہی دامن‘‘،’’ ایک شعر کی تلاش میں‘‘،’’آزاد غزل‘‘،’’گلاب اور طرح کے‘‘،’’کشمکش‘‘ تے ’’اگر تم لوٹنا چاہو‘‘ شامل نیں جد کہ نثر دی کتاباں وچ تن کتابچے تے میڈیکل دے درجناں مضمون شامل نیں ۔ ایہناں دی نثری تحریراں دی مقبولیت دا عالم ایہہ وے کہ درجناں ایڈیشن چھپ کے نوجواناں دی رہنمائی وچ اک اہم کردار ادا کر چکے نیں تے ایہو عالم ایہناں دے شعری مجموعیاں دا اے جنہاں نوں مارکیٹ توں لبھنا ناممکن ہوئے گا۔ میرے کول ایہناں دے تن عدد شعری مجموعے موجود نیں جنہاں دے مطالعے دے دوران میں ایہہ محسوس کیتا اے کہ اوہناں نے اپنی شاعری وچ اپنے اسلوب سادہ، سلیس تے عام فہم ہون دے باوصف دلاں نوں موہ لین وچ کوئی کسر نہیں چھڈی۔ ایہناں دناں کتاباں اُتے اپنی رائے دا اظہار کردے ہوئے ڈاکٹر فرمان فتح پوری لکھدے نیں کہ ’’ایک شعر کی تلاش میں‘‘تے ’’کشمکش‘‘ڈاکٹر سعدی دے دیوان نوبہار نیں میں کدی ایہناں توں مختصر بحر وچ مختصر غزلاں دا لطف لینا واں تے کدی ’’سائیں‘‘ جہی ردیف کثیر المعافی بحراں دا مزا لینا واں ، کدی تسلسل معنی نوں مثنوی جان کے محذوز ہونا واں تے کدی ’’کشمکش‘‘ دی ردیف الف دا قصیدہ مشغلہ سمجھ کے دل خوش کرنا واں تے ڈاکٹر سعدی دی مسلسل محنت اُتے حیران ہونا واں۔‘

’’ایک شعر کی تلاش میں‘‘ ڈاکٹر سعدی صاحب جدوں اپنے ابتدائی دناں دے دوران کنہاں کنہاں لوکاں توں سکھدے تے ایس دی اصلاح لیندے ہوئے ایس مقام تیکر اپڑے۔ اونج تے انسان ساری زندگی سکھن دے عمل توں لنگھدا رہندا اے پر انسان جدوں اپنی زندگی دا آغاز کردا اے تے ایس دوران اوہ بوہت سارے لوکاں توں متاثر ہوندا اے انج ای ڈاکٹر صاحب وی اپنے ابتدائی دناں وچ جدوں فرسٹ ایئر وچ سن تے ایس دوران ایہناں نوں احمد عقیل روبی تے صدیق شاہد صاحب جہے استاداں دی شخصیت نے ایہناں نوں ایس قدر متاثر کیتا کہ اوہ ایہناں توں راہنمائی لین لگے کیوں جے ایہہ دونویں شخصیات علم و ادب دی دنیا دے نامور ستون نیں تے اج وی ایہناں دے وچھڑ جان دے بعد وی ایہناں دی کمی قدم قدم اُتے محسوس ہوندی اے۔میں صدیق شاہد صاحب نال تے نہیں البتہ احمد عقیل روبی صاحب نوں ایہناں دی زندگی دے آخری دناں وچ ضرور ملیا تے انج ایس طرح نال مجھ خاکسار نوں ایہناں دی صحبت نال فیض یاب ہون دا گھٹ ای موقع ملیا اے۔ بہرحال گل ہو رہی سی ڈاکٹر سعدی صاحب دے حوالے نال تے ایہناں قد آور شخصیت دے بعد ایہناں نوں ادبی محاذ اُتے اگے لے جان والی شخصیات وچ حفیظ طاہر تے اسلم کولسری جہے منفرد لب و لہجے دے کشادہ لوک ملے جنہاں نال ایہناں نوں بوہت کجھ سکھن دا موقع ملیا۔
ڈاکٹر سعدی صاحب نوں کجھ لوک ٹی وی ایکٹر دے طور اُتے وی جان دے نیں۔ اوہناں نے پاکستان ٹیلی وژن اُتے نشر ہون والے بوہت سارے ڈرامیاں وچ اپنے فنی جوہر وکھائے ایہناں ڈرامیاں وچ ’’حویلی‘‘، ’’اجی دی کہانی‘‘،’’اُڈاری‘‘،’’کشکول‘‘ وغیرہ وغیرہ شامل نیں۔ایہناں ڈرامیاں دی مقبولیت دا ایہہ عالم اے کہ اج وی کجھ لوک ایہناں ڈرامیاں نوں انٹرنیٹ دی دنیا اُتے بقول فیض احمد فیض دے لبھدے نیں۔
ڈھونڈو گے ملکوں ملکوں ہمیں
ملنے کے نہیں نایاب ہیں ہم
ڈاکٹر سعدی صاحب ہن ایکٹر نہیں بلکہ اک سکن سپیشلسٹ ڈاکٹر نیں۔ اوہ کجھ مریضاں نوں ایکٹنگ کرن اُتے اپنی ڈاکٹری دے مفید مشوریاں نال نواز دے رہندے نیں پر ڈاکٹر اختر شمار دا کہنا اے کہ ’’سعدی صاحب پیشے دے اعتبار نال ڈاکٹر نیں پر اوہ لوکاں دی کھل اتارن دی بجائے ایس دا علان کرن دے ماہر نیں۔‘‘ میرا ایہناں نال بالمشافہ تعارف اگرچہ چودہ، پندرہ ورھیاں اُتے محیط اے پر بطور شاعر میں ایہناں نوں اک مدت توں جاننا واں کیوں جے میں ایہناں نوں سب توں پہلی وار پاکستان ٹیلی وژن دے مشاعرے وچ کلام پڑھدے ہویا سنیا فیر ایس دے بعد بزم دوستانِ قلم دے اک مشاعرے وچ اپنے روبرو کلام پڑھدے سنیا اودوں پہلی وار ایہناں نال شرفِ ملاقات دا اعزاز حاصل ہویا۔جس دے بعد ملاقاتاں دا لمبا سلسلہ چل پیا ایس دے کجھ ای عرصے دے بعد جدوں میں ’’نوائے ادب‘‘ میگزین دا آغاز کیتا تے اوہناں نے پرچے دی مالی معاونت دا ذمہ بخوبی نبھایا ایہناں دی علمی و ادبی صحبت توں مینوں بوہت کجھ سکھن دا موقع ملیا ایہناں دے پہلے کلینک اُتے جدوں وی جانا تے جیدھے وی ویکھاں تصویراں ای تصویراں لگیاں نظر آندیاں نیں۔ جنہاں نوں ویکھ کے انج لگدا سی کہ بندا کسے کلینک اُتے نہیں بلکہ کسے پاک ٹی ہائوس اُتے آیا اے۔ ایس کلینک اُتے ڈاکٹر صاحب نے اپنی بزم سفینہ ادب دے زیر اہتمام نہ صرف مشاعرے منعقد کروائے بلکہ سرکردہ اہل قلم وچ سفینہ ادب ایوارڈز وی تقسیم کیتے گئے جنہاں وچ ملک دے طول و عرض توں نمایاں تے قد آور شخصیات شامل نیں جنہاں نے آپ آ کے ایہہ ایوارڈ وصول کیتا۔ ایہناں مشاعریاں وچ انج دے نو آموز اہل قلم نوں متعارف کروایا گیا جہڑے اج پوری دنیا وچ پوری آب و تاب دے نال جانے جاندے نیں جنہاں دا میں ناں لینا ضرور ی خیال نہیں کردا بہر حال ڈاکٹر صاحب نہایت مخلص، درد مند تے اک تخلیقی شخصیت دے مالک نیں ایہناں دے اندر دوجیاں نال بغاوت کرن دا نہیں بلکہ محبت کرن دا جذبہ موجود اے کیوں جے اوہ جان دے نیں کہ :
جہاں خود غرض ہوتی ہے محبت
وہاں نقصان جذبوں کا ہُوا ہے
ڈاکٹر صاحب جتھے محبت دا ذکر کردے نیں اوتھے اوہ اپنے کجھ شعراں وچ غربت پاروں بھُک دی حوس بشر نوں دوجے بشر دا پیٹ کٹن اُتے ویکھدے نیں تے بشر دی بھُک دا نوحہ ایس طرح لکھدے نیں کہ :
ہوس نے اس قدر بھوکا کیا ہے
بشر اپنا بدن کھانے لگا ہے
دلوں سے جو چراغِ انسیت تھا
ہوس کی آندھیوں سے بجھ رہا ہے
زندگی وچ پہلی وار ملن والے غم تے خوشی دی لذت دا مزہ اپنا ای ہوندا اے ایسے طرح بندا زندگی وچ جو نظارہ پہلی وار ویکھ لیندا اے ایہنوں اوہ نہیں بھُلدا ایسے طرح ڈاکٹر صاحب وی چودھویں رات دے چن دی چاندنی دا نظارہ ویکھن نوں اپنی اکھاں نوں خواب دیاں زیناں وچ اتارن دی کشمکش وچ مبتلا نظر آندے نیں پر بدقسمتی نال اوہ رتجگاں دیاں تلخیاں وچ اپنی اکھاں نوں پوری رات بے خواب رہن دی گلہ کجھ انج کردے نیں:
ہم کو کیا معلوم سعدیؔ رتجگوں کی تلخیاں
ہم رہے ہیں رات بھر بے خواب پہلی مرتبہ
ڈاکٹر صاحب دے کلام وچ تشبیہ و استعارہ تے علامت دا انوکھا اظہار ایہناں نوں ایہناں دے ہم عصر شعر ایہناں نوں منفرد و ممتاز کردے نیں۔ ’’گلاب اور طرح کے ‘‘ ایس کتاب دے دیباچہ وچ قاضی اعجاز محور لکھدے نیں کہ ’’سعدی دی شاعری جتھے انسان نال انسان دی محبت دا لازوال جذبات نال بھری ہوئی اے اوتھے اج دے دور دی سیاسی و اقتصادی بے چینی، رشتیاں دے تقدس دی پامالی، بے گانگی تے بے مروتی دے رویے ایہنوں اک انج دا اداس سُر بخش دے نیں جس دا جادو مایوسی دی گھمبیر فضائواں وچ مٹھے تے خوشگوار سُراں دی تمنا بیدار کردا نظر آندا اے تے انج لگدا اے کہ سعدی اپنے موہڈھے اُتے درد دی دولت دا وڈا جہیا تھیلا چکے پھر رہیا اے تے اوہ دوجیاں دا درد ایس طرح ونڈدا اے کہ ایہناں دی درد دی نکی نکی پوٹلیاں ویکھ کے ایہناں نوں اپنے درد دا وڈا جہیا تھیلا ویکھا دیندا اے۔‘‘
ہلکی سی ٹھیس اٹھنے سے گھبرا گیا ہے تو
ہے جس کہ پاس درد کی جاگیر کیا کرے
ڈاکٹر سعدی صاحب اپنے عہد دی سماجی، سیاسی، معاشی تے معاشرتی صورتحال نوں ویکھدے ہوئے اپنے سیاسی راہنمائواں توں مایوس وکھائی دیندے ہوئے ایس المیہ نوں انج بیان کردے نیں:
ہمارے شہر کا یہ المیہ ہے
یہاں ہر شخص ہی اب رہنما ہے
ہزاروں قتل ناحق ہو رہے ہیں
ہمارا دیس مثلِ کربلا ہے
ڈاکٹر سعدی صاحب اک باشعور فنکار ہون دے نال نال اک ملنسار تے محبت پرور بندے نیں۔ اوہ سنجیدہ شاعری وچ اپنے دکھ لُکا کے ہن لوکاں نوں مزاحیہ شاعری نال مسکران وچ مصروف عمل رہندے نیں پر کیہ کدی اسیں سوچیا کہ ایہہ بندا جیہڑا ساڈے چہریاں اُتے مسکراہٹاں کھلار رہیا اے ایہہ آپ اندروں کنہا دکھی اے۔ ایس گل دا اندازہ صرف یقینا انج دے لوکاں نوں ہوئے گا جیہڑے ایس خاکسار دے مضمون نوں پڑھ کے بڑی باریکی نال محسوس کرن گے۔ ڈاکٹر صاحب نے ہمیشہ محبتاں ونڈیاں نیں ایہناں نال جدوں وی کوئی ملن جائے اوہ چنگیاں یاداں ای لے کے واپس آندا اے۔ ڈاکٹر صاحب نے ہر اک نوں اپنے لئے اہم سمجھیا تے سارے رابطے وچ رہن والیاں نوں اوہناں نے اپنا سمجھیا ۔ اللہ تہانوں نوں چنگی صحت دیوے تے تادیر ساڈے اُتے تہاڈا سایہ سلامت رہوے۔ آمین