پاک سری لنکا تجارتی تعلقات

تحریر حمیداللہ بھٹی

پاکستان تے سری لنکا دونویں ای بھارت دے گوانڈھی نیں دونواں نوں بھارتی مداخلت دا ساہمنا اے دونویں ملکاں وچ چینی سرمایہ کاری ودھ رہی اے ایہہ سرمایہ کاری ہوائی اڈیاں تے بندرگاہواں دی تعمیر توں لے کے دفاعی شعبیاں تیکر وسعت اختیار کر چکی اے کجھ ملک سرمایہ کاری دے حوالے نال شکوک و شبہات پیدا کر رہے نیں پر ہجے تیکر دونویں ملکاں دی قیادت چینی سرمایہ کاری اُتے فریفتہ اے مداخلت دی بنا اُتے پاکستان تے سری لنکا بھارت توں بدگمان نیں ایسے بنا اُتے علاقائی سیاسی تبدیلیاں اُتے نظر رکھن والے ماہرین کہندے نیں کہ چین جس حد تیکر دونواں ملکاں وچ حکومتی تے اپوزیشن قیادت نال مراسم بنا چکیا اے ہن کسے ہور ملک دا چین جہی حیثیت حاصل کرنا ممکن نہیں رہیا تے بھارت دے ایہہ دونویں گوانڈھی چینی مفادات دے نگہبان بن چکے نیں علاقائی امن تے سی پیک اُتے یکساں سوچ مزید قربت دا باعث بن سکدی اے۔
پچھلے ورہے منتخب ہون والے صدر گوتابایاپا کسے تے مہنداراجہ پاکسے دے وزیراعظم بنن دے بعد عمران خان پہلے غیر ملکی سربراہ نیں جنہاں نے سری لنکن دا دورہ کیتا ایہناں دا پرتپاک خیر مقدم ہویا بطور کرکٹر وی ایہناں دا اک مقام اے، فیر وی آئو بھگت وچ وارفتگی ایس امردی عکاس اے کہ مستقبل وچ پاک سری لنکا قریبی تعاون مزید گرمجوشی وچ ڈھل سکدا اے پاک سری لنکا تعلقات 1948 توں قائم نیں۔ فوجی حوالے نال کمزور ملک ہون دے باوجود سری لنکا نے ہمیشہ آزادانہ فیصلے کیتے نیں۔مشرقی و مغربی پاکستان دے وچکار مسائل ودھا کے بھارت نے فضائی حدود استعمال کرن اُتے پابندی عائد کیتی تے سری لنکا تے سری لنکا نے نہ صرف مغربی پاکستان دا ساتھ دتا بلکہ پاکستانی طیاریاں نوں فضائی رستے دے نال فیول دی سہولت وی فراہم کیتی ایسے طرح پاک بھارت جنگاں دے دوران وی سری لنکا نے بساط دے مطابق پاکستان دی سفارتی مدد کیتی پر ایس سب دے باوجود دونواں ملکاں وچ تجارتی گرمجوشی ہنوز عنقا اے۔
1971ء دی پاک بھارت جنگ دے دوران پاکستانی طیاریاں نوں فیول دی سہولت دین اُتے ای اندرا گاندھی نے جزیرہ جافنا وچ علیحدگی دے بیج بوئے تے تامل ناڈو وچ علیحدگی پسنداں دے کیمپ بنان تے تربیت و مالی مدد دے نال ہتھیار دین دا سلسلہ شروع کیتا اندرا گاندھی دا ایہہ غیض و غضب مردے دم تیکر برقرار رہیا تامل علیحدگی پسنداں نے کئی دہائیاں تیکر سری لنکن فوج نوں تگنی دا ناچ نچایا فیر پاکستان نے دہشت گرداں نوں کچلن لئی فوجی مراسم ودھائے تے تجربات دا تبادلہ کیتا تے علیحدگی پسنداں دی تنظیم لبریشن ٹائیگر آف تامل ایلم (ایل ٹی ٹی ای ) اُتے کافی ضرباں لگیاں ایہہ پاکستانی امداد دا ای نتیجہ سی کہ پربھاکرن جہیا دہشت گرد عبرتناک انجام نوں اپڑیا پر دونواں ملکاں دے دفاعی اداریاں وچ پیدا ہون والی قربت تجارتی شعبے کدھرے نظر نہیں آندی بلکہ پچھلی دہائی توں کمی آ رہی اے۔ دو ورھیاں 2011 تے 2018 دے دوران پاکستانی برآمدات دا حجم بمشکل ساڑھے تن سو ملین تیکر اپڑ سکیا دیگر ورھیاں دے دوران برآمدی حجم 220 توں لے کے 240 ملین دے کول کول رہیا ایہہ اعداد و شمار خاصے مایوس کن نیں حالانکہ تجارتی تعلقات لئی حالات بوہت سازگار نیں۔ سری لنکا توں خشک ناریل، سپاری، چائے، کپڑے، دستانے، ربڑ، ناریل دا تیل، بیگ تے جانوراں دا چارہ درآمد کرن دے باوجود و تجارت دا توازن پاکستان دے حق وچ اے چائے لئی کینیا اُتے انحصار گھٹ کر کے جے سری لنکا توں درآمد ودھائی جائے تے زرمبادلہ دے ذخائر گھٹ متاثر ہون گے عمران خان نے دورے دے دوران کافی فراخدلی وکھائی خراب معاشی حالات دے باوجود پنج کروڑ ڈالر دفاعی قرضے دی سہولت، کھیلاں دے فروغ لئی پنج کروڑ 20 لکھ تے پاک سری لنکا ہائر ایجوکیشن تعاون پروگرام دے تحت ایم بی بی ایس تے بی ڈی ایس وچ سووظائف دا اعلان نوازش توں گھٹ نہیں۔
حالیہ دورے دے دوران پاک سری لنکا وچ پنج مفاہمتی یادداشتاں اُتے دستخط ہوئے آزادانہ تجارتی فریم ورک اُتے وی اتفاق ہویا عمران خان دی سری لنکا نوں سی پیک وچ شرکت دی دعوت باہمی اعتماد دی مظہر اے پر دورے دے دوران مسلم ممبران پارلیمان نوں نظر انداز کردے ہوئے طے شدہ ملاقات دی منسوخی سمجھ توں بالاتر اے سپورٹس کمپلیکس دے دورہ وچ سکیورٹی خدشات ہو سکدے سن پر مسلم اراکین پارلیمنٹ توں ملن وچ کوئی خطرہ نہیں سی۔ وزیراعظم نے جتھے صدر، وزیراعظم، اسپیکر تے اپوزیشن نال ملاقات کیتی جے مسلم رہنمائواں نال وی مل لیندے تے کرونا وبا دے دوران مسلم میتاں نوں ساڑن جہے واقعے دی روک تھام تے دیگر سختیاں ختم ہو سکدیاں سن۔ طے شدہ ملاقات دی منسوخی دی تاویلیں سکیورٹی نال جوڑنا خلائف حقائق اے۔
دونواں ملکاں وچ تجارت تے دفاعی تعاون وچ وادھے دی وسیع گنجائش اے ٹیکسٹائل، تعمیراتی سامان، ادویات سازی، زرعی پروسینگ تے صنعتی قربت نال دونویں ملک غربت و بے روزگاری دا خاتمہ کر سکدے نیں ایسے طرح سری لنکا سی پیک دا حصہ بن دا اے جس دے امکانات روشن نیں تے نہ صرف پاکستان نال تجارتی رابطے فروغ پان گے بلکہ ایہنوں وسطی ایشیا تے یورپ تیکر برآمدات دا دائرہ ودھان دا موقع ملے گا عوام نوں غربت دی دلدل توں کڈن تے ترقی کرن دا رستہ تجارت اے لوڑ ایس امر دی اے کہ آزادانہ تجارتی فریم ورک نوں حتمی شکل دین وچ سرعت نال کم لیا جائے۔
سری لنکا نوں نکے ہتھیاراں دی فراہمی دے نال جامع انداز وچ تعاون ودھایا جائے تے ٹیکسٹائل مصنوعات، مشینری ، میڈیکل آلات تے کھیڈاں دے سامان دی برآمدات وچ وادھا مشکل نہیں۔ سری لنکا نوں پاکستان لڑاکا طیارے تے ڈرون فراہم کر سکدا اے جس نال دونویں ملکاں دی برآمدات دو توں اڑھائی ارب ڈالر تیکر جا سکدی اے پاکستان اُتے سری لنکا دا کجھ عرصے توں انحصار ودھ رہیا اے جنہوں اوتھے دا میڈیا نہ صرف تسلیم کردا بلکہ سراہندا اے تے خود مختاری برقرار رکھن وچ پاکستانی تعاون دا اعتراف کردا اے۔ سری لنکن فضائیہ دی جدید خطوط اُتے تربیت تے فوجی افسراں دی پاکستانی اداریاں نال تربیت دی تحسین کیتی جاندی اے۔ سری لنکا دے موجودہ صدر گوتابایاپاکسے نے وی بطور فوجی پاکستان توں تربیت حاصل کیتی دونویں ملک مشترکہ فوجی مشقاں وی کردے نیں۔ ایسے فروغ پاندی دوستی وچ رخنہ پان لئی 2009 وچ لہور دورے دے دوران سری لنکن کرکٹ ٹیم اُتے بھارتی ایما اُتے دہشت گرداں نے حملہ کیتا پر سری لنکا دا پابندی لان دی بجائے پاکستان جان دا فیصلہ کھلاڑیاں اُتے چھڈنا دوستی دی انتہا اے تجارت وچ وی ایہہ دوستی نظر آنی چاہیدی اے۔
پاک سری لنکا مشترکہ اعلامیہ وچ علاقائی امن، سلامتی تے استحکام لئی مشترکہ جدوجہد دا عزم تے تنازعات دے پر امن حل لئی تعمیری گل بات اُتے زور دتا گیا اے جنگ دے بغیر کشمیر دے حل تے چین امریکہ کشیدگی دے خاتمے وچ عمران خان دا مدد کرن دا اعلان بوہت اہم اے پر سچ ایہہ وے کہ پاکستان دی یکطرفہ امن پسندی نال ای بھارت نوں کشمیر ضم کرن دی شہ ملی نیز واحد سپر پاور نوں چیلنج کرنا سخت ناگوار اے ایس لئی چین امریکہ تجارتی محاذ آرائی وچ کمی دے آثار معدوم نیں تے فیر کیہ ایہہ بہتر نہیں کہ پاکستانی قیادت دیگر مسائل وچ الجھن دی بجائے قومی مفادات دی نگہبانی نوں پیش نظر رکھے تے خطے وچ نویں تجارتی منڈیاں تلاش کرن ول توجہ دیوے۔