زمانے دے نال اسیں بدل نہیں سکے
سانوں زمانے دے نال قدم نال قدم ملا کے چلنا بوہت ضروری اے،ساڈے لئی ضروری اے کہ کسے دے درد دی دوا بنو،نہ کہ نمک چھڑکو
فرحانہ مرزا
اک گل میں کافی دناں توں نوٹ کر رہی ساں اج مینوں اوہدے مطابق عنوان ملیا تے اوہدے تحت میں لکھن دی جسارت کر رہی آں۔ میں محسوس کیتا کہ بے شک اسیں لوک امریکہ چ آ کے رہ رہے آں پر نال اپنی فرسودہ روایات تے کردار وی لئے کے چل رہے آں۔ اسیں اپنی اقدار تبدیل کرن دی کوشش ای نہیں کیتی۔ میں ایہہ گل اوہدوں محسوس کیتی جدوں اک فیملی دے بچے آپس چ کھیڈ رہے سن تے اک بچی کھڈونے یعنی گڈیاں تے جہاز پھڑن لگی تے اوہدے بھرا نے جیہڑا کہ اوہدے توں دو یا تن سال وڈا ہوئے گا اوہنے کہہ دتا کہ ایہہ منڈیاں والے کھڈونے نیں کُڑیاں ایہناں نال نہیں کھیڈ سکدیاں میں ایہہ گل سن کے سناٹے چ آ گئی۔ اوہناں بچیاں نوں خیر میں کافی حد تک ایس گل تے مائل کر لیا کہ منڈیاں تے کُڑیاں وچ اُکو جیاں صلاحیتاں ہُندیاں نیں صرف Phyically اوہناں چ فرق اے۔
میں ایہہ گل سوچن تے مجبور ہو گئی آں کہ اسیں اپنیاں قدراں تے روایات چ اینے Rigid کیوں آں۔ فکسڈ کیوں آں۔ اسیں وقت دے نال کیوں نہیں بدلدے۔ ہر آن واالا وقت تے زمانہ پچھلے نالوں بہتر تے خوبصورت قدراں لئے کے آندا اے۔ سانوں بدلنا پئے گا ۔ اج وی اسیں انسانیت دی توہین اسطراں کرنے آں جسطراں زمانہ جاہلیت چ کیتا جاندا سی۔ اوہ ای فرقہ بندی، نسلی امتیاز دی گلاں حالانکہ رب نے ہر انسان نوں قابلِ تکریم پیدا کیتا اے۔ ارشاد باری تعالیٰ اے ’’اسیں انسان نوں قابلِ تکریم پیدا کیتا اے۔‘‘
اج وی ساڈے اندر گورے ، کالے، اُچے نیویں دے Concept نیں حالانکہ اسلام دا درس تے ایہہ وے کہ
ایک ہی صف میں کھڑے ہوئے محمود و ایاز
نہ کوئی بندہ رہا نہ بندہ نواز
ساڈے بزرگاں نے جیہڑیاں Myths ساڈے دماغاں چ Plant کر دتیاں نیں اوہ صدیاں توں سینہ بہ سینہ چلیاں آ رہیاں نیں۔ مثلاً ہندو مکار نیں۔ عیسائی مشرک نیں، گورے عیاش پسند نیں، سکھ بیوقوف تے پٹھان خردماغ ہوندے نیں۔
ایسے طراں اسیں پیشیاں تے کاروباراں دے لحاظ نال فرقہ بندی تے انسانیت دے معیارطے کیتے ہوئے نیں۔ جسطراں اسیں کہنے آں کہ نائی بے صبرا ہندا اے جولاہا بیوقوف ، تے گلوکار میراثی ہندے نیں ایہہ وی Myth اے کہ درزی دا کُرتا ہمیشہ پھٹیا ہندا اے تے مستری دا کدی اپنا گھر نہیں ہندا یعنی تعمیر نہیں ہوندا۔
ایہہ دنیا بڑی سوہنی تے سلکھی اے سانوں اپنیاں سوچاں بدلن دی لوڑ اے۔ سانوں نویاں اقدار جین واسطے اپنانیاں ہون گئیاں۔ سانوں نفرتاں دے دھندلے رنگاں وچوں نکل کے محبت دے رنگ بکھیرنے نیں۔ سانوں معیار بدلن دی لوڑ اے۔ اسیں روپے پیسے نوں اپنا اوڑھنا بچھونا تے عزت دا معیار بنایا اے۔ پیسہ زندگی گزارن لئی ضروری اے پر ایہہ ایس گل دی گارنٹی نہیں کہ انسان وی اسیں اوڈے ای چنگیا آں۔ پیسے نال اُچے محل، برانڈڈ کپڑے تے پا لینے آں کسے دی لوڑ وی پوری کر دنے آں پر اپنیاں سوچاں نہیں بدل سکدے آں۔
سانوں زمانے دے نال قدم نال قدم ملا کے چلنا بوہت ضروری اے۔ ساڈے لئی ضروری اے کہ کسے دے درد دی دوا بنو۔نہ کہ نمک چھڑکو۔ اسیں اپنیاں فرسودہ اقدار نال اپنا تے نقصان کرنے آں بلکہ اپنی آن والی پیڑھی تے نسل نوں وی برباد کرن چ کوئی کسر نہیں چھڈدے۔ ہن پیشے دے حساب نال ای ویکھ لوئو۔ شروع چ صرف اک زراعت ، کھیتی باڑی دا پیشہ سی۔ تے اوہدے مطابق ساڈی رہت بہت تے اقدار ساں۔ ہن اج دے دور چ زراعت دی تھاں صنعت، ٹیکنالوجی، کاروبار، تے تجارت نے لئے لئی اے پر اسیں اج وی اوہ ای اصول تے اقدار دا پلّا پھڑیا اے جیہڑے کہ صدیاں پہلے سن۔ اسیں پتہ کیہ کرنے آں کہ سائنس دیاں ایجادات تے استعمال کرنے آں پر اپنی ذہن سازی نوں نویاں نِیاں نہیں دے سکے۔ اسیں جہاز، ٹرین، بحری جہاز تے ہائبرڈ Hybird گڈیاں ضرور استعمال کرنے آں پر ذہنی طور تے ساڈے رویے تے عادات کھوہ دے ڈڈو والیاں نیں اسیں ذہنی طور تے نویاں روایات، اقدار نوں اپناندے نہیں۔
سب توں وڈی قباحت ایہہ وے کہ اسیں اپنے دماغ نویاں سوچاں تے چیزاں نوں قبول کرن واسطے بند کیتے ہوئے نیں ایہہ بند کواڑ تے بوہے پتہ نہیں کدوں کھولاں گے دوجے لفظاں وچ اسیں اپنے آپ نوں انج دی قبر وچ پایا اے ذہنی طور تے جدی نہ کوئی کھڑکی اے نہ روشندان تے ناں ای کوئی دروازہ۔ سدھی جئی گل اے اسیں سارے ایہہ چاہنے آں کہ ساڈی حاکمیت ساڈی نویں آن والی پیڑھی تے نہ مُکے۔ دوجے اکھراں چ اسیں اپنے رویاں چ لچک پیدا نہیں کردے اسیں وی اوہناں بنیاداں تے چلنے پئے آں جنہاں تے ساڈے والدین رہے۔ ایہہ روایتاں، اقدار تے فرسودہ سوچاں نے سانوں تے ساڈیاں سوچاں نوں سیونک لا چھڈی اے۔ جیہڑی ہولی ہولی سانوں کھوکھلا کر رہی اے تے معاشرے چ فساد، بے چینی تے بگاڑ نوں ہوا دے رہی آں۔
گل کجھ انج اگے ٹُردی اے کہ اسیں بچیاں نوں کنفیوژ کر دنے آں۔ ساڈے دماغ چ جیہڑیاں پرانیاں روایتاں نیں اوہ Decided نیں۔ ساڈی کوشش ہوندی اے کہ کوئی وی میدان ہووے اسیں بچیاں نوں نویں نسل نوں سکھان دی بجائے سدھان دی کوشش کرنے آں۔ اسیں اوہناں نوں جانور توں زیادہ اہمیت نہیں دیندے۔ سب توں پہلوں جد اوہ کوئی گل کرنا چاہندے نیں اسیں فوراً کہہ دنے آں تہانوں کجھ نہیں پتا۔ یعنی اسیں اوہناں دی گل سننا گوارا نہیں کردے۔ اسیں اوہناں نوں اپنی جائیداد ، یا کمرے چ پئے فرنیچر توں زیادہ اہمیت نہیں دیندے۔ اسیں اوہناں بالاں دی جھاڑ پونچھ اپنے حساب کرن کر کے اپنیاں سوچاں تے خیالات اوہناں دے کورے دماغ چ Input کرنے آں۔ اسیں اپنی زبان اوہناں دے منہ چ دینا چاہنے آں۔ اسیں ایہی سوچنے آں کہ اوسے Pattern تے سوچن جیہڑا ساڈی سوچ دا اے۔ ایس طراں مینوں جاپدا اے کہ اسیں قدرت دی نفی کرنے پئے آں۔ رب نے ہر آن والی پیڑھی نوں پچھلی پیڑھی نالوں ود صلاحیتاں دتیاں نیں میری دادی اماں ’’بے جی ‘‘ اک گل سناندے ہوندے سن کہ ساریاں روحاں اکو ویلے دی پیدائش نیں تے روحاں اوتھے رہ رہ کے بڈھیاں ہون دئیاں نیں جد جد اپنے اپنے ویلے دے مطابق اوہ دنیا جسم لئے کے آندیاں نیں اوہ روحاں اپنی کافی عمر ہنڈا چکیاں ہوندیاں نیں تے اوہ دماغی طور تے پختہ ہو چکیا ں ہوندیاں نیں اوہناں دی سوچن سمجھن دی صلاحیت پچھلیاں پیڑھیاں نالوں ود Talented تے باصلاحیت ہوندیاں نیں۔
اسیں انسان ہون دے ناتے جیہڑیاں ربی صلاحیتاں لوکاں نوں ملیاں نیں اسیں اوہناں تے اپنیاں اجارہ داریاں بالاں تے لا کے اوہناں نوں Snub کر دنے آں۔ سانوں ایس گل دی لوڑ اے کہ اسیں بالاں دی ذہن سازی کریئے لیکن ایہہ سب کرن لئی سانوں اپنی ذہن سازی کرنی ہوئے گی۔
اسیں بچیاں نوں تعلیم دا میدان ہووے، روزگار دا مسئلہ ہووے، کاروبار ہووے، شادی دا مسئلہ ہووے یا کوئی ہور مسئلہ ہووے بالاں دی گل وی سنو۔ اوہناں دی رائے نوں اہمیت دوئو۔ اوہ جھلے تے نہیں ہوندے بعض اوقات اوہناں دے فیصلے بہترین تے وقت دے تقاضیاں دے مطابق ہوندے نیں ہن ایس گل نوں ای ویکھ لوئو کہ ہن اسیں کمپیوٹر، لیپ ٹاپ، کنڈل، موبائل چ سب کجھ لکھ تےSave کر لینے آں۔ Covid-19 آن دے نال سارے دفتری کم، روزگار، بزنس، سکول کالج دی تعلیم Online ہو گئی اے۔ اسیں سارا Data کمپیوٹر چ سیو کر سکنے آں۔ بال Indoor Games کھیڈن تے مجبور ہو گئے نیں۔ Outdoor Activities گھٹ ہو گئیاں نیں ۔ اک وائرس نال پوری حیاتی پورا معاشرہ بدل گیا اے۔ کیہہ اسیں رب تے قدرت توں زیادہ زور آور آں کہ فرسودہ معاشرے دیاں اقدار نہیں چھڈنیاں چاہندے۔ اسیں بچیاں نوں سوچن دا موقع نہیں دیندے۔ اوہناں نوں اسیں فارغ العقل سمجھدے آں۔ اسیں اوہناں چ منفی سوچ پروان چڑھانے آں۔ نفرتاں پانے آں کہ اینوں ملو اینوں نہ ملو۔ ایتھے جائو ایتھے نہ جائو۔ اسیں اوہناں نوں پریکٹیکلی کجھ کرن دا موقع نہیں دیندے بلکہ نصابی چیزاں جیہڑیاں نسل در نسل منتقل ہو رہیاں نیں تھوپن دی کوشش کرنے آں حالانکہ ماضی دے کئی تجربے نویں رُخ نال ناکام ہو چکے نیں مثلاً ہن بچے زیادہ ذہین تے تخلیقی ہوندے نیں جیہڑے رات نوں دیر تک جاگدے نیں ہن قدراں تے عادتاں بدلن دی لوڑ اے ہن اوہ Myth وی بدل گئی اے کہ رات آرام لئی تے دن کم کرن لئی اے۔ ناروے دی مثال ای لئے لوئو جتھے سورج غروب نہیں ہوندا اوتھے وی وقت دے نال 24 گھنٹے ای دن رات چ ہندے نیں اوہ وقت دے مطابق سوندے 12 گھنٹے نیں تے کام وی 12 گھنٹے کردے نیں ۔ خاندانی قدراں کجھ ایسیاں وی نیں کہ لوکی خاندان توں باہر رشتہ نہیں کردے۔ تعلیم یافتہ بہو تے لئے آندے نیں پر اسیں آندیاں ای اوہدے تے پابندی لا دینے آں کہ نوکری نہیں کر سکدی اللہ دے بندیو ایہہ گل تے سمجھو کہ اوہنے تعلیم حاصل کیتی سی تاکہ چولہے وچ جھونک دوے اوس کڑی دے من وچ پتہ نہیں تعلیم حاصل کردیاں ہوئے کیہ کیہ خواب تے سپنے سی جیہڑے اسیں چکنا چور کر دنے آں۔
ایہہ گل یاد رکھو کہ کھلوتا پانی بدبودار تے سڑ جاندا اے جد کہ وگدا پانی ہمیشہ حیاتی دا پیامبر ہوندا اے۔ تبدیلی قانون فطرت اے سانوں وی وقت دے نال نال بدلائو لیانا ضروری اے نہیں تے ساڈا معاشرہ بوہت پچھے رہ جاوے گا اسیں زنگ آلود ہو جاواں گے ہن Means of Life بدل گئے نیں۔
بچے صرف گھر دی چاردیواری تیکر مقید نہیں رہ سکدے اوہ یاراں دوستاں نال وی ملدے نیں۔ اساتذہ وی اوہناں دی حیاتی دا حصہ نیں۔ اوہ باہروں معاشرے توں وی سکھدے نیں جائیداددا، تعلیم دا، ادی دا یا اولاد دا مسئلہ ہووے، کاروبار، روزگار، ٹر ن پھرن دا یا اندر باہر جان دا مسئلہ ہووے بالاں دے نظریات تے سوچاں نوں فوقیت دوئو۔ اوہ وی حواس خمسہ رکھدے نیں۔ دماغی طور تے پچھلی پیڑھ نالوں ود سیانے نیں ایویں نہیں کہیا جاندا کہ Child is father of man۔ کیونکہ نویں نسل پرانی توں ودیا ہندی اے گل صرف اینی جئی اے کہ سانوں اپنی سوچ بدلن دی لوڑ اے۔ وقت دے تقاضیاں دے مطابق چلن دی لوڑ اے ساڈے اندر شاید نواں پن ایس لئی نہیں آندا کیوں جے اسیں بڑی دیر تیکر غلام رہے آں ساڈا دماغ وی غلامی دے زیر اثر اے تے اسیں نویں پیڑھی نوں وی غلام رکھنا چاہنے آں۔
ایہہ گل نوں اپنان دی بڑی لوڑ اے کہ سانوں فرسودہ روایات دے چنگل وچوں نکل کے زمانے دے نال ٹرنا پئے گا ورنہ اسیں بوہت پچھے رہ جاواں گے تے نویں آن والے سمے دیاں خوشیاں دا استقبال ای نہیں کر سکاں گے۔ پتھراں دے دور وچوں انسان زراعت وچ داخل ہویا فیر صنعت، ٹیکنالوجی ، کاروبار تے تجارت دے ذریعے تبدیلی آئی کچن چ ٹیکنالوجی، گھر دے ہر کمرے چ ٹیکنالوجی دا استعمال اے۔ تے فیر اسیں اپنیاں فرسودہ رسماں تے قدراں توں کیوں نہیں چھٹکارا پاندے۔ ایناں قدراں توں جان چھڑانی بڑی ضروری اے گل ایتھے مکدی اے کہ سانوں سب نوں وقت دے نال چلنا اے۔ سانوں زمانے نال بدلنا ایں ورنہ صرف حسرتاں رہ جان گئیاں تے اسیں گوڈھے رگڑدے رہ جاواں گے تے زمانہ قیامت دی چال چل جاوے گا لہٰذا میری ہتھ بن کے سب دے اگے عرض داس اے کہ زمانے دے نال اپنے آپ چ بدلائو لیائو تے نویاں روایتاں تے قدراں اپنائو تاکہ ترقی کر سکیئے۔
