شنگھائی تعاون تنظیم (S.C.O) دا 20 واں سربراہی اجلاس

وزیراعظم عمران خان دی ایران، قازقستان، تاجکستان، ازبکستان تے بیلاروس دے
سربراہان مملکت نال ملاقاتاں، روسی صدر ولادی میرپوٹن دی ٹیلی فون اُتے مشاورت

چوہدری شاہد اجمل

پاکستان نے خطے دے اہم ملکاں نال مشاورت دے بعد افغانستان وچ مختلف برادریاں دی نمائندگی کرن والی جامع حکومت دے قیام لئی طالبان نال مذاکرات دا آغاز کر دتا اے۔ حالیہ دناں وچ تاجکستان وچ شنگھائی تعاون تنظیم (ایس سی او) دے 20 ویں سربراہی اجلاس دے بعد ایہناں وچاراں دا اظہار وزیراعظم عمران خان نے اپنے اک ٹویٹ پیغام وچ کیتا اے۔ اجلاس دے دوران وزیراعظم نے ایران، قازقستان، تاجکستان، بیلاروس تے ازبکستان دے سربراہان نال ملاقات کر کے افغانستان دی صورتحال اُتے تفصیلی تبادلہ خیال کیتا۔ روسی صدر ولادیمرپوٹن نے ٹیلی فون اُتے وزیراعظم عمران خان نال مشاورت کیتی۔ پاکستان، طالبان دے قبضے تے عبوری حکومت دے اعلان دے بعد توں افغانستان وچ سارے دھڑیاں دی اقتدار وچ شمولیت اُتے زور دے رہیا اے تے سمجھدا اے کہ 40 ورہے دی لڑائی دے بعد انج دی حکومت اک پرامن تے مستحکم افغانستان دی ضامن ہوئے گی جیہڑی محض افغانستان ای نہیں بلکہ خطے دے مفاد دے نال وی جڑی اے۔ ایہناں ملاقاتاں وچ ہون والی مشاورت دی روشنی وچ پاکستان ولوں عملی اقدامات ولوں پیشرفت نظر آنا شروع ہو گئی اے۔ پاکستان نے افغانستان دے گوانڈھی ملکاں دے ساہمنے ایہہ موقف رکھیا اے کہ افغانستان وچ پائیدار امن تے استحکام بالآخر خطے نوں فائدہ اپڑائے گا۔ طالبان نوں افغانستان وچ کیتے گئے وعدیاں نوں پورا کرنا چاہیدا اے تے عالمی برادری نوں جنگ زدہ ملک دی عوام دے نال کھڑا ہونا چاہیدا اے۔ ایس نازک موڑ اُتے منفی گلاں پھیلانا یا پروپیگنڈے وچ ملوث ہونا دانشمندی نہیں ہوئے گی ایہہ صرف امن دے امکانات نوں کمزور کرن دا کم کرے گا کیوں جے تنازع زدہ علاقیاں توں باہر کسے وی دوجے ملک نے پاکستان توں زیادہ نقصان نہیں چکیا۔اسیں 80 ہزار توں ودھ ہلاکتاں تے 150 ارب ڈالر توں زیادہ دا معاشی نقصان چکیا اے ایس وچ کوئی شک نہیں کہ ایس خطے وچ ریل سڑک، سمندری تے ہوائی رابطے دا جال وچھان نال تجارت توانائی دے بہائو تے لوکاں نال لوکاں دے تبادلے دے نویں دور دا آغاز ہوئے گا۔
تاجکستان دے دارالحکومت دوشنبے وچ شنگھائی تعاون تنظیم دے سربراہی اجلاس وچ افغانستان دے گوانڈھی ملکاں دے وچکار ایہہ مشاورت اک انج دے ویلے اُتے ہوئی جدوں افغانستان وچ نویں حکومت تشکیل پا رہی اے۔ وزیراعظم عمران خان نے تاجکستان دے دو روزہ دورے دے موقعے اُتے ایران دے صدر ابراہیم رئیسی تاجکستان دے صدر امام علی رحمن ازبکستان دے صدر شوکت مرزا یوف بیلا روس دے صدر الیگزینڈر لوکا شینو تے قازقستان دے صدر قاسم جمرات توکایوف نال وکھری وکھری ملاقات کیتی جس وچ طالبان دی حکومت متعلق صلاح مشورے کیتے گئے۔ افغانستان دے گوانڈھی ملک سمجھدے نیں کہ وژن سینٹرل ایشیا پالیسی دے تحت سارے متعلقہ ملکاں نال تعلقات وچ وادھا سب لئی فائدہ مند ہوئے گا۔ پشاور، جلال آباد، کابل، ترمیز تے مزار شریف نوں ملان لئی ٹرانس افغان ریلوے منصوبہ انتہائی اہمیت دا حامل اے۔ افغان امن لئی ہر ممکن کوشش کراں گے۔ وزیراعظم دا کہنا اے کہ خصوصاً اوہ وڈی برادریاں پشتون تے تاجک نوں نیڑے لیان تے مخلوط حکومت دے قیام نوں یقینی بنان لئی پوری کوشش کرن گے۔ عالمی برادری نوں افغان عوام دے شانہ بشانہ کھڑا ہونا چاہیدا اے، انسانی بحران نوں ٹالن وچ مدد دینی چاہیدی اے تے معیشت نوں مستحکم کرن لئی اقدامات چکنے چاہیدے نیں۔
وزیراعظم عمران خان تے قازقستان دے صدر دے وچکار ملاقات وچ دونواں رہنماواں نے تجارت، سرمایہ کاری، ٹرانسپورٹ سنے مختلف شعبیاں وچ تعلقات دے فروغ اُتے گل بات کیتی۔ وزیراعظم عمران خان نے سہ ملکی ریلوے منصوبے دی اہمیت اُتے وی روشنی پائی۔ ریلوے منصوبہ ازبک شہر ترمیز توں شروع ہو کے افغانستان دے شہر مزار شریف، کابل، جلال آباد توں ہوندا ہویا پاکستان دے صوبے خیبر پختونخوا دے صوبائی دارالحکومت پشاور تیکر اپڑے گا۔ دونواں رہنماواں نے اعلیٰ سطح سیاسی رابطیاں نوں مزید فروغ دین اُتے اتفاق کیتا۔ وزیراعظم عمران خان نے قازقستان دے صدر نوں دورہ پاکستان دی دعوت دتی ایس موقعے اُتے قازقستان دے صدر نے وی وزیراعظم عمران خان نوں اپنے ملک دے دورہ دی دعوت دتی۔ ایس موقعے اُتے وزیراعظم دا کہنا سی کہ پاکستان اپنے ویژن سینٹرل ایشیا پالیسی دے تحت وسط ایشیا ریاستاں دے نال تعلقات نوں وسعت دینا چاہندا اے۔ پاکستان وسط ایشیا ملکاں نوں سمندری تجارت لئی اپنی بندرگاہواں توں مختصر ترین روٹ فراہم کر سکدا اے۔
وزیراعظم عمران خان نے ایران دے نومنتخب صدر نال وی ملاقات کیتی۔ ایران دے صدر ابراہیم رئیسی دے نال ملاقات دے حوالے نال جاری اعلامیے وچ کہیا گیا کہ دونواں رہنماواں دی دوشنبے وچ شنگھائی تعاون تنظیم دے سربراہی اجلاس دے موقعے اُتے غیر رسمی ملاقات ہوئی۔ وزیراعظم عمران خان نے ایرانی صدر ابراہیم رئیسی نوں حالیہ صدارتی انتخابات وچ کامیابی اُتے دلی مبارکباد دتی۔ ایس موقعے اُتے وزیراعظم عمران خان نے اپنے معاشی سلامتی دا ایجنڈا تے پاکستان دی جیو پالیٹکس توں جیو اکنامکس وچ منتقلی نوں اجاگر کیتا۔ وزیراعظم نے مقبوضہ جموں و کشمیر دے مسئلے اُتے مسلسل تعاون اُتے ایرانی صدر تے خصوصاً سپریم لیڈر دا شکریہ ادا کیتا۔ افغانستان دے حوالے نال وزیراعظم عمران خان نے کہیا کہ پرامن، مستحکم تے خوش حال افغانستان ای پاکستان دے مفاد وچ اے 40 سال بعد افغانستان وچ جنگ تے تنازع دے خاتمے دا اک حتمی موقع اے اوہناں نے کہیا کہ افغانستان دی سکیورٹی صورت حال نوں ٹھیک کرن، انسانی بحران توں بچن تے معیشت نوں مضبوط بنان لئی ہنگامی اقدامات ضروری نیں۔ اوہناں نے افغانستان وچ پاکستانی اقدامات دے حوالے نال تعاون کرن اُتے ایران دے کردار نوں سراہیا۔ اعلامیے دے مطابق وزیراعظم عمران خان نے ایران دے صدر ابراہیم رئیسی نوں موقع دی مناسبت نال پاکستان دے دورے دی دعوت دتی جد کہ ایرانی صدر نے وی وزیراعظم نوں ایران دے دورے دی دعوت دتی۔ دوشنبے وچ 20 ویں شنگھائی تعاون تنظیم کونسل آف ہیڈز آف اسٹیٹ دے اجلاس نال خطاب کردے ہوئے وزیراعظم عمران خان دا کہنا سی کہ طالبان نوں افغانستان وچ کیتے گئے وعدیاں نوں پورا کرنا چاہیدا اے تے عالمی برادری نوں جنگ زدہ ملک دی عوام دے نال کھڑا ہونا چاہیدا اے۔
وزیراعظم عمران نے کہیا کہ طالبان دے قبضے تے غیر ملکی فوجاں دے انخلا دے بعد افغانستان وچ اک ’’نئی حقیقت‘‘ ساہمنے آئی ایہناں دا کہنا سی کہ ایہہ سب کجھ خونریزی، خانہ جنگی تے پناہ گزیناں دے وڈے پیمانے اُتے ہجرت دے بغیر ہویا۔ اوہناں نے کہیا کہ ایہہ بین الاقوامی برادری دے اجتماعی مفاد وچ اے کہ ایس گل نوں یقینی بنایا جائے کہ افغانستان وچ دوبارہ کوئی تنازع نہ ہوئے تے سکیورٹی دی صورت حال مستحکم ہوئے۔ ایس لئی ضروری اے کہ انسانی بحران نوں روکن تے معاشی بحران نال نمبڑن لئی فوری طور اُتے یکساں ترجیحات رکھیاں جان۔ اوہناں نے کہیا سابقہ حکومت غیر ملکی امداد اُتے بوہت زیادہ انحصار کردی سی جنہوں ختم کرنا معاشی تباہی دا باعث بن سکدا اے۔ اوہناں نے اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل تے اقوام متحدہ دی ایجنسیاں نوں انسانی امداد لئی مدد نوں متحرک کرن اُتے سراہیا۔ وزیراعظم نے ایس گل اُتے وی روشن پائی کہ افغانستان وچ پائیدار امن تے استحکام بالاخر خطے نوں فائدہ اپڑائے گا۔ پاکستان نے وسطی ایشیا وچ اپنے بوہت سارے شراکت داراں لئی سمندر دا مختصر ترین رستہ پیش کیتا۔ ایہناں دا کہنا سی کہ ایس وچ کوئی شک نہیں کہ ایس خطے وچ ریل، سڑک، سمندری تے ہوائی رابطیاں دا جال وچھان نال تجارت، توانائی دے بہا تے لوکاں نال لوکاں دے تبادلے دے نویں دور دا آغاز ہو ئے گا۔ وزیراعظم نے ایس سی او سربراہی اجلاس وچ اگے ودھن لئی پنج نکاتی رستے دی تجویز پیش کیتی۔ اوہناں نے علاقائی ریاستاں اُتے زور دتا کہ اوہ موثر کثیر الجہتی نظام تے اقوام متحدہ دے چارٹر دے اصولاں بشمول ریاستاں دی خود مختاری تے عوام دے حق خودارادیت دی حمایت دی تصدیق کرن ایہناں دا کہنا سی کہ ساہنوں کووڈ 19 وبائی مرض دے منفی معاشی اثرات نوں گھٹ کرن لئی اپنی اجتماعی کوششاں نوں وی مضبوط کرنا چاہیدا اے۔ وزیراعظم عمران خان نے افغانستان وچ صورتحال نوں مستحکم کرن لئی اک مربوط انداز اپنان اُتے زور دتا ایہناں دا مزید کہنا سی کہ سانوں علاقائی رابطے دے ایجنڈے نوں وی اگے ودھانا چاہیدا اے۔

عیشۃ الراضیہ پیرزادہ
16 تے 17 ستمبر نوں دنیا دیاں نظراں دوشنبے وچ ہون والے شنگھائی تعاون تنظیم دے 20 ویں سربراہ اجلاس اُتے جمیاں ہوئیاں سن۔ 15 جون 2001 نوں قائم ہوئی ایس تنظیم دے اجلاس توں اک دن پہلاں 15 ستمبر نوں چین وچ پاکستانی سفارتخانے دی اک سابق اہم عہدیدار سانوں دس رہی سی کہ پاکستان ایس اجلاس وچ افغانستان وچ امن لئی مخلوط حکومت دا موقف اپنائے گا تے ایس اجلاس دا زیادہ تر فوکس افغانستان وچ امن و امان دی صورتحال قائم رکھن اُتے ہوئے گا۔ اخبارات دی سرخیاں سانوں پاکستان ولوں شنگھائی تعاون تنظیم دے اجلاس وچ دنیا نوں افغانستان وچ امن و امان دے قیام لئی ٹھوس اقدامات چکن دی تجویزاں دی تفصیل توں آگاہ کردی ہوئی نظر آندیاں نیں۔ اخبار وچ اک خبر ایہہ وی شائع ہوئی اے کہ افغانستان نوں کلا چھڈیا تے بحران جنم لین گے۔ سب نوں مل کے مسئلہ حل کرنا ہوئے گا۔ ایہہ وزیراعظم عمران خان دا اوہ بیان اے جیہڑا اوہناں نے اجلاس نال خطاب وچ دتا وزیراعظم دے ایس بیان تے تاجکستان وچ ایہناں دی خطے دے دیگر ملکاں دے سربراہان دے نال ملاقات دے دوران منظر عام اُتے آن والی گل بات توں اندازہ لایا جا سکدا اے کہ پاکستانی حکومت گوانڈھی افغانستان وچ امن و امان دے قیام لئی کس قدر گراں قدر کوششاں کر رہی تے اقدامات چک رہی اے۔ چین تے روس نے وی افغانستان وچ بہتر حالات لئی نویں طالبان حکومت توں مطالبہ کیتا اے کہ اوہ اپنے وعدے پورے کرن اپنے گوانڈھیاں دے نال امن نال رہن، منشیات دی اسمگلنگ تے دہشت گردی دا خاتمہ کرن۔
وسط ایشیائی ملکاں سنے اٹھ ملک شنگھائی تعاون تنظیم دے رکن نیں جد کہ 6 ملک ترکی، سری لنکا، نیپال، کموڈیا، آذر بائیجان، آرمینیا شریک مکالمہ نیں۔
جنوب مشرق ایشیائی اقوام دی تنظیم یعنی اقوام متحدہ آزاد ریاستاں دی دولت مشترکہ تے ترکمانستان ایہہ تن مہمان شرکا نیں تے ایران منگولیا، بیلا روس 4 مبصر ملک نیں جنہاں وچ چوتھا ملک افغانستان اے۔ ایس چوتھے ملک دا مستقبل سنوارن لئی تنظیم دے دو روزہ اجلاس وچ خوب بحث رہی۔ چین تے روس 8 رکنی تنظیم دے دو اہم ترین تے بااثر ارکان نیں۔ دونویں ملکاں اُتے افغانستان دی صورت حال دا براہ راست اثر پیندا اے۔ چین دا افغانستان دے استحکام وچ نہایت اہم کردار اے ۔باقی 6 رکن ملکاں وچ قازقستان ، کرغزستان، تاجکستان، ازبکستان، پاکستان تے ہندوستان شامل نیں تنظیم دی بیسویں سالگرہ تے اجلاس وچ اہم ترین موضوع افغانستان وچ تبدیلی دے بعد خطے دی مجموعی صورت حال تے آن والی مشکلات نوں دور کرن لئی اقدمات اُتے تبادلہ خیال کیتا گیا۔
شنگھائی تعاون تنظیم دی بیسویں سالگرہ تے اجلاس وچ سب توں گرم تے اہم موضوع ’’افغانستان وچ تبدیلی دے بعد خطے دی مجموعی صورت حال‘‘ تے مشکلات دے خاتمے لئی ٹھوس اقدامات اُتے بھرپور تبادلہ خیال کیتا گیا۔ وزیراعظم پاکستان عمران خان تاجکستان وچ شنگھائی تعاون تنظیم دے سربراہان مملکت دے اجلاس وچ شرکت لئی آپ دوشنبے اپڑے۔ اجلاس وچ خاص طور تے پاکستان، چین تے روس نے مل کے طالبان توں وعدے پورے کرن دا مطالبہ کیتا۔ چین دے صدر شی جن پنگ تے روس دے صدر ولادی میر پیوٹن نے ویڈیو لنک دے ذریعے خطاب کیتا۔ چینی صدر شی جن پنگ نے ایس سی او دے رکن ملکاں نال خطاب کردے ہوئے کہیا کہ افغانستان وچ پرامن اقتدار دی منتقلی نوں یقینی بنایا جائے چینی صدر نے خطے وچ امن و امان لئی اپنے عزم دا اک وار فیر اظہار کردے ہوئے افغانستان وچ سارے متعلقہ فریقین اُتے زور دتا کہ اوہ اپنی سرزمین توں دہشت گردی دا خاتمہ کرن۔ ایس موقعے اُتے اوہناں نے بڑا قدم چکدے ہوئے افغانستان لئی مزید امداد دین دا وی وعدہ کیتا۔ چینی صدر نے افغانستان دی رہنمائی کرن دا مطالبہ کردے ہوئے مزید کہیا کہ شنگھائی تعاون تنظیم دے رکن ملکاں نوں اک جامع سیاسی ڈھانچہ تیار کرن تے معتدل داخلی تے خارجی پالیسیاں اُتے عمل کرن لئی افغانستان دی رہنمائی کرنی چاہیدی اے۔ اجلاس نال ویڈیو لنک دے ذریعے خطاب کردے ہوئے روس دے صدر ولادی میر پیوٹن نے ایس سی او افغان رابطہ گروپ تے کابل دے وچکار رابطیاں نوں دوبارہ شروع کرن دی تجویز دتی۔ روسی صدر نے طالبان دے متعلق مثبت سوچ دا اظہار خیال کردے ہوئے کہیا کہ افغانستان وچ طاقت دی منتقلی عملی طور اُتے بغیر کسے خونریزی دے ہوئی۔ اوہناں نے طالبان توں وعدے پورے کرن دا مطالبہ کردے ہوئے کہیا کہ ہن اوہ عملی طور اُتے پورے افغانستان نوں کنٹرول کردے نیں۔امن دی بحالی، روزمرہ دی زندگی نوں معمول اُتے لیان تے سب لئی سکیورٹی فراہم کرن دے حوالے نال اپنے وعدیاں اُتے عمل کرن۔
شنگھائی تعاون تنظیم دے اجلاس دی اہم گل پاکستان تے تاجکستان دے وچکار مختلف معاہدیاں ٹرانسپورٹ، توانائی، سائنس تے ٹیکنالوجی اُتے دستخط ہونا اے۔ ایہناں معاہدیاں اُتے دستخط وزیراعظم عمران خان تے تاجک صدر نے کیتے جس نال ملک وچ عوامی خوشحالی دا نواں دور آن دی توقع اے۔ وزیراعظم عمران خان ، تجارت ، سرمایہ کاری تے آپسی رابطے دے فروغ لئی ایس سی او دے پلیٹ فارم نوں بہتر طور اُتے استعمال کرن اُتے وی زور دتا۔ وزیراعظم دی قازقستان دے صدر قاسم جومارٹ، ایران دے صدر ابراہیم رئیسی، ازبکستان دے صدر شوکت مرزیوف تے بیلاروس دے صدر الیگزینڈر نال وی ملاقاتاں ہوئیاں۔ وزیراعظم نے قازقستان دے صدر دے نال سہ ملکی ریلوے منصوبے دی اہمیت اُتے وی روشنی پائی۔ تے دسیا کہ ریلوے منصوبہ دا روٹ ازبک شہر ترمیز توں شروع ہو کے افغانستان دے شہر مزار شریف کامل جلال آباد توں ہوندا ہویا پشاور تیکر اپڑے گا۔ وزیراعظم نے ایشیا ئی ریاستاں نوں اہم پیشکش کردے ہوئے کہیا کہ پاکستان سنٹرل ایشیا پالیسی دے تحت وسط ایشیائی، ریاستاں دے نال تعلقات نوں وسعت دینا چاہندا اے جس لئی پاکستان وسط ایشیائی ملکاں نوں سمندری تجارت لئی اپنی بندرگاہواں توں مختصر ترین روٹ فراہم کر سکدا اے۔ وزیراعظم عمران خان نے تاجکستان وچ مشترکہ بزنس فورم نال وی خطاب کیتا تے علاقائی و عالمی سرمایہ کاراں نوں ہر ممکن سہولتاں فراہم کرن دا اعلان کیتا۔