پنجابی دا نوحا

وجاہت علی خان

پنجابی زبان دے نال جہڑا سلوک آپ مغربی پنجاب والے پنجابیاں نے کیتا اے ایہدی مثال لبھن نال وی نہیں ملدی یعنی بابا فرید گنج شکر، بابا بلھے شاہ، حضرت سلطان باہو، شاہ حسین تے وارث شاہ ورگے بزرگاں دی اوہ زبان جہدے وچ اوہناں نے اپنا سارا کلام عام لوکاں تک اپڑایا اوہنوں ساڈے عاقبت نااندیش اداریاں تے بے حس زعماء نے عالم نزع وچ اپڑا دتا۔ ایہ گل کسے حد تک ٹھیک اے کہ تقسیم ہند دا جے سب توں بھیڑا اثر کسے زبان تے ہویا اے تے اوہ ایہو شاہ مکھی پنجابی اے کیوں جے اوہ ہندو پنجابی جہڑے صدیاں توں ایس زبان نوں فخریہ بولدے آئے سن اوہناں نے ہندی نوں اپنی مادری زبان کہنا تے بولنا شروع کر دتا بھاویں ہندوستان دے پنجابیاں نے بڑی جدوجہد نال اپنی پنجابی یاں گرمکھی لہجے نوں زندہ رکھیا تے اج بھارتی پنجاب وچ پنجابی زبان نوں سرکاری تے دفتری زبان دا درجہ حاصل اے پر افسوس کہ پاکستانی پنجاب وچ ایس زبان دی اوہ بے توقیری ہوئی کہ اج پورے پنجاب دی گبھرو نسل ایس زبان وچ گل بات کرنا کمتری سمجھدی اے۔ اعدادوشمار ایہہ نیں کہ پاکستان وچ سٹھ فیصد آبادی دی مادری زبان پنجابی اے جد کہ 75فیصد پاکستانی ایہ زبان بولنا جان دے نیں پر افسوس ایس زبان وچ لکھن والیاں دی گنتی آٹے وچ لون دے برابر ای ہووے گی۔
پاکستان دی 22یاں 23کروڑ آبادی وچ 48.78 فیصد پنجابی، 18.24فیصد پشتو، 14.57فیصد سندھی، 7.08فیصد اردو، 10فیصد سرائیکی تے 3.02فیصد بلوچی زبان بولی جاندی اے ایس لئی جے ادھے توں ودھ پاکستانی پنجابی بولنا سمجھدا اے تے کیہ وجہ اے کہ ایس زبان نوں پنجاب وچ نہ تے سرکاری سرپرستی حاصل اے تے نہ ای پنجاب اسمبلی وچ ایہنوں بولن دی اجازت اے شرمناک حد تک المیہ ایہ وی اے کہ ہندوستان دی ایس گیارھویں تے برصغیر دی تریجی وڈی زبان پنجابی دا نہ تے کوئی قابل ذکر ٹیلی ویژن چینل اے تے نہ کوئی اخبار‘ سوائے لہور توں چھپن والا ’’بھلیکھا ‘‘جہڑا 1995ء توں معروف صحافی مدثراقبال بٹ چھاپ رہے نیں تے مسلسل کئی دہائیاں توں پنجابی زبان نوں اوہدا مقام دوان لئی اپنے طور تے کوشش جاری رکھے ہوئے نیں جہدے لئی اوہناں دی جنی سلاہنا کیتی جاوے گھٹ اے۔ پر حکومت لئی لمحہ فکریہ اے کہ اوہ سٹیٹس کو توں ہٹ کے ایس ضمن وچ کوئی قابل قدر کم کرے یقینا ایس توں پہلاں وی لہور توں پنجابی دے اخبار چھاپن دی کوشش ہوندی رہی اے جیویں 1989ء وچ ظفریاب تے حسین نقی جہڑے انگریزی اخباراں دے صحافی سن ایہناں دوہاں نے لہور توں روزنامہ سجن چھاپیا جہڑا اک ورھے توں وی گھٹ عرصہ تک چلیا تے بند ہو گیا فیر 2005ء وچ معروف صحافی ضیاشاہد نے روزنامہ خبراں کڈھیا پر ایہ وی زیادہ عرصہ نہ چل سکیا۔ 2006ء وچ ’’لوکائی‘‘ دے ناں توں وی پنجابی اخبار چھپ رہیا اے ایہدے حالات کیہ نیں ایہدا اندازہ نہیں پر ایہناں ساریاں دی نکامی دی وجہ صرف حکومتی سرپرستی دا نہ ہونا ای نہیں سگوں وڈی وجہ ایہ وی اے کہ پچھلی ست دہائیاں توں پنجابی زبان ساڈے تعلیمی اداریاں وچ پڑھائی تے لکھائی ای نہیں گئی ایہو وجہ اے کہ اج ادھا پاکستان پنجابی بولدا‘ سمجھدا تے ہے لکھنا نہیں جان دا۔
دوجے پاسے بھارتی پنجاب یاں پورے ہندوستان وچ پنجابی بولن والے 33ملین یعنی پاکستان دے مقابلے وچ اک چوتھائی وی نہیں پر اوتھے 30 توں 35 پنجابی اخبار چھپدے نیں تے اوہ اپنی مادری زبان وچ گل بات کرنا فخر محسوس کردے نیں۔ ایہو وجہ اے کہ بھارتی پنجابی بھاویں اوہ سکھ ہووے‘ ہندو یاں کسے دوجے مذہب دا ہووے تے اوہدی نوجوان نسل بھاویں امریکہ‘ برطانیہ‘ یورپ‘ افریقہ یاں دنیا دے کسے حصے وچ پیدا ہووے تے پروان چڑھے اوہ پنجابی بولدے‘ سمجھدے نیں پر ایتھے پاکستانیاں دے نال انج نہیں۔ پچھلے دیہاڑیاں 21فروری نوں پاکستان وچ مادری زباناں دا دیہاڑ تے منایا گیا پر شاید گھٹ لوکاں نوں پتہ ہووے کہ ایہ شروعات کیویں ہوئی۔ تریخی حقائق دے مطابق قیام پاکستان دے ویلے اوہدی آبادی چھ کروڑ 90لکھ سی تے ایہدے وچ چار کروڑ چالھی لکھ بندے بنگالی بولدے سن پر جدوں ملک بن دیاں ای اہم سرکاری دستاویزات توں بنگالی ہٹا کے اردو لکھ دگئی تے ایہ پہلا جھٹکا سی کہ بنگالیاں دے دِلاں وچ خلش پیدا ہوئی۔ 21فروری 1952ء نوں اپنی مادری زبان بچان لئی اک جلوس کڈھیا گیا ایہ پاکستان وچ اردو نوں سرکاری زبان دی حیثیت دتے جان دے خلاف سی۔ پولیس نے جلوس دے رَلتیاں تے گولی چلا دتی ایہ شرکاء زیادہ تر طلبہ سن کجھ طالب علم مر گئے۔ 1999ء وچ دو بنگلہ دیشی شہریاں اوس ویلے دے اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل کوفی عنان نوں خط لکھیا گیا ایہدے بعد 21فروری نوں مادری زبان دا بین الاقوامی دیہاڑ قرار دتا گیا تے 2010 وچ جنرل اسمبلی ن ے ایہدی منظوری دے دتی۔
سوال ایہہ وے کہ ہن سانوں اپنی ماں بولی دی بقاء لئی وی چیخنا چلانا تے ماتم کرنا پوے گا؟ اسیں پنجابی جہڑی ساڈے ملک دے ادھے لوکاں دی زبان اے نوں کھڈے لائن تے لا دتا پر ایہ وی بھل گئے کہ اج جدوں دنیا دے سارے علم زیادہ تر انگریزی وچ نیں تے انگریزی ای ترقی دی زبان سمجھی جاندی اے تے کیہ یورپ دے 30 ملکاں نے اپنی زباناں چھڈ کے انگریزی بولنا شروع کر دتی اے؟ تریخی حقیقت تے ایہہ وے کہ دنیا وچ اج وی سب توں ودھ چینی زبان مندرین بولی جاندی اے جہنوں اک ارب لوگ بولدے نیں ایہدے بعد ہسپانوی اے جہنوں چار سو ملین تے تریجا نمبر انگریزی دا اے جہنوں 335 ملین لوک بولدے نیں ایس لئی اپنی مادری زبان نوں کنڈ پچھے سٹ کے کدی قوماں ترقی دی پوڑھی نہیں چڑھ سکدیاں کیہ ایہ حقیقت نہیں کہ پوری دنیا وچ گھٹ توں گھٹ پرائمری سطح تک بچیاں نوں اوہناں دی مادری زبان وچ تعلیم دتی جاندی اے۔ ساڈے تریخ داناں تے محققین نوں ایس نکتے تے وی روشنی پانی چاہیدی اے۔ آخر کیہ وجہ سی کہ پنجاب دے دو عظیم شاعراں علامہ اقبال تے فیض احمد فیض نے پنجابی ہون دے باوجود ایس زبان وچ شاعری کرن توں احتراز کیتا؟۔٭٭