پٹرولیم مصنوعات دی ودھدی قیمتاں ، ہوش ربا حقائق کیچ لائن

پاکستان وچ پٹرول دیاں قیمتاں اُتے اثر انداز ہون والا سب توں وڈا عنصر تیل دی بین الاقوامی منڈی دے ریٹ نیں

مہروز علی خان

تحریک انصاف دی حکومت دے آن توں پہلاں اگست 2018 وچ ملک وچ پٹرول دی فروخت اُتے سیلز ٹیکس دی شرح 5.9 فیصد سی جد کہ ہائی اسپیڈ ڈیزل اُتے سیلز ٹیکس دی شرح 22 فیصد سی۔ پاکستان دے طول و عرض وچ ایس ویلے اوگرا دے زیر کنٹرول 23 آئل ڈپو موجود نیں جنہاں وچوں 12پنجاب، 4 سندھ، 3 بلوچستان، 3 خیبرپختونخوا تے اک گلگت بلتستان وچ واقع اے۔ ایہناں ای دے ذریعے ملک وچ 20 ملین ٹن توں ودھ دی پٹرولیم مصنوعات سڑکاں، ریل گڈیاں تے پائپ لائنز دے ذریعے ملک دے مختلف علاقیاں وچ اپڑائیاں جاندیاں نیں۔ ایہناں وچ صرف 21 توں 23 دناں دے خام تیل نوں ذخیرہ کرن دی گنجائش موجود اے جیہڑا کہ کسے وی ایمرجنسی صورتحال نال نمبڑن لئی ناکافی اے۔
پاکستان تحریک انصاف حکومت ولوں بار بار پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ وادھا ایس ویلے عوام لئی درد سر بنیا ہویا اے۔ مہنگائی دا طوفان اے کہ رُکن دا ناں نہیں لے رہیا۔
ایہہ حقیقت اے کہ پاکستان وچ پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ ردو بدل اک معمہ بن کے رہ گیا اے۔ گتھی اے کہ سلجھن دا ناں ای نہیں لے رہی۔ حکومتی موقف اے کہ ایس نے عوام نوں ریلیف اپڑان لئی دن رات اک کر رکھیا اے تے پٹرولیم مصنوعات اُتے عوام نوں ہر ممکن ریلیف فراہم کر رہی اے۔ دوجے پاسے اپوزیشن ولوں ایس فیصلے نوں عوام دشمنی قرار دتا جا رہیا اے۔ ایس ضمن وچ ایسے حکومت دے وزیر منصوبہ بندی اسد عمر دے پچھلے ادوار وچ دتے گئے بیانات پیش کیتے جاندے نیں جس وچ اوہ گن گن کے پٹرولیم مصنوعات اُتے لگن والے ٹیکس عوام نوں دسیا کردے سن۔
پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں کنج طے ہوندیاں نیں؟ جے ایس سوال دا جواب دلائل تے تفصیل نال لبھیا جائے تے ایس گل دے قطع نظر کہ تسیں دنیا وچ کدھرے وی ہوئو، پٹرول دی اوہ قیمت جیہڑی تسیں پٹرول اسٹیشن اُتے ادا کردے ہوئے اوہ کئی اجزا دا مجموعہ ہوندی اے جنہاں وچ خام تیل دی تلاش تے پیداوار توں لے کے ریفائننگ تے حتمی مصنوعات دی تقسیم تیکر اندھن دی قیمت دا تعین اک قابل دشوار عمل اے۔ دنیا دے بیشتر ملک ایندھن اُتے فیول ٹیکس دی صورت وچ اپنے مالی اہداف نوں حاصل کردے وکھائی دیندے نیں۔ کجھ اوقات حکومت پٹرول اُتے سبسڈی یا پرائس کیپس دے ذریعے قیمت نوں مکمل طور اُتے ریگولیٹ کر سکدی اے یا پٹرول دی قیمتاں دے تعین لئی انج دا ڈھانچہ وی تشکیل دتا جا سکدا اے جیہڑا مکمل طور اُتے مارکیٹ دی ضروریات دا خیال رکھے۔ پاکستان وچ پٹرول دی قیمت حکومت آئل اینڈ گیس، ریگولیٹری اتھارٹی (اوگرا) دی ایڈوائس اُتے ماہانہ یا پندرہ روزہ بنیاد اُتے ریگولیٹ کردی اے۔
پاکستان وچ پٹرول دیاں قیمتاں اُتے اثر انداز ہون والا سب توں وڈا عنصر تیل دی بین الاقوامی منڈی دے ریٹ نیں۔ 2018 دے اوائل نال پاکستان وچ روپئے دی قدروچ کمی دا مطلب ایہہ سی کہ پاکستان لئی اک بیرل خام تیل دی قیمت وچ نمایاں وادھا ہونا شروع ہو گیا۔ جنوری 2018 وچ خام تیل دے اک بیرل دی قیمت 67 امریکی ڈالر سی جس دی قیمت ایس ویلے 7 ہزار 400 روپئے سی جد کہ ستمبر 2021 وچ روپئے دی قدر وچ کمی پاروں اوہ ای اک بیرل پٹرول دی قیمت 10 ہزار 200 روپئے توں وی تجاوز کر گئی اے۔ ڈالر دی قیمت نوں امپورٹ بل دے زیادہ ہون دی وجہ نال پر لگ چکے نیں تے تیل دی قمیتاں حکومتاں بے بسی دی داستان سنا رہی اے۔
پاکستان وچ تیل ذخیرہ کرن دی صلاحیت اُتے سوالیہ نشان
پاکستان دے طول و عرض وچ ایس ویلے اوگرا دے زیر کنٹرول 23 آئل ڈپو نیں ایہناں وچوں 12 پنجاب، 3 بلوچستان، 3 خیبرپختونخوا تے اک گلگت بلتستان وچ واقع اے۔ ایہناں ای آئل ڈپوز دے ذریعے ملک وچ 20 ملین ٹن توں ودھ دی پٹرولیم مصنوعات سڑکاں، ریل گڈیاں تے پائپ لائنز دے ذریعے ملک دے مختلف علاقیاں وچ اپڑائیاں جاندیاں نیں۔ تاں ایہناں آئل ڈپوز وچ صرف 21 توں 23 دناں دے خام تیل نوں ذخیرہ کرن دی گنجائش موجود اے جیہڑا کہ کسے وی ایمرجنسی صورتحال نال نمبڑن لئی ناکافی اے۔
پیٹرول دی قیمتاں دا بریک ڈائون
پاکستان تحریک انصاف دے حکومت وچ آن دے ویلے ملک وچ پٹرول دی قیمت 95.84روپے سی جنہوں کجھ دناں دے دوران ای گھٹ کر کے 92.83 کر دتا گیا۔ تاں اپریل 2019 وچ پیٹرول دیاں قیمتاں وچ چھ روپئے وادھا کر دتا گیا جس دے نتیجے وچ ملک وچ پٹرول دی قیمت 98.89 روپےتیکر جا اپڑی۔ اک مہینے بعد مئی 2019 وچ حکومت نے پٹرول دی قیمت وچ 8 روپئے دا مزید وادھا کر کے پٹرول دی قیمت 108.42 کردتی جنہوں جون 2019 وچ ودھا کے 68.112 روپئے، جولائی 2019 وچ 68.112 روپئے تے فیر اگست 2019 وچ 83.117 روپئے کر دتا گیا تاں مارچ 2020 وچ عالمی وبا کرونا دے نتیجے وچ لگن والے عالمی لاک ڈائون پاروں حکومت نوں وی پٹرول دیاں قیمتاں گھٹ کرنیاں پیاں جس پاروں پٹرول دی قیمت 59.111 روپئے ہو گئی۔ مئی 2020 وچ پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ مزید کمی کیتی گئی جس پاروں پٹرول دی نویں قیمت 58.81 روپئے ہو گئی تے جون 2020 وچ مزید کمی دے نال 52.74 روپئے تیکر جا اپڑی۔
البتہ حکومت عوام نوں پٹرول اُتے زیادہ دیر تیکر ریلیف دین وچ ناکام رہی تے اگست 2020 وچ پٹرول دی قیمت اک وار فیر 100 دے ہندسے نوں پار کر گئی۔ ایس سال دا آغاز حکومت نے پٹرول دی قیمتاں وچ وادھے دے نال کیتا جس دے نتیجے وچ پٹرول دی قیمت 106 روپئے تیکر اپڑ گئی۔ ایہنوں کجھ دناں بعد ای مزید وادھے دے نال 20.109 روپئے کر دتا گیا۔ فروری 2021وچ حکومت نے پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ اک 50.2 روپئے وادھے دے نال 90.111 روپئے کر دتی گئی جنہوں جولائی 2021 وچ مزید 7 روپئے دے وادھے دے نال 09.118 روپئے مقرر کر دتا گیا۔
انصاف دے حکومت وچ آن دے بعد توں ہن تیکر مجموعی طور اُتے 52 وار اوگرا ولوں پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں دی سمری منظور کیتی گئی جس وچوں 15 وار پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ وادھا کیتا گیا جد کہ 18 وار پٹرول دیاں قیمتاں وچ کمی کر کے عوام نوں ریلیف دتا گیا۔ ایس طرح پی ٹی آئی حکومت نے 19 وار پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں نوں بغیر کسے رد و بدل دے منظور کیتا۔ پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں دے حوالے نال پاکستان تحریک انصاف حکومت دی کارکردگی دی گل کیتی جائے تے وزیراعظم عمران خان دے دور حکومت وچ پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ 30 فیصد وادھا ویکھن وچ آیا اے۔
ڈالر دی ودھدی قیمت تے حکومتی بے بسی
تحریک انصاف دے اقتدار وچ آن توں پہلاں جون 2018 وچ مارکیٹ وچ ڈالر 121 روپئے دا سی۔ تاں حکومت دے برسر اقتدار وچ آن تیکر اگست 2018 وچ مارکیٹ وچ فی ڈالر 124 روپئے تیکر جا اپڑیا۔ حکومت دی ناکام معاشی پالیسیاں پاروں روپیہ اپنی قدر مزید کھوندا گیا تے جون 2019 تیکر مارکیٹ وچ فی ڈالر 163 روپئے ریکارڈ ہوئا۔ انج حکومت نے اک سال دے دوران ای روپئے دی قیمت وچ 39 روپئے دی کمی ہوئی۔ ڈالر دی قیمت وچ وادھا ہون پاروں ملکی درآمدات مہنگی ہوئیاں تے نال ای ملک وچ مہنگائی دی شرح وچ وی وادھا ویکھن وچ آیا۔ ایس سب دے پیش نظر حکومت نوں وی جون 2019 وچ پٹرولیم مصنوعات دی قیمت 68.112 روپئے فی لیٹر کرنی پئی۔ حکومت ایس دوران ایہو موقف اپناندی رہی کہ ماضی وچ ڈالر دی قیمت وچ کمی مصنوعی طریقے نال کیتی جا رہی سی جد کہ موجودہ حکومت دے دوران ڈالر دی قیمتاں وچ اتار چڑھائو مارکیٹ دے اصولاں دے تحت ہو رہیا اے۔
البتہ مالی سال 2020 وچ کرونا وبا پاروں معاشی سست روی ہون اُتے روپئے دی قدر وچ اک وار فیر کمی ویکھن وچ آئی جس دے نتیجے وچ جون 2020 وچ مارکیٹ وچ ڈالر 168 روپئے اُتے اپڑ گیا۔ روپئے دے مقابلے وچ ڈالر دی قیمت وچ ریکارڈ ہون والے ایس وادھے پاروں حکومت نوں پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں وچ فوراً 25 روپئے توں ودھ دا وادھا کرنا پیا جس نال پٹرولیم مصنوعات دی قیمت 74 روپئے توں ودھ کے 100 روپئے فی لیٹر تیکر جا اپڑی۔
مالی سال 2021 دے دوران حکومت ولوں نافذ لاک ڈائون وچ نرمی کرن پاروں ملکی معاشی صورتحال وچ بہتری ویکھن وچ آئی جس دا براہ راست اثر روپئے دی قیمتاں وچ پیا تے روپئے دی قدر وچ کمی دے نال نال استحکام ویکھن وچ آیا۔ ایس نال مالی سال 2021 دے ابتدائی چھ مہینے پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں اوسطاً101 روپئے فی لیٹر رہی۔ نال ای کرونا وبا پاروں لگن والے عالمی لاک ڈائون نے دنیا بھر دی معیشت وچ سست روی دارحجان پیدا کیتا جس دا سدھا اثر امریکی ڈالر اُتے پیا۔ موجودہ مالی سال 2022 وچ مارکیٹ وچ فی ڈالر قیمت 156 روپئے سی جس وچ پچھلے مہینے بدریج وادھا ویکھن وچ آیا تے صرف دو مہینے دے گھٹ عرصے دے دوران ڈالر 168 روپئے توں وی ودھ گیا۔ تحریک انصاف دے دوران حکومت وچ روپئے دی قدر دا جائزہ لیا جائے تے اوہ ڈالر جیہڑا حکومت دے اقتدار وچ آن توں پہلاں 124 روپئے دا سی اج 168 روپئے توں وی ودھ گیا اے۔ ایس طرح ڈالر دے مقابلے وچ روپئے دی قدر وچ 36 فیصد توں ودھ کمی واقع ہوئی۔
تحریک انصاف دے دعوے تے پٹرولیم مصنوعات اُتے عائد سیلز ٹیکس
پاکستان تحریک انصاف دی حکومت دے آن توں پہلاں اگست 2018 وچ ملک وچ پٹرول دی فروخت اُتے سیلز ٹیکس دی شرح 5.9 فیصد سی جد کہ ہائی اسپیڈ ڈیزل اُتے سیلز ٹیکس دی شرح 22 فیصد سی۔ ایسے طرح کیروسین آئل اُتے وی 6 فیصد جد کہ لائٹ ڈیزل دی فروخت اُتے 1 فیصد سیلز ٹیکس مقرر سی۔ پاکستان تحریک انصاف دے اقتدار وچ آن دے بعد توں ہن تیکر ملک وچ 14 وار پٹرول اُتے سیلز ٹیکس دی شرح وچ ردوبدل کیتا جا چکیا اے۔ ایس حوالے نال پٹرولیم مصنوعات اُتے ٹیکس دی شرح وچ پی ٹی آئی حکومت نے پہلی وار ردوبدل 30 ستمبر 2018 نوں کیتا جدوں پٹرول دی فروخت اُتے عائد سیلز ٹیکس نوں 5.9 فیصد توں گھٹ کر کے 5.4 فیصد کر دتا گیا۔ ایسے طرح ہائی اسپیڈ ڈیزل اُتے سیلز ٹیکس دی شرح وی 22 فیصد توں گھٹ کر کے 5.17 فیصد کر دتی گئی۔ ایسے طرح کیروسین اُتے عائد سیلز ٹیکس 5.1 فیصد کر دتا گیا جد کہ لائٹ ڈیزل اُتے سیلز ٹیکس ختم کر دتا گیا۔
تاں تن مہینے بعد ای پی ٹی آئی حکومت نے نواں نوٹیفکیشن جاری کر کے پٹرول (موٹرفیول)، ہائی اسپیڈ ڈیزل، کیروسین آئل تے لائٹ ڈیزل اُتے سیلز ٹیکس ودھا کے 17 فیصد کر دتا ۔ پچھلے دو سال وچ حکومت ولوں پٹرولیم مصنوعات اُتے عائد ٹیکس اوسطاً 17 فیصد رہیا موجودہ مالی سال 2022 دے آغاز وچ حکومت نے پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں اُتے سیلز ٹیکس دی شرح 4.16 فیصد رکھی جنہوں حالیہ دناں وچ کمی کردے ہوئے 54.10 فیصد کر دتا گیا اے۔
پٹرولیم مصنوعات تے ملک دا درآمدی بل
پاکستان دے کل درآمدی بل دا 25 فیصد پٹرولیم مصنوعات اُتے صرف ہوندا اے ایس لحاظ نال تیل دیاں قیمتاں وچ ردوبدل دا سدھا ملک دے درآمدی بل اُتے اثر پیندا اے۔ ایسے طرح روپئے دی قدر وچ کمی وی ملک وچ پٹرول دیاں قیمتاں اُتے اثر انداز ہون وچ اہم کردار ادا کردی اے۔ پچھلے مالی سال پاکستان وچ 3.11 ارب ڈالر دی پٹرولیم مصنوعات درآمد کیتی گئی جیہڑا کہ ملک دے مجموعی درآمدی بل دا 20 فیصد بن دی سی کجھ انج دا ای مالی سال 2020 وچ ہویا جدوں ملکی درآمدات دا 23 فیصد توں ودھ پٹرولیم مصنوعات دی درآمد اُتے خرچ کیتا گیا جیہڑا کہ 4.10 ارب روپئے سی۔ ایسے طرح پاکستان تحریک انصاف حکومت نے مالی سال 2019 وچ 4.14ارب ڈالر پٹرولیم مصنوعات دی درآمد اُتے خرچ کیتے جد کہ مالی سال 2018 وچ وی حکومت ولوں تیل دی درآمد اُتے 14 ارب ڈالر توں ودھ دی رقم خرچ کیتی گئی۔
حکومت دی ممکنہ کاروائی بارے گل کرن توں پہلے حکومتی موجودہ پالیسی دے تحت پٹرول دی حالیہ قیمتاں اُتے غور کرنا ضروری اے۔ جے پٹرولیم لیوی تے جی ایس ٹی نوں پچھلے ورھیاں دے مطابق لاگو کیتا جائے تے حالیہ پٹرول دی قیمت 147 روپئے فی لیٹر ہوئے گی (17 فیصد جی ایس ٹی تے 30 روپئے پٹرولیم لیوی) جد کہ ایس دے مقابلے وچ ایس ویلے پٹرول دی قیمت 5.10 فیصد جی ایس ٹی تے 76.2 روپئے پٹرولیم لیوی ٹیکس دے نال 123 روپئے وے۔
تیل دیاں قیمتاں وچ ای سی سی دا کردار
آئل اینڈ گیس ریگولیٹری اتھارٹی (اوگرا) دی سفارش اُتے اکنامک کوارڈینیشن کمیٹی (ای سی سی ) عام طور اُتے پٹٹرولیم دیاں قیمتاں نوں کنٹرول کردی اے تے عالمی سطح اُتے تیل دیاں قیمتاں نوں گھریلو صارفین تیکر اپڑان دا فیصلہ کردی اے جدوں وی تیل دی قیمتاں وچ تبدیلی ہوندی اے ای سی سی دے کول درج ذیل تن آپشن ہوندے نیں۔
جے عالمی سطح اُتے تیل دیاں قیمتاں وچ وادھا ہوندا اے تے ای سی سی سبسڈی دے کے گھریلو صارفین تیکر تیل دی عالمی قیمتاں دا اثر محدود کر دیندی اے۔ انج حکومت ولوں ٹیکس نہ ودھان دی صورت وچ ملک دے مالیاتی توازن وچ زیادہ تر منفی اثرات مرتب ہوندے نیں ایس دے برعکس جے عالمی سطح اُتے تیل دیاں قیمتاں وچ کمی ہو جائے تے ای سی سی ملکی تیل دی قیمتاں وچ کمی دے خلاف فیصلہ کر سکدی اے۔ انج ای سی سی تیل دی قیمتاں نوں اک ای سطح اُتے رکھ سکدی اے تے محصولات ودھان لئی اضافی لیوی عائد کر سکدا اے انج کرن نال حکومتی آمدنی وچ وادھا ہوندا اے تے مالیاتی توازن نوں بہتر بنان وچ مددگار ثابت ہوندا اے۔ تیل دیاں قیمتاں گھٹ ہوندیاں نیں تے ای سی سی ملکی تیل دیاں قیمتاں وچ کمی دے خلاف فیصلہ کر سکدی اے۔ ایہہ قیمتاں نوں اک ای سطح اُتے رکھ سکدا اے تے ایس دے بجائے محصولات ودھان لئی اضافی لیوی عائد کر سکدا اے۔
حکومتی آمدنی وچ وادھا مالیاتی توازن نوں بہتر بنائے گا۔ جے عالمی سطح اُتے تیل دیاں قیمتاں وچ تیلی (کمی یا وادھا) ہوندا اے تے ای سی سی ایس تبدیلی نوں مکمل طور اُتے گھریلو صارفین تیکر اپڑان ( قیمت ودھان یا گھٹ کرن ) دی اجازت دے سکدی اے تے ایس دے مطابق گھریلو قیمت نوں ایڈجسٹ کر سکدی اے۔ پٹرولیم مصنوعات دیاں قیمتاں دا تعین کردے ویلے ای سی سی دا رد عمل مالی ترجیحات دے علاوہ پچھلی افراط زر اُتے وی منحصر کردا اے۔ جے ملک وچ افراطِ زر توقع توں ودھ اے تے تیل دی عالمی قیمتاں وچ وادھا ہوندا اے تے ای سی سی گھریلو صارفین اُتے بوجھ گھٹ کرن لئی تیل اُتے سبسڈی دے سکدی اے۔ دوجے پاسے جے تیل دی عالمی قیمتاں گھٹ ہوندیاں نیں تے ای سی سی ایس تبدیلی نوں مکمل طور اُتے گھریلو صارفین تیکر اپڑان (قیمت گھٹ کرن) دی اجازت دیندی اے تے ایس دے مطابق گھریلو قیمت نوں ایڈجسٹ کر سکدی اے۔ جے ملک وچ افراط زر توقع توں گھٹ اے تے تیل دی عالمی قیمتاں وچ وادھا ہوندا اے تے تیل دی عالمی قیمتاں وچ وادھے نوں گھریلو صارفین تیکر اپڑان (قیمت ودھان) دی اجازت دے سکدی اے۔
تیل دیاں قیمتاں دا تعین تے حکومتی مبہم پالیسی
ایہناں حالات وچ حکومت نوں ایہہ من لینا چاہیدا اے کہ ہن اوہ پٹرولیم مصنوعات نال اپنی آمدنی دا ہدف حاصل نہیں کر سکدی تے بدلے وچ دوجے ذرائع نال آمدن ودھان دا واضع تے قابل اعتبار منصوبہ پیش کرنا چاہیدا اے۔ جے حکومت دی موجودہ حکمت عملی دی گل کیتی جائے تے اوہ انج کرن دے قابل نظر نہیں آ رہی تے اینے گھٹ ویلے وچ اینے وڈے خلا نوں پُر کرن لئی آپشن تلاش کرنا اک مشکل کم اے۔ ایس ویلے حکومت جیہڑی حکمت عملی اپنائے ہوئی اے اوہ صرف انتظار دی اے تے ایس امید دی اے کہ پٹرول دی بین الاقوامی قیمتاں تھلے آ جان گیاں ایس طرح اوہ مقامی قیمتاں نوں یکساں رکھدے ہوئے ٹیکساں نوں  بحال کر کے اپنے نقصانات دی تلافی کر سکدی اے۔
خاص طور تے جے خام تیل دی قیمت 65 امریکی ڈالر فی بیرل توں اُتے رہوے جویں کہ توقع کیتی جا رہی اے حکومت نوں ایس دے مطابق منصوبہ بندی کرنی چاہیدی اے تے موجودہ صورت حال نال نمبڑن لئی اقدامات کرن دے نال نال ایہہ ضروری ہو گیا اے کہ انج دے طریقے لبھے جان جس دے ذریعے دوبارہ ایس طرح حالات پیش نہ آن جس نال حکومت نوں عوامی رد عمل دا ساہمنا نہ کرنا پئے ایس طرح دا اک لمبا مدتی حل ایہہ وی ہوئے گا کہ حکومت نوں آمدنی دے دیگر قابل اعتماد تے براہ راست ذریعے لبھے تاکہ حکومت دے پٹرولیم مصنوعات اُتے آمدنی دے انحصار نوں مکمل طور اُتے ختم کیتا جا سکے۔