الدین النصیحۃ……دین سراسر خیرخواہی دانام اے

مولانا محمد الیاس گھمن

اللہ تعالیٰ نے سانوں جیہڑا دین عطا فرمایا اے اوہ سراسر ’’نصیحت ‘‘ اے۔ حضرت ابورقیہ تمیم بن اوس الداری رضی اللہ عنہ توں روایت اے کہ نبی کریم ﷺ نے تن وار ایہہ گل ارشاد فرمائی کہ دین سراسر خیر خواہی دا ناں اے۔ ایس اُتے (صحابہ کرام رضی اللہ عنہم اجمعین)نے عرض کیتی: اے اللہ دے رسول ! کس دے نال خیر خواہی کرنا دین اے؟ آپ ﷺ نے فرمایا: اللہ، ایس دی کتاب (قرآن کریم)، ایس دے رسول (حضرت محمد ﷺ)، مسلم حکمراناں تے عام مسلماناں دے نال خیر خواہی کرنا دین اے۔ (صحیح مسلم، رقم الحدیث: 82)
فائدہ: حدیث مبارک جامعیت و معنویت دے اعتبار نال بوہت اہم اے تے محدثین کرام رحمہم اللہ نے ایس دا شمار اوہناں حدیثاں وچ کیتا اے جنہاں اُتے فقہ اسلامی دا مدار اے۔
1: اللہ تعالیٰ دے نال خیر خواہی:
حدیث مبارک وچ سب توں پہلے اللہ تعالیٰ دے نال خیر خواہی دا ذکر اے۔ جس دا معنی ایہہ وے کہ اللہ تعالیٰ دے بارے ایہہ بنیادی عقائد رکھے جان کہ
1۔ اوہ ذات بغیر ابتداء دے ہمیشہ توں موجود تے بغیر انتہاء دے ہمیشہ فنا توں محفوظ اے۔
2۔ اوہ اپنی ذات تے صفات خاصہ وچ کلی اے ایس دا کوئی شریک نہیں۔
3۔ اوہ ذات صمد اے یعنی جس دا ہر کم مخلوق دے بغیر ہو جائے تے مخلوق دا کوئی کم ایس دے بغیر نہ ہوئے۔
4۔ اوہ ذات انج دی اے کہ جیہڑی نہ خود کسے دی اولاد اے تے نہ ای ایس دی کوئی اولاد اے۔
5۔ اوہ ذات ہر شے اُتے قدرت تے مکمل اختیارات رکھن والی اے۔
6۔ اوہ ذات عام الغیب و الشہادۃ اے۔ (غیب توں مراد اوہ گلاں نیں جیہڑی مخلوق نوں بغیر اطلاع دے پتہ نہ ہون تے شہادۃ توں مراد اوہ گلاں جیہڑی مخلوق نوں اطلاع دے نال پتہ چل جان)
7۔ اوہ ذات ہر تھاں حاضر و ناظر اے۔
8۔ اوہ ذات ساری مخلوقات دی خالق تے مالک اے۔
9۔ اوہ ذات جسم تے جسمانی اعضا ء توں پاک اے۔
10۔ اوہ ذات ای ساڈی عبادت دے لائق اے ایس دے علاوہ کوئی نہیں۔
11۔ اوہ ذات چاہے تے اولاد دے دیوے تے چاہے تے نہ دیوے۔
12۔ اوہ ذات زندگی، موت، عزت، ذلت، خوشی، غمی، سکھ تے دکھ دین والی اے۔
اللہ تعالیٰ نے ساڈے ذمے جنہے احکام لائے نیں ایہناں نوں اخلاص دے نال ادا کیتا جائے تے جنہاں کماں توں روکیا اے ایہناں توں رکنا چاہیدا اے، ایسے وچ ساڈی بھلائی اے۔
خیرخواہی دا عرفی معنیٰ مراد نہیں:
ساڈے عرف وچ خیر خواہی دا معنی ہوندا اے دوجے دا بھلا چاہنا تے ایہنوں نقصان توں بچان لئی مخلصانہ کوشش کرنا۔ ایہہ گل چنگی طرح ذہن نشین کر لئی جائے کہ ایتھے ’’خیرخواہی‘‘ دا لفظ اپنے ایس عرفی معنی وچ نہیں کیوں جے ایس اعتبار نال خالق دے نال خیر خواہی دا تصور وی نہیں کیتا جا سکدا۔ہاں البتہ خالق دے اوامر (احکامات ) تے منہیات (جنہاں گلاں توں روکیا گیا اے) اُتے عمل کرن توں خود مخلوق نوں ضرور فائدہ اپڑدا اے۔ اللہ تعالیٰ دی ذات مخلوق ولوں سارے خیروشر تے ایہناں دے فائدے تے نقصان ملن توں پاک اے۔
خالق توں خیر خواہی کدوں ہوئے گی؟
ایہہ گل چنگی طرح یاد رکھو کہ اللہ تعالیٰ توں خیر خواہی ( اوامرو نواہی اُتے عمل کرنا) ایس ویلے ہوئے گی جدوں انسان دے دل وچ اللہ تعالیٰ دی محبت رچ بس جائے تے ہر ویلے محض اللہ تعالیٰ دی رضا ایس دے پیش نظر ہوئے۔ ایہو اوہ شے اے جیہڑی انسان نوں اللہ تعالیٰ دے احکامات اُتے چلاندی تے منہیات توں بچاندی اے۔
دو غلاماں دی مثال:
حضرت حسن بصری رحمہ اللہ توں (مرسلا) روایت اے کہ نبی کریم ﷺ نے صحابہ کرام رضی اللہ عنہم نوں فرمایا: جے تہاڈے وچوں کسے دے کول دو غلام ہون ایہناں وچوں اک تے اپنے مالک دی گل منن والا ہوئے ایس دی امانت وچ خیانت نہ کردا ہوئے تے اپنے مالک دی غیر موجودگی وچ ایس لئی خیر خواہی کردا ہوئے جد کہ دوجا غلام اپنے مالک دی گل نہ من دا ہوئے، ایس دی امانت وچ خیانت کردا ہوئے تے اپنے مالک دی عدم موجودگی وچ ایس دا بدخواہ ہوئے۔ تہاڈے لوکاں دا کیہ خیال اے کہ اوہ دونویں (اپنے مالک دی نظر وچ )برابر ہو سکدے نیں؟ صحابہ کرام رضی اللہ عنہم نے عرض کیتی: بالکل نہیں۔ آپ ﷺ نے فرمایا کہ ایہو معاملہ اللہ تعالیٰ دا اپنے بندیاں دے نال وی اے۔ (جامع العلوم والحکم لابن رجب، الحدیث السابع)
2:قرآن کریم نال خیر خواہی:
حدیث مبارک وچ دوجے نمبر اُتے اللہ دی کتاب یعنی قرآن کریم دے نال خیر خواہی دا ذکر اے۔ جس دا معنی ایہہ وے کہ قرآن کریم دے حقوق ادا کیتے جان۔ صحابی رسول حضرت عبیدہ مُلیکی رضی اللہ عنہ توں روایت اے کہ رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: اے قرآن نوں منن والیو! قرآن اُتے سہارا کر کے بہہ نہ جائو (کہ ساڈے کول قرآن اے تے اسیں قرآن والے آں) بلکہ
1۔ دن رات ایس دی تلاوت کیتا کرو جیویں کہ ایس دی تلاوت دا حق اے۔
2۔ ایس نوں پھیلائو۔
3 ایس نوں مزے لے لے کے پڑھو۔
4۔ ایس وچ غور و فکر کرو۔
5۔ کامیابی لئی پُرامید رہو۔
6 ۔ تے ایس دی تلاوت وچ جلدی نہ مچائو ایس دا عظیم ثواب ملن والا اے۔ (شعب الایمان للبیہقی، رقم الحدیث: 1852)
مزید کجھ حقوق:
1۔ اللہ احکم الحاکمین دا برحق کلام منو۔
2 ۔ تحریف تے تبدیلی توں پاک منو۔
3۔ ذریعہ ہدایت تے باعث نجات منو۔
4۔ اللہ دی آخری کتاب منو۔
5۔ ایس دی تعظیم تے قدر و منزلت نوں منو۔
6۔ ایس نوں مستند قراء تے علماء توں سکھو تے دوجیاں نوں وی سکھائو۔
7۔ ایس وچ ذکر کیتے گئے آداب زندگی تے اخلاق حسنہ نوں اپنائو۔
8۔ ایس دے قصص تے واقعات توں عبرت حاصل کرو۔
9۔ جنہاں آیتاں وچ عذاب دا تذکرہ اے ایہناں توں پناہ منگو تے جنہاں وچ ثواب دا تذکرہ اے ایہناں دے حصول دی دعا کرو۔
10۔ کفار ولوں ایس اُتے ہون والے سارے شکوک و شبہات دا مدلل جواب دیو تے ایس دی صحیح تعبیر و تفسیر امت دے ساہمنے پیش کرو۔
فائدہ: حدیث مبارک دے ایس حصے وچ خیر خواہی دا عرفی معنی مراد نہیں قرآن کریم اللہ تعالیٰ دا کلام اے جیہڑا مخلوق ولوں خیرو شر توں پاک اے۔
3۔ رسول اللہ ﷺ نال خیر خواہی:
حدیث مبارک وچ تیجے نمبر اُتے اللہ دے رسول حضور خاتم النبیین حضرت محمد ﷺ دے نال خیر خواہی دا ذکر اے جس دا معنی ایہہ وے کہ
1۔ آپ ﷺ نوں اللہ دا برحق رسول تے نبی منیا جائے۔
2۔ آپ ﷺ نوں آخری نبی تے رسول منیا جائے۔
3۔ آپ ﷺ نوں ذات دے اعتبار نال انسان تے بشر منو جد کہ صفت دے اعتبار نال نور ہدایت منیا جائے۔
4۔ آپ ﷺ نوں ہر قسم دے گناہ توں معصوم منیا جائے۔
5۔ آپ ﷺ نوں سارے انبیاء ورسل علیہم السلام توں افضل منیا جائے۔
6۔ آپ ﷺ نوں اپنے روضہ مبارکہ وچ زندہ منیا جائیے۔
7۔ آپ ﷺ نوں کثرت دے نال تحفہ درود سلام گھلیا جائے۔
8۔آپ ﷺ دی شریعت نوں کامل و مکمل منیا جائے۔
9۔ آپ ﷺ دی کامل اطاعت کیتی جائے۔
10۔ آپ ﷺ دی مبارک سنتاں اُتے عمل کرے بلکہ اج دے دور وچ تے سنتاں نوں زندہ کرے۔
11۔ آپ ﷺ دے دوستاں نال محبت تے دشمناں نال دشمنی رکھے۔
12۔ علوم نبوت نوں حاصل کرے تے ایہناں نوں پھیلان دی کوشش کرے۔
13۔ روز محشر آپ ﷺ دی شفاعت دی امید رکھے تے اوہ اعمال کرے جنہاں نال آپ دی شفاعت نصیب ہوندی اے۔
فائدہ: حدیث مبارک دے ایس حصے وچ خیر خواہی دا عرفی معنی مراد نہیں کیوں جے اللہ دے رسول حضرت محمد ﷺ ساڈی خیر خواہی دے محتا ج نہیں بلکہ سانوں آپ ﷺ دی خیر خواہی دی لوڑ اے۔
4: مسلم حکمراناں دے نال خیر خواہی:
حدیث مبارک وچ چوتھے نمبر اُتے مسلم حکمراناں دے نال خیر خواہی دا ذکر اے۔ جس دا معنی ایہہ وے کہ
1۔ دائرہ شریعت وچ رہندے ہوئے عدل و انصاف بلکہ سارے انتظامی امور وچ مسلم حکمراناں دا ساتھ دیوے۔
2۔ حکمت و مصلحت دے نال غیر شرعی کماں توں دور رکھن دی کوشش کرے۔
3۔ ایہناں دے غلط فیصلیاں اُتے متنبہ کرن لئی ویلے دے تقاضے دے مطابق مناسب ویلا تے نرم لہجے دا انتخاب کرے۔
فائدہ: حدیث مبارک دے ایس حصے وچ خیر خواہی دا عرفی معنی مراد اے کیوں جے مسلم حکمران ساڈی تے اسیں ایہناں دی خیر خواہی دے محتاج آں۔
5:عام مسلماناں دے نال خیر خواہی:
حدیث مبارک وچ پنجویں نمبر اُتے عام مسلماناں دے نال خیر خواہی دا ذکر اے جس دا معنی ایہہ وے کہ ایہناں دے
1۔ دینی و دنیاوی فائدے وَل صحیح رہنمائی کرے۔
2۔ دشمناں دے مقابلے وچ ایہناں دی مدد کرے۔
3۔ عیوب تے نقائص نوں لُکائے۔
4۔ ایہناں لئی دعاواں کرے۔
5۔ ایہناں نال حسن سلوک کرے۔
6۔ ایہناں نوں لوکاں دے ساہمنے شرمندہ تے ذلیل نہ کرے۔
7۔ ایہناں نال دھوکہ، فراڈ، کینہ حسد تے بغض نہ رکھے۔
8۔ ایہناں دے بارے غیبت، چغلی، تہمت تے بہتان نہ لائے۔
9۔ زبان تے دیگر اعضا ء توں تکلیف نہ اپڑائے۔
10۔ ایہناں نوں نیکی دیاں گلاں دی ترغیب تے حکم جد کہ برائی دی گلاں توں روکے۔
فائدہ: حدیث مبارک دے ایس حصے وچ خیر خواہی دا عرفی معنی مراد اے۔
اللہ تعالیٰ سانوں ایہناں ساری گلاں اُتے عمل دی توفیق دین۔ آمین بجاہ النبی الکریم صلی اللہ علیہ وسلم۔