اُردو افسانہ نگاری دی ابتداء تے ’’فرخ انیق‘‘
ایہناں نے ’’کھارا پانی‘‘ تے ’’جاگتے رہنا‘‘ دے عنوان توں کئی شاہکار افسانے لکھے نیں
تحریر:صدام ساگر
اردو افسانے دے بارے وچ اردو زبان و ادب دے اک نہایت بلند مرتبہ نقاد سید وقار عظیم اپنے خیالات دا اظہار کجھ انج کردے نیں کہ ’’افسانہ دوجے فنون لطیفہ دے مقابلے وچ زیادہ مقبول رہیا اے کیوں جے زیادہ لوکاں نے ایہنوں فرصت دے اوقات دا بہترین مشغلہ قرار دتا اے۔ ایس دی وجہ صرف ایہو اے کہ افسانے وچ مادی تے روحانی کیفیتاں دے عکس دوجے فنون توں کدھرے زیادہ نظر آندے نیں تے ایس وچ زندگی دا پرتول زیادہ واضح تے اجاگر ہوندا اے۔‘‘
افسانہ فنون لطیفہ دی اک بڑی نازک شاخ اے تے اردو ادب وچ اپنی اک وکھری حیثیت رکھدی اے۔ اردو زبان وچ افسانوی ادب اردو داستان تے کہانیاں دی صورت بوہت قدیم عرصے توں موجود اے۔ تاریخ ادب دے اوراق دسدے نیں کہ ’’مختصر افسانے نے اک صنف ادب دی حیثیت توں 20 ویں صدی دے بالکل شروع وچ جنم لیا۔ ایس ویلے توں لے کے ہن تیکر اینی شکلاں بدلیاں نیں کہ ادب دا مطالعہ کرن والے لئی ایہہ صورت حال درجہ غیر معمولی وی اے تے حیرت انگیز وی۔‘‘
اردو وچ افسانہ نویسی دا آغاز تے حقیقت وچ ایس دن توں ای ہو گیا سی جدوں آزاد دی ’’نیرنگ خیال‘‘ منظر عام اُتے آئی پر جدید افسانہ نگاری دے خالق ’’منشی پریم چند ‘‘ نیں۔ ایہناں دے نال سلطان حیدر جوش تے سجاد حیدریلدرم شامل نیں۔ اردو افسانہ دی ایہہ خوش قسمتی سی کہ ایس نوں ابتداء ای وچ انج دی عظیم ہستیاں مل گئیاں جنہاں دی کوششا ں نال افسانہ بوہت جلدی ترقی دی راہواں اُتے چل پیا۔
انج دی عظیم شخصیات دے بعد آن والے ورھیاں وچ وی بوہت ساری شخصیات نے اردو افسانہ نگاری دا سلسلہ جاری رکھیا جنہاں دا تذکرہ فیر کسے مضمون وچ کرنا مناسب سمجھنا واں بہرحال ساڈے موجودہ عہد وچ جتھے سینئر افسانہ لکھن والے موجود نیں اوتھے نویں لکھن والیاں وچ فرخ انیق وی شامل نیں۔ فرخ انیق دا تعلق گوجرانوالہ شہر دے نواحی پنڈ منڈیالہ وڑائچ نال اے۔ اوہناں نے گوجرانوالہ توں میٹرک تے انیٹرمیڈیٹ دے امتحاناں وچ نمایاں نمبراں نال پاس کیتے۔ بعد وچ اسلام آباد توں انجینئرنگ دے حوالے نال پاکستان دی معروف پیاس یونیورسٹی وچ بی ایس مکینکل انجینئرنگ وچ داخلہ لیا تے مکینیکل انجینئرنگ وچ گریجویٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔ ایس دے بعد کراچی یونیورسٹی توں اسکالر شپ اُتے ایم فل دی ڈگری وصول کیتی۔ اوہ بطور سینٹر انجینئرنگ (BPS.18) میانوالی چشمہ بیراج اُتے اپنی خدمات سرانجام دین لگے۔ ایہہ سی فرخ انیق دا مختصر تعلیمی تعارف پر ایہناں دی ادب نال وابستگی کنج ہوئی تے ایس حوالے نال معلوم ہویا کہ ایہناں دے والد گرامی سرکاری سکول ٹیچر رہ چکے نیں جیہڑے سکول دے اندر ہون والی ادبی محفلاں دے روح رواں سن۔ انج فرخ انیق نوں ادبی ماحول گھر وچ ای میسر آیا۔ اوہ اشعار وی کہندے نیں پر ایہناں دی طبیعت بوہت جلدی ایہناں نوں نثر ول لے آئی۔ اوہناں نے ’’کھارا پانی‘‘ تے ’’جاگتے رہنا‘‘ دے عنوان توں کئی شاہکار افسانے لکھے نیں۔
فرخ انیق نوں تعلیمی تے ادبی حوالے نال جانن وچ اپنے درینہ دوست عادل بادشاہ دے توسط نال کامیاب ہویا۔ فرخ انیق دا افسانہ ’’کھارا پانی ‘‘ اپنے اندر بوہت ساری تلخ حقیقتاں نوں لئے ہوئے اے تے اک انج دی دنیا دے خواب ویکھدا اے جیہڑا ایس دی امنگاں تے آرزوئواں دے مطابق ہوئے۔ بقول غالب:
ہزاروں خواہشیں ایسی کہ ہر خواہش پہ دم نکلے
بہت نکلے مرے ارمان لیکن پھر بھی کم نکلے
’’کھارا پانی‘‘ دے بعد ایہناں دا اک ہور شاہکار افسانہ پڑھن نوں ملدا اے جس دا عنوان کجھ انج اے کہ ’’جاگتے رہنا‘‘ ۔ایس افسانے دے آغاز وچ اوہ کسے بٹ چوک شہر دے طوبیٰ نامی کسے کالونی دا ذکر کردے ہوئے اگے ودھے نیں۔ کج ای فاصلے اُتے اوہ چوک دے اک کونے وچ بیٹھی رابعہ بیٹی دا ذکر کردے نیں ایسے طرح اوہ اپنے ایس افسانے وچ دیگر بیٹیاں دا تذکرہ کردے ہوئے ایہناں نال جڑے کرداراں دی گل کردے وکھائی دیندے نیں۔
’’جاگتے رہنا‘‘ ایس افسانے نوں مکمل اپنے مضمون وچ بیان کرنا مشکل ہو ئے گا پر ایس افسانے دی آخری کجھ سطراں ایتھے پیش کرنا ضروری سمجھنا واں کہ ’’رات دے تن وج رہے سن، پہرے دارنی بٹ چوک وچ سیٹیاں مار کے جا چکی سی۔ ہن اوہ اڈان توں پہلے ایس ول نہیں آن والی سی۔ حاجرہ بٹنی دی دکان دے باہر مریل جہیا اک بلب بل رہیا سی جس دی روشنی وچ تھکی ماندی ماں دھی بوجھل پیراں نال بٹ چوک ول ودھ رہیاں سن۔ ایہناں وچوں اک دے ہتھ وچ کدال سی تے دوجے دے ہتھ وچ بیلچہ۔ ساری رات گڑھا گھودن تے ایہنوں مٹی نال بھرن دے بعد ایہناں دے ہتھاں وچ چھالے پئے چکے سن تے پیر من من دے ہو چکے سن۔ جدوں اوہ بٹ چوک دے نیڑے اپڑیاں تے بلب اپنی پوری طاقت نال چمکیا تے ایسے تیز جھماکے نال فیوز ہو گیا۔ خاک آلودہ پیر لئے اوہ بٹ چوک توں لنگھ کے ایس دروازے دے ساہمنے جا رُکیاں جس دے سارے قبضے بالکل ٹھیک سن۔ ایہناں دونواں دے ذہن وچ اک ای گل چل رہی سی! کاش ایہہ دروازہ دھڑام نال ایہناں دے اُتے آ ڈگے۔ بٹ چوک ہنیرے وچ ڈبیا ہویا سی دور کدھرے پہرے دارنی دی اواز گونج رہی سی۔ ’’ جاگتے رہنا!جاگتے رہنا!!‘‘
’’جاگتے رہنا‘‘ فرخ انیق نے ایس شاہکار افسانے نوں لکھدے ہوئے بوہت ساری نینداں نوں ہنیریاں اُتے قربا ن کیتا ہوئے گا۔ اودوں کدھرے جا کے اپنے مشاہدے دی روشنی وچ لکھیا ہوئے گا۔ فرخ انیق دے افسانیاں وچ روانی وی اے تے تازگی وی۔ کیوں جے ایہناں دے افسانے قاری نوں مطالعہ دے دوران بوریت نہیں ہون دیندے۔ دل چاہندا اے بس پڑھدے ای چلے جائو۔ میرے خیال وچ اوہ اپنے ایہناں افسانیاں نوں بوہت جلدی اک کتابی شکل وچ منظر عام اُتے لان گئے تے اک دن میری طرح سب ایہناں دے شاہکار افسانیاں توں مستفیض ہون گے۔
