حکومت تے بیوروکریسی

حکومتی نظام وچ بیورو کریسی دی حیثیت اک انجن جہی ہوندی اے جد کہ حکومت دا سربراہ ڈرائیونگ سیٹ اُتے براجمان ہوندا اے

رابعہ رحمن

بیورو کریسی جنہوں حرف عام وچ افسر شاہی وی کہیا جاندا اے امور مملکت تے حکومت چلان وچ اک انتہائی اہم حیثیت رکھدی اے، ساڈا سول بیورو کریسی دا نظام انگریز دور دے مروجہ طریقہ کار اُتے محیط اے جس وچ پچھلے 74 ورھیاں وچ کجھ تبدیلیاں تے کیتیاں گئیاں پر بنیادی ڈھانچہ اوہ ای اے مختلف ادوار وچ مختلف حکومتاں نے ایس نظام دے ڈھانچے وچ تبدیلیاں لیان دے وعدے وی کیتے تاکہ ایہنوں عصر حاضر دے تقاضیاں دے مطابق ڈھالیا جا سکے پر بوجہ ایہہ کوشش کامیاب نہ ہو سکیاں تے اج وی نظام تقریباً ااوسے طرح چل رہیا اے، افسر شاہی دا اپنا اک مائینڈ سیٹ ہوندا اے جیہڑا کہ معاشرے دے عمومی خراج تے حالات نال مطابقت نہیں رکھدا باجود ایس دے کہ ایہناں افسراں دی زیادہ اکثریت مڈل کلاس طبقہ نال تعلق رکھدی اے پر ماحول تے مراعات ایہناں نوں اک مخصوص ذہن دا مالک بنا دیندے نیں۔ عوام ایہناں توں سول سرونٹس دے حوالے نال اپنا خادم تے مددگار بنن دی توقع کردے نیں پر حقیقت وچ انج نہیں۔ بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح دا مشہور زمانہ خطاب جیہڑا اوہناں نے 1948 وچ سول آفیسرز نال کیتا سی تہانوں اج وی وڈے وڈے عہدیاں اُتے فائز افسراں دے کمریاں وچ آویزاں نظر آئے گا جس وچ اوہناں نے دو ٹوک لفظاں وچ کہیا سی کہ تسیں لوک عوام دے خادم او تے تہاڈا کم عوام دی خدمت تے ایہناں نوں سہولتاں اپڑانا اے۔پر ایس اُتے عملدرآمد کنہا ہوندا اے ایس توں اسیں سارے واقف آں۔ حکومتی نظام وچ بیورو کریسی دی حیثیت اک انجن جہی ہوندی اے جد کہ حکومت دا سربراہ ڈرائیونگ سیٹ اُتے براجمان ہوندا اے، ڈرائیور کنہا ای مستعد تے ماہر کیوں نہ ہوئے جے انجن ٹھیک طریقے نال کم نہیں کر رہیا ہوئے گا تے گڈی نہیں چل سکدی۔ موجودہ حکومت دے برسر اقتدار آن دے بعد توں ای ایس دے بیورو کریسی دے نال تعلقات چنگے نہیں رہے جس دی وجہ نال نظام حکومت بُری طرح متاثر ہویا اے جس دا سب توں زیادہ نقصان عوام تے ملک نوں ہو رہیا اے۔ حکومت سارا لزام بیورو کریسی اُتے لاندی اے جد کہ سول آفیسرز نظام دی خرابی دا ذمہ دار حکومتی نااہلی، غلط ترجیحات تے بے جا سیاسی مداخلت نوں قرار دیندے نیں ایس سارے معاملے دا جائزہ لین دے بعد کجھ بنیادی وجوہات جو ذہن وچ آندیاں نیں ایہناں وچوںاہم ایہہ نیں:
1۔سیاسی مداخلت مجموعی طور اُتے بیورو کریسی نوں ہمیشہ توں ایہہ شکایت رہی اے کہ سیاسی حکومتاں ایس دے معاملات وچ بے جا مداخلت کردیاں نیں جس دی وجہ نال ایہناں نوں آزادانہ طریقے نال کم کرن دا موقع نہیں ملدا۔ موجودہ حکومت وی اپنے وعدے تے دعویاں دے باوجود ایس روش اُتے گامزن اے۔ مرکز دے علاوہ پنجاب، خیبر پختونخواہ تے بلوچستان وچ کمزور مرکزی کنٹرول دی وجہ نال ایم این ایز، ایم پی ایز تے حکومتی پارٹی دے سیاسی عہدیدار ہر قسم دا دبائو استعمال کر کے سول آفیسرز نوں دبائو وچ لیان دی کوشش کردے نیں جس دی وجہ نال اوہ آزادانہ طریقے نال کم نہیں کر پاندے جس دا سارا خمیازہ عوام نوں بھگتنا پیندا اے میرٹ توں ہٹ کے تقرریاں، تبادلے تے قواعد و ضوابط دے خلاف فیصلیاں نے نظام نوں درہم برہم کر کے رکھ دتا۔
2۔ سارے اہم تقرریاں تے تبادلے وزیراعظم تے وزیراعلیٰ کردے نیں جس وچ اعلیٰ عہدیاں اُتے فائز افسراں دے نال مشورہ نہیں کیتا جاندا جنہاں نے حقیقت وچ ایہناں ماتحت افسراں توں کم لینا ہوندا اے نتیجتاً چنگی ٹیماں نہیں بن پاندیاں ایس وجہ نال جدوں کسے خراب کارکردگی یا واقع اُتے چیف سیکرٹری، آئی جی یا چیف سکیورٹی توں جواب طلبی ہوندی اے تے اوہ کہندا اے کہ ٹیم میری مرضی نال نہیں بنائی گئی۔
3۔ کسے وی حکومتی نظام وچ فیصلیاں دی ذمہ داری تناسب توں اہم اے ایتھے تقرریاں تے تبادلے تے سیاسی اثر و رسوخ دی بنیاد اُتے کیتے جاندے نیں پر فیصلیاں دی ذمہ داری لین لئی کوئی وی حکومتی وزیر، مشیر یا عہدیدار تیار نہیں جس دی وجہ نال سارا ملبہ بیورو کریسی اُتے ڈیگیا جاندا اے جیہڑا کہ انج کرن لئی بجا طور اُتے تیار نہیں ہوندی۔ جے فیصلہ صحیح ہوئے تے ایس دا سہرا اپنے سر تےجے غلط ہوئے تے ذمہ دار بیورو کریسی، ایس طرز عمل دی وجہ نال وی نظام بوہت ساری مشکلات دا شکار اے۔
4۔عدالتاں دا مجموعی رویہ وی بوہت سارے مسائل دی وجہ اے، بیورو کریسی نوں ایہہ شکایت اے کہ ایہناں نوں ہر دوجے معاملے وچ عدالتاں وچ گھسیٹیا جاندا اے جس دی وجہ نال نہ صرف ایس دی سُبکی ہوندی اے بلکہ کم وی بُری طرح متاثر ہوندا اے چونکہ زیادہ تر فیصلے حکومت دے ہوندے نیں۔ ایس لئی جواب دہ وی ایہناں نوں ہونا چاہیدا اے پر بوجوہ انج نہیں ہوندا، کجھ عدالتاں دا رویہ وی بیورو کریسی دے نال سخت ہوندا اے، اوہ توہین آمیزی گرداندے نیں لہٰذا ذمہ داری توں پہلو تہی دا رحجان عام اے۔(جاری اے)