سیدنا ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ

ولادت،بچپن ، قبول اسلام،جانثاری، ہجرت، دعوت و تبلیغ
خلافت، نمایاں کارنامے،ریاستی ذمہ داریان،وصیت، وفات ،مدفن

مولانا محمد الیاس گھمن

اللہ تعالیٰ دی کروڑاں رحمتاں ہون خلیفہ بلافصل سیدنا ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ دی ذات بابرکات اُتے کہ جنہاں دے اہل اسلام اُتے لکھاں احسان نیں، اوہ قوماں دنیا دے افق توں غروب ہو جاندیاں نیں جیہڑی اپنے محسناں نوں فراموش کر دیندیاں نیں آئو اج ایس عظیم محسن امت دا مختصر تذکرہ کرنے آں کہ جنہاں دے تذکرے نال ایمان نوں تازگی تے عمل نوں اخلاص دی دولت ملدی اے۔
ولادت:
آپ دی ولادت واقعہ فیل توں تن سال بعد 573ء وچ ہوئی۔
نام و کنیت اور لقب:
زمانہ جاہلیت وچ آ پ دا ناں عبدرب الکعبہ سی۔ امام قرطبی دے بقول حضرت رسول اللہ ﷺ نے آپ دا ناں عبداللہ تجویز فرمایا۔ کنیت ابوبکر اے تے لقب صدیق و عتیق نیں۔
حلیہ مبارک:
تاریخ دیاں کتاباں وچ آپ رضی اللہ عنہ دے حلیہ مبارک کجھ ایس طرح منظر کشی کیتی گئی اے کہ آپ دا رنگ سفید، رخسار ہلکے ہلکے، چہرہ باریک تے پتلا، پیشانی بلند ۔
پاکیزہ بچپن:
مرقاۃ وچ اے کہ حضرت ابوہریرہ رضی اللہ عنہ توں روایت اے کہ نبی کریم ﷺ دے کول مہاجرین و انصار صحابہ کرام رضی اللہ عنہم تشریف فرما سن تے سیدنا ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ نے اپنے بچپن دا واقعہ سناندے ہوئے فرمان لگے کہ یا رسول اللہ ! میریوالدزمانہ جاہلیت وچ مینوں بت خانے لے گئے تے بتاں ول اشارہ کردے ہوئے مینوں کہیا ایہہ تہاڈے خدا نیں ایہناں نوں سجدہ کر۔ اوہ تے ایہہ آکھ کے باہر چلے گئے تے میں بُتاں نوں عاجز ثابت کرن لئی کہیا میں بھُکا واں مینوں کھانا دیو۔ اوہ کجھ نہ بولیا۔ فرمایا: میں ننگا واں مینوں کپڑا دیو، اوہ کجھ نہ بولیا۔ صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے پتھر ہتھ وچ لے کے فرمایا میں تیرے اُتے پتھر مارنا واں جے تے خدا ایں تے اپنے آپ نوں بچا۔ اوہ فیر وی کجھ نہ بولیا تے آخر کار میں پوری قوت نال ایس نوں پتھر ماریا تے اوہ منہ دے بل ڈگ پیا۔ عین ایسے ویلے میرے والد واپس آئے۔ ایہہ ماجرا ویکھ کے فرمایا کہ ایہہ کیہ کیتا؟ میں کہیا اوہ ای جو تسیں ویکھیا۔ اوہ مینوں میری ماں دے کول لے کے آئے تے سارا واقعہ ایہناں نوں دسیا۔ اوہناں نے فرمایا ایس بچے نوں کجھ نہ کہو کہ جس رات ایہہ پیدا ہوئے میرے کول کوئی نہیں سی میں اک اواز سنی کوئی کہن والا کہہ رہیا سی: اے للہ دی بندی! تینوں خوشخبری ہوئے ایس آزاد بچے دی جس دا ناں اسماناں وچ صدیق اے تے جیہڑا محمد ﷺ دا دوست اے۔
تاریخ الخلفاء وچ اے کہ اک وار صحابہ کرام وچوں کسے نے حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ نال دریافت کیتا کہ کیہ تسیں جاہلیت وچ شراب پیتی اے۔ آپ نے فرمایا خدا دی پناہ میں کدی شراب نہیں پیتی۔ لوکاں نے کہیا کیوں؟ فرمایا میں اپنی عزت و آبرو نوں بچاندا سی تے مروت دی حفاظت کردا سی۔ ایس لئی کہ جیہڑا بندا شراب پیندا اے ایس دی عزت و ناموس تے مروت جاندی رہندی اے جدوں ایس گل دی خبر حضور رحمت عالم ﷺ نوں اپڑی تے آپ نے دوبارہ فرمایا سچ کہیا ابوبکر نے سچ کہیا۔
مبارک خواب:
سیریت حلبیہ وچ اے کہ آپ رضی اللہ عنہ بغرض تجارت شام تشریف لے گئے اوتھے آپ دی ملاقات بحیر اراہب نال وی ہوئی اوہ خواباں دی تعبیر دسیا کردے سن ایہناں نال اپنا خواب ذکر کیتا کہ میں خواب ویکھیا کہ مکہ وچ کعبۃ اللہ دی چھت اُتے چن اتریا اے تے ایس دی روشنی سارے گھراں وچ پھیل گئی اے فیر اوہ روشنی میری گود وچ آ گئی اے۔ بحیراراہب نے تعبیر دیندے ہوئے کہیا کہ تے ایس نبی دی تابداری کرے گا جس دی ایس زمانے وچ انتظار کیتی جا رہی اے تے ایس دے ظہور دا زمانہ بوہت نیڑے آ چکیا اے تے ایس نبی دے قرب دی وجہ نال لوکاں وچ سب توں زیادہ سعادت مند ہوئے گا۔
قبول اسلام:
خصائص الکبریٰ وچ اے کہ سید نا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے شام وچ خواب ویکھیا۔ ایس دی تعبیر بحیراراہب توں پچھی تے ایس نے کہیا کہ تیری قوم وچ ایس نبی مبعوث ہوئے گا تے ایس دی زندگی وچ ایس دا وزیر ہوئے گا تے ایس دی وفات توں بعد ایس دا خلیفہ ہوئے گا۔ سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے ایس گل نوں اپنے دل وچ لُکائے رکھیا فیر جدوں آپ ﷺ نے اعلان نبوت فرمایا تے سیدنا ابوبکر رضی اللہ عنہ نے اللہدے نبی توں ایس اُتے دلیل منگی۔ آپ ﷺ نے جواب دتا کہ ایس دی دلیل اوہ خواب اے جیہڑا تو شام وچ ویکھیا سی۔ چنانچہ سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے آپ ﷺ دی پیشانی مبارک اُتے بوسہ دتا۔
مقام نگاہ نبوت وچ:
آپ دا مقام نگاہ نبوت وچ بوہت بلند سی حضور نبی کریم ﷺ نے فرمایا: کوئی شے انج دی اللہ تعالیٰ نے میرے سینے وچ نہیں پائی جس نوں میں ابوبکر دے سینے وچ نہ پا دتا ہوئے۔ آپ ﷺ نے ارشاد فرمایا: ’’ اوہ کون بندا اے جس نے اج روزہ رکھ کے سویر کیتی ہوئے؟ ابوبکر رضی اللہ تعالیٰ عنہ نے عرض کیتا میں ، آپ ﷺ نے فرمایا اوہ کون اے جیہڑا اج کسے جنازے دے نال گیا ہوئے؟ حضرت ابوبکر رضی اللہ عنہ نے عرض کیتا میں! آپ ﷺ نے فرمایا ! اوہ کون اے جس نے اج مسکین نوں کھانا کھلا کے تسکین دتی ہوئے؟ ابوبکر رضی اللہ تعالیٰ عنہ نے عرض کیتا کہ میں ! آپ ﷺ نے ارشاد فرمایا ، اوہ کون بندا اے جس نے اج کسے بیمار دی خبر گیری کیتی ہوئے؟ ابوبکر صدیق رضی اللہ تعالیٰ عنہ نے عرض کیتا، میں ! آپ ﷺ نے فرمایا، ایہہ کم ایسے بندے وچ جمع ہوندے نیں جیہڑا جنت وچ جائے گا۔
ہجرت حبشہ دا ارادہ:
ام المومنین سیدہ عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں روایت اے جدوں اہل اسلام اُتے آزمائشاں دا شکار ہوئے تے حضرت ابوبکر رضی اللہ عنہ توں حبشہ ہجرت کرن دا ارادہ کیتا تے برک الغماد تیکر اپڑ وی چکے سن تے اوتھے قبیلہ قارہ دے سردار ابن الدغنہ نال ملاقات ہوئی۔ ایس نے پچھیا ابوبکر کتھے جا رہے او؟ آپ نے فرمایا: مینوں میری قوم قریش نے نکلن اُتے مجبور کر دتا اے تے میں ارادہ کیتا اے کہ ایہہ زمین چھڈ کے حبشہ چلا جاواں تاں جے اپنے رب دی عبادت کر سکاں۔ ابن الدغنہ نے کہیا: اے ابوبکر! آپ جہے لوک نہ آپ نکلدے نیں تے نہ ای کڈے جانے چاہیدے نیں تسیں لوکاں نوں اوہ شیواں دیندے او جیہڑی ایہناں دے کول نہیں ہوندیاں۔ آپ صلہ رحمی کردے او۔ لوکاں دی اخراجات وغیرہ دا بوجھ چکدے او۔ مہمان نوازی کردے او، تے لڑائیاں وچ حق والیاں دی مدد کردے او۔ ابن الدغنہ کہن لگے: میں تہانوں پناہ دینا واں تسیں واپس آ جائو تے اپنے شہر وچ رب دی عبادت کرو۔ تے آپ واپس آ گئے۔ (صحیح البخاری، الرقم:3905)
اوصافِ نبوت
دا عکس جمیل:
نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم اُتے جدوں پہلی وحی نازل ہوئی جس دی ہیبت و عظمت توں آپ خشیت دے عالم وچ گھر تشریف لیائے حضرت خدیجہ رضی اللہ عنہا نوں فرمایا: مینوں کپڑا اوڑھا دیو مینوں کپڑا اوڑھا دیو۔ اوہناں نے آپ ﷺ نوں کپڑا اوڑھا دتا تے کجھ دیر بعد اوہ خوف دی کیفیت ختم ہوئی۔ آپ ﷺ نے سیدہ خدیجہ رضی اللہ عنہا نوں واقعہ سنایا، فرمایا: مینوں اپنی جان دا ڈر محسوس ہو رہیا اے۔ ایس موقعے اُتے سیدہ خدیجہ رضی اللہ عنہا نے آپ ﷺنوں تسلی دیندے ہوئے فرمایا: خدا دی قسم ! اللہ تعالیٰ آپ نوں کدی وی رسوا نہیں کرے گا۔ آپ تے صلہ رحمی کردے او، بے کس و ناتواں لوکاں دا بوجھ اپنے اُتے لیندے نیں، دوجیاں نوں مال و اخلاق نال نوازدے نیں۔ مہمان دی مہمان نوازی کردے نیں تے حق بجانب امور وچ مصیبت زدہ لوکاں دی مدد کردے او۔
رفیقِ غار و مزار:
قبول اسلام دے سیدنا ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ نبی کریم ﷺ دے رفیق بنے تے انج دے رفیق بنے کہ ایہہ رفاقت ہمیشہ قائم رکھی تے وفا دی انتہا ویکھو کہ اج وی صدیاں لنگھ جان دے بعد مزار اقدس وچ ایسے رفاقت نوں نبھائے چلے جا رہے نیں۔ آپ رضی اللہ عنہ نے اپنی سچی رفاقت دی گواہی اپنے عمل نال دتی۔ چنانچہ آپ نبی کریم ﷺ دے نال آپ اشاعت و تحفظ اسلام دے عظیم مشن اُتے لگ گئے۔ ایس لئی دعوت و تبلیغ تے فتنیاں دا مقابلہ کیتا۔
صحبت و معیت:
قبول اسلام توں پہلے وی سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ دے نبی کریم ﷺ دے نال بوہت عمدہ تعلقات سن تے قبول اسلام دے بعد تے ساری زندگی آپ توں لمحہ بھر لئی جدا نہیں ہوئے۔ایتھوں تیکر کہ اج تیکر روضہ مبارکہ وچ آپ دے پہلو وچ ساتھ نبھا رہے نیں۔
دعوت و تبلیغ:
سیرۃ لابن ہشام وچ کجھ ایہناں جلیل القدر صحابہ کرام رضی اللہ عنہم دے ناں موجود نیں جنہاں نے آپ رضی اللہ عنہ دے ہتھ اُتے اسلام قبول کیتا، ناں ایہہ نیں: عثمان بن عفان، زبیر بن العوام، عبدالرحمٰن بن عوف، سعد بن ابی وقاص، طلحہ بن عبیداللہ، عثمان بن مظعون، ابوعبیدہ، ابو سلمہ بن عبدالاسد حضرت ارقم بن ابی ارقم رضی اللہ عنہم اجمعین۔ ایہناں وچوں کجھ دا شمار عشرہ مبشرہ وچ ہوندا اے جنہاں نوں اللہ دے نبی ﷺ نے اک مجلس وچ ناں لے کے جنتی ہون دی بشارت دتی سی۔
ہجرت:
آپ ﷺ مکہ وچ اللہ دے دین دی دعوت دیندے رہے کجھ خوش نصیب بندیاں نے آپ دی دعوت اُتے لبیک کہیا تے اسلام قبول کر لیا پر اکثر اپنی سرکشیاں دی وجہ نال آپ نوں تے آپ دے رفقا کار نوں طرح طرح دی تکلیفاں دیندے، اللہ ولوں ہجرت دا حکم نازل ہویا۔ آپ ﷺ ایس اُتے خطر سفر وچ اپنے رفیق سفر دا جدوں انتخاب فرماندے نیں تے آپ دی نگاہ سیدنا صدیق اکبر اُتے جا کے ٹھہردی اے۔ ایسے سفر وچ اوہ اقعہ وی پیش آیا کہ نبی کریم ﷺ سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ دے موہڈیاں اُتے سوار ہو گئے تے سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ آپ ﷺ نوں چک کے غار ثور تیکر اپڑے۔ غار دی صفائی کیتی، آپ تن دن تیکر اوتھے رہے۔ آپ دی دھی روزانہ لوکاں دیاں نظراں توں بچ بچا کے آپ لئی کھانا اپڑاندیاں۔ دشمن آپ دی تلاش وچ پچھے پچھے غار تیکر اپڑ گیا ایتھوں تیکر کہ ایس دے قدم وی وکھائے دین لگے سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نوں نبی کریم ؐ دے بارے وچ خوف ہویا تے تسلی لئی قرآن دی آیتاں نازل ہوئیاں مزید سیدنا صدیق اکبر دی صحابیت دا اعزاز وی اپنے سینے اُتے تاقیامت نقش کر دتا۔ ایس غار وچ اوہ سپ دے ڈسن والا واقعہ وی پیش آیا جس دے بعد نبی کریم ﷺ نے اپنا لعاب دہن سیدنا صدیق اکبر دی ایڑی اُتے لایا۔
خلافت :
سیرت حلبیہ وچ موجود اے کہ امام محمد بن ادریس شافعی رحمۃ اللہ فرماندے نیں: سارے صحابہ کرام رضوان اللہ علیہم اجمعین نے حضرت ابوبکر رضی اللہ عنہ دی خلافت اُتے ایس لئی اتفاق کر لیا سی کہ ایس اسمان دے تھلے ابوبکر توں بہتر ہور کوئی بندا نہیں سی۔
خلافت دا مفہوم:
امام شاہ ولی اللہ محد ث دہلوی رحمہ اللہ نے ’’ازالۃ الخفاء‘‘ وچ خلافت دے مفہوم اُتے نہایت ای عمدہ تے لطیف بحث کیتی اے۔ جس دا خلاصہ ایہہ وے : حضرت سرور عالم ﷺ دی رسالت عام سی تے آپ سارے بنی نوع انسان دی ہدایت دے واسطے مبعوث ہوئے سن بعد بعثت آپ نے جنہاں امور دا اہتمام کوشش بلیغ دے نال فرمایا: ساری کوششاں دا مرجع اقامت دین گی… علوم دین دا احیاء ( قائم رکھنا تے رائج کرنا) علوم دین توں مراد اے قرآن و سنت دی تعلیم تے وعظ و نصیحت ، ارکان اسلام نماز ، روزہ، حج وغیرہ دا قیام و استحکام، لشکر دا تقرر غزوات دا اہتمام، مقدمات دا انفصال، قاضیاں دا تقرر، امربالمعروف (عمدہ افعال و اوصاف دا حکم دینا تے ایہناں نوں رائج کرنا) تے نہی عن المنکر ( بُری گلاں نوں روکنا تے ایہناں دا انسداد کرنا) جیہڑے حکام نائب مقرر ہون ایہناں دی نگرانی کہ پابند حکم رہن تے خلاف ورزی احکام نہ کرن۔ ایہناں جملہ امور دا اہتمام رسول اللہ ﷺ نے بہ نفس نفیس فرمایا تے ایہناں دے انصرام دے واسطے نائب وی مقرر ہوئے وعظ و نصیحت فرمائی، صحابہ نوں ممالک وچ وعظ و نصیحت دے واسطے گھلیا، جمعہ و عیدین و پنج وقتہ نماز دی امامت آپ فرمائی، دوجے مقامات دے واسطے امام مقرر کیتے۔ وصول زکوٰۃ دے واسطے عامل مامور کیتے، وصول شدہ اموال نوں مصارف مقررہ وچ صرف کیتا۔ رویت ہلال دی شہادت آپ دے حضور وچ پیش ہوئی تے بعد ثبوت روزہ رکھن یا عید کرن دا حکم صادر ہوندا، حج دا اہتمام کجھ اوقات آپ فرمایا، کجھ اوقات نائب مقرر کیتے جس طرح 9 ہجری وچ حضرت ابوبکر صدیق ؓ نوں امیر حج مقرر کر کے گھلیا، غزوات دی سپہ سالاری آپ کیتی نیز اُرا، نائب توں ایہہ کم لیا گیا مقدمات و معاملات دے فیصلے کیتے گئے قاضیاں دا تقرر عمل وچ آیا۔ گویا خدائی احکامات نوں نبوی منہج دے مطابق نافذ کرن دا ناں خلافت اے۔
خلافت توں بعد
ابتدائی خطبہ:
البدایہ والنہایہ وچ اے کہ نبی کریم ﷺ دی تکفین و تدفین توں فارغ ہون دے بعد دوجے دن سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ دے ہتھ اُتے بیعت عام ہوئی۔ ایس موقعے اُتے آپ رضی اللہ عنہ نے اک فقید المثال خطبہ دتا: حمد و ثنا دے بعد فرمایا: لوکو! میں تہاڈے لوکاں اُتے ولی منتخب کیتا گیا واں حالانکہ میں تہاڈے توں بہترین نہیں واں جے میں چنگی گل کراں تے تسیں میرا ساتھ دینا جے میں خطا کراں تے میری غلطی درست کرا دینا۔ سچائی اک امانت اے تے جھوٹ خیانت، تہاڈے وچ جیہڑا کمزور اے اوہ میرے نیڑے قوی اے میں ایس دا حق ضرور دلوائواں گا۔ تے جیہڑا تہاڈے وچوں قوی اے میرے ہاں کمزور اے میں ایس توں پورا حق وصول کراں گا۔ جیہڑی قوم وی اللہ دی راہ وچ جہاد کرنا چھڈ دیندی اے ایس اُتے اللہ تعالیٰ ذلت و رسوائی پا دیندے نیں تے جیہڑی قوم علانیہ برائیاں وچ مبتلا ہوجاندی اے اللہ تعالیٰ ایہناں اُتے مصیبتاں تے تکلیفاں مسلط کر دیندے نیں جدوں تیکر میں اللہ تے ایس دے رسول ؐ دی تابعداری کراں تسیں میری گل مننا تے جدوں خدا تے رسول دی نافرمانی کراں تے تہاڈے اُتے میری اطاعت واجب نہیں اللہ تہاڈے اُتے رحم فرمائے۔
حضرت علی دی نظر وچ:
محمد بن حنفیہ رحمہ اللہ فرماندے نیں کہ اک دن میں اپنے والد حضرت علی المرتضیٰ کرم اللہ وجہہ توں پچھیا کہ اللہ دے رسول ﷺ دے بعد لوکاں وچ سب توں بہتر انسان کون اے؟ تے میرے والد نے فرمایا: ابوبکر (رضی اللہ عنہ) میں فیر پچھیا کہ ایہناں دے بعد کون؟ جواب دتا کہ عمر (رضی اللہ عنہ)۔(صحیح البخاری، الرقم:3671)
حضرت عبداللہ بن عباس رضی اللہ عنہما توں مروی اے کہ میں ایہناں لوکاں دے نال کھڑا ہویا سی جیہڑے عمر بن خطاب رضی اللہ عنہ لئی دعاواں کر رہے سن ایس ویلے آپ رضی اللہ عنہ دا جنازہ رکھیا گیا سی اینے وچ اک بندا میرے پچھے آ کے میرے موہڈیاں اُتے کہنیاں رکھ دتیاں تے ھضرت عمر رضی اللہ عنہ نوں مخاطب کر کے کہن لگے: اللہ تہاڈے اُتے رحم کرے! مینوں تے ایہو امید سی کہ اللہ تعالیٰ آپ نوں آپ دے دونواں ساتھیاں (رسول اللہ ﷺ تے ابوبکر رضی اللہ عنہ) دے نال جمع کرے گا۔ میں اکثر رسول اللہ ﷺ نوں انج فرماندے ہوئے سنیا کردا سی کہ میں تے ابوبکر و عمر سی میں تے ابوبکر و عمر نے ایہہ کم کیتا۔ میں تے ابوبکر و عمر گئے۔ ایس لئی مینوں امید ایہو سی کہ اللہ تعالیٰ آپ نوں ایہناں ای دونواں بزرگاں دے نال رکھے گا۔ عبداللہ بن عباس رضی اللہ عنہما فرماندے نیں کہ میں مڑ کے ویکھیا تے اوہ حضرت علی المرتضیٰ رضی اللہ عنہ سن۔(صحیح البخاری، الرقم:3677)
ریاستی ذمہ داریاں:
سارے تاریخ نویساں دا ایس گل اُتے اتفاق اے کہ حضرت سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے خلیفہ منتخب ہون دے بعد ریاستی ذمہ داریاں نوں بخوبی نبھایا۔ امن و آشتی ، عدل و انصاف، خوشحالی و ترقی گھر گھر تیکر اپڑائیاں۔ معیشت نوں مستحکم کرن لئی اقدامات کیتے تے مدینہ منورہ دے ریاستی انتظامات جہے عہد نبوی وچ چلے آ رہے سن ایہناں نوں بحال رکھیا۔
حفاظتِ ختم نبوت:
سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ دے بے شمار کارنامے انج دے نیں جنہاں اُتے دنیا رہندی دنیا تیکر ناز کرے گی، حالانکہ آپ ﷺ دی وفات دے بعد مختلف انج دے فتنے رونما ہوئے جیہڑے اسلام نوں جڑ توں اکھاڑ سٹن لئی اپنی توانیاں صرف کر رہے سن۔ ایہناں وچ مدعیان نبوت دا فتنہ سرفہرست اے۔ یمن وچ اسود عنسی، یمامہ وچ مسیلمہ کذاب، جزیرہ وچ سجاح بنت حارث، بنو اسد و بنوطی وچ طُلیحہ اسدی نے نبوت دے دعویٰ داغ دتے، ختم نبوت کوئی معمولی مسئلہ نہیں سی کہ جس لئی مصلحت اختیار کر لئی جاندی بلکہ ایہہ تے اسلام دے اساسی و بنیادی عقائد وچ شامل اے۔ ایس لئی ایس فتنے دے خلاف سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے اپنی ساری صلاحیتاں بروئے کار لیائیاں تے لشکر اسلامی نوں گھل کے ایہناں دا قلع قمع کیتا۔
مانعین زکوٰۃ دی سرکوبی:
فتنہ مانعین زکوٰۃ نے سر چکیا تے کہیا کہ ساڈے توںزکوٰۃ وصول کرن دا اختیار صرف رسول پاک توں سی ، تہانوں نہیں آپ نے ایس فتنے دا پوری قوت تے جوانمردی نال مقابلہ کیتا تے برملا فرمایا کہ جیہڑا عہد نبوی وچ زکوٰۃ دیندا سی تے ہن جے ایس دے حصے وچ اونٹ دی اک رسی وی زکوٰۃ دی بن دی اے اوہ نہی دیندا تے میں ایس نال قتال کراں گا۔
دشمنان اسلام دا قلع قمع:
ایس دے بعد ہر سو کفار ولوں جنگاں دی ابتدا ہوئیاں۔ عراق وچ آپ نے سیدنا خالد بن ولید رضی اللہ عنہ دے تحت لشکر روانہ کیتا۔ عراق دے بوہت سارے مضافات آپ نے فتح کیتے۔ خورنق، سدیر تے نجف دے لوکاں نال مقابلہ ہویا۔ بوازیج، کلواذی دے باشندیاں نے مغلوبانہ صلح کیتی۔ اہل انبار نال کامیابی معرکہ لڑیا گیا، عین التمر وچ اسلام نوں غلبہ ملیا، دومتہ الجندل وچ اہل اسلام کامیاب ہوئے، ایس دے بعد حمید، فضیع تے فراض اُتے اسلامی لشکر فتح و نصرت دے جھنڈے لہراندے گئے۔ لشکر صدیقی نے شام وچ رومیاں نوں ناکوں چنے چبوائے۔
بحر ظلمات وچ
دوڑا دتے گھوڑے اسیں:
البدایۃ والنہایہ وچ اے کہ حضرت علماء حضرمی رضی اللہ عنہ جدوں سیدنا ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ دے زمانہ خلافت وچ مرتدین دی سرکوبی لئی بحرین ول روانہ ہوئے تے رستے وچ اک دریا آیا۔ حضرت علاء نوں لشکر والیاں نے کہیا کہ کشتی تیار نہیں ایس لئی کجھ ویلے لئی رُک جائو تاں جے کشتی تیار کر لئی جائے۔ حضرت علاء رضی اللہ عنہ فرمان لگے کہ خلیفۃ الرسول سیدنا ابوبکر دا حکم اے اوتھے جلدی اپڑن دا ایس لئی میں رُک کے انتظار نہیں کرسکدا تے ایہہ کہہ کے دعا کیتی اے اللہ تسیں جس طرح اپنے نبی حضرت موسیٰ علیہ السلام دی برکت نال بنی اسرائیل نوں (بغیر کشتیاں دے) دریا پار کرایا ایسے طرح اج سانوں ساڈے نبی حضرت محمد ﷺ دی برکت نال بغیر کشتیاں دے دریا پار کرا دیو! فیر آپ نے ایہناں لفظاں نال دعا کیتی:یا علیم یا حلیم یا علی یا عظیم انا عبیدک وفی سبیلک نقاتل عدوک اللھم فاجعل لنا الیھم سبیلا۔ ایس دے بعد آپ نے اپنا گھوڑا دریا وچ اتاریا تے آپ دے نال لشکر والیاں نے وی اپنی سواریاں دریا وچ پا دتیاں۔ دریا پار کردے ویلے سارے لشکر دی زبان اُتے ایہہ الفاظ جاری سن: یا ارحم الراحمین یا حکیم یا کریم یا احد یا صمد یا حی یا قیوم یاذاالجلال والاکرام لاالہ الا انت ربنا۔حضرت علاء تے آپ دا لشکر ایس دریا اُتے انج چل رہے سن جویں کوئی زمین اُتے سہولت دے نال چلدا اے دریا دا پانی ایہناں دے جانوراں دے گھٹنیاں تیکر ای اپڑیا سی۔ جدوں پورا لشکر دریا دے دوجے کنارے اپڑ گیا تے سارا سامان وغیرہ جوں کا توں باقی سی کوئی شے گم نہیں ہوئی۔
جمع وتدوینِ قرآن:
جمع قرآن دی خدمت وچ آپ دے مبارک دور دی یادگار اے۔ قیامت دی سویر تیکر آن والے ہر بندے اُتے آپ رضی اللہ عنہ دا احسان موجود اے جنہے وی لوک قرآن پڑھدے رہے نیں، پڑھ رہے نیں یا آئندہ پڑھن گے ایہناں دے ثواب وچ سیدنا صدیق اکبر برابر دے شریک نیں۔
علمی خدمات:
آپ ؓ دی علمی خدمات وی موجود نیں چنانچہ اک قول دے مطابق اک سو بیالیس حدیثاں بہ روایت حضرت ابوبکر صدیق مروی نیں۔ جنہاں نوں امام جلال الدین سیوطی نے ’’تاریخ الخلفاء‘‘ وچ اک تھاں جمع کر دتا اے۔ امت نوں فقہی معاملات وچ جیہڑی مشکلاں درپیش سن آپؓ نے ایہناں دا حل تجویز کیتا مثلاً میراث جدہ، میراث جد، تفسیر کلالہ، حد شُرب خمر۔ وغیرہ۔
وفات:
آخر کار اوہ وعدہ وفا ہون دا ویلا آ گیا کہ ہر ذی روح موت دا پیالہ ضرور پیئے گا۔ رسول اللہ ﷺ دا ایہہ پہلا جانثار وفادار صحابی تے پہلا خلیفہ 13 ہجری جمادی الثانی دے ستویں دن بیمار ہوئے تے 15 دن علیل رہ کے 22 جمادی الثانی مغرب تے عشاء دے وچکار فراق یار دے خیر باد کہہ کے وصال یار لئی عازم سفر ہوئے۔ انا للہ وانا الیہ راجعون
وصیت تے تدفین:
الشریعہ وچ امام آجری ؒ نے نقل کیتا اے کہ حضرت سیدنا صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے وصیت کیتی سی کہ جدوں میں فوت ہو جاواں تے مینوں روضہ رسول دے ساہمنے رکھ دینا تے عرض کرنا کہ آپ دا غلام آیا اے جے اجازت مل جائے تے اوتھے دفن کرنا نہیں تے مینوں عام مسلماناں دے قبرستان وچ دفن کر دینا۔ تفسیر کبیر وچ امام رازی ؒ نے لکھیا اے کہ وصیت دے مطابق آپ دی میت نوں روضہ رسول دے ساہمنے رکھیا گیا تے انج عرض کیتی گئی: یا رسول اللہ آپ دا غلام ابوبکر ساہمنے حاضر اے: قبر مبارک توں اواز آئی محب نوں محبوب تیکر اپڑا دیو چنانچہ آپ نوں روضہ رسول وچ ای دفن کیتا گیا۔ اللہ تعالیٰ سانوں سیدنا ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ نال سچی محبت عطا فرمائے تے ایہناں دے نقش قدم اُتے چلن دی توفیق عطا فرمائے۔ آمین بجاہ النبی الکریم صلی اللہ علیہ وسلم