پنجاب دا موچی پنجاب دی پہچان

لکھت: حاجی عارف

سوہنے پڑھن ہاروں
ساڈی اج دی خاص لکھت اپنی سوہنی وادی سپت سندھو ( Indus velly ) دے ساڈے انہاں مہان کاریگراں تے خدمت گزاراں دے ناں اے جہڑے کہ ہزاراں سالاں توں ناصرف ساڈی ضروت پوری کر رہے ہن بلکہ اپنی \ دن رات دی محنت دے ذریعے اپنی کاریگری نال ساڈی وادی دے حسن نوں نمایاں کر کے ساری دنیاں وچ ساڈے خوبصورت تعارف دا ذریعہ بنے ہوئے ہِن ۔
جدوں دی انسان نے ہوش سمبھالی اے اوہ اپنی زندگی وچ جوتی دی ضرورت تے اہمیت توں واقف اے ۔ ابتداء وچ جوتی نوں صرف ضرورت دا درجہ حاصل ہائی \ سی ۔ ہولے ہولے اوہ انسان دے مختلف مواقع تے ضروریات دے تحت اس دے مرتبے تے پہچان دا ذریعہ وی بندی گئی ۔ انہاں انسانی ضروریات نوں پوری کرن لئی کجھ لوکاں نے اس کم نوں مستقل طور تے روزگار دا ذریعہ بنا لیا ۔

اس موقع تے میں ہک ہور گل دا تذکرہ ضرور کرنا چاہ ساں کہ ہر ثساڈی وادی وچ بالاموم ذات پیشے دے لحاظ نال بندی اے جس دیاں دو ابتدائی شاخاں ہن جٹ تے کمی ( کارندہ ) ۔ جٹ کاشتکاری نال منسلک انساناں نوں اکھیا جاندا اے تے کمی باقی تمام انسانی خدمات انجام دیون آلیاں نوں ۔ جنہاں نوں انجام دینا فرد واحد دے وس وچ نہیں لازمی اے کہ انہاں دے وچ درجہ بندی ہوندی تاکہ ہر شعبے دا بندہ اس انسانی ضرورت نوں پورا کر سکے ۔ پچھلے ادوار وچ ایہہ اصول رہا اے کہ جہڑا انسانی گروہ کسے وی مقام تے موجود مین ذریع روزگار دا کارندہ ہوندا اوہ ہی اس علاقے دا وڈیرہ ہوندا مثلا بلوچستان دے گلہ بانی دے علاقے وچ وڈہ بندہ اس نوں اکھیا جاندا اے جس کول زیادہ بھیڈاں ہوون ۔ عرب دے بنجر علاقے وچ وڈہ بندہ اس نوں اکھیا جاندا ہائی \ سی جہڑا اس علاقے دا سب توں ضروری پیشہ تجارت اختیار کردا منگول تے تاتاریاں دے ہاں جنگجو افراد نوں زیادہ فضیلت حاصل ہائی \ سی بلکل اسے طرح اس وادی وچ سب توں اہم روزگار دے کارندے واہی واہ \ کاشتکار نوں باقی تے فضیلت حاصل ہائی \ سی ۔ لیکن ایہہ یاد رکھو کہ آریا جہڑے کہ آئے ہی انہاں میداناں تے دریاواں نوں ویکھ کے ہن ۔ توں پہلے ایتھے زراعت دا کوئی خاطر خواہ انتظام کوئی نا ہائی ۔ لوگ زیادہ تر گلہ بانی تے شکار دے شعبیاں نال وابستہ ہن آریا نے اپنی آمد دے مقصد دے تحت ایتھے باقائدہ زراعت شروع کیتی ۔ کیونکہ باقی خدمات نال مغلوب افراد دراوڑ وابستہ ہن لہذا واہی واہ \ کسان نوں اعلیٰ تے باقی خدمات انجام دین آلے نوں ادنیٰ سمجھیا جان لگ پیا ۔ لیکن الحد للہ موجودہ زمانہ وچ شعبیاں دی کثرت تے جدید علوم و فنون دے عام ہون دے کارن اس قدامت پسندی توں جان چھوٹدی جاندی اے تے ضروریات زندگی دے ہر کاریگر دی قدر اپنی تھاں تے آندی جاندی اے ۔

پڑھن ہاروں
موچی دا کم وی باقی لین دین دا ابتدائی ذریعہ ( Barter system ) دا حصہ رہا اس سسٹم دے تحت صارف اشیاء تے خدمات دے بدلے اشیاء تے خدمات ہی دین دا پابند ہوندا اے ۔ جہڑا کہ فی زمانہ وی اپنی اصل حالت وچ جاری و ساری اے ۔ اس وچ کاشتکار اپنی ربیع تے خریف دی فصل وچوں افراد خانہ دی تعداد دے مطابق مقررہ مقدار دین دا پابند ہوندا اے ۔ جس دے کہ مختلف علاقائی ناں ہن ۔ اس طریقہ کار نوں ساڈے پنجاب وچ عام طور تے دو ناواں نال یاد کیتا جاندا اے ” بنہ تے سیپی ” ۔
تاریخ گواہ اے کہ جتنے وی سیاح ‘ تاجرین تے فاتحین ساڈی انڈس ویلی وچ آئے اوہ ناصرف ساڈی اس منفرد کاری گری دی تعریف کیتے بغیر نا رہ سکے بلکہ اپنے پیاریاں لئی بطور تحفہ وی لائے کے گئے ۔
ابتداء وچ بادشاہ تے اُمراء افراد اپنی خواہش دے مطابق سونے تے چاندی دی تاراں نال جُتی تے کشیدہ کاری کرواندے ہن لیکن بعد وچ اس دے ہم شکل تِلّے نال کم ہون لگ پیا ۔ جس دی صورت موجودہ زمانے وچ وی عام نظر آندی اے ۔

انج تے ساری وادی ہی اس پیشے وچ کمال رکھدی اے جیویں کہ میرا شہر کبیروالا تے وسطی پنجاب دا مرکزی شہر جھنگ ۔ پر ملتانی اس وچ اپنی خصوصی پہچان رکھدے ہن جس دا ملاحضہ اج وی کیتا جا سکدا اے۔ اس کاروبار نال منسلک افراد تِلہ تے چمڑے دی پٹی جس نوں پنہ ” آکھیا جاندا اے کاریگر خواتین دے گھراں وچ پہنچا کے جاندے ہن جس تے انتہائی عمدہ کشیدہ کاری کیتی جاندی اے پنے اکٹھے کر کے اوہ اپنے کارخانے \ دکان تے لائے آندا اے تے مطلوبہ فیشناں تے گاہکاں دے مطالبے دے مطابق اِنہاں وچ قدیم تے جدید ڈیزائیناں دی آمیزش کردا اے جہڑے کہ ناصرف صارفین دی خواہش دے مطابق ہوندے ہن بلکہ ساڈی ہزاراں سالہ روایات نوں نمایاں کرن والا شاہکار ہوندا اے ۔

پنجابی متروں جدوں اسیں موچی دی فنی مہارت دے ذریعے پنجاب دی نمائندگی ویکھدے ہیں تاں دل اِیہہ بے اختیار کہہ اٹھدا اے ۔
ایہہ اے ساڈے موچیاں دا پنجاب
جوتی دیاں کئ اقسام ہن جنہاں وچوں کھسہ ‘ کنالی ‘ چپل ‘ گرگابی وغیرہ زیادہ مشہور ہِن ۔
کھسہ
ایہہ خصوصی تقریبات دی جوتی اے جہڑی کہ شادی ‘ پنچائیت ‘ میلہ تے دیگر تقریبات دے مواقع تے پائی جاندی اے۔اس دیاں دو اقسام ہن ۔
تلے دار تے سادہ ۔
تلے دار کھسہ
قدیم ادوار وچ تاں بادشاہ تے رئیس لوگ سونے تے چاندی دی تاراں نال کشیدہ کاری کرواندے ہن پر فی زمانہ صارف اس دے ہم شکل سنہری تے چاندنی رنگ دے تلے نال کم کرواندا جہڑا کہ دراصل اس فن دی کاپی اے ۔
سادہ کھسہ
ایہہ عام طور تے لال \ رتے یا کالے رنگ وچ بنایا جاندا اے ۔
کنیالی
ایہہ عام طور تے کم کاج دے دوران پاون دی جوتی اے . ایہہ اگوں گول ہوندی اے ۔ لال رنگ وچ زیادہ پائی جاندی اے ۔ کالا رنگ وی لوگ پسند کردے ہن ۔ لیکن اج کل گاہکاں دی فرمائش تے خاص کر زنانیاں جتیاں کئی رنگاں وچ بنن لگ پیاں ہن ۔ اس وچ وی تلے دار تے سادہ شامل ہن ۔
ٹیڈی
ایہہ ہوا دار کھسہ اے جس دا کہ اگوں منہ کٹیا ہوندا اے ۔ گرمیاں وچ زیادہ استعمال ہوندا اے ۔
چپل ( نیروزی ‘ کھیڑی ) ۔
ایہہ جوتی نوجوان لوگ شوق نال پاندے ہن اس دے پچھے بیلٹ لگا ہوندا اے ۔ تے پہاڑی علاقیاں دی ایہہ خاص جوتی اے ۔
گرگابی
ایہہ دیسی بوٹ اے جہڑا کہ سردی توں بچاؤ لئی استعمال ہوندا اے ۔
آخر تے میں بس اتنا آکھنا چاہ ساں
کہ ساڈے پنجابی موچی ورگا دنیا تے کوئی موچی نہیں ۔ جے کتے ہے تے سامنے لائے آؤ ۔
جیوے پنجاب تے جیوے پنجابی قوم ۔