’’بندہ بنن دے راز‘‘

لكهت: ڈاکٹر اختر شمار

پہلے ابوالعلاء معری دیاں کجھ سطراں ویکھو‘ جہدا عنوان ’’کہاں کا حج‘‘ اے۔
’’اے فریب خوردہ‘‘
تجھے خواہ مخواہ کا ضبط سوار ہے کہ تو دین دار ہے۔
میں خدا کی قسم کھا کر کہتا ہوں کہ
تیرا سرے سے کوئی دین ہی نہیں ہے۔
تو عبادت اور قربانی کی خاطر خانہ کعبہ تک جاتا ہے۔
حالانکہ تیرا دکھی ہمسایہ اور پریشاں حال دوست تیرے سامنے اپنی مصیبتوں کا رونا رو رہے ہیں۔‘‘
پر ٹھہرو! پہلے ابوالعلاء معری بارے جان لوو‘ معری عہد عباسیہ دا اک بلند پایہ شاعر‘ بے باک نقاد تے آزادخیال مفکر سی۔ اوہدی آزادخیالی تے بے باکی پاروں‘ معاصرین اوہنوں ملحد کافر و زندیق دا خطاب وی دیندے رہے پر اوہدا کلام فی الحقیقت شاعری دا صحیح ترجمان قرار دتا گیا۔ علامہ اقبال دی ابوالعلاء معری تے نظم بڑی مشہور ہوئی جہدا آخری شعر تسیں یقینا سنیا ہووے گا۔
تقدیر کے قاضی کا یہ فتوی ہے ازل سے
ہے جرم ضعیفی کی سزا مرگ مفاجات
ابوالعلاء معری شام دے شہر معرہ وچ پیدا ہویا۔ تن ورھے دی عمر وچ چیچک دے حملے دا شکار ہو کے اکھاں گنوا بیٹھا پر اپنے حافظے تے یادداشت دے زور تے اوہنے اہل علم توں استفادہ کیتا۔ اکھاں دی کمی پوری کرن لئی اوہنے کجھ اجہے ہمدرد رفقاء پیدا کیتے سن جو اوہنوں ادب و تاریخ دیاں کتاباں تے مشہور شاعراں دا کلام پڑھ کے سناندے رہندے سن۔ اوہنے عربی زبان و ادب تے عبور حاصل کرن توں علاوہ علم الفلک‘ سائنس تے فلسفے وچ وی دلچسپی لئی۔ ایہو کارن اے کہ اوہدیاں لکھتاں وچ کئی علوم دی جھلک ملدی اے۔ اوہ آبائی تقلید‘ جمود تے قدامت پسندی دا ڈاڈھا مخالف سی۔ اوہ اک بے باک مصلح‘ طبیعت وچ سادگی تے عزلت پسندی پاروں اوہ خوشامد دی ذلت توں بے نیاز رہیا۔ اوہدا محبوب مشغلہ کائنات تے غوروفکر تے سماج دے حالات دا جائزہ لینا سی۔ اوہ حکومت نوں لوکاں دا خادم سمجھدا سی۔ اوہ اللہ دی وحدانیت و خالقیت تے یقین رکھدا سی۔ ہن بلاتبصرہ ابوالعلاء معری دے افکار عالیہ ملاحظہ فرمائو۔ تے ویکھو کہ دنیا اج وی انج نہیں اے جیویں معری دے دور وچ سی خاص طور تے ساڈے عادات و اطوار انج ای نہیں؟ اجیہاں ناہمواریاں نوں ابو العلاء معری ورگا دانشور کس طرح موضوع بناندا اے آئو ویکھنے آں۔
’’اللہ نے مینوں پانی نال بنایا اے لو ویکھو۔
میں کیویں پانی وانگوں قنون قدرت دے مطابق جس پاسے چلایا جانا واں چلنا واں۔
٭ خیر نہ روزہ اے جہدے وچ روزہ دار گھلدا اے۔ نہ نماز تے نہ ای بون پراون ڈالنا (صوفی بننا) اصل وچ خیر ہر حال وچ برائی نوں دور سٹنا تے سینہ نوں کینہ تے حسد توں پاک رکھنا اے۔
٭ جو برائی نال دشمنی کرے تے پاک دامن رہوے میری نظر وچ اوہو پکا دین دار اے۔
٭ اکلا رہو کہ اللہ تیرا رب وی اک اے تے امیراں دی صحبت دا شوق نہ کر‘ انسان بھاویں نکام زندگی گزارے‘ ساتھیاں دی کمی پاروں اوہدے عیب لکے رہندے نیں نالے اوہدیاں پریشانیاں وچ کمی ہو جاندی اے۔
٭ دنیا وچ سب توں بے نیاز اوہ پارسا اے جو تھوڑی چیز تے راضی ہووے۔ کارچوبی‘ پوشاک تے تاج نال نفرت کرے تے پہاڑ دی چوٹی تے بسیرا کرے تے سب توں ودھ حاجت مند اوہ بادشاہ اے جو ہمیشہ فوجی دستیاں تے لشکراں دا محتاج رہندا اے۔
٭ چٹکی وچ دبے ہوئے اک پسو نوں آزاد کرنا‘ میری نظر وچ اوس خیرات توں زیادہ بہتر اے جہڑی توں محتاج نوں بخشنا ایں۔
٭ کجھ انساناں دی صحبت بگھیاڑاں نال مشابہ اے جدوں تینوں کمزور ویکھن گے تے تینوں دبا لین گے۔
٭ اے ہم نشیں! ایہ دنیا مردار اے تے اسیں ایہدے آل دوالے بھوکن والے کتے آں۔ نکام اے جنہے ایہدے وچوں کھادا تے کامیاب اے جو خالی پیٹ پرتیا۔
٭ افسوس اے اوس نفس تے جو کھان پین دی محبت وچ ذلیل بنیا ہویا اے۔
٭ شادیاں دا گانا نوحہ لگدا اے تے ماتم کرن والیاں دے نالے اصل وچ شادی نیں۔
٭ جدوں موت آئوندی اے تے شہبازاں دے مضبوط بازو‘ کیڑیاں دے کمزور بازوئوں وانگوں بن جاندے نیں۔
٭ میرا خیال اے کہ لوک زمین دیاں ساہواں نیں باہر دے ساہ اوہدے اُتے رہن والے نیں تے اندر دے ساہ زمین دا پیوند بن جان والے۔
شاید کہ ترے دل میں اتر جائے مری بات
٭٭٭