فرخندہ لودھی نوں یاد کردیاں!
ڈاکٹر کرامت مغل
پیو نوں دِھی دی نہیں پت دی لوڑ سی پر کرنا خدا دا دِھی جم پئی تے پیو نے کِنے ای ورھے اپنی دِھی نوں نہ ویکھیا اوہ لک لک کے اپنے پیو نوں ویکھدی رہی۔ جدوں کدے پیو نے گھر ہونا تاں اوس نوں وڈیاں بھیناں نے لکا دینا کدھرے پیو دی نظر پے جاوے تاں اوس دا غصا ہور نہ ودھ جاوے۔ایہ پیو اک پولیس والا سی جس نے فرخندہ لودھی دے جمن تے اپنا اندر وکھایا سی تے فرخندہ لودھی اپنی ریٹائر منٹ توں مگروں واپڈا ٹان دے کھلے جہے گھر وچ بیٹھیاں وی اپنے بالپن دے وچ لبھے دکھ نوں نہیں سی وسار سکی۔اوس نے اپنا آپ جگ توں منوا لیا سی پر اندر دیاں کِرچاں اجے وی انجے ای لہو لہان کری جا رہیاں سن۔۔۔۔۔۔۔۔اج وی اپنے سخت لہجے نال فرخندہ لودھی اوس موضوع اتے اپنا وچار سانجھا کردے رہندے نیں۔ایہ وچار کوئی عام کڑی دے وچار نہیں سن۔ایہ اوس کڑی دے وچار سن جہنوں اوہدی پیدائش توں ای دھتکارن والے روییداساہمناکرنا پیا۔
کیوں جو اوس ویلے پیو دی خاہش سی کہ اوہ منڈے دا پیو بنے فیرہو گئی فرخندہ لودھی۔۔۔۔ جہنے پیو دے پیارتوں محروم رہنا سی۔ لاڈ کوئی نہیں ویکھیا۔ جد گل ہوندی اے تاں فرخندہ لودھی بغیر کسے جذبے توں ای آکھدے نیں۔مینوں کئی ورھے پیودے ساہمنے جان دی اجازت نہیں ملی، پیو داوی ایہ ای حکم کہ میرے ساہمنے ایہنوں نہ لیاندا جاوے۔ فیر تختی سپاراپھڑ کے فرخندہ نے ہشیار پور دے اوسے ای محلے وچ اک زنانی کولوں بنیادی تعلیم حاصل کرنا شروع کردتی جہدے نال اوہناں نوں علم دیاں راہواں تے ٹرن دا موقع وی ملیا………..ونڈ بعدوں ساہیوال آون کرکے کافی بدامنی نوں وی ویکھیا۔سخت پابندیاں سن۔جہدے وچ پردے دی پابندی وی کیتی جاندی ہوندی۔ میڑک تاں ہوگئی تے اگے ہور پڑھائی واسطے ساینس مضموناں لئی کدھرے وی کڑیاں دے کالج دی سہولت نہیں سی مل رہی۔ فیر منڈیاں دے کالج وچ پہلے پڑھیا ردے طور اتے داخلا لیا پرریاضی دے مضمون نے پواڑے پادتے۔ فر خندہ لودھی ہوراں نے جد ایہ سبھ دسیا تاں اوہناں دے ساہمنے جویں کوئی دہشت دی تصویرہووے جس نوں ٹکٹکی نال ویکھ رہے ہوون۔
پر اوہ تے اپنے ویلے نوں اکھاں ساہویوں وسار ای نہیں سن سکے اوہ سبھ کجھ حالے اوہناں دے کول ای اے۔معاشی مسائل ودھن کرکے اوہناں نے چھولیاں دا دیگچا پکا کے لے جانا۔ نان چھولے وی ویچنے تاں جے اپنے تعلیمی اخراجات پاروں کسے طرحاں وی کسے اتے بوجھ نہ بنیا جاوے۔ اوہناں بارے جانکاری دی کھوج وچ جد ایہ سبھ کجھ جاننا آں، اوہناں بارے سارے حالات دا جایزا لینا آں تاں جمدیاں سولاں دے مونہ تِکھے والی مثال ساہمنے آجاندی اے۔ اوس فرخندہ نوں کدے ایہ سوچ وی نہیں آئی ہونی کہ بعدوں یونیورسٹیاں تے کالجاں وچ اوہناں دے ناں بڑے آدر نالبڑے بڑے حوالیاں نال آونا اے۔ کنیاں ای ایم۔اے۔فیرایم فِل دے مقالیاں دا اوہناں نوں موضوع بنایا جاوے گا۔ اج وی جداوہناں نال ملو،تاں اوہ اک ہمت دا وڈانشان نظر آوندے نیں۔اوہ نشان جہناں نے کئیاں نوں راہ وکھائی۔ کاش اج دے کالج دے پڑھیاراں اگے جے اوہناں دی زندگی دا اک پہلووی سمجھ آجائے ایس توں بعد اوہ لائبریری واسطے سرٹیفکیٹ کورس کرن لئی جد اوہ لاہور آئے تاں پنجاب یونیورسٹی وچ پڑھاون لئی آون والے صابر لودھی ہوراں نال ملاقات وی ہوگئی تے اک آئیڈیل زندگی دی شروعات ہوگئی۔ اوہناں دی آٹوبائیوگرافی دے کجھ باب لکھدیاں ہویاں اوہناں نوں جد میں طرحاں طرحاں دے غصے دواون والے سوال پچھے تاں اوہ میری قلم نوں روک کے گلاں وی کرن لگ پیندے تے میرے کولوں ہسدیاں ہویاں اکثر ایہ ای پچھدے کہ کیہ توں نفسیات پڑھیااے؟بندیاں نوں توں رگوں پھڑجہیا لیناایں۔کجھ رہن وی دیا کر پر میں تاں دی اپنے کیتے ہر سوال تے ہر گل اتے اڑیارہندا۔میں جدوں آپ دے بارے لکھن دا فیصلاکیتا تے فون نمبر کدھروں وی لبھ کے اوہناں نوں کیتا۔اوہ اوس ویلے اپنے دوہتر ے دی موت اتے دکھی سن۔بچا تاں نکا جہیا اے پر دکھ بہت وڈا اے۔ایہ ای فقرا بول کے اوہناں نے کجھ دناں بعد مینوں فون کرن دا کہیا۔فیر اک مسلسل ملاقات دا سلسلا چل نکلیا۔ پہلے دن ای میں اوہناں نوں اوہناں دیاں سہیلیاں دی لسٹ پچھن لگا۔کوئی وی نہیں اے۔مینوں دوست بنانے نہیں آوندے۔ پروفیشنل تعلق داری تاں بہت اے نالے بہت ساریاں مینوں اپنا دوست سمجھدیاں نیں۔
میریاں اوہناں نال کافی گلاں باتاں ہوندیاں رہیاں۔میں جدوی گیااوہناں نے اک چنگے مِجمان پاروں اپنی انملی شخصیت دا ثبوت دِتا۔
جے اسیں اوہناں دیاں لکھتاںاوہناں دے لکھارن ہوون نوں بھل جایے فیر وی اوہ اک اجہے چنگے انسان نیں جہناں نوں عام انساناں دی صف وچ نہیں کھڑا کیتا جاندا۔پیر لنگڑاکے ٹردیاں ہویاں اوہ جد ڈرائینگ روم داچِٹا پردا چک کے صوفے ول آوندے تاں آوندیاں ای پچھن لگدے کہ کتھے تیکر اپڑے آں۔میں ہر وارایہ ای کہندا رہنا ایں تسیں کجھ دسدے ای نہیں۔ جدوں چاہ آ جاندی چاہ بناون داکم کدے وی اوہناں نے مینوں نہیں کرن دِتا۔ہروار ایہ ای کہندے کہ میں مِجمان آں۔جے صابر لوددھی صاحب آجاندے تاں اوہ اوہناں نال اردو وچ گل بات کردے۔میں حیران ہوندا تے اک دن میری حیرت نوں سمجھدیاں کہن لگیسا ڈے وچ حالے وی تکلف نہیں مکیاایہ جوڑااخیرلی عمر وچوی اپنے پارٹنر دا اینا خیال رکھدا اے کہ رشک آون لگدا اے۔ہر روز ای صابر لودھی داپیار ودھداای ویکھیا اے۔اک وار تاں فرخندہ ہوراں واسطے اوہناں دی پسند دی مٹھیائی اک بیکری توں لے کے آئے تاں میں فرخندہ لودھی ہوراں دے چہرے اتے اک الھڑ مٹیاردے جذبے تک رہیا ساں۔
پنجابی کھوج گڑھ وچ جد اوہ لائبریری دا افتتاح کرن آئے سن تاں اوتھے اوہناں نے اپنیاں کتاباں تے اک لکھ روپیا دان کرن داوی اعلان کیتاتے فیر اک دیہاڑے میں تے اقبال قیصر ہوریں اوہناں کولوں کتاباں لین گئے۔ میں سمجھ رہیا ساں کہ ایویں تِن کو سو کتاباں ہوون گیاں پر اپرلے کمرے توں چار پنج ہزار کتاباں ویکھ کے فرخندہ ہوراں داپیار نال سامنے آیاتے فیر گل بات دوران اوہ دسن لگیمینوں لگداے وی پرانی کتاب توں پڑھن داسواد نہیں آوندا۔
نیٹ تے کلِن کتاب ہونی چاہیدی اے تے واقعی اوہناں کمال جہڑیاں کتاباں سن اوہ نیٹ تے کلِن ای سن۔بڑی احتیاط نال پڑھدیاں ہویاں تے کدھرے وی اوہناں نے کتاب اتے نشان لاکے اوہناں دے چہرے مسخ نہیں سن کیتے۔کتاب نال اوہناں داپیار اک لایبریرین دی وجھا توں نہیںسگوں اوہ کتاب پڑھن دی وجھا توں وی کتاب دی اہمیت نوں من گئے سن۔جمعے والے دن جد وی میں فون کیتااوہناں نے ایہ ای آکھیاکہ نہاون دھون دادن اے۔کل ہفتے نوں آویں۔اوہناں دے اپنے ذاتی کمرے وچ سرہاندی پاسے حضرت عیسی علیہ السلامدے مصلوب ہوون دی تصویر صلیب اتے لگی ہوئی اے جہڑی کہ اوہناں نوں کنول فیر وز نے دِتی سی۔مذہب بارے اوہناں دے وچار فیر کدے سانجھے کراں گے۔
گل بہتی دور والی ول نہیں تے گل بہتی لمی وی نہیں پر گل اہم ضرور اے۔میرے لئی تاں بہت زیادا اہم اے۔میری فرخندہ لودھی ہوراں نال کویں ملاقات ہوئی ایہ کوئی سن2000 دی گل اے جدوں الحمرا ہال نمبر3 وچ اک پنجابی دے پروگرام اندر اوہناں نوں ویکھیا۔ میں میڑک تے فیر ایف۔ اے دے نصاب وچ فرخندہ ہوراں دیاں کہانیاں پڑھ کے اوہناں دے ناں تے ادبی قد نوں جان چکیا ساں۔
فیر ہِر دے وچ تریڑاںاپنے استاد ہوراں توں لے کے پڑھی تے کہانی دے وچ اوہناں دی لگی مہر توں بہت کجھ سکھن نوں تے پڑھن نوں لبھن لگا۔ اوتھے الحمرا ہال سائیں اختر ہوریں جوس داڈبا ہتھ وچ پھڑی پایپ لاون نوں موری لبھ رہے سن۔میرے نال میرا مِتر کامران صدیقی وی اپنے پورے جوبن اتے ابھردا ہویا شاعر وی موجودسی۔اوہ سائیں اختر ہوراں کول جاکھلوتا۔
اسیں اپنے احترام تے عقیدت دے اظہار لئی فرخندہ لودھی ہوراں کول جا کھلوتے تے سر نیویں کرکے اوہناں نال جا ملے۔ کون ایں توں؟ اوس ویلے تیکر میریاں کجھ کہانیاں سویر انڑنیشنلوچ چھپ کے تنقید دا نشا نا بن چکیاں سن۔میں اپنے بارے دسیا تاں اوہ میرے دوالے بانہ کرکے کہن لگے میں تاں سمجھی ساں توں بہت وڈی عمر دا ہوویں گاتوں تاں نکا جہیا ایں۔ایہ اوہ پہلی گل سی جہڑی اوہناں نے میرے نال کیتی۔میں کہیا ماں جی تہانوں پڑھ کے تاں اسیں بہت کجھ سکھیا اے۔تے اوہ میریاں کئی کہانیاں دا ناں لین لگے۔ میرے لئی ایہ سبھ وڈے اعزاز توں وکھ کجھ نہیں سی کہ اک سینئر لکھارن سانوں وی consider کردی اے تے فیر اوس ویلے گورے چِٹے مرد نے آکے اوہناں نوں پھڑیا۔ایہ اوہناں دے خاوند صابر لودھی ہوریں سن جہناں نال فرخندہ لودھی ہوراں نے بڑے موہ نال متعارف کردیا۔ایس جوڑے بارے اسیں کئی طرحاں دے تبصرے تاں سن چکے ساں۔
کہ فرخندہ لودھی نوں بناون والا صابر لودھی اے۔ اوہ واقعی ای فرخند ہ ہوراں دے بہت وڈے عاشق لگ رہے نیں۔اوس ویلے وی اوہ اوہناں واسطے بسکٹ تے چاہ وی پھڑی لیائے سن۔ایہ اوہ فرخندہ لودھی تے صابر لودھی سن جہڑے اک لائبریرین تے اک استاد وجوں وی اوہناں دی وکھری پچھان رکھدے نیں۔پنجابی نال موہ پیار دی وجھاتوں فرخندہ لودھی ہوراں نال بہتی نیڑتا محسوس ہو رہی سی۔صابر لودھی جدوں ایم اے اردو کرکے فرخندہ لودھی مالک مکان دی دھی نوں پڑھان آوندے سن اوتھے مختلف موضوعات بارے گلاں چھیڑجاندیاں تے اوہ اپنی گل سناندے۔
اک لائبریرین وجھوں وی اوہناں نے بڑیاں اوکڑاں ویکھیا ں سن۔ اوہ آکھدے کہ سانوں استاداں نے کدے وی احترام نال نہ ویکھیا۔ دفتراں وچ پھیرے لالا کے بیوروکریسی دے نخرے چک چک کے اوہناں نے لایبریر ین دے عہدے نوں وی احترام دوایا، اپ گریڈکروایا تے ملکی تواریخ وچ اوہناں دا ناں ایس حوالے نال وی اہم اے۔ گورنمنٹ شادباغ کالج برائے خواتین لاہورکوئین میری کالج لاہور تے فیر جی سی یونیورسٹی لاہوروچ اوہ لائبریرین دے طور کم کردے رہے۔
فرخندہ لودھی ہوراں نوں حسنِ کارکردگی ایوارڈ وی ملیا۔ اوس ویلے دے صدر جنرل پرویز مشرف نال لگی تصویر نے مینوں سیاسی طور اتے بااثر ہوون و الی شحصیت داتاثر دتا۔میں پچھیاتسیں کویں ایدھر آگئے۔ آکھن لگے۔مینوں تاں پتاوی نہیں سی کسے تھرڈپرسن نے اوہناں داناں لکھوایا۔اخیرناں آیاگیا تے صدر ہوراں نے اوہناں نوں جو آکھیا اوہ وی چنگی طرحاں یاد سی۔ کہندے کہ مینوں ایوارڈ دیندیاں اوہ کہ رہے سنلگے رہومیں تاں لکھدی ای رہواں گی۔اک وار جون وچ جمیل احمد پال تے حنیف شاکر نال جد اسیں اوہناں کول گئے تاں اوہ کھبے پاسے ہوئے فالج دی وجھاتوں میو ہسپتال دی گورا وارڈ وچ بیڈاتے لمے پئے سن۔ اپنی نویکلی چھپی کتاب اپنے ناول جنڈدا انگیاردیکھ کے بہت خش ہوئے۔ ایہ اوہی ناول اے جو ٹیکسٹ بک بورڈ پنجاب ولوں اوہناں دے بارے مڈھلی جانکاری دیندیاں ہویاں لکھیا گیا سی کہ چھپ چکیا اے تے ایس ناول نوں ناولٹ دسیا گیا۔ اوہناں نے ایس ناول دی پہلی کاپی اپنے ہتھاں نال لکھ کے جمیل احمد پال ہوراں دے حوالے کیتی ایس ویلے اوہناں دی اکھاں وچ چمک ویکھی جا سکدی، مگروں ساڈے نال ا وہ گلاں وی کردے رہے۔اسیں بہت خش ہوئے۔
مینوں ایہ سبھ کجھ ویکھ کے یقین نہیں سی آرہیا کہ چاہ وچ کھنڈملاون داکم وی اوہ آپ کردے ہوندے سن۔اج ایہناں نوں کیہ ہوگیا اے۔میں اکھیاں نوں کسے صورت وی ہِلن نہیں سی دتا۔پر اوہ تاں رون لگے۔کول کھڑی اوہناں دی دھی تے دوہترا سبھ توں ودھ بے چین ہوجاندے نیں۔صابر لودھی ہوراں نوں تاں وکھرا کیتا ای نہیں جا سکدا۔اپنی کتاب ول اشارا کردیاں اوہ آکھ رہے سن میں اپنی دھرتی نال پیار دا اظہار کیتا اے۔میں اپنے آپ نوں سانبھدا سانبھدا اوہناں ول جی بھر کے ویکھدا رہیا۔ سانوں جہناں نوں اوہناں نے اپنے دستخط کر کے کتاب دتی۔ٹایٹل بہت سوہنا سی کیوں جے اوہناں دے ذوق دے مطابق ای سی جو اوہناں دے پتر نے ای اوہنوں بنایا سی۔اپنی دھرتی کلچر تے زبان نال محبت داجوثبوت فرخندہ لودھی ہوراں نے دتا اے۔سانوں سبھ نوں وی اوہناں دے نقشِ قدم دی ضرورت اے۔٭٭
