رائٹرز کلب گوجرانوالہ دا دورہ سینٹرل جیل

عتیق انور راجہ

نہ کسے نال ذاتی ویر اے نہ کسے توں کوئی فائدہ چاہیدا اے ایس لئی جدوں لکھن لگنا واں تے جو دل وچ آندا اے لکھدا چلا جانا واں۔ کسے وی موضع اُتے کالم لکھنا کدی مشکل نہیں لگیا۔ کدی الفاظ یا معلومات دی کمی نہیں ہوئی۔ پر جیل دے حالات اُتے کافی دناں توں لکھن دی خواہش دے باوجود نہیں لکھ پا رہیا سی۔ بار بار کجھ لکھن بیٹھ دا پر ہر وار میرا قلم میرا ساتھ چھڈ جاندا۔ دوستو! ساڈے لکھاریاں دے دل بوہت حساس ہوندے نیں اسیں کسے نوں دکھ وچ ویکھنے آں تے دکھی ہو جانے آں اسیں کسے نوں پریشان ویکھنے آں تے ساڈی اکھاں نم ہو جاندیاں نیں اسیں کسے حادثے دی فوٹیج ویکھ لئے تے کسے ویلے کھانا نہیں کھا پاندے۔ بدلدے ویلے دے نال ترقی یافتہ معاشریاں نے مجرماں لئی قید خانیاں نوں ایہناں دی تربیت دے پس منظر وچ تیار کرنا شروع کیتا ہویا اے۔ کہندے نیں یورپ تے امریکہ دیاں جیلاں وچ قیدیاں نوں ہر طرح دیاں سہولتاں میسر ہوندیاں نیں پر اپنے ملک وچ جیل دے اندر دیاں کہانیاں پڑھ کے لگدا سی کہ جیہڑا اک وار جیل چلا جاندا اے واپسی اُتے پکا مجرم بن کے نکلدا اے تے انج بوہت حد تیکر ہوندا وی رہیا اے۔

ساڈے کول چوری، ڈاکے، راہزنی، اغوا، بھتہ خوری سنے دیگر بوہت سارے جرماں دے نال لوک اپنے شریکاں نوں تنگ کرن لئی ایہناں نوں نیواں وکھان لئی وی مقدمیاں وچ پھسا کے جیل دا مہمان بنا دیندے نیں۔ جیلر دا رویہ کنج دا ہوندا اے تے جیل دے اندر کیہ صورتحال ہوندی اے۔ ایس بارے فلماں، ڈرامیاں تے افسانیاں وچ جو بیان کیتا جاندا اے ایہنوں پڑھ کے انج لگدا سی کہ جیلر اک سخت گیر تے متشدد سوچ رکھن والا بندہ ہندا اے۔ جیہڑا اپنے ہر مہمان دی تواضع پانجے نال شروع کردا اے تے فیر مجرم نوں مختلف طریقیاںراہیںاذیت دا شکار کرنا ضروری خیال کردا اے۔ سنی سنائی کہانیاں دی حقیقت جانن لئی اسیں سپرنٹنڈنٹ جیل ایس ایس پی ساجد بیگ صاحب نوں کال کیتی تے مدعا بیان کیتا کہ جناب اسیں 10-15 لکھاری جیل وچ تہاڈے دفتر دی چاہ پینا تے کجھ اپنی معلومات وچ وادھا کرنا چاہنے آں۔ جناب نے بڑے خوشگوار لہجے وچ دسیا کہ اوہ کسے سرکاری فرض دی ادائیگی لئی دو دن شہر توں باہر نیں۔ ایس لئی اسیں دو دن بعد ایہناں نوں کال کر کے آ جائیے۔ دو دن بعد رائٹرز کلب گوجرانوالہ دے معزز ممبران میر قافلہ الحاج سعید احمد تاج دی قیادت وچ سینٹرل جیل جا اپڑے۔

سوشل ویلفیئر آفیسر عمر رفیق نے کالم نگاراں دا پرتپاک استقبال کیتا۔ ایس دے بعد سب لوک وڈے گیٹ توں لنگھ کے سپرنٹنڈنٹ جیل دے کمرے تیکر اپڑا دتے گئے۔ جناب ساجد بیگ صاحب نال ایس توں پہلے نوید بہار مشاعرے وچ ساڈی اک ملاقات ہو چکی سی جس وچ ایہناں دی علم دوستی تے شخصیت توں اسیں بخوبی آگاہ سی بلکہ ایسے تقریب وچ جیلر صاحب نے سانوں جیل دی چاہ پین دی آفر کیتی سی۔ بس اپنی سستی دی وجہ نال اسیں یا جیل دی وڈی وڈی دیواراں دی حییت توں ڈردے ہوئے اسیں جیل دے نیڑے توں لنگھدے ہوئے وی تے چاہ دی شدید طلب دے باوجود ایہناں نال رابطہ نہ کیتا۔ جناب ساجد بیگ صاحب نال قریب اک گھنٹہ گل بات ہوندی رہی جس وچ ساڈے لکھاری ایہناں دی علمی، ادبی صلاحیتاں تے گل بات دے فن توں متاثر ہوندے رہے۔ جناب ساجد بیگ صاحب نے لوکاں دے جرائم وچ ملوث ہون دے بوہت سارے انداز بیان کیتے۔ جیلر صاحب نے خوشی دا اظہار کیتا کہ شہر دے پڑھے لوکاں نے جیل تے مجرماں دے حالات جانن لئی ویلا کڈنا اے۔بوہت ساری حفاظتی تدبیراں دے بعد کالم نگاراں نوں جیل دے اندرونی حصے ول لے جان لئی اک ہور وڈے گیٹ دا تالا کھولیا گیا۔ جتھے اک ہور ای دنیا نظراں دے اگے سی۔ بلکہ میں تے ایہہ کہواں گا کہ پہلی نظر وچ جیل دے اندرونی حصے نوں ویکھ کے منہ توں سبحان اللہ نکلیا۔ جیلر صاحب دے ذوق و شوق تے مشقتاں دی محنت نال جیل دا اندرونی حصہ شہر دے کسے وی پارک توں زیادہ خوبصورت نظر آ رہیا سی۔ یا انج کہو کہ جیل دی عمارت باقی سب سرکاری عمارتاں توں زیادہ بہتر حالت وچ سجی ہوئی نظر آئی۔ گھاس دی خوبصورتی نال کٹائی، اطراف وچ خوبصورت کیاریاں تے نال پیدل چلن لئی بہترین پختہ رستے۔ سوشل افسر عمر رفیق تے اے ایس آئی ذیشان ساڈی راہنمائی لئی نال سن تے ہن اسیں مجرماں دے بلکل نیڑے جا اپڑے سی۔ سب توں پہلے سانوں جیل وچ بنے ہسپتال لے جایا گیا جتھے بوہت سارے بیمار قیدی اپنے اپنے بیڈ اُتے لیٹے، بیٹھے تے کجھ چلدے پھردے نظر آئے۔ ساہمنے والی دیوار اُتے اک وڈی ایل سی ڈی لگی ویکھی تے ساڈے ساتھی نے حیرانگی نال کہیا راجہ صاحب، قیدیاں لئی ٹی وی دی سہولت وی مہیا کیتی گئی اے۔ بھئی واہ۔ ایہہ جیل اے کہ ہوٹل۔ ایس دے اگلے کمرے وچ اوہ لوک زیر حراست سن جنہاں نوں نشے دی لت نے دنیا توں بیگانہ بنا دتا سی۔ ساڈے پچھن اُتے اے ایس آئی ذیشان نے دسیا کہ بوہت سارے لوک جیہڑے جوانی وچ نشے دا شکار ہو کے جرم کرن لگدے نیں جدوں اوہ جیل اپڑدے نیں تے ساڈی پہلی کوشش ہوندی اے کہ اوہ اپنی قانونی قید دے دوران نشے جہے بُرے فعل توں وی رہائی حاصل کر سکن۔ عرض کیتا کہ جناب سنیا اے کہ نشہ چھڈنا بوہت اوکھا کم اے تے فیر کنج کوئی نشہ کرن والا ایس بھیڑی عادت توں باز آ سکدا اے جواب ملیا کہ جدوں نشہ نہیں ملے گا تے آپ ای نشے دا بھوت سر توں اترن لگے گا۔تے نال نال ہسپتال دے ڈاکٹر کوشش کردے نیں ایس دوران ایہناں نشئی مجرماں نوں مناسب دوائیاں دیندے رہندے نیں جس نال ایہناں دے اندر ایس موذی بیماری نال لڑن دی طاقت پیدا ہون لگدی اے۔ ایس توں اگلے کمرے دا ماحول ویکھ کے سارے کالم نگار نہ صرف افسردہ ہو گئے بلکہ بوہت ساریاں دے چہریاں اُتے دکھ، تکلیف تے پریشانی واضح نظر آ رہی سی۔ کیوں جے ہن اسیں جس کمرے وچ داخل ہوئے ایس وچ بوہت سارے نابالغ منڈے قید سن اُنج تے ایہناں ساریاں دے اگے سکول طرز دے بنے ہوئے میز سن پر اوہ سب کجھ ہور ای کماں وچ مشغول نظر آ رہے سن۔ سب توں کم عمر بچے توں پچھیا کہ پتر تسیں کس جرم دا شکار ہو کے ایتھوں تیکر اپڑے او تے ایس دا جواب سی کہ میں بدفعلی کردے ہوئے پھڑیا گیا واں ایس دے چہرے دی معصومیت جانے کتھے جا چکی سی ۔ 10-12 سال دا اوہ کم سن منڈا نہ تے شرمندگی محسوس کر رہیا سی تے نہ ایس دی گلاں توں پتہ چل رہیا سی کہ ایس توں کوئی جرم سرزد ہویا اے کہن لگیا موبائل اُتے گندی ویڈیوز ویکھ ویکھ کے آپ وی انج کرن دا دل کیتا تے محلے دے اک دوجے منڈے دے نال بدفعلی کر دتی۔ ایس دے بعد باقی جنہے وی منڈے اوتھے قید سن ایہناں سب دا قریب ایہو اک جواب سی کہ اسیں بُرے کم کرن دی وجہ نال جیل دیاں سلاخاں دے پچھے آ ئے آں۔ صرف اک دو منڈیاں دے چہریاں اُتے بدمعاشانہ مسکراہٹ سی جد کہ باقی سب دے چہرے فکر، پریشانی تے جیل دی سزا توں تکلیف تے دکھ دی کہانی بیان کر رہے سن۔ مختلف جرائم دا شکار مختلف قیدیاں دے کمریاں دے ساہمنیوں لنگھدے اسیں اک انج دی تھاں اپڑے جتھے کمریاں دی گنجائش توں زیادہ مجرم قید سن۔ جناب ایہناں دا جرم کیہ اے؟ اینی وڈی تعدادوچ قوم دے مستقبل توں کیہ خطا سرزد ہوئی اے۔ جناب ایہناں اُتے جرم ثابت ہو چکیا اے کہ ایہہ لوک نشہ ویچدے نیں۔ یا خدا میرے شہر وچ اینے زیادہ لوک نشہ ویچدے نیں۔ جے ایہہ اعداد و شمار ٹھیک نیں تے میرے ملک، میرے شہر وچ آن والے کجھ ورھیاں وچ ہر گلی محلے وچ نوجوان نشئی بنے گھمدے پھردے تے ڈھولدے وکھائی دین گے۔ یا اللہ رحم، ساڈے اک سینئر کالم نگار راجہ افضال نے دسیا کیوں جے ایس جرم وچ پولیس دی ای گواہی چلدی اے ایس لئی لوک آپ کدھروں ہیروئن خرید کے اپنے مخالفین تے رشتہ داراں اُتے پولیس دا چھاپہ پوا دیندے نیں جد کہ وڈے مجرم یعنی نشہ سپلائی کرن والی وڈی مچھلیاں گھٹ ای قانون دی گرفت وچ آندیاں نیں۔ انج نشے دا کاروبار چلدا رہندا اے تے عام گھراں دے غریب منڈے ایس بری عادت دا شکار ہوندے رہندے نیں اوتھے کجھ دور سزائے موت دے قیدیاں دیاں بیرکاں سن پر اسیں اوتھے جان توں آپ ای اجتناب کیتا۔ دسیا گیا کہ چار خواتین مختلف جرائم پاروں جیل وچ قیدی نیں جد کہ 50 توں ودھ ملزم خواتین اُتے ہجے عدالتاں وچ کیس چل رہے نیں، ایہناں خواتین دے نال کجھ کم سن بچے وی قید نیں جیل دی کال کوٹھڑیاں وچ ہوش سنبھال رہے نیں۔
سوشل افسر عمر رفیق نے دسیا کہ جیل وچ قیدیاں نوں سہولتاں مہیا کرن وچ شہر دے لوک اپنا حصہ پاندے رہندے نیں جد کہ الحاج سعید احمد تاج تے خواجہ شجاع اللہ مسلسل ایس کوشش وچ رہندے نیں کہ کنج ایہہ مجرم جیل توں چنگے انسان بن کے باہر نکل سکدے نیں۔ صاحبو! 1857ء جنگ آزادی وچ برصغیر پاک و ہند اُتے اپنا قبضہ جمان دے بعد انگریز سامراج نے جیہڑی کجھ ابتدائی جیلاں تعمیر کروائیاں سینٹرل جیل گوجرانوالہ ایہناں وچوں اک اے۔ ایہہ جیل 15 سو قیدیاں دے جرائم دی سزا بھگتن لئی تعمیر کیتی گئی سی پر ہن ایس وچ گنجائش توں دوگنی تعداد وچ یعنی تن ہزار توں ودھ مجرم ، ملزم قید نیں۔ جدوں توں ایہہ دنیا بنی اے ایس وچ اک پاسے چنگے لوک پیدا ہوندے نیں جیہڑے وڈے ہو کے دوجیاں لئی آسانیاں فراہم کرن دی کوشش کردے نیں تے دوجے پاسے انج دے لوک وی اکثریت وچ ایسے دنیا وچ پیدا ہوندے چلے آ رہے نیں جنہاں دے کرتوتاں نال دوجے لوکاں نوں بوہت سارے مسئلیاں دا ساہمنا کرنا پیا اے۔ یعنی ہر معاشرے وچ نیکی تے بدی اج وی اکو نال پنپ رہی اے۔ پرانے وقتاں وچ قیدیاں دے نال کنج دا سلوک ہوندارہیا اے ایس اُتے لکھن لئی بوہت سارا ویلا تے بوہت سارے و رقے چاہیدے نیں پر اینا لکھنا ای کافی اے کہ ایس زمانے وچ قیدیاں دے نہ تے کوئی حقوق ہوندے سن تے نہ کوئی عدالت ایہناں دی رہائی دا پروانہ جاری کرن دی ہمت رکھدی سی۔ بس بادشاہ جنہوں چاہندے پنجریاں وچ، کھوواں وچ، پہاڑاں وچ تے جزیریاں وچ قیدی بنا کے ایہناں توں آزادی دے نال زندہ رہن دے نال سارے حق کھوہ لیا کردے سن۔ جنہاں صاحباں نوں میری ایس گل اُتے کوئی شک اے تے اوہ زیادہ دور نہیں پچھلی صدی وچ انگریز سامراج ولوں مخالفاں تے مجرماں نوں ”کالا پانی“ سزا دی حقیقت پڑھ لین۔ زمانہ قدیم توں اج دے جدید دور تیکر اپڑدے اپڑدے انسان نے بوہت ترقی کر لئی اے۔ سائنسی ایجادات تے تعلیم نے انسانی زندگی نوں تعیش زدہ کر دتا اے۔سوشل میڈیا دی آمد توں جتھے اج دے انسان نوں بوہت ساری سہولتاں میسر نیں اوتھے ای بوہت سارے مسائل دا ساہمنا وی کرنا پئے رہیا اے جیل وچ بوہت سارے کم عمر منڈیاں نوں بدفعلی تے نشے دی سزا وچ گرفتار ویکھ کے دل پریشان اے۔ ایس وڈی تعداد وچ قوم دا مستقبل کنہاں راہواں دا مسافر بن گیا اے۔ پہلے وی کئی وار لکھ چکیا واں کہ جویں سوشل میڈیا اُتے عدالتاں دے خلاف گل کرنا منع اے۔ کجھ محکمیاں دے خلاف بولن والیاں نوں فوری چُک لیا جاندا اے انج دے ای سوشل میڈیا اُتے غیر اخلاقی مواد شیئر کرن والیاں دے خلاف سخت قانون بنانا ہوئے گا۔ پیمرا، سائبر کرائم، ایف آئی اے تے دوجے قانون نافذ کرن والے اداریاںنوں آئی ٹی ماہرین دی ٹیم بنا کے اپنے ملک تے فیر دوجیاں ملکاں توں آن والی غیر اخلاقی فلماں، ویڈیو کلپس تے گندی کہانیاں دی روک تھام لئی سخت اقدامات کرنے ہون گے۔