پنجابی انسائیکلوپیڈیا

مزمل احمد

آ: آ ۔ مد والا الف ۔ دو لفظاں توں مل کے بنی ہوئی آواز۔ آ نا توں امر ۔ پالتو پرندیاں نوں بلاون دی آواز ۔ لمکائی ہوئی الف دی آواز۔
آب آب کر مویو ں بچہ ، فارسیاں گھر گالے
جے توں منگدا اک گھوٹ پانی ، میں بھر بھر دیندی پیالے
(اکھان)
ماں بولی تے دوجی زبان نوں ترجیح دین دی خرابی تے آکھدے نیں۔اک بندہ فارسی پڑھ کے عالم بن گیا او س دی ماں ان پڑھ سی اک دن بندے نوں تیز بخار ہویا اوہ ساری رات بخار وچ آب آب آکھ کے پانی منگدا رہیا۔ اوس دی ماں اوس دے سرہانے کھلوتی رہی اوہنوں پتہ نہ لگیا جے میرا پتر پانی منگدا اے ۔ بخار دی شدت نال اوہ بندہ مر گیا ۔ سویرے اوس دی ماں لوکاں نوں دسیا جے میرا پتر آب آب آکھدا سی ۔ کسے سیانے سن کے آکھیا اوہ تیتھوں پانی منگدا سی ۔ ایہہ سن کے اوہ بڑی روئی تے آکھن لگی ۔ آب آب کر مویو ں بچہ ، فارسیاں گھر گالے، جے توں منگدا اک گھوٹ پانی ، میں بھر بھر دیندی پیالے۔
آب زم زم : (ف+ع(اسم مذکر:کعبے دے کھوہ دا پانی ۔ ایہہ پانی ململاتے کھاری اے ایس پانی دا پینا شفا تے نجات دا ذریعہ سمجھا جاندا اے ۔ آکھیا جاندا اے۔ اے جے جدوں اماں حاجرہ دے پیٹ وچ حضرت اسماعیل آئے تے حضرت ابراہیم اماں حاجرہ نوں مکے دے میدان وچ چھڈ گئے ایتھے حضرت اسماعیل پیدا ہوئے تے اوس ویلے اوہناں دی والدہ محترمہ نوں تریہہ (پیاس)لگی ۔ اوہ پانی دی تلاش وچ ایدھر اودھر پریشان پھردیاں رہیاں ۔ حضرت اسماعیل جس تھاں تے پئے سن اوہناں اڈیاں رگڑیاں تے اوتھوں پانی رسن لگ پیا۔ کئی لوکاں دا آکھن اے جے حضرت جبرائیل نے اللہ تعالی دے حکم نال اوس زمین اتے اجہیا پر ماریا جے زمین دا پردہ پھٹ گیا تے پانی اتاں آ گیا ۔ اوہ پانی ددھ دا ددھ دا وگن لگ پیا۔ آپ نے اوس پانی دے آل دوالے بنی بنائی تے پانی نوں فرمایا (زم زم) مطلب ایہہ جے ٹھر جا ، ٹھہر جا ، اودوں توں ایس مبارک چشمے دا ناں زم زم پے گیا۔
آب ضائعہ : اوہ پانی ضائع ہون لئی وگن دتا جاوے ۔
آبنوس (ا ذ): یونانی زبان توں لیا گیا اے جس توں مراد اک درخت اے جس دی لکڑی کالے رنگ دی ہوندی اے ۔
آبی: اجہی زمین جنہوں تالاب ، جھیل یا ندی دے پانی نال بذریعہ جھلا ریا جھٹا سیراب کیتا جاوے ۔
آبیانہ: پانی دی قیمت جو زمینداراں توں نہری آبپاشی دے عوض رقبے تے اوس دی تشخیص ہو کے اک منظور شدہ شیڈول دے مطابق لوکاں توں گورنمنٹ دی منظوری نال وصول کیتی جاوئے ، آبیانہ اکھواندی اے ۔
آپ بیجو آپ گاھو وڈھو (اکھان)
آپدے چنگے مندے عمل دا نتیجہ سامنے آوندا اے ۔
آپ بیتی : اوہ لکھت جس وچ مصنف نیں آپدی زندگی دے حالات آپ لکھے ہون ، آپ بیتی دیاں دو قسماں نیں ۔ 1۔ مکمل آپ بیتی ، اجہی آپ بیتی فطری عمر دے اخیر وچ لکھی جاندی اے ۔ تے ایہدے وچ جمن یا نکے ہوندیاں توں لے کے آپ بیتی لکھن ویلے تک مصنف دی پوری زندگی دے حالات درج ہوندے نیں ، اجہی آپ بیتی نوں خود نوشت سوانح عمری آکھیا جاندا اے ۔ (2) نامکمل حالات زندگی ،ایہدے وچ زندگی دے خاص واقعے، زندگی دے صرف اک دور دا بیان ، زندگی دے اک یا بوہتے سفراں دا بیان جنہوں اوہ آپ بیان کرے ، نامکمل آپ بیتی اکھواندی اے ،
آپ بیتی سناواں یا جگ بیتی (اکھان)
آپدی کہانی سناواں یا دنیاوی ۔
آپا : وڈی بھین ۔ کسے اپنے توں وڈیری نوں بلان واسطے بولیا جاندا اے ۔

آپ تاں ڈبے ای دوجیاں نوں وی لے ڈبے : (اکھان)
آپ دے نال دوجیاں نوں وی مصیبت وچ پا دتا۔
آپ توں اچے نال لائی یاری تاں وی بازی ہاری : (اکھان)
آپدے توں وڈے نال تعلق رکھن وچے نقصان ہوندا اے ۔
آپ چنگے تے (سارا) جہان چنگا
(اکھان)
بندہ آپ چنگا ہووے تے دنیا اوس دے نال چنگا ورتا را کردی اے ۔
آپ دا ڈھڈ تاں کتا وی پال لیندا اے:(اکھان)
جیہڑا آپدے ڈھڈ دا خیال کرے ۔ دوجیاں دی خبر نہ لوے ۔
آپدا راج تے جگ متھاج ، پتراں دا راج تے میں آپ متھاج :(اکھان)
جدوں میرا راج سی تے لوک میرے متھاج رہندے سن ، ہن جدوں میرے پتراں دا راج (اختیار) ہویا اے تے میں آپ ( اوہناں دے ) متھاج آں ۔
آپدا رانجھا راضی کرنا :(محاورہ)اپنے جی نوں خوش کرنا۔
آپدا رچھ رجاونا :(اکھان)
آپدی غرض پوری کرنا ، کسے نال کوئی مطلب نہیں ۔ اک کہانی انج دسی جاندی اے ۔ اک ملک وچ رواج سی جدوں بادشاہ مر جاندا تے سویرے جیہڑا بندہ سب توں پہلاں شہر وچ داخل ہوندا اوہنوں بادشاہ بنا لیا جاندا سی ۔ اک واری اوس ملک دا بادشاہ مر گیا ، اگلے دن سویرے سویرے اک قلندر آپ دے رچھ سمیت شہر وچ داخل ہویا ، شہر دے لوکاں اوہنوں پھڑ کے اوہدے سر تے تاج رکھیا ، تے تخت تے بہا دتا، پہلاں تاں اوہنوں یقین نہ آیا ، پر چھیتی دربار وچ سب آ کے اوہنوں سلام کردے تے آکھ دے ساڈے لائق کوئی حکم ہے تاں دسو۔ قلندر حکم دتا حلوے دی دیگ پکا ، حکم دی تعمیل ہوئی تے حلوے دی دیگ پک گئی ۔ اوس آکھیا مینوں وی حلوہ کھوا تے میرے رچھ نوں وی ۔ دوجے دن فیر اوس حکم دتا جے حلوے دی دیگ پکا ۔ مینوں تے میرے رچھ نوں کھوا ۔ انج کجھ دن اوہ ہر روز حلوے دی دیگ پکواندا ، آپ وی رج دا تے آپ دے رچھ نوں وی رجاندا۔ تھوڑے دناں بعد کسے دوجے ملک دے بادشاہ نوں پتا لگا جے اوس ملک دا حکمران تے قلندر اے ، جیہڑا حلوہ بڑا کھاندا اے۔ اوس آپ دیاں فوجاں نوں قلندر دے ملک تے چڑھائی دا حکم دتا۔ شاہی ہرکارے قلندر نوں خبر دتی ۔ سرکار ! بادشاہ تہاڈے تے حملہ کرن لئی آپدیاں فوجاں نوں روانہ کر دتا ۔ اوس سن کے آکھیا حلوے دی دیگ پکا دیو۔ حکم دی تعمیل ہوئی تے حلوے دی دیگ پک گئی ۔ اوس آپ وی حلوہ کھادا تے آپ دے رچھ نوں وی رجایا ۔ دوجے دینہہ فیر سرکاری ہرکارے بادشاہ نوں خبر دتی ۔ بادشاہ سلامت ! دشمن فوجاں تہاڈے شہر دے نیڑے آ گئیاں نیں ، تسیں وی فوج نوں جنگ لئی تیاری دا حکم دیو۔ بادشاہ آکھیا فکر نہ کرو ، حلوے دی دیگ کر دیو۔ درباری بڑے حیران سن ۔ تے سوچدے سن پتا نہیں حلوے دی دیگ چڑھان وچ کیہ راز اے ۔ بہر حال بادشاہ دے حکم تے حلوے دی دیگ پک کے تیار ہو گئی ۔ اوس آپ وی حلوہ کھادا تے آپدے رچھ نوں وی رجایا۔ تیسرے دن سرکاری ہرکارے خبر دتی ، بادشاہ سلامت ! دشمن فوج شہر دے قلعے اندر داخل ہو گئی ۔ اوس بادشاہ آخری واری فیر حلوے دی دیگ پکان دا حکم دتا تے حلواہ کھادا۔ فیر ہرکارے خبر دتی بادشاہ سلامت ! دشمن فوج تہاڈے محل وچ داخل ہو گئی اے تے گرفتاری لئی تیار ہو جا ۔ بادشاہ حکم دتا میرا رچھ لے آ ۔ اوس آپدے رچھ دی رسی پھڑی تے محل دے دوجے دروازے ولوں باہر نکل گیا۔ تے دشمن نے اوس دی سلطنت تے قبضہ کر لیا ۔
آپ کسے جہی نہ تے گل کرنوں رہی نہ (اکھان)
اپنے آپ وچ عیب ہونا تے دوجیاں نوں برا آکھنا۔
آپ کوچجی تے ویہڑے نوں دوش (اکھان)
جیہڑا آپدا کم صحیح نہ کر سکن دا الزام دوجیاں تے دیوے ۔
آپ گئی تے نال پنڈ دے منڈے وی لے گئی : (اکھان)
اجہی زنانی جیہڑی آپ خراب ہووے ، تے نال دوجیاں نوں وی کرے ۔
آپ مر یجگ پر لو :(اکھان)
مر جان والے واسطے قیامت اوسے ویلے ای آ جاندی اے ۔

آپ میاں صوبے دار گھر وچ بیوی جھوکے بھاڑ(اکھان)
ظاہر وچ دولت مند پر اصل وچ غریب ہونا ، غریبی وچ چنگا رہن سہن رکھن والے بارے آکھ دے نیں ۔
آپ میاں منگتے تے باہر کھلے درویش (اکھان)
بندہ اپنے آپ جوگا تے ہووے نہ تے دوجیاں نوں تسلیاں دیوے ۔
آپدا گھر تے ہگ تے بھر .بگانہ گھر تے تھک دا وی ڈر : (اکھان)
آپدے گھر جویں مرضی گند کھلارو پر بگانے گھر دی صفائی دا خیال رکھو۔
آپد ا بھار آپ چکو۔(دانش)
آپ دی تاں شامت وی چنگی ہوندی اے۔ (اکھان)
اپنی تکلیف نوں انسان برداشت کرنا پسند کردا اے ۔
آپ دی عقل تے پرائی دولت بوہتی معلوم ہوندی اے ۔(دانش)
آپدے پتر ، پرائے ٹیٹکے(اکھان)
ہر کوئی اپنی اولاد نال بوہتا پیار کردا اے ۔ کسے دی اولاد آپدی اولاد نالوں اگے نہیں ہوندی۔
آپ دی گلی وچ کتا وی شیر ہوندا اے :
آپ دے گھر وچ کمزور نوں وی ڈھیر حوصلہ ہوندا اے ۔
آپدے گھر پکائیں نہ ، تے گھر اساڈے آئیں نہ :(اکھان)
جیہڑا دوجے نوں لارے تے رکھے تے دھوکا دیوے ۔ کسی نوں انتظام نہ کرن دینا تے
آپ وی اوس دا کوئی کم نہ کرنا۔
آپدے عیب ویکھو تے دوجیاں دے عیب نہ ویکھو۔(دانش)
آپدے گھر دی گل باہر نہ کرو۔(دانش)
آپدے لئی رہائش پسند کرن تو ں پہلاں گوانڈھ ضرور ویکھ ل۔(دانش)
آپدے وطن دا کتا وی پیارا لگدا اے ۔ (اکھان)
آپدے وطن دی ہر چیز پیاری لگدی اے ۔
آپ کاج مہاکاج :(اکھان)
جو کم اپنے ہتھ نال کیتا جاوے چنگا ہوندا اے ، آپ دا کم آپ کیتا جاوے آپ دی خواہش دے مطابق ہوند ا اے ۔
آپدی کنڈ تے اک بھننا(محاورہ)
آ پ تکلیف اٹھاونا ۔ آپدے کیتے دا نتیجہ بھگتنا۔
آپ ہووی تکڑی تے کیوں لگے پھکڑی (اکھان)
انصاف توں کم لئے تے بدنامی نہیں ہوندی ۔
آپنی مینہہ گئی سو گئی ، پر شریک د ا دھلیارا وی تے گیا اے :(اکھان)
آپدے نقصان نولوں دوجے دے نقصان تے بوہتا خوش ہونا۔
آپ ننگ ، باپ ننگ ، نالے ننگ نانکے ۔ ننگ ننگ اکھٹے ہوئے کھیہہ اڈاون جان کے (اکھان)
بھکے تے غریب کھٹے ہو کے لڑائی جھگڑا کر دے
آپ نہ جوگی گوانڈھ ولا دے : (اکھان)
اوہ بندہ جیہڑا آپدا کم تاں کر نہیں سکدا پر دوجیاں نوں سبز باغ وکھاندا اے ۔
آپ نہ وسی ساھورے تے لوکاں نوں متیں دے :(اکھان)
آپ کول کم کرن دی صلاحیت نہیں پر دوجیاں نوں کم کرن دا سلیقہ دینا۔
آپو اپنے گھردا ہر کوئی راجہ بنیا بیٹھا اے :(اکھان)
اپنے گھروں کھان والا اپنے آپ نوں بادشاہ سمجھد ا اے ۔
آپ ہاسے (سن) ادھڑ ونجے ، یار سہیڑے اتوں ننگے (اکھان)
جدوں کوئی بندہ آپدے نالوں بوہتے غریب نال دوستی کرے جہیڑا ہر گل توں متھاج ہووے ۔
آپی : وڈی بھین نوں لاڈ نال بولیا جاندا اے۔
آپے آوے تاں آون دیو: (اکھان)
بناں محنت دے شے مل جائے تے انکار نہ کرن دے موقعے تے آکھ دے نیں ۔اک قاضی ہوراں دے گھر کسے دی مرغی اڈ کے آ گئی۔ گھر والیاں ذبح کر کے پکائی ۔ قاضی جی ہوراں نوں پتا لگا تے ناراض ہو ئے ۔ قاضی ہوراں دی بیوی آکھیا۔ بھل ہو گئی اے آکھو تے پکی پکائی سٹ دئیے ۔ پر ایہدے وچ جیہڑے مصالحے پائے نیں اوہ ساڈے نیں۔ قاضی ہوراں آکھیا چلو شورے نال روٹی کھا لینے آں ۔ جدوں سالن پان لگے تاں بوٹیاں وی نال پے گئیاں۔ زنانی کڈھن لگی تے قاضی جی ہوریں کہن لگے ۔ بھلیے آپے آ ئے تے آون دے۔
آپے پھا تھڑیے تینوں کیہہ چھڈائیے (اکھان)
اپنے کیتے دا کوئی علاج نہیں ، آپدی سہیڑی مصیبت دا کوئی علاج نہیں۔

آپے گئیاں آپے آئیاں اگھ گوایا رناں دا ، پھٹے داہیڑی بابے دی تے پھٹے چونڈا اماں دا (اکھان)
جدو ں کوئی زنانی آپ ای لڑ جھگڑ کے پیکے ٹر جاوے تے آپے ای آ جاوے ۔ ماں پیو دی بے عزتی کرواے تے آکھدے نیں۔
آپے میں رجی پجی آپے میرے بچے جیون
(اکھان)
جیہڑی گل کوئی اپنے بارے آکھے اوہ چنگی لگدی اے ۔
آتشک : اک بیماری جس وچ جسم دے خاص حصیاں اتے موٹے موٹے چھالے بن جاندے نیں ۔ ایس بیماری بارے عام خیال ایہہ اے جے ایہہ اک خاص قسم دے جرثومے توں پیدا ہوندی اے ۔ ہندوستانی تے انگریزاں دے کٹھیشادی ویاہ ملک تے مزاج دے اختلاف دی وجہ نال پیدا ہوئی۔ ایس توں پہلاں ہندوستان وچ موجود نہ سی ۔ پر انیاں طب دیاں کتاباں وچ ایہدا ذکر نہیں مل دا۔ ایس بیماری نوں ” فرنگ با ” وی آکھدے نیں ۔ خیال اے جے ایہہ مرض باندر توں لگیا۔ ایس مرض آلے کولوں باندر ورگی بو آندی اے ۔ ایہہ مرض اصل وچ اوہناں لوکاں توں شروع ہویا جنہاں عیاشی نوں رواج دتا۔
آتش فشاں : اوہ پہاڑ جس وچوں اگ (لاوا)نکل دی اے ۔
آتش کدہ : اوہ تھاں جتھے آتش پرست اگ روشن کر کے اوس دی پوجا کردے نیں ۔
آتی پاتی :(لوک کھیڈ)ایس نوں پہاڑوا وی آکھ دے نیں ۔ بوھت سارے لڑکے کٹھے ہو کے اک لڑکے نوں پاتی لین گھل دیندے نیں ۔ جدوں اوہ پاتی لین ٹر جاندا اے تے سارے وکھو وکھ لک جاندے نیں۔ جیہڑا پاتی لے کے آندا اے اوہ اواز دیندا اے ۔ کوئی آکھ دا اے ” پہاڑو اے ” کوئی آکھدا اے ” پاتی اے ” جدوں کوئی اوھنوں مل جاندا اے تے اوہ اھنوں ہتھ لا لیندا اے ۔ انج جنہوں ہتھ لگ جاندا اے اوہ چور بن جاندا اے ۔ فیر اوہدی واری آندی اے ۔ اوہ وی اوسے طراں پانی لین جاند ا اے ۔ جدوں چور نوں پتہ نہیں لگ دا تے اوہ لبھ دا لبھ دا حیران ھو جاندا اے تے لکے ہو لڑکیاں وچوں اک شرارتی آواز دے کے اوتھوں نس جاندا اے ۔
آتشی شیشہ : اوہ شیشہ جس وچوں سورج دیاں کرناں گزر کے کپڑے یا خشک گھاہ نوں اگ لادیندیاں نیں ۔ کیوں جے اوہ اک نکے چوں گزر دیاں نیں ۔ ایس شیشے وچوں چھوٹیاں چیزاں وڈیاں دس دیاں نیں ۔
آتن : کڑیاں دے رل بہہ کے چرخہ کتن دی تھاں
آتھری (اث) آتش خانے دی اوہ ڈونگھی تھاں جس وچ اگ بل دی رھندی اے ۔
آٹھا کاٹھا تن سو ساٹھا : (اکھان)
جمعہ پڑھن والا ، جنازہ پڑھن والا ، تے عید پڑھن والا ، طنزا نماز نہ پڑھن والے نوں آکھیا جاند اے
آٹا گنھ دی ہل دی کیوں ایں :(اکھان)
بہانہ بنا کے کسے تے رعب پان دی کوشش کرنا ۔ ایویں ای بہانے بہانے نال اوس نوں تنگ کرنا ۔ اک بندے دی اپنی زنانی نال لڑائی ہوئی ۔ زنانی عقل مند سی ۔ اوس خاموشی اختیار کر لئی ۔ اوہ جیہڑا کم آکھ دا اوہ چھیتی کر دیندی ۔ بندہ اوس نوں کسے بہانے نال مارنا کٹنا چاہندا سی ۔ زنانی اوس نوں کوئی موقع نہ دتا ۔ اک دن زنانی جدوں آٹا گنھ دی پئی سی ۔ آٹا گنھن لگیاں ہلنا تاں ضرور پیندا اے ۔ مرد آکھیا تو آٹا گنھن ویلے ہل دی کیوں پئی ایں۔ جدوں اوہ ہل دی رہی تے مرد ایتھو ں بہانہ بنا کے اوہنوں ماریا ۔ انج ایتھوں ایہہ گل اکھان بن گئی
آٹے دال دا بھا معلوم ہو جانا : (محاورہ) زندگی دے اتار چڑھا دا پتہ لگ جانا ۔
آٹے دال دی فکر : اوہ حالت جس وچ سستی توں سستی شے خریدن دی وی طاقت نہ ہووے یا اوس دی فکر لگی رھوے ۔
آٹے نال گھن وی پس جاند ا اے (اکھان)
قصور وار نال بے قصور وی رگڑیا جاندا اے
آٹے وچ لون :(محاورہ)بالکل تھوڑا ، کسے گنتی وچ نہ آن والا ۔
آخر چانا:چکنا(محاورہ)بہت ظلم کرنا ایہدے پچھے ایہہ عقیدہ موجود اے جدوں ظلم ودھ جاندا اے ۔ تے ظالم دی اخیر ہو جاندی اے۔
آخری چار شنبہ : صفردے مہینے دا آخری بدھ وار جدوں حضور نبی کریم ﷺ دا آخری وار صحت وچ ہوئے سن۔
آخری خواہش : اگلے وقتاں وچ کسے قتل دے مجرم نوں پھانسی دین توں پہلاں اوس دی آخری خواہش پچھی جاندی سی ۔ تے (سوائے سزائے موت معاف کرن دے اوس دی ہر آخری خواہش پوری کیتی جاندی سی ۔

آدرش (س۔ اذ) آئینہ جس نوں مثال من کے اوہدی نقل کیتی جائے ۔
آدرش واد: فلسفے دے اوہ شاخ جیہڑی سمجھ دی اے جے کائنات دی اصل مادی نہیں ۔
آدر کرتے آدر کرا آدر نوں آدر اے (اکھان)
کسے دی خدمت کریے تے کوئی آپدی کردا اے
آد گرنتھ: دوجیاں نالوں پہلی کتاب ۔ اوہ گرنتھ جس نوں سکھ گرو باوا نانک نے اپنیاں تے ہورناں صوفیاں دیاں بانیاں اکٹھیاں کر کے تیار کیتا سی ۔ باقی گرنتھ بعد وچ لکھے جان کر کے ایس نوں آد گرنتھ آکھیا جاندا اے ۔
آدم بو : آدمی دی بو جس توں اوس دے کدھرے ہون دا پتہ لگدا اے۔ ایہہ آکھنا جے ایتھے آدمی دی بو آ رہی اے ۔
لوک قصیاں وچ جناں ، دیواں دے حوالے نال ایہہ ترکیب ورتوں وچ آوندی اے۔
آدم خور : اوہ بندے یا درندے جو انساناں دا گوشت کھاندے نیں ۔ ایہہ قوم ہر زمانے وچ موجود رہی اے ۔ زیادہ تر افریقہ تے امریکہ دے کجھ حصیاں وچ آباد اے ۔ بھارت دے صوبہ آسام وچ آدم خور ملدے نیں ۔ میکسیکو ، فجی ، تے ہندوستان دے بعض قبیلے انسان نوں دیوی دیوتا تے قربان کر دیندے نیں ۔ بعض لوکاں دا ایہہ یقین اے جے دلیر دشمن دا گوشت کھا لین نال اوہ دلیری کھان والے دے اندر آ جاندی اے ۔ آسٹریلیا دے بعض قبیلے میت نوں دفنان دی بجائے اپنے عزیزاں دا گوشت کھا جاندے نیں ۔ افریقی نیام قبیلے دے لوک رشتہ داراں دیاں لاشاں منڈی وچ ویچ دیندے نیں ۔ لوک خریدکے گوشت کھا لیندے نیں ۔ کمزور شیر وی جیہڑے شکار نہ کر سکن اوہ انسان دا شکار کرن لگ پیندے نیں ۔
آدر تیری چادر نوں ، نوالہ تیرے گہنے نوں
(اکھان)
ظاہری حالت نوں ویکھ کے کسے دی عزت یا قدر کرنا۔اک کھاندے پیندے خاندان دا ٹبر غریب ہو گیا ، اوہدے خاندان تے رشتے دار اوس توں کنی کتراندے جے ایہہ غریب اے ۔ رب دا کرنا ہویا تے اوہناں دے دن پھرے ، اوہ وی امیر ہو گئے ۔ ہن ہر کوئی اوہناں نوں آپدا رشتہ دار بنان لگ پیا۔ اک دن اک وڈے گھر اوہناں دی روٹی پکائی ، گھر دی چودھرانی دا ناں رحیم بی بی سی ، اوس چنگے چنگے کپڑے پائے ، زیور وی پایا تے روٹی کھان لئی چلی گئی ۔ جدوں اوہناں دے سامنے روٹی رکھی گئی تے رحیم بی بی آپدا گہنا لاہ کے روٹی اگے رکھ دتا۔ برکی بھن کے زیور نوں مخاطب کر کے آکھن لگی ” کھاوے بھلیا” میزبان عورت پچھیا رحیم بی بی ! ایہہ کیہ “؟ اوس جواب دتا ، میں تے اوہ ای رحیم بی بی آں ، جیہڑی اج توں کجھ چیر پہلاں غریب ساں ، ایہہ گہنا ای نواں اے جس پاروں میری اینی آدر پئی ہوندی اے ۔ گھر والیاں آکھیا نہیں ، رحیم بی بی ! ایہہ آدر تیری اے ۔ رحیم بی بی غصے نال اٹھ کے آکھن لگی ، ایہہ آکھو ۔
آدم نہ آدم زاد: )اکھان)
جتھے آدم کوئی آدم دی جنس نظر نہ آوے ۔
آدم تے اماں حوا جنت وچ سن اودوں شیطان جنت توں باہر سی ۔ شیطان چاہندا سی جے میں جنت وچ جاواں ۔ جنت دے دروازے اگے مور تے سپ بہندا سی ۔ شیطان نیں سپ نوں آکھیا جے مینوں دروازہ لنگھ کے جنت وچ وڑن دے ۔ سپ آکھیا جدوں مور نہ ھووے یا ستا ہووے اودوں توں آجاویں ۔ اک دن مور ستا سی تے سپ جاگدا سی ۔ شیطان نیں سپ نوں آکھیا ہن مینوں اندر جاون دے ۔سپ آکھیا جے توں میرے منہ ولوں وڑیا جا تے پوشل ولوں نکل جا ۔ انج شیطان جنت وچ وڑ گیا تے حضرت آدم تے اماں حوا نوں کنک دا دانہ کھوا کے جنت وچوں کڈھا دتا ۔ اودوں دا سپ تے مور دا ویر اے ۔

آدمیاں نوں آدمی ملدے نیں ، کھوہاں نوں کھوہ نہیں ملدے(اکھان)
آپسی میل ملاپ نال معاشرہ چل دا اے۔
آدی کیتی دی چھاویں بہنا(اکھان)
آپ دے عمل دا ذمہ داربنن تے آکھ دے نیں۔
آدی مچھی نوں کوئی گندا نہیں آکھ دا (اکھان)
آپدی شے نوں کوئی بھیڑا نہیں آکھدا
آر: لوہے دا نوک دا ر سو آ ، جس نال تروپہ لان لئی چھیک کر دے نیں ۔ پار دا الٹ ارار۔
آرا: لکڑی چیرن دا دندیاں والا لوہے دا آلہ ۔ وڈی آری جس نوں آمنے سامنے دو بندے رل کے چلاندے ۔ یا فیر ا ج کل بجلی نال چلایا جاندا اے ۔
آر آر اتے چپہ چپہ دال ، وچوں چیری ہوئی(بجھارت)
کنک دا دانا
آر پار اکو کار: (اکھان)
دونوں پاسے اکو حال۔ اک عورت نوں اوس دے کھسم ماریا ، اوہ رس کے آپدی دھی ول ٹر پئی ۔ اوس دی دھی نوں وی اس دے کھسم نیں ماریا تے اوہ رس کے ماں ول ٹر پئی ۔ راہ وچ اک ندی سی ۔ اک کنڈھے ماں اپڑی تے دوجے کنڈھے تے دھی ۔ دھی ماں نوں ویکھ کے روئی تے آکھیا نی اماں ! اوتھے بڑی مار ۔ ماں اگوں آکھیا ! نی بچہ ! پار ارار اکو ای کار۔
آرٹ: آرٹ دا لفظ انگریزی زبان توں لیا گیا اے ۔ اوہ فن جو وسیع انسانی تخلیقات نوں آپدے اندر رکھ دا اے ۔ تصویر بنانا ، کپڑے بنانا ، خوشی خطی ، شاعری ، ڈرامہ ، موسیقی فلم ، ادب سب آرٹ وچ شامل اے ۔ ہر اوہ چیز آرٹ دا حصہ اے جس دا مقصد انسانی ذوق دی تسکین اے ۔ مصوری ہر زمانے وچ اک آرٹ رہیا اے ۔ تاریخ دے زمانے توں پہلاں نیم برہنہ ، لوک وی ایس فن وچ دل چسپی رکھ دے سن ۔ اوہناں دا ذوق عورت دے جسم نوں ویکھ کے شروع ہویا ۔ پتھر دے زمانے وچ برتن وی بنائے گئے موسیقی دے ساز شاعری تے داستان گوئی وی آرٹ اے ۔ مصری لوکاں ایہدے وچ آپدا ناں پیدا کیتا ۔ پتھر تراشنا اہناں دا خاص فن سی ۔ یونانیاں نے پتھر تراشی ، شاعری ، مصوری تے موسیقی دے ہر شعبے وچ خاص کم کیتا۔
آرسی (ا۔ذ) شیشہ ، اک زنانہ زیور جس وچ شیشہ لگا ہوندا اے ۔
آرھیاں نوں آرھی مل دے نیں ، کھوہاں نوں کھوہ نہیں مل دے ۔ کم دا آہر کرن والا کم کرن والا لبھ لیندا اے۔ پر کھوہ آپدی تھاں تے ای کھلے رہندے نیں ، لوڑ مند کھوہ کول جاندے نیں ۔
آری: نوں اک پاسے دندے ہوندے نیں تے دنیا نوں دو پاسے (اکھان)
دنیا نوں ، خوش رکھنا اوکھا اے ، ایہہ آری نالوں وی ودھ کٹن والی اے
آڑو: گرمیاں دے دناں دا اک پھل ۔ اس دے اندر خرمانی دی گٹک نالوں وڈی گٹک ہوندی اے ، تے دوالے سرخ گودا ۔ ایس درخت دا قد عام درختاں جیڈا ہوندا اے ۔ تے پتے لمبوترے ہوندے نیں ۔ آڑو اس پھل نوں ، ایرانی زبان وچ شفتالو آکھدے نیں ۔ گول تے امرود دی شکل دا ہوندا اے ۔ درخت اتے گلابی پھل لگدے نیں ۔ چین ، ایشیا یورپ ، امریکا تے پاکستان کاشت لئی مشہور نیں ۔ لذیذ ذائقے دار پھل اے۔ ذیا بیطس دے مرض وچ مفید ہوندا اے ۔ بہت ساریاں دوائیاں وچ استعمال ہوندا اے ۔
آڑھت (ث)گاہک تے چیز دے مالک وچکار وچولا بن کے سودا کرن کران دی کمیشن، دلالی ۔
آزاد نظم : آزاد نظم وچ قافیے ، بحر تے ہئیت دی قید توں ہٹ کے صرف مضمون دا خیال رکھیا جاندا اے ۔ شاعر مضمون دا تسلسل قائم رکھن لئی قافیے ، ردیف تے بحر دی پابندی توں آزاد ہو کے کوئی وڈا تے کوئی نکا مصرعہ لکھ سکدا اے ۔ آزاد نظم وچ انج تے کوئی بحر نہیں ہوندی پر ہر مصرعے وچ کسے نہ کسے عروضی رکن دی پابندی ضروری کیتی جاندی اے ۔ ایہہ رکن صرف سطر وچ اک واری تے کسے وچ دو واری تے کسے وچ اٹھ واری آسکدا اے۔ ایس نظم وچ جے شاعر نثری ٹوٹے وی لا دیوے تے پھیر اوہ ایس پابندی نوں وی چھڈ جاندا اے ۔

تعلیم لاہور توں حاصل کیتی ۔ سعودی عر ب وچ تیل دی کمپنی وچ نوکری کیتی ۔ ایم اے نفسیات سعودی عرب توں کیتا۔ فلسفہ ، تاریخ ، شاعری ، تصوف تے ڈرامہ لکھن وچ دل چسپی رہی ۔ پنجابی تحقیقاتی مرکز دے صدر وی رہے ۔ ماہ نامہ حکایت نال وابستہ رہے ۔ روحانی علاج کیتا ۔ بہت ساری فلمی کہانیاں لکھیاں ۔ لاہور وچ 1995 نوں وفات پائی ۔
آشیاں/آشیانہ (ف ۔ذ) رہن دی تھاں آھلنا ، بسیرا، ککھاں دا بنایا ہوا پنچھیاں دا ٹکانا۔
آصف خاں : پنجابی زبان تے ادب دے ادیب تے شاعر 1929 وچ لاہور وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد عبداللہ خاں سی ۔ بی اے توں بعد سرکاری ملازمت کیتی ۔ 1956 وچ ایم اے کرن مگروں پنجابی زبان دی خدمت شروع کیتی ۔ پنجابی مجلس دے سیکرٹری بنے ۔ 1960 وچ “پنجابی ادب ” رسالہ کڈھیا۔ کئی زباناں جان دے سن ۔ ” اردو دائرہ الاسلام” وچ پنجابی زبان بارے مضمون لکھے ۔ اورینٹل کالج وچ پڑھایا ۔ ریڈیو دے کئی پروگراماں وچ حصہ لیا۔ اوہناں دیاں کتاباں وچ اجوکی کہانی ، چونویں کوتا ، جنگ ہند ، پنجابی پشتو ادب توں علاوہ کئی ہور وی کتاباں شامل نیں ۔
آغا (ت ۔ ذ) ترکی زبان دا اک وڈیا نا لفظ جویں ساڈیچودھری ملک وغیرہ نیں۔ آقا وی ایسے دا ای اک روپ اے ۔ بعض دا خیال اے جے آغا زنانیاں واسطے تے کھسریاں واسطے اے ، تے آقا مرداں واسطے ، پر ساڈے پنجاب وچ ایہہ لفظ مرداں واسطے ای ورتیا جاندا اے۔
آغا اشرف : 1914 وچ لاہور وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں آغا ارشد حسین سی ، جیہڑے دانشور تے نقاد سن ۔ منٹو ، امیتاز علی تاج تے شوکت تھانوی دے ہم عصر سن ۔ کئی کتاباں لکھیاں ۔ ملکی ونڈ توں پہلاں فلماں وچ وی کم کیتا۔ فلم ، ریڈیو تے TVلئی وی لکھیا۔ بالاں لئی بہت ساریاں کتاباں لکھیاں ۔ اسلامی کانفرنس دی کہانی لکھن تے انعام ملیا۔ آخری عمر غربت وچ گزری ۔ لاہور وچ 1996 نوں وفات پائی ۔
آفریں (ف ۔ ث) فارسی دا دعائیہ لفظ اے ۔ جے رب تینوں زندہ رکھے ۔ کسے دے کم توں خوش ہو کے آکھیا جاندا اے ۔ جویں پنجابی وچ “جیوندا رہ “طنز دے طور تے وی ورتیا جاندا اے ۔ جدوں کوئی مندا کم کر ے تے آکھیا جاندا اے ۔ آفرین اے تیرے جمن والے تے ۔
آفاقی قدراں :اوہ قدراں جنہاں نوں پوری دنیا تے منیا جاندا اے ۔ توحید ، انبیا/ رسل داتصور ، دیانت ، سچائی ، صفائی /پاکیزگی ، رحم ، ایثار ، صبر ، حق گوئی ، آزادی ، (حریت) ، محنت ، وفا داری ، بنیادی انسانی حقوق
آقا باقا :(لوک کھیڈ)گلی مٹی دا اک پیالی ورگا کھڈاونا بنا کے اوس نوں سجے ہتھ دیاں انگلیاں تے رکھ کے زمین تے مار دے نیں اوہ ٹھاہ کر کے وچوں پاٹ جاندا اے ۔ ایس نوں وی آقا باقا آکھیا جاندا اے ۔ بے عقل ،بے ڈول جہیا، کھیتاں وچ چڑیاں لالیاں اڈان والا کھلوایا ہویا ڈھانچہ ۔
آکاس دیوا (اکاس دیوا)اوہ دیوے جیہڑے ہندو کتیں (مہینے) وچ اچے اچے وانساں اتے لٹکا دیندے نیں تاں جے اوس (اگلے )جہان وچ وی چانن ہووے ۔
آکاش ویل (امبر ول)اک موٹے دھاگے ورگی بے جڑ پتری ویل (ول) جیہڑی دوجے درختاں تے ودھ دی رہندی اے تے اوہناں دا وادھا روک دیندی اے ۔ امربیل ۔
آکھاں دھی نوں تے سمجھاواں نونہہ نوں ۔ (اکھان)
کسے نوں کوئی گل سمجھاون لئی مخاطب کر کے آکھن تے بولیا جاندا اے ۔
آکھیا جاندا اے جے کئی واری کئی شیواں دی جان کسے دوجی شے وچ ہوندی اے ۔ جویں کسے دیو دی جان طوطے یا درخت وچ ہوندی اے
(لوک عقیدہ)
آکھو چھورو ونجھلی ، ونجھلی دیاں چھاٹاں لمیاں ، مینہ آیا تے کنکاں جمیاں ، کنکاں مڈھ بٹیرے ، دو سادھوے دے دو میرے ، آجا سادھو گھاہ نوں۔

دادے والے راہ نوں ، جتھے دادا ماریا، اوتھے پکا محل اساریا ، پکے محل مڈھ بلونگڑے ، بلونگڑیاں رِنھی تاوڑی ، جیوے ساڈی ماوڑی ، ماوڑی پیریں رتی جتی ، جیوے تہاڈی کولاں کتی ، کولاں کتی جائے گلورے ، پا نی ایں تے پا ، کالی کتی نوں وی پا ، کالی کتی دیوے دعائیں ، تیریاں جیون مجھیں گائیں، مجھیں گائیں دے گل کھبڑ ، تیرا جیوے سارا ٹبر ، سارے ٹبر دی کمائی ، سانوں بھر پڑوپی پائی ، سانوں آئی رائی رائی ،
آگا بہاونا (ویاہ دی رسم) منڈے دے ویاہ توں تن چار دن پہلاں زنانیاں نوں سدا گھل کے رات ویلے بلایا جاند ااے ۔ تے زنانیاں رل مل کے گیت گاندیاں نیں ، تے واپسی جان ویلے گڑ پتاسے یا کوئی مٹھی شے آئیاں زنانیاں نوں دتی جاندی اے۔
آگا شیر دا تے پیچھا گدڑ دا(اکھان)
ویکھن نوں دلیر ، پر اندروں ڈر پوک۔
آ گوانڈھن ، لڑیے (اکھان)
دھگانے لڑائی کرن ولاے بارے آکھ دے نیں ۔
آلا (اذ) کندھ وچ کڈھیا ہویا کھڈا ۔ بڈھے یا بچے دا دنداں توں خالی منہ۔
آلا دے نوا لا کھاون نوں :(اکھان)
اجہے بندے بارے آکھیا جاندا اے جیہڑا آپدی عادت ہر حال وچ پوری کردا اے ۔ اک بادشاہ اک سوہنی فقیرنی نال نکاح کر کے اوہنوں آپدی رانی بنا لیا ، تے اپنے محل وچ لے آیا ۔ پہلاں جدوں اوہ فقیرنی سی تے پاٹے پرانے کپڑے پاندی سی ، ہن اوہ سوہنیاں پوشکاں پان لگ گئی ۔ منگے پِنے ٹکڑیاں دی تھاں ہن اوہدے لئی ودھیا تے چنگے پکوان تیار ہوندے ، جدوں نوکرانیاں اوہنوں روٹی لیا کے دیندیاں تے اوہ اوہناں کولوں روٹی لے لیندی تے اوہناں دی چلے جان مگروں اندروں دروازے بند کر لیندی ، اپنا صاف ستھرا لباس لاہ کے فقیر ی لباس پا لیندی ۔ فیر کندھ دے آلیاں وچ تھوڑی تھوڑی روٹی رکھ دیندی ۔ فیر ہر آلے کول واری واری جا کے صدا لاندی ” آلادے نوالا کھاون نوں “۔ انج آکھ کے اک آلے وچوں روٹی دی برکی توڑ کے کھا لیندے فیر دوجے آلے کول جا کے آواز لا ندی تے برکی توڑ کے کھا لیندی تے آپدے منگن دی عادت پوری کردی ۔ جدوں بادشاہ نوں پتہ لگا تے اوس اوہدی ایس کمینی عادت پاروں اوس نوں طلاق دے دتی ۔
آلاں تے سمندا : (لوک داستان)آلاں زنانی دا ناں تے سمندا ، بندے دا ناں سی ۔ اہناں دا زمانہ 1900 دے نیڑے دا سی ۔ اہناں دے عشق بارے بوہت گھٹ معلومات حاصل ہویا ں نیں ۔ ماسٹر خلیل صاحب (مرحوم) راقم دے پرائمری دے استاد موضع کوٹ لالیاں والا تحصیل دیپال پور ہوراں دا آکھن سی ۔ “میرے والد دا دسنا اے جے سمندا نے بنگہ حیات توں پاک پتن تائیں جرنیلی سٹرکی (شیر شاہ سوری دی بنائی ہوئی ) دے نال نال لگے درختاں دے نال لیراں بنھ دتیاں سن تے آکھدا سی جے ایہہ آلاں دیاں پراندیاں نیں ۔ اوہ آلاں دے ددھ ر ڑکن دی نقل وی لاہندا ہوندا سی جے آلاں انج ددھ رڑک دی سی ۔ سمندا دا مزار پاک پتن توں بنگہ حیات والی سٹرک تے 8 میل دے فاصلے تے سڑک کنارے قبرستان موضع “واں” وچ اے ۔
آل رسول ﷺ : حضرت فاطمتہ الزہرا جنہاں توں حضور ﷺ دی نسل چلی اے ۔ اہناں نوں آل نبی ﷺ وی آکھیا جاند ا اے ۔
آلو : اک سبزی جیہڑی زمین دے اندر پیدا ہوندی اے ۔ ایس دے پتے چوڑے تے چٹے پھل ہوندے نیں ۔ تے شکل آلوبخارے ورگی ہوندی اے ۔ آلو بہترین غذا اے ۔

بر صیغر وچ آلو دی کاشت سترھویں صدی عیسوی وچ ہوئی ۔ صوبہ سرحد ، سندھ تے پنجاب ایس دی کاشت لئی مشہور نیں ۔ دنیا وچ آلو دیاں ست سو قسماں نیں ۔
آلو بخارا : گرمیاں دے موسم دا اک پھل جیہڑا مزیدار ہوندا اے۔ سکا یا ابال کے وی کئی بیماریاں وچ ورتیا جاندا اے ۔
آلوچہ : اک درخت تے اوہدا پھل ۔ چٹے پھل لگدے نیں ۔ پھل خوش ذائقہ ہوندا اے ۔ یوریشیا تے پاکستان وچ ایہدی کاشت ہوندی اے ۔ آلو بخارا وی ایہدی قسم منی جاندی اے ۔
آلی بھولی ست پت ، ٹونے ہاری بھس : (اکھان)
سدھی سادی عورت نوں اللہ ست پتر وی دے دیندا اے پر ٹونے تے جادو کرن والی دے سر بدنامی تے خاک پیندی اے۔
آمد تے آورد بارے مولانا الطاف حسین حالی انج لکھ دے نیں۔ ” اکثر لوگوں کی یہ رائے ہے کہ جو شعر شاعر کے زبان یا قلم سے فورا بے ساختہ ٹپک پڑتا ہے ۔ وہ اس شعر سے زیادہ لطیف اور بامزہ ہوتا ہے ۔ جو بہت دیر میں غور فکر کے بعد مرتب کیا گیا ہو۔ پہلی صورت کا نام انہوں نے آمد رکھا اور دوسری کا آوردآمد تے آورد دا مسئلہ بڑا پرانا تے الجھیا ہویا اے ۔ مولانا حالی ہوراں ایس دی ہور چنگی تفصیل انج دسی اے ۔ ” کئی خاص حالتاں توں سوا ہمیشہ اوہ شعر بوہتا لطیف ، بوھتا مزے والا ، سنجیدہ تے اثر کرن والا ہووے گا۔ جیہڑا بوہتے سوچ و چار توں بعد ترتیب دتا گیا ہووے شعر وچ دو چیزاں ہوندیاں نیں ۔ اک خیال تے دوجے لفظ ۔ خیال تاں ہو سکدا اے جے شاعر دے ذہن وچ چِھیتی ترتیب پا جاوے پر ایہدے لئی چنگے تے بھلے لفظاں دی تلاش وچ دیر لگدی اے ۔ایہہ ہوسکدا اے جے کوئی مستری مکان دا سوہنا تے انوکھا نقشہ چھیتی ذہن وچ بنا لو ے پر ایہہ نہیں ہو سکتا ہے اوہ اکھ جھپکن وچ مکان وی بنا لوے ۔
اک انگریز مفکرپال ولیری’ انج لکھ دا اے
تہاڈا جذبہ بھاویں کناں شدید ہووے ۔ تہاڈے اظہار دا طریقہ (تقاضہ)کناں زبردست ہووے تہانوں لفظاں نال کشتی (گھول) کرنا ای پوے دی ” پر کئی شعر ویکھ کے اندازہ نہیں ہوندا جے شاعر لفظاں نال کشتی (گھول) کیتی ۔
” اعلی (درجے دے )کلام وچ کئی واری اینی روانی ، ہمواری تے بے تکلفی ہوندی اے ۔ جے پڑھن والا ایہہ سمجھ لیندا اے جے ایہہ سب آمد دا نتیجہ اے۔ مطلب ایہہ جے ایہہ کسے خارجی قوت نیں شاعر نوں آپ دا آلہ کار بنا کے اوس توں شعر اکھوایا اے ایہدا ناں عام زبان وچ “وجدان، الہام ، القا آمد وغیرہ اے ایس عقیدے دی اک انتہائی صورت ایہہ اے جے کئی واری شاعر آپدے کلام توں آپ وی واقف نہیں ہوندا۔ شاعرنوں الہام جاوے تے اوہ شاعر کولوں کسے اجہی زبان وچ شاعری کروادیویجس دا اوہ واقف نہ ہووے ۔
آم( امب)گرمیاں دا اک مشہور پھل تے اوہدا درخت ۔
آملہ : اک وڈے قد دا درخت اوس دا پھل ، پھل گول ہلکے رنگ دا ہوندا اے ۔
آملے تے مولیاں دا ڈکار بعد وچ آندا اے (اکھان)
بھیڑے کم نوں چنگا سمجھ کے کرن دا نتیجہ بعد وچ سامنے آندا اے
آمنہ : نبی پاک ﷺ دی والدہ محترمہ ۔ آپ دا تعلق قریش دے خاندان نال سی ۔ آپ دے والد وہب یثرب وچ آباد ہو گئے ۔ حضرت عبدالمطلب نے اپنے بیٹے حضرت عبداللہ دی شادی حضرت آمنہ نال کر دتی ۔ شام دے سفر توں واپسی تے حضرت عبداللہ دا انتقال ہو یا ۔ کجھ چر مگروں نبی پاک ﷺ دی پیدائش ہوئی ۔ چھ سال دی عمر وچ حضرت آمنہ حضور ﷺ نوں نال لے کے یثرب چلی گئی ۔ واپس آندیاں مقام ابوا تے آ پ ﷺ دی والدہ دا انتقال ہو گیا ۔ 577 وچ اوتھے ای دفن ہوئیاں ۔
آمھ سامھ : بچے کھیڈ دے ہوئے اک ساتھی دی کوئی چیز اپنے کسے دوجے ساتھی نوں پکڑاندے تے آکھدے نیں ” تیری میری آمھ سامھ ” مطلب ایہہ پئی ایہہ چیز ہن تیرے سپرد اے ۔ میں تیرے کولوں لینی اے، توں کسے ہور نوں نہیں دینی ۔
آندا بھلا نہ جاندا بھلا (اکھان)
جس دے آون تے جاون تے نقصان دہ ہووے
آن پرائیاں جائیاں ، وچھوڑن سکے بھائیاں (اکھان)
پرائیاں نونہاں (بھر جائیاں)گھر وچ آ کے سکے بھیناں بھراواں نوں نکھیڑ دیندیاں نیں ۔
آندرا ں قل ھو اللہ پڑھن لگ پئیاں(اکھان)
بہت بھکھ لگ جان تے آکھ دے نیں ۔

آنی بھنیاں لڑیے :(اکھان)
دھگانے لڑائی کرن والی بارے آکھ دے نیں ۔
آندے دا منہ ویکھنے آں تے جاندے دی کنڈ (اکھان)
بے چینی نال انتظار کرن تے آکھ دے نیں
آندراں وچ لو لگ پینا (محاورہ)
کسے سوادی شے دی آس تے بھکھ دی چمک ودھ جانا ۔
آنڈا کدھرے تے کڑ کڑ کدھرے(اکھان)
لڑائی دی تھاں ہور پر لڑائی دا ذکر کسے ہور تھاں تے ہور رہیا اے ۔
آنڈیدیون گھوگیاں تے بچے کھاون کاں(اکھان)
تکلیف کوئی اٹھاوے تے فائدہ کوئی لوے
آنول: گوشت پوست دے اوہ لوتھڑے جیہڑے بچے دی پیدائش توں بعد ماں دے پیٹ وچوں باہر آندے نیں ۔ ایہہ گندا تے بد بو دار مواد ہوندا اے ۔ جے ایہہ پیٹ وچوں باہر نہ آوے تے ماں دے بیمار یا مر جان دا خطرہ ہوندا اے ۔
آنہ : روپیے دا سولہواں حصہ : اعشاری نظام توں پہلاں روپے دی ونڈ وچ اھدا ناں بولدا سی ۔ تے ا یہہ آپ چار پیسے دا ہوندا سی۔ اکھ دا ڈیلا
آنے دی گھوڑی تے نوں پائیاں دانا(اکھان)
کسے شے تے بوہتا خرچہ ہووے تے آکھ دے نیں ۔
آوا گون : بار بار جنم لینا ۔ ہندوآں دا فلسفہ اے جے مرن توں بعد روح آپدے اعمال دے مطابق بار بار جنم لیندی اے ۔ جے کر چنگے کم کیتے ہون تے انسان دی جون وچ تے جے کر بھیڑے کم کیتے ہون تاں انسان توں گھٹ درجے دے جانوراں دی جون وچ انسان جنم لیندا اے ۔ جے انسان پاک صاف تے نفس کشی کر لوے تاں اوہ آواگان دے چکر وچوں نکل جاند ااے ۔ ایس نوں مکتی یا نجات وی آکھیا جاندااے ۔
آون جاون (لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ دو کپتان بن دے نیں ایہہ وڈے بالاں دی کھیڈ اے ۔ جیہڑی چاننی رات وچ کھیڈی جاندی اے ۔ ایس وچ ہر بال آپدی عمر تے قد دا ہانی نال لے کے آپو اپنے ناں رکھدے نیں ۔ جیویں اک آپدا ناں تیسہ تے دوجا آری رکھ کے دونواں کپتاناں کول آ کے انج آکھدے نیں ۔ اوہ پئی جاندی لاری ، اوہندے وچ بیٹھا پٹواری ، اوہندی دھو سوار کے ماری ، کوئی لوے تیسہ تے کوئی لوے آری ۔، کپتاناں وچوں اک کپتان آکھدا اے ۔ تیسہ ،جس بال دا ناں تیسہ ہووے اوہ اوہدے ول چلا جاندا اے ۔ انج ای دوجے بالاں دی جوڑی آ کے آکھدی اے ۔
اوہ پیا جاندا کھبا ، اوہدے کول اے وڈا ڈبہ ، کوئی ل ماما ، کوئی لو ابادوجا کپتان منگ دا اے ” ماما” جس دا ناں ماما ہووے اوہ کھڈاری اوہدے کول کھلو جاند ااے ۔ انج دونویں کپتان کھڈاری ونڈ لیندے نیں ۔ دونویں کپتان آپو اپنے کھڈاریاں نوں نال لے کے تھوڑا دور کندھ یا کوٹھے دے اوہلے چلے جاندے نیں ۔ آپو اپنے کھڈاریاں نوں دوجی ٹیم دے کھڈاریاں نال لائن وچ بہا دیندے نیں ۔ پہلی ٹیم دا کپتان اچی آواز نال سد مار کے آکھدا اے ۔ ” بیلی اوہ بیلی ” دوجی ٹیم دے ” جی او بیلی ” پہلی ٹیم دا کھڈاری تیرا بیلی، اوہ ( دوجی ٹیم دا کھڈاری ) جواب وچ آپدے ساتھی دا ناں لے کے آکھدا اے ، فلانا ۔جے اوس دسیناں والا کھڈاری تریجے نمبر تے بیٹھا ہووے تے پہلی ٹیم دا کپتان آکھدا اے جے دو توں پچھے (مطلب ایہہ جے تریجے نمبر تے ) دوجی ٹیم دا کھڈاری آپدی تھاں چھڈ کے تریجے نمبر تے بہہ جاندا اے ۔ انج فیر پہلی ٹیم دا کپتان آواز دے کے پچھ دا اے” بیلی اوہ بیلی” دوجی ٹیم دا کھڈاری “جی اوہ بیلی ، تیرا بیلی ” ( ناں لے کے فلانا ، ویکھ کے دسے گا اوس دا بیلی دوجے نمبر تے بیٹھا اے ۔ تے آکھے گا اک توں پچھے گا۔ انج کپتان واری واری ” بیلی اوہ بیلی ” ” جی اوہ بیلی” کر کے بولدا تے پچھ دا رھوے گا ۔ جدوں پہلی ٹیم دا کپتان پچھے گا جے تیرا بیلی تے اگوں آواز آوے سب توں آگے ۔ (پہلی ٹیم دے کھڈاریاں وچوں سب توں اگے ہووے تے پہلی ٹیم دا کپتان ) آواز دے کے (دوجی ٹیم دے کھڈاریاں نوں ) آکھدا اے ، ” چڑھ تے وجو” اوہ اوتھوں دوڑ کے آندلے نیں ۔ تے آپو اپنے ساتھی دی کنڈ اتے چڑھ جاندے نیں اوہ کنڈ تے بہا کے اوہناں دی تھاں تے چھڈ کے آندے نیں ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔
آوا : مٹی دے بھانڈے اٹاں پکان دی اوہ تھاں جتھے کوڑے دے سیک تے اٹاں پکائیاں جاندیاں نیں
آوا گو ن :ویکھ تناسخ
آوا گون (اوا گون)ذ آون جاون ، ہندوواں دے عقیدے مطابق انسان ایس دنیا تے جوناں بدل بدل کے اپنے عملاں مطابق آوندا جاندا ر ہندا اے ۔

آون بھر کے وسن ڈر کے (اکھان)
بغیر جہیز توں آن والی نونہہ مزے نال وس دیاں نیں ، جدوں کہ زیادہ جہیز لیان والیاں ڈر تے رہندیاں نیں ۔
آون ننگیاں وسن چنگیاں (اکھان)
جیہڑیاں عورتاں جہیز نہ لیان اوہ آپدے گھر بنا کے رہندیاں نیں۔
آون کونجاں جاون کونجاں وچ ندی دے نہاون کونجاں ۔ (بجھارت)کھوہ دیاں ٹنڈاں
آوی :چھو ٹا آوا جتھے مٹی دے بھانڈے پکائے جاندے نیں ۔
آوی داوی :(لوک کھیڈ) ایہہ نکے بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ گھٹو گھٹ دو یا دو توں ودھ کھڈاری حصہ لیندے نیں ۔ ایہہ کھیڈ عام طور تے شاموں پچھے ہنیرے ویلے کھیڈی جاند ی اے ۔ ایہدے وچ اک داوی (مخصوص تھاں ) مِتھ لئی جاندی اے ۔ بال آپو آپ لک جاندے نیں ،جس سر واری ہووے اوہ سب نوں لبھن دا چارا کردا اے ۔ سارے لکے بال اوس دے لبھن یا ہتھ لان توں پہلاں دوڑ کے دادی (نوں) ہتھ لاندے نیں تے فیر دوجی واری بال لک دے نیں تے لبھن والا لبھ دا اے ۔ جے کر لبھن والا داوی نوں ہتھ لان توں پہلاں کسے ساتھی نوں ہتھ لا لوے تے اوہدے سر واری آ جاندی اے ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔
آ بیٹھو سجنوں گھر بار ساڈا کھا پیو اپنا گن گا اساڈا (اکھان)
زبانی جمع خرچ کرنا ، مہمان نوں گلاں نال ای ٹرکاونا۔
آ نی سہیلیو کپاہ چگن چلیے (لوک کھیڈ)
ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔کجھ کڑیاں رل کے کپاہ چگن لئی ٹر دیاں نیں تے اک کڑی آکھدی اے ۔ ” آونی سہیلیو کپا ہ چگن چلیے ” اگے بیٹھا گدڑ پشاں مٹر چلیے ” دوجا جملہ آکھن توں پہلاں اوہ جھاکا کھا کے اکو واری پشاں ہٹ دیاں نیں ، جویں سچ مچ گدڑ بیٹھا ہووے۔
آھلنے وچوں ڈگیا بوٹ (بچہ) فیر آھلنے وچ نہیں بہندا(اکھان)
کوئی بندہ آزادی ویکھ لوے تے فیر قید قبول نہیں کردا۔
آئس برگ : آئس برگ برف دے بہت وڈے تودے نوں آکھدے نیں جیہڑ ا کسے گلیشئر نالوں ٹٹ کے وکھ ہو جاوے ۔ ایہہ سمندر وچ بحری جہازاں لئی خطرہ ہوندے نیں ۔ ہندوستان دے آخری وائسرائے لارڈ مانٹ بیٹن نے قائد اعظم محمد علی جناح دی برد باری تے تحمل مزاجی توں بہت زیادہ متاثر ہو کے اوہناں نوں آئیس برگ دا خطاب دتا سی ۔
آئن سٹائن ، ایلبرٹ : امریکہ دا ماہر طبعیات تے سائنس دان 1879 وچ جرمنی وچ پیدا ہویا ۔ 1905 وچ پی ایچ ڈی دی ڈگری حاصل کیتی ۔ اوس اضافیت دا نظریہ پیش کیتا ۔ جس دے مطابق روشنی ہر پاسے برابر رفتار نال سفر کردی اے ۔ کوئی اک نقطہ حرکت دا صفر نہیں ہوندا۔ کیوں جے حرکت دا انحصار ویکھن والے تے اے 1921 وچ طبعیات دا نوبل انعام ملیا ۔ امریکہ وچ جوہری توانائی تے کم دا آغاز آئن سٹائن نے ای کیتا سی
آئین (ف۔ذ) دستور ، رسم و رواج ، قومی کرنیاں نہ کرنیاں دا اوہ مجموعہ جنہاں دی پابندی ضروری ہوندی اے ۔
آئل پینٹنگ: اوہ پینٹنگ جس وچ تار پین یا مٹی دا تیل استعمال کیتا جاوے ۔ ایہہ مشکل کم اے پر واٹر کلر دی نسبت آسان اے ۔ تے ایہہ پینٹنگ دیر پا اے ایہہ پینٹنگ کینوس یا ہارڈ بورڈ تے کیتی جاندی اے ۔ ایہہ پینٹنگ خاصی مہنگی وکدی اے ۔
آئی بسنت تے پالا اڑنت(اکھان)
بسنت دے موقعے تے پالا مک جاندا اے۔

جس کڑی دے لک نوں بنھیا ہوندا اے ۔ اوہ گھم دی تے نالے آکھ دی اے ۔ ” ابا جی میں اڈی جاندی” اوسدے کپڑیاں دے پلو آں نوں پھڑن والیاں کڑیاں آکھ دیاں نیں ۔ ” شاوا نی بھنیر یے ” انج تنوں کڑیاں گھم دیاں تے آکھ دیاں نیں ۔ ” ابا جی میں اڈی جاندی” کڑیاں گھم دیاں رہندیاں نیں تے چکر آن نال اک اک کر کے ڈگ پیندیاں نیں ۔ جیہڑی کڑی نہ ڈگے اوہ جت جاندی اے۔
اباسی : منہ کھول کے اندر دی ہوا باہر کڈھنا ۔ عام ساہ لین توں ایہہ ایس کر کے وکھری ہوندی اے ۔ جے ایہہ نیندر یا تھکاوٹ دی نشانی ہوندی اے ۔بے اچیچی ۔
ابجد(تہجی حروف) ابجد اب۔ ج۔ د۔ مرکب اے ۔ ایس دا مطلب کسے زبان دے مڈھلے حرف نیں جنہاں توں زبان سکھن دا آغاز ہوندا اے ۔ شروع وچ جدوں کسے زبان دی تحریر دا رواج نہیں سی ۔ تصویراں دی مدد نال آپدی گل سمجھائی جاندی سی ۔ بعد وچ اہناں تصویراں دی تھاں حرف بنائے گئے ۔ فونیقی قوم سب توں پہلاں ابجد بنائے۔ بعد وچ چین تے جاپان توں علاوہ ساری دنیا نے تہجی حرفاں نوں اختیار کیتا۔ الفا بیٹ لاطینی زبان دے لفظ نیں ۔ عربی تہجی حرف وی فو نیقی دی اک شکل اے فونیقی قوم سامی نلس نال تعلق رکھ دی سی ۔
ابجد تہجی حرفاں دی ہندسی قیمت ۔ ایہہ عددی قیمت اردو، فارسی تے عربی وچ مقرر اے ۔ حروف تہجی نوں ابجد ، ہوز، حطی ، کلِمن ، سعفس ، قرِشت ، ثخذ تے ضظِغ وچ سما دتا گیا اے اردو وچ کجھ متعلقہ حرف اہناں دے نال لگویں ای سمجھے جاندے نیں۔ جویں ک ہے ، گ نہیں۔ جیہڑے عد د ک دے نیں اوہ ای گ دے نیں۔ ابجد ، ہوز ، حطی وچ دس حرف نیں۔ ہر حرف دی قیمت پہلے حرف توں دس ودھ جاندی اے ۔ کلِمن تے سعفص دی قیمت 20 توں 90 تک اے “ضظِغ” اہناں وچ ہر حرف دی قیمت اپنے پہلے نالوں دس زیادہ ہو جاندی اے ۔ قرِشت ، ثخذ ، تے ضظِغ دی قیمت اک سو توں لے کے اک ہزار تک اے ۔
ناواں دے حرفا ں دے عدد جمع کرن نال سن پیدائش نکل آندا اے ۔ کئی حرفاں دے عدد خارج کیتے یا ودھائے جاندے نیں تاں تاریخ بن دی اے اہنوں تاریخ آکھیا جاندا اے ۔
ابجد (ع ۔ اسم مذکر)الف ۔ ب ۔ ت حروف تہجی : ابجدین دو نیں ۔ اک ابجد حضرت آدم دی ترتیب دتی ہوئی تے دوجی حضر ت ادریس دی ، اج کل جیہڑی ابجد جاری اے اوہ حضرت ادریس دی اے ۔ اوہناں نیں اوسے ابجد نوں ترتبب دے کے اٹھ با معنی کلمے بنائے تے اوہناں دا ناں ابجد ادریس رکھیا ۔ ایس ابجد وچ عربی دے سارے حرف آ گئے نیں ۔ جے کر اوہناں نوں الگ الگ کر کے ترتیب دتا جاوے تے پوری الف ب ت بن جاوے ، اھناں حرفاں دے اعداد وی مقرر نیں ۔ اھناں نوں حساب جمل آکھ دے نیں ۔ اوہناں دی یادداشت عربی ، فارسی ، اردو دیاں تاریخاں ، تعمیر دے سن ، ناواں دیاں تاریخاں ، معمے وچ مدد مل دی اے ۔ کئی لوک آپدے بچیاں دے ناں ایس ای قاعدے دے مطابق رکھ دے نیں ۔ جس توں اوھناں دی تاریخ پیدائش دا سن نکلدا ہووے ۔ ابجد ادریس دے اٹھ کلمے ایہہ نیں ۔ ( ابجد ، ھوز ، حطمی ، کلمن ، سعفص ، قرشت ، ثخذ ، ضظع)
ابدال ((ع ۔ ذ)ابدال ولیاں دا پنجواں درجہ ، ابدال لکے ولی ہوندے نیں ۔ جیہڑے دنیا دے انتظام تے لگے ہوندے نیں ۔ بارش دا ہونا تے آسمانی تے زمینی آفتاں توں بچا اہناں دی وجہ توں ہوند ااے ۔ ولیاں دے درجے انج نیں ۔ پہلا درجہ قطب ، دوجا معاون ، تیجا اوتار تے چوتھا افراد اے ۔
ابدالی :افغانستان دا اک بادشاہ جس دا ناں احمد شاہ سی تے ال ابدالی سی ۔ سکھاں تے مرھٹیاں نال اوس جنگاں کیتیاں تے انج ای مغلاں نال وی اوس جنگاں لڑیاں ۔
ابدھوت: ہندو فقیراں دا اک فرقہ ، ہندو فقیراں دا اک گروہ جیہڑا واجب الود توں سوا کسے دوسرے نوں نہیں من دا ۔ تے نہ ای خاص قاعدہ / طریقہ نال اللہ دی عبادت کردا اے ۔
ابٹن : وٹنا ۔ جلد نوں نرم تے ملائم بنان لئی ہلدی ، چنن دا بورا ، ویسن ، خوشبو ، نبو یا مالٹے دا چھلکا وغیرہ پیس کے ،پانی وچ ملا کے چہرے تے ملیا جاندا اے ۔ تاں جے رنگ گورا ہووے ۔ عام طور تے کڑی (دلہن)نوں ویاہ توں اٹھ دہ دن پہلاں ملیا جاندا اے ۔
ابٹن کھیڈنا : جس طرح ہندوواں وچ ہولی کھیڈن دی رسم اے۔

ایسے طرح مسلماناں وچ جدوں کسے دی شادی ہوندی اے تے مائیاں بہن دے دن توں شادی تیکر قریب دے رشتہ دار اک دوجے نوں ا بٹن مل دے نیں۔
ابھا (ذ) اوہ تھاں یا پاسا جتھوں سورج نکل دااے ، چڑھدا ۔ مشرق ۔
ابھڑواہ : اچانک ستیاں ہویاں اچن چیت جاگ کے اٹھ بہنا
ابہام (ع۔ذ) چھپا ولا کے گل کرنی ، بھلیکھا پینا یا پانا ، صوفیاں دی اصطلاح اندر ربی وصال دی راہ وچ بھلیکھے پینا ۔ ادب وچ ابہام توں مراد ایس طراح دے لفظ ورتنا اے جیہڑے الٹ معنی رکھدے ہون تے انج سنن پڑھن والے نوں بھلیکھے وچ پا دین ۔
ابو تراب : مٹی دا باپ ، مراد حضرت علی نیں جنہاں دے پنڈے توں اک دن رسول اللہ ﷺ نے مسجد وچ مٹی نال بھریا ویکھ کے آکھیا سی تے فیر اوہناں دا ناں اہ مشہور ہو گیا ۔
ابوا الہول :پتھر دا اک مجسمہ جس نوں مصریاں پرانے زمانے وچ بنایا سی ۔ اوس دا سر انسان دا تے دھڑ شیر دا سی ۔ ایہہ اجے وی موجود اے تے ایدا قد 7 میٹر اے ۔
ابرک ((ث) اک چمک دار پتھر جیہڑا پر تو پرت ہوندا اے تے اوس دیاں پرتاں نوں مروڑ مراڑ کے للاری دو پٹییاں پگاں نوں مایاں وچ ملا کے لاندے نیں ۔ ابرک دا بھور ویا ھیاں کڑیاں سراں وچ وی سندور ملا کے یا انج ای چھڑ ک لیندیاں نیں ۔
ابرمردہ : اک پولا تے سوراخ والا جسم دا کِیڑ ا جیہڑا پانی نوں اپنے اندر جذب کر لیندا اے ۔ اس زمانے دے محققین نے اہنوں سمندری حیوانات وچ شامل کر لیا اے ۔ اوہ بدل جیہڑا موسم بہار یعنی ستمبر وچ وس دا اے ، ایشیائی لوک خیال کردے نیں جے سپی وچ موتی ، کیلے وچ کافور ، کالے سپ وچ زہر ایسے موسم وچ پیدا ہوندا اے ۔
ابراہیم :حضرت اسماعیل تے حضرت اسحاق دے باپ ، ایسے لڑی وچوں حضور نبی کریم ﷺ پیدا ہوئے ، تے ابراہیمی دین نوں ای اوھناں دے ذریعے لوکاں تیک اپڑایا ،
ابراہیم مولوی (کندووال ، دیپالپور ضلع اوکاڑا) مولوی عبدالکریم پینڈ روڈی نزد بصیر پور وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد اسلام سی ۔ آپ دا اک ہور بھرا سلطان محمود وی سی ۔ 35 سال دی عمر وچ خواجہ غلام رسول توگیروی (بہاولنگر) دے مرید ہوئے ۔ 1980 وفات پائی ۔ گل فردوسی ، سد سی مسئلہ کلاں تے سد سی مسئلہ خورد رسالے سن۔ ایہہ فقہہ دے مسائل دیاں کتاباں نیں۔
حمد ہزاراں خالق تائیں جو خلقت نوں پالے
دیوے رات برات ہمیشہ دم دم نا ل سمہالے
جو جو خلقت بری بحری رزق دیوے ہر ہر نوں
فرق و فرقی تھوڑا بوہتا بھیجے شام سحر نوں
پاک محمد نبی ﷺ آساڈا ختم تمام رسولاں
جہندی خاطر سر جے تائیں زمیناں ابر ستارے
ابری : اک قسم دا کاغذ جس دا اک پاسا کدی بدل ورگا ہوندا سی ، تے اوس نوں کتاباں جلد کرن والے گتے دے باہر لے پاسے لاندے سن ۔
ابرہہ: یمن دا حبشی گورنر جس نیں چھیویں صدی عیسوی دے نصف اول وچ ہاتھیاں نال خانہ کعبہ اتے حملہ کیتا۔ پر اللہ تعالی نے ابا بیل پرندے بھیجے ، جنہاں چھوٹے چھوٹے کنکر دشمن فوج تے سٹے تے ہلاک کردیتا ۔ ایہہ واقعہ حضور نبی کریم ﷺ دی پیدائش تو کجھ چر پہلاں پیش آیا۔
ابلیس : شیطان دا ذاتی ناں ، ایہہ لفظ بلس توں لیا گیا اے ۔ جس دا مطلب نا امید اے ۔ ابلیس اللہ دی رحمت توں نا امید اے ۔ ایس لئی اہنوں ابلیس آکھیا جاندا اے ۔ ابلیس نوں شیطان وی آکھیا گیا اے ۔ حضرت آدم تے اماں حوا نوں شیطان نے ای ممنونہ شجر کھان دی تر غیب دتی سی ۔ اللہ نے آدم وچ روح پھوکی تے سارے فرشتیاں نوں حکم دتا جے اہنوں سجدہ کرو ۔ سب نے سجدہ کیتا پر ابلیس آکھیا میں اگ توں بنیا آں تے آدم مٹی توں ۔ میں سجدہ نہیں کراں گا۔ انج اللہ دی بارگاہ وچوں دھتکاریا گیا ۔ اللہ قیامت تک وی اہنوں مہلت دے دتی اے ۔ قرآن وچوں ابلیس تے شیطان دے ناواں نال ایہدا ذکر ملد ا اے۔
ابیتی: ایہہ اصل وچ آپ بیتی اے ۔ اھنوں کڑیاں کلیاں بہہ کے گاندیاں نیں ، پوٹھوہار دے علاقے وچ ایہہ گیت عام گایا جاندا اے ۔
تارے چھپ چھپ کے سانوں اکھیاں پئے مارن
کرناں جھوم جھوم کے ساڈے حسن اتے وارن
یار بول دا نہیں ، گرہ کھول دا نہیں
اپ بھرنش(س ۔ث)وگاڑ ، اپنی اصل شکل تے نہ رھیا ہویا لفظ ، ہندی پنجابی توں پہلاں دی اک بولی نوں وی ایہہ ای نال دتا گیا۔

اتالیق (ت ۔ ذ) کسے وڈیرے امیر زادے نوں ادب ہدایت سکھان واسطے اٹھے پہر کول رھن والا استاد ۔
اتاں تھکیے تے آپدے منہ تے ای آندی اے (اکھان) بھیڑے کم کرن دا بھار آپدے سر تے ای آندا اے ۔
ات خدا (خدائی ) دا ویر (اکھان)
جدوں ظلم انتہا تے پہنچ جاندا اے ۔ اوہ خدائی نال ویر دا روپ لے جاندا اے تے لوک اوس دے خلاف اٹھ کھلوندے نیں ۔
اترائن : سورج زمین دے پربتی ادھ وچ ہونا ، جس پاروں اوس سمے اودھر گرمیاں دی رت ہوندی رھندی اے ۔
اتلا : پتر والے دھی والیاں کول رشتہ منگن جان تے گل پکی ہون تے دھی والے دھی دی سس یا ننان لئی سوھنا دوپٹہ دیندے نیں ، ایہدے نال ایہہ سمجھ لیا جاندا اے جے رشتے دی گل پکی ہو گئی اے ۔
اتم کھیتی آپ سیتی ، مدھم کھیتی بھائی سیتی ، نکھد کھیتی نوکر سیتی ، وگڑ گئی تاں بلا سیتی (اکھان)
آپدے ہتھیں واہی بہت چنگی ہوندی اے ، بھرا دے ہتھوں کجھ چنگی ہوندی ااے ، ، نوکر چاکر واہی بیجی تباہ کر دیندے نیں ، اوہناں نوں احساس نہیں ہوندا۔
اتلے اسمانوں بکرا لتھا ، چم چم اوہندی رات ویکھو یارو بکرا کیسا ، ڈھڈ وچ اوہندے جات (بجھارت)انب
اتوں مومن وچوں کافر (اکھان)
ظاہر ہور تے باطن ہو ر۔
اتوں میری لاالہ ، وچوں میری ہور صلاح (اکھان)
جدوں کسے دا اندر تے باہر اک نہ ہووے تے آکھدے نیں۔
اتھرو : (آ جانا)کسے شے دے کھان پین ویلے اوس دا ہوا دی نالی وچ ٹر جانا تے اوس نوں خارج کرن لئی ہوا دا زور نال نالی وچوں نکلنا ۔ ایس لئی اک اکھ وچ اتھرو آ جاندے نیں ۔ بعض دے خیال وچ ایس نوں اتھرو آ جانا آکھدے نیں ۔ اتھرو تھاں توں ہٹی ہوئی شے نوں کہندے نیں تے ایس توں مراد اتلے طریقے نال غذا دی نالی توں ہٹ کے ہوا دی نالی وچ گئی ہوئی شے مراد اے ۔ تے اوس دے باہر آون یا لیاون دے جتن نوں اتھر و آنا آکھدے نیں ۔
اتن دی رن ، نہ کار نہ کم (اکھان)
ترنجن دی زنانی بے کار تے باتونی ہوندی اے ۔
اتوار دے دن نواں کپڑا پائیے ، سکھ ، چین تے دولت مل دی اے ۔ سوموار دے دن نواں کپڑا پائیے تے مرن دا ڈر رہند ا اے ۔ ایس طرح منگل دا دن وی نویں کپڑے پاناچنگانہیں گنیا جاندا۔ جمعے دا دن مبارک گنیا جاندا اے ، ایس دن نویں کپڑے پانا چنگا شگون اے ۔ ہفتے دے دن نواں کپڑا نہ پا کوئی نقصان ہوند ا اے ۔
(لوک عقیدہ)
اتوار دے دن دھیاں پیکے گھروں نہ ٹورو۔اتوار۔ (ایتوار
سورج دا دن ، پیر توں پہلاں تے سنیچر توں بعد آون والا دیہاڑا ، عیسائی اوس دن گرجے جا کے عباد ت کر دے نیں ، تے کم کاج تو چھٹی کر دے نیں ۔
اتوں بڑی ٹھاٹھ باٹھ وچوں میری جوآں دی کھاد (اکھان) اجہی زنانی جیہڑی کنگھی پٹی کیتی رکھے پر اوہنوں جوآں پئیاں ہون
اتوں پیا چھابا (لوک کھیڈ)
ایہہ نکے بالاں دی کھیڈ اے ۔ بہت سارے بال اکھٹے ہوندے نیں۔ اوہناں وچوں اک آکھدا اے اتو ں پیا چھابا ، کھلیاں دا مر گیا بابا” ایہہ آکھن نال سارے بال چھیتی نال بہہ جاندے نیں ۔ فیر بیٹھے بالاں وچوں کوئی اک آکھدا اے ۔ ” ہیٹھوں پئی لاں ، بیٹھیاں دی مر گئی ماں ” انج آکھن نال سارے بیٹھے بال اٹھ کے کھلو جاندے نیں۔
اتوں تلی دے ویری (اکھان)
جیہڑے اگڑ بچھڑ جمے ہون اک دوجے نال اوہناں دی نہیں بن دی ۔
اٹاں دی گڈی (لوک کھیڈ) : ایہہ کھیڈ خاص طور منڈیاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ منڈے اٹاں نوں اچے رخ لین(قطار) وچ کھلا کر دیندے نیں ۔ ایس قطار نوں تھاں تھاں تے (موڑ) پاندے نیں ۔ اٹاں دی ایہہ قطار خاصی لمی ہوندی اے ۔ فیر قطار دی پہلی اٹ نوں ہولی جئی دھکا لاندے نیں تے اٹاں اک دوجی اتے ڈگ دیان نیں ۔ تے ٹھک ٹھک دی اواز آندی اے ۔ اٹاں ڈگ دیاں جاندیاں نیں تے موڑ پیندا جاند ا اے ایہہ منظر بڑا سوھنا لگدا اے ۔ ہور بال وی ایہہ منظر ویکھن لئی اوس تھاں تے آ جاندے نیں ۔

جدوں اک واری اٹاں ڈگ پیندیاں نیں فیر دوجی واری اٹاں نوں سدھا کر کے کھلوا دتا جاندا اے ۔ فیر گڈی چلا دتی جاندی اے ۔
اٹک (ضلع)) پنجاب دے36 ضلعیاں وچوں اک ضلع ۔چھ تحصیلاں حسن ابدال ، فتح جنگ ،حضرو ، پنڈی کھیپ ، جنڈ تے ضلعی صدر مقام اٹک۔ رقبہ 6856 کلو میٹر اے۔
فصلاں : جوار ، باجرہ ، مونگ پھلی ، مکئی ، دالاں ، گندم ، چنے ، سروں ، سبزیاں ، لوکاٹ ،
اہم صنعتاں : ٹیلی فون ، سیمنٹ ، اونی تے سوتی کپڑا ، گھیو ، اسلحہ ، آٹا پیہن ، جتیاں ، پتھر دا سامان ، چھری کانٹے بنان دے کارخانے۔ آب و ہوا گرمیاں وچ سخت گرمی تے سردیاں وچ برفانی ہواواں چلدیاں نیں ۔ اوسط سالانہ بارش 783 ملی لیٹر ہوندی اے ۔ 23 سو سال پہلاں ضلع اٹک تے راجا امبھی دی حکومت سی ۔ یونان دے بادشاہ سکندر اعظم نے اٹک تے حکومت کیتی ۔ محمود غزنوی ایتھوں دا پہلا مسلمان حکمران سی ۔ مغلیہ خاندان نے تن سو سال تک ایتھے حکومت کیتی۔ اکبر بادشاہ نے اٹک دا قلعہ بنوایا ۔ سکھ حکمران رنجیت سنگھ وی ایتھے حکومت کیتی ۔ اوس توں بعد قیام پاکستان تیکر انگریز ایتھے قا بض رہے ۔
اٹک : شمالی ہند دا اک بڑا مشہور دریا جس نوں ابا سین یا سندھ وی آکھ دے نیں ، شاید اٹک ایسے ای وجہ نال ناں رکھیا گیا کہ فتا خاں شمال نوں اس دریاں توں لہن ویلے بڑے مشکل پیش آندی یا ایس وجہ توں کہ قلعہ اٹک دے تھلوں ایہہ دریا گزر دا اے ، ایسے لئی ایہدا ناں اٹک مشہور ہویا ۔
اٹکن بٹکن (لوک کھیڈ)نکے بالاں دی اک کھیڈ جس وچ کئی بال اپنے دونواں ہتھاں دیاں انگلیاں زمین اتے ٹیک کے بہہ جاندے نیں ،۔ اک بچہ ساریاں دے پنجیاں اتے انگلی رکھ دا اے تے آکھد ااے اٹکن بٹکن دہی چٹکن ، اگلا جھولے بگلا جھولے ، ساون ماس کریلا جھولے ، پھل پھل دیاں بالیاں ، بابا جی گئے گنگا ، لیائے ست پیالیاں ، جس لڑکے تے آخری لفظ آوے اوس توں پچھیا جاندا اے توں کھنڈا ، لویں گا کہ چھری جے اوہ آکھے کھنڈا تے اوھدا ہتھ اوہدے منہ اتے رکھ کے آکھدا اے ۔ “تیری ماں دا پیٹ ٹھنڈا” اوہ آکھے چھری تے اوہ آکھدا اے “تیری ماں بری”
اٹ (ث)اوہ میل جو مجھ گاں سون پچھوں (عام طور تے دساں پندراں دناں بعد)سٹ دی اے ۔ تے فیر ددھ کھل جاندا اے ۔
اٹ (ث) کسے سچے وچ ڈھلی ہوئی مٹی یا کسے ہور شے دی چھ پاسی ڈلی ۔ تاش دی کل چار قسماں وچوں قسم جس وچ 31پتے۔

اٹ الٹی کرنا (ل۔و)جدوں کسے نال دشمنی ہووے تے مسجد وچ اوس دا ناں لے کے اٹ الٹی کر کے رکھ دتی جاندی اے ۔ عورتاں دا خیال اے جے ایس طراں کرن نال دشمن مر جاندا اے ۔
” اٹ چکدے نوں پتھر چکنا (اکھان)
، اٹ دا جواب پتھر وچ دینا۔
اٹ کتے دا ویر :(اکھان)
سخت دشمنی ، اک دوجے نوں ویکھ نہ سکنا
اٹی (ث)چھوٹی لچھی ، اٹیرن تے اٹیری ہوئی سوتر دی لچھی ، بوہت ای گھٹ قیمتی ، معمولی حیثیت ۔
اٹیرن : سوتر دیاں پھلیاں یا مڈھیاں توں سوتر دیاں اٹیاں بنانا۔ لکڑی دا اک ڈھانچہ جیہڑا پونیاں دیاں بنیاں چھلیاں اٹیرن دے کم آوندا اے ۔
اٹیرن : اک کالی چڑی ورگا پرندہ جس نوں جھنڈ بنا کے اڈن پاروں ابا بیل آکھیا جاندا اے ۔
اٹھا ں دا وپار کریے تے بوھے وڈے رکھی دے نیں (اکھان) وڈے معاملے (کاروبار) ہون تے دل وی وڈے ہونے چاہیدے ۔
اٹھ ھڈ تھبا آندرا ں دا : جیہڑا کہانی نہ بجھے اوہدا منہ باندراں دا(بجھارت)
منجی اٹھ وے مناں پرائے دھناں ، پیہہ چکی پکا توسہ ، پرائے پتراں نال کیہا روسہ ، اٹھ کے گھت سن دھیہہ سوٹا(اکھان)عورت مظلوم ہوندی اے ، ظلم سہہ کے وی آپدا گھر آباد رکھدی اے تے خاوند دی خدمت کردی اے ۔
اٹھ / اٹھی : تاش دے پتیاں وچوں اک پتہ جس اتے 8 لکھیا ہوندا اے ایس دیاں باقی قسماں وچوں اٹھی حکم دی ، پان ، اٹ تے چڑیا شامل نیں
اٹھ جواہیاں بکری چوتھا گاڑی بان ، چارے مینہہ نہ منگدے ، بھاویں اجڑ جائے جہان(اکھان)
ایہہ چارے کسے طرح وی مینہہ پسند نہیں کردے۔
اٹھ نی نواب زادی ، صاحب زادہ آیا ای :(بجھارت)(ہانڈی تے توا)
اٹھ نہ رنے بورے رنے : (اکھان)
مصیبت زدہ نہ رووے تے ستاون والا و ا ویلا کرے۔
اٹھ ماھیاں بال : جس عورت نوں اٹھویں مہینے بال جمے ، اوہ زندہ نہیں رھندا۔ سگوں ستویں مہینے جمن آلا بال بچ پیندا اے(لوک عقیدہ)
اٹھ دی بیٹھک ، ہرن دا چلن ،نہ پنڈے وال نہ سر سنگ : (بجھارت)(ڈوڈ)
اٹھ دے منہ وچ زیرا :(اکھان)
وڈے ڈھڈ والے نوں کھان لئی تھوڑی شے دینا ، کوئی شے لوڑ توں گھٹ دینا۔
اٹھ چڑھیندیے مہار پھڑیندیے ، اٹھ تے چڑھیا تیرا کیہ لگدا ، اھدا ناں تاں میں نہیں جان دی ، اھندی ماں تے میری ماں دونویں مانواں دھیاں (بجھارت) (ماما بھنیواں)
اٹھ چالی کوہ تے بوتا پنجتالی کوہ : (اکھان)
وڈے دا تھوڑا تے چھوٹے دا چوکھا مل ۔
اٹھ جیڈا قد پر مت کوئی نہ :(اکھان)
قد اٹھ جیڈا (وڈا)ہو گیا پر عقل ذرا نہ آئی ۔
اٹھ جدوں تائیں پہاڑ توں (تھلے)نہ لہوے ، آپدے توں کسے نوں وڈا نہیں سمجھد ا (اکھان)
آپ دے توں ڈاڈھے نال مقابلہ پین تے آپدی اصلیت معلوم ہوندی اے ۔
اٹھ ٹرے سوی سواہ ندی ، بلیدا ادھی رات ، گدوں ٹرے دینہہ ابھرے ، تراھواں نوں پے گئی اکو رات :(اکھان)
اٹھ رات دے پہلے پہر ٹرے بلد ادھی رات ٹرے تے کھوتا سویرے ٹرے تے تنوں اکو منزل تے برابر اپڑ دے نیں۔ اٹھ ، بلد تے کھوتے دی رفتار دسی گئی اے ۔
اٹھاں نال گڑھدے پاندی کملی پاولیانی (اکھان)
غریب وڈے نال جھگڑا کرے تے آکھ دے نیں ۔
اٹھاں دے دڑے بلوچ ای سہندے نیں : وڈے ای وڈیاں مصیبتاں دا سامنا کردے نیں ۔
اٹی اورے دھی پنگھوڑے :(اکھان)
دھی جم پوے تے ماں پیو اوس دے جہیز لئی فکر وچ پے جاندے نیں ۔
اٹھ پر ، پنج پیر ، چنج لوہے دی (بجھارت)
چرخہ اٹھ اینگن ، باراں وینگن ، چار چکر دو توریاں :(بجھارت)
سورنی دے تھن ، کتی دے تھن ، مجھ دے تھن ،بکری دے تھن
اٹھ اڑاندے ای لدیندے نیں (اکھان)
جدوں بندہ کم کرن ویلے بڑ بڑاوے ۔ اپنے تے بھار خوشی نال کوئی برداشت نہیں کرتا۔
اٹھ جولاھے نوحقے تسپر بھی دھکم دھکا (اکھان)
جتھے سامان ضرورت توں ودھ ہووے پر جھگڑا فیر وی ہووے ۔

اٹھنی دے ددھ وچوں مکھن نہیں نکل دا کیوں جے اہنوں اک فقیر نیں بد دعا دتی سی ۔
اٹھ پہر دا بے وقوف ، چھ مہینے دا بے وقوف ، ساری عمر دا بے وقوف :(اکھان)
اٹھ پہر دا بے وقوف اہ اے جیہڑا کسے کول مہمان جاوے تے میزبان دے پچھن تے آکھے جے میں کھانا کھادا ہویا اے کیوں جے کھانا دوجے وقت اوس نوں ملے دا ۔ چھ مہینے دا بے وقوف اوہ ہوندا اے جیہڑا تنگ جتی سواوے یا خریدے تے فیر چھ مہینے تیک جتی اوہنوں تکلیف دیوے ۔ ساری عمر دا بے وقوف اوہ ہوندا اے جیہڑا لڑاکی زنانی نال ویاہ کراوے تے فیر ساری عمر مصیبت وچ گزارے ۔
اثنیت (ع))
دوئی ، کائنات وچ اک دی تھاویں دو قوتاں نوں منناں ۔
اج آئے تے کل چلے (اکھان)
چھیتی جانا ، پروھنے دا گھٹ ٹھہرنا ۔
اجبک : ترکی لفظ ازبک توں ، مراد مورکھ ، احمق
اج چن کدھروں چڑھیا اے (اکھان)
کسے دے اچانک آ جان تے خوشی دے اظہار لئی بولیا جاندا اے ۔
اج دا کم کل تے نہ پا ، تے جے پائیں تاں پچھو نہ تا ۔ اج دا کم کل تے نیں چھڈنا چاہیدا ، پچھتاوا ہوندا اے ۔
اجڑ جاسن بیرنی ، شرمندہ ہوسیں ڈھیرنی : (اکھان) وقت لنگھ جاندا اے تے مطلب نہ دین نوں چیتے کر کے شرمندہ ہون والے بارے آکھ دے نیں ۔
اجڑ گیاں دا ویہڑھا کیہڑا :(اکھان)
جیہڑے آپ گھروں بے گھر ہو گئے ہون اوہناں دے ناں نال کوئی ویہڑا بلایا نہیں جاندا ، بے گھراں دی مالکی کوئی نہیں رھندی ۔
اجڑ گئیاں واڑیاں تے ڈھڈاں ڈھائیں ماریاں (اکھان)
جتھوں کھان نوں لبھ دا سی اوتھوں روٹی پانی نہ ملن پاروں پریشان ہون آکھیا جاندا اے ۔
اجڑے باگاں دے گالھڑ مالی (اکھان)
جتھے کوئی وار و پاہرو نہ ہووے اوتھے ہر کوئی آپدی سرداری کردا اے
اجڑے پنڈ بھڑولا مہر (محل )محاورہ
جس پنڈ اجاڑا پے گیا ہووے اوتھے بھڑولا ای سر کڈھواں ہوندا اے ۔
اجو (ذ)وضو لفظ دی وگڑی ہوئی صورت ۔نماز پڑھن توں پہلاں لباسوں باہر رھن والے جسم دے حصیاں نوں پانی نال دھو کے پاک کرن دا عمل
اج جمعرات اے(لوک کھیڈ)
جس بال دا ناں حاجی ہوے اوہنوں دوجے بال انج چھیڑ دے نیں ” اج جمعرات اے ، حاجی دی بارات اے ، حاجی بیٹھا کھوئے تے ، چاٹ پئی ڈھوئے تے ، حاجی بیٹھا مصلے تے ، چاٹ پئی کلے تے “
اج سویرے سویرے کس دا منہ ویکھیا اے (اکھان)
جدوں کسے دا کوئی کم نہ ہووے تے آکھی دا اے ۔
اج مریا کل دوجا دینہہ (اکھان)
مرے بندے نوں لوکی چھیتی بھل جاندے نیں۔
اجے دلی دور اے (اکھان)
ایہہ اکھان فارسی دے اکھان ” ہنوز دلی دور است” دا ترجمہ اے ۔ ایہہ لفظ محمد شاہ رنگیلا نیں آکھیاجس دا زمانہ بارھویں صدی ہجری دا سی جدوں نادر شاہ درانی ایران توں چل کے بوہت سارے علاقے فتح کردا ہویا لاہور تیکر اپڑیا ۔ محمد شاہ دے درباریاں نادر شاہ دے لاہور آن دی دس پائی تے اوس آکھیا ہنوز دلی دور است۔ مطلب ایہہ جے اجے دلی دور اے ایتھوں ایہہ گل اکھان دا روپ دھار گئی ۔
اجے ڈلھے بیراں دا کجھ نہیں گیا(اکھان)
جدوں کسے نقصان تلافی ممکن ہووے تے آکھ دے نیں ۔
اچا : وڈا ، بلند ، اگ پھڑکے ایدھر اودھر کرن والا لوھے دا دو پترا ، وال پٹن والا موچنا چمٹا۔
اچا اچا پہاڑ وی نہیں ، منہ پٹیا بگھیاڑ وی نہیں : (بجھارت(وال پٹن والا اچا)
اچار : بعض پھلاں یا سبزیاں دا لون مرچ لا کے تیل نال /تیل توں بناں تیارکیتا گیا روپ ۔
اچا ٹبہ :ایہدے وچ دو توں ودھ بال حصہ لیندے نیں۔ پہلاں بال پگدینیں۔ جس دی واری آ جاوے ۔ اوہ دوجے بالاں نوں پھڑ دا اے ۔ سجے کھبے اچی تھاں تے بال کھلو جاندے نیں ۔ اوہناں نوں پھڑن یا (ہتھ لان) والا بال نیویں تھاں تے کھلوندا اے ۔

سجے کھبے اچی تھاں تے کھلوتے بال اوہدے کولوں نس کے لنگھ دے نیں ۔ اوہ لنگھن والے بالاں نوں ہتھ لاندا اے۔ جے کر ہتھ لا لوے تے اوہدی واری مک جاندی اے ۔ جس نوں ہتھ لگدا اے فیر اوہ دوجے بالاں نوں ڈک دا اے ۔ اپنی تھاں تے کھلوتے بالاں نوں ڈکن دی اجازت نہیں ہوندی نہ ای اچی تھاں تے تن یا چار بال اکو تھاں تے زیادہ دیر کھلو سکدے نیں ۔ جے کر تن چار بال اچی تھاں تے کٹھے کھلو جان تے ڈکن والے نوں اچی تھاں چڑھ کے اوہناں نوں ڈکن دی اجازت ہوندی اے ۔ بالاں لئی آپدی تھاں بدل دے رھنا ضروری ہوند ااے ۔ جے بال چھیتی تھاں نہ بدل سکن تے اوہ ڈکن والے نوں آکھدے نیں (سانوں بلی دا رہ دے) مطلب ایہہ جے سانوں تھوڑا جنا لنگھن دا راہ دے ۔ جے اوہ بال لنگھن دا راہ نہ دیوے تے بال آپدا اک پیر اچی تھاں تے اک نیویں تھاں تے رکھ دا تے آکھدا اے” اک پیر سونا تے ” “اک پیر چاندی” ڈکن والا بال دوجیاں نوں راہ دیندا اے ۔ بال لنگھ دے نیں پر جے اوہ اوہناں نوں لنگھن دا راہ نہ دیوے تے اوہناں دے پیراں ول دھیان کرد ا اے تے اینے چر وچ دوجے بال نس کے کولوں لنگھ جاندے نیں ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔ اچا ٹبہ اوس زمانے دی کھیڈ اے جدوں تھاں تھاں ٹبے ہوندے سی ۔ تے لوک حملہ آواراں توں بچن لئی ٹبیاں یا پہاڑاں تے پناہ لیندے سن ۔
اچاواں : چک کے ایدھر اودھر کیتا جا سکن والا ، اچا بنایا ہویا رکھیا ہویا چلھا ، جس نوں چکیا دھریا جا سکے ، جس دی طبعیت ٹک کے بہن والی نہ ہووے
اچ دا پیر: اچی ذات دا سید ۔ اچ شریف دا گدی دار ، سکھ گورو گوبند سنگھ نوں وی اچ دا پیر آکھ دے نیں ۔
اچمی : ہتھاں پیراں دی کھوھن ، اک عارضی جہیا روگ جس وچ پنڈا یا کوئی انگ کھر کن نوں جی کردا اے ۔
اچھاڑ: کسے شے دے دوالے چڑھان والا کپڑا سرہانے دا اچھاڑ ، رضائی دا اچھاڑ ،
اچھا پہلوان : پاکستان دا مشہور پہلوان جس دا تعلق گوجراں والا نال سی ۔ اوس رستم ہند ، امام بخش پہلوان دے پتراں تے کئی ہور پہلواناں نال کشتی لڑی ۔ شیر پاکستان دا خطاب حاصل کیتا۔ 1976 وچ گوجروانوالہ وچ وفات پائی۔
اچھا سب دا وچھا : (اکھان)
جیہڑا بندہ چنگا تے سدھا سادہ ہووے اوہدے کولوں سارے ای مطلب کڈھن دی کوشش کردے نیں ۔
اچھا ور پایا نی بھین کانچو: گھوڑے توں لتھا تاں جان سو :(آکھان)
جتھے دونواں دا اکو جہیا حال ہووے تے آکھدے نیں۔ کڑی اکھوں کانی سی ، اوس دی جنج آئی ، لاڑا گھوڑے تے بیٹھا سی ، لاڑا اک لت توں لنگڑا سی ۔ کڑی دی اک سہیلی لاڑے نوں ویکھ کے آکھیا ، اچھا ور پایا نی بھین کانچو (اکھوں کانی بھنیے ! تینوں چنگا سائیں ملیا اے ) لاڑے دے اک بیلی ایہہ گل سن کے آکھیا ، ” گھوڑے توں لتھاتاں جان سو ” مطلب ایہہ جے لاڑا وی اک لت توں لنگڑا اے ۔
اچھوت : جو ہتھ لان دے قابل نہ ہووے ، جس نوں ہتھ لائیاں گھاٹے والی گل ہووے ۔ بھارت وچ رہن والے ہندوواں دی اک ذات جنہاں نوں نِیچ جانیا جاندا اے ۔
اچے ٹبے اٹھ اڑاوے ، اوھدا ہگیا ہر کوئی کھاوے (بجھارت)
آٹا پیہن والی چکی
اچے ٹبے میرا ماما وسے ، میں جاواں تے ڈا نگا ں کسے :(بجھارت)(ڈیموں)
اچے ٹبے میری ماسی وسے ، میں جاواں تے کھڑ کھڑ ہسے :(بجھارت)(نرمہ)
اچے دے منہ اگ :(اکھان)
جو اپنی موہنوں اپنی وڈیائی آپ کرے ، اوہ اگ دے لائق ہوندا اے ۔
احتساب: کسے دے کیتے ہوئے کم دی پن چھان : کسے کولوں اوہدے مندے کماں دی پچھ کرنی ۔
احدی : اک قسم دے عہدے دار ، اکبر بادشاہ دے زمانے وچ ہوندے سن تے بادشاہواں دے خاص حاضر باشاں وچوں گنے جاندے سن ۔ ایہہ تیرا انداز ہوندے سن ۔ ایران وچ وی بادشاہاں دے ایہو جئے عہدے دار ہوندے سن ۔
احرام : ان سیتا لباس یا دو چادراں جو عمرہ دی ادائیگی لئی جان والے حاجی مکہ وڑن توں پہلاں احرام بنھن دی تھاں تو ں بنھ کے مکے داخل ہوندے نیں ۔

احرام بنھن توں بعد بعض چیزاں احرام اتارن تائیں حاجیاں اتے حرام ہوندیاں نیں جیہڑیاں مذہب وچ جائز وی نیں ۔ غسل کر کے فیر وضو کر کے احرام بنھیا جاندا اے ۔ احرام بنھن مگروں حاجی اٹھدیاں ، بہندیاں ، ٹردیاں پھردیاں ، سوندیاں جاگدیاں تلبیہہ پڑھ دے نیں ۔ احرام لئی دو چادراں ہوندیاں نیں جیہڑیاں بغیر سیتیاں ہوندیاں نیں ۔ اک چادر دھنی توں گوڈیاں تائیں ، دوجی موڈھے ، سینے تے کنڈ اتے آندی اے ۔احرام دی حالت وچ بند جتی تے سر نوں ڈھانپنا منع اے ۔ زنانیاں لئی سر دے وال لکا ونے ضروری ہوندے نیں ۔ چہرہ کھلا رکھنا ضروری اے ۔ احرام بنھن ویلے نیت دا کرنا وی ضروری ہوند ااے ۔ احرام بنھن دے نال ای “لبیک” آکھیا جاندا اے ۔ قربانی کرن توں بعد حاجی احرام اتار دیندے نیں ۔ احرام اتارن مگروں ممنوعہ شیواں حاجیاں تے فیر حلال ہو جاندیاں نیں ۔ احرام دی حالت وچ جانور دا شکارمارنا ۔ ناخن تے وال کٹنا گھاہ تے درخت کٹنا وی منع اے ۔ اگر غلطی نال کوئی کم ہو جاوے تے کفارہ دینا پیندا اے ۔ احرام دا رواج اسلام توں پہلاں بنی اسرائیل وچ وی سی ۔ ہوائی جہاز توں جان والے حاجی کراچی توں جدوں کہ پاکستان ، ہندوستان تے دوجے ملکاں توں جان والے حاجی ” یلمم” دے مقام توں ، انج ای مدینے توں مکے آن والے ذوالحلیفہ دے مقام تے احرام بنھ دے نیں ۔ مکہ دے چونہہ پاسے میقات دیاں تھاواں مقرر نیں ۔
احسان دانش: اصل ناں احسان الحق سی ۔ 1914 وچ کاندھلہ ضلع مظفر نگر (بھارت) وچ پیدا ہوئے ۔ باپ بہت غریب سی ۔ صرف چار جماعتاں پڑھ سکے ۔ عربی فارسی وی پڑھی ۔ لاہور آ گئے ۔ شاعر وی سن ۔ نظم ، غزل دونواں وچ شاعری کیتی ۔ آپ دیاں خاص کتاباں ایہہ نیں ۔ درد زندگی ، تفسیر فطرت ، حدیث ادب ، چراغاں ، نوائے کارگر ،جاہ نور ، آتش خاموش ، شیرازہ ، زخم و مرحم ، مقامات ، گورستان ، جہان دانش ، اردو مترادفات ، جہان دانش تے پنج ہزار روپیے آدم جی ادبی ایوارڈ ملیا ۔ آپ دی کتاب منتخبات دا روسی زبان وچ ترجمہ وی ہو چکیا اے ۔ 1982 وچ آپ نے لاہور وچ انتقال کیتا تے لاہور دے میانی صاحب قبرستان وچ دفن ہوئے ۔ حکومت ولوں ادبی خدمات تے ستارہ امتیاز دا اعزاز ملیا۔
احمد حسین قلعہ داری ، ڈاکٹر مشہور دانش ور تے شاعر احمد حسین قلعہ داری ،گجرات وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد عبدالکریم قریشی قلعہ داری سی ۔ پنجاب یونیورسٹی توں اردو ، فارسی ، عربی تے پنجابی وچ ایم اے کیتا۔ بعد وچ پی ایچ ڈی کیتی ۔ گورنمنٹ زمین دا ر کالج گجرات توں ریٹائر ہوئے ۔ بوہت ساریاں کتاباں لکھیاں ۔ تذکرہ علمائے گجرات طبقات الاحتاف ، تذکرہ علمائے قلعہ دار ، تذکرہ شعرائے عربی گویان پاکستان ، تاریخ ادبیاب عربی ، تذکرہ شعرائے پنجاب ، تاریخ ادبیات پنجاب ، دیوان پنجابی ، قصیدہ بردہ شریف ، ترجمہ شکوہ پنجابی ، بوہل نماز ، 1999 وچ اوہناں نوں حکومت ولوں تمغہ امتیاز حسن کارکردگی دتا گیا۔
احمد دین عاصم: شاعر ، ادیب ، دانشور پنجابی تے اردو دے معروف شاعر نیں تے حجرہ شاہ مقیم دے وسنیک آپ نوں فی البدیع شعر آکھن دا ملکہ حاصل اے ۔ طالب علمی زما نے توں ای شعر آکھن لگ پئے سن ۔ بڑے عرصے تیکر ایس۔وی استاد رہے فیر ترقی پائی تے سینئر ماہر مضمون اردو ہو گئے ۔ اج کل ہائیر سکینڈری سکول رینالہ خورد وچ ملازمت کر رہے نیں وزیر اعلی پنجاب دے تقریری تے تحریری مقابلے وچ بطور منصف وی کم کر چکے نیں۔ شاعری دی کتاب آ چکی اے ۔ افسانے تے سفر نامے وی لکھے جہیڑے کئی رسالاں وچ چھپ چکے نیں۔

احمد دین مولوی بہاولنگر: مولوی احمد دین پتوکی (قصور)دے نیڑے اک پنڈ وچ پیدا ہوئے ۔آپ ماں پیو دے اکلے ای پتر سن ۔ 10 سال دی عمر وچ کھوہ ٹبن دا کم کیتا ۔ 32 سال دی عمر وچ مولوی غلام قادر ہوراں دا وعظ سنیا تے اوہناں دے مرید ہو گئے ۔ موضع بیگھڑ ضلع حصار (بھارت)مولوی غلام قادر ہوراں دے نال گئے۔ اوتھے امام مسجد دی دھی نال آپ دا نکاح ہویا ۔ نکاح توں بعد محمد پور سنساراں (بہاولنگر) وچ آ گئے ۔ ایتھے حکمت وی کیتی ۔ حدیث دے عالم سن ۔ آپ دے مرشد وعظ کر دے تے آپ اوہناں دیاں مجھاں چراندے سن ۔ دو ویاہ کیتے ۔پہلا ویاہ موضع چکو کی (بہاولنگر)دے مولوی احمد دین دی دھی نال کیتا جہیدے وچوں چار پتر تے اک دھی ہوئی ۔ آخری عمر حج وی کیتا۔ مدینے توں مکے ول اٹھ تے سوار ہو کے آ رہے سن تے ڈگ کے زخمی ہوئے (مقام حطیم (خانہ کعبہ) دے اندر 1927 وچ وفات پائی ۔ اوس ویلے عمر 63 سال سی ۔ جنت الماوی وچ دفن ہوئے ۔ آپ دی کتاب ” گلبن اسلام”
حمد ثنا تعریفاں سبھے لائق خالق تائیں
رازق مالک ہر شے سندا ، ہر دم کرے عطائیں
ہر شے روز سوالی در تے کرے قبول دعائیں
ون پونیاں داتا دیوے فضلوں ہر ہک تائیں
احمد راہی : احمد راہی ہوراں دا اصل نام غلام احمد اے ، اوہناں دے والد دا ناں خواجہ عبدالعزیز سی جیہڑے کشمیری شالاں دا کاروبار کر دے سن ، احمد راہی 21 نومبر 1923 نوں کوچہ دھرم شالہ سوداں کٹڑہ بھائی امر تسر وچ پیدا ہوئے ۔ میٹرک دا امتحان 1942 وچ پاس کیتا تے فیر ایم اے او کالج امر تسر وچ داخل ہوئے ، ایہہ اوہ دور اے جدوں پورے ہندوستان وچ آزادی دی اک لہر اٹھی ہوئی سی ۔ آپ نیں وی دوجیاں مسلماناں دی طرح آزادی دی تحریک وچ ودھ کے حصہ لیا۔ 1947 وچ پاکستان دے وجود وچ آن ویلے امر تسر توں لاہور آ گئے ۔ ایتھے ای مستقل قیام کر لیا۔
1947 توں بعد احمد راہی ہوراں نیں باقاعدہ ادبی تے صحافتی زندگی نوں اپنایا اے ۔ آپ نیں صحافتی زندگی دی ابتدا ماہنامہ ” سویرا” دی ادارت توں کیتی ۔ 1949 وچ سعادت حسن منٹو دی فلمی کہانی بیلی لئی پنجابی گیت لکھیا ۔ فلمی دنیا وچ ایہہ گیت بڑا پسند کیتا گیا تے فیر راہی ہوراں نیں فلمی گیت لکھن ول دھیان دتا تے ہور کئی فلماں لئی گیت تے کہانیاں لکھیاں ۔ آپ دی شاعری دا مجموعہ “ترنجن” دے ناں توں چھپ چکیا اے ۔
احمد علی سائیں : احمد علی سائیں 1859 وچ پشاور وچ پیدا ہوئے تے فیر راولپنڈی وچ آ کے اجہیے بیٹھے کہ سائیں پنڈی والا مشہور ہو گئے ۔ سائیں احمد علی ہوراں دی تعلیم خاص نئیں سی کیوں جے اوہناں نیں بچپن تو ں ای تعلیم ول دھیان دین دی بجائے بٹیر بازی دا شوق پا لیا سی ۔ ایہدے باوجود اردو ، فارسی ، پشتو تے بوہت ساریاں شاعراں دا کلام ایہناں نوں زبانی یاد سی ۔
احمد علی سائیں پنجابی زبان دے منے پرمنے شاعر سن تے جدوں اوہ پوٹھوہاری لہجے وچ اپنا کلام سناندے سن تے سنن والے جھوم اٹھدے سن ۔ پیر فضل گجراتی ، اللہ دتہ ، جوگی ، مرزا ، عبدالحکیم ہمعصر تے غلام نبی کامل ورگے شاعر احمد علی سائیں ہوراں دے شاگرد سن سائیں ہوراں نیں 1973 وچ وفات پائی ، تے پنڈی وچ دفن ہوئے ۔ احمد علی سائیں ہوراں دا کلام ‘ابیات احمد علی سائیں ، سائیں دی نسبت ، تے ” تحفہ کمال ” دے ناں تے چھپیا اے ۔ احمد علی سائیں ہوراں پہلوں پہلوں پشتو وچ شعر کہندے سن پر جدوں اوہ پنڈی آ گئے تے فیر پنجابی زبان وچ شاعری کیتی ۔ جتھوں تیکر سائیں دی شاعری دا تعلق اے ، ایہدے وچ بوہتا کر کے اوہدے چو مصرعے ای مل دے نیں جنہاں وچوں ابتدائی دور دے چو مصرعیاں اتے فارسی دا رنگ چوکھا اے جدوں کہ بعد دے دور وچ خالص پنجابی یا بعض تھاں ہند کو رنگ پردھان ہو جاند ااے ۔ رضا ہمدانی دے آکھن موجب اوہ لاہور اک مشاعرہ پڑھن آیا جتھے علامہ اقبال وی موجود سن ، علامہ نیں سائیں دی شاعری سن کے اوہنوں ” پنجابی دا غالب ” آکھیا ۔
احمد کوی :احمدنام تے تخلص احمد اورنگزیب بادشاہ دے راج سمے ہوئے اہناں دی لکھی ہوئی ہیر ملدی اے ۔ جس دے 183بند ہن ۔اوہ پہلی ہیر اے جیہڑی بیتاں وچ لکھی گئی انج جاپدا اے کہ احمد نے ہیر دا نقشہ ڈولیا تے وارث شاہ نے اس وچ رنگ بھر کے اوس نوں مکمل کیتا۔ بعض تھاں تے خیالات دا ٹاکرا وی اے ۔
احمدی : مرزا غلام احمد قادیانی نوں نبی منن والا فرقہ ۔

ایہہ فرقہ قرآن ، اللہ دی توحید تے حضور ﷺ دی رسالت دا ایمان رکھدا اے ۔ ایس فرقے نوں مرزائی وی آکھدے نیں۔ اہناں دا آکھن اے جے نبی پاک ﷺ توں بعد وی نبی آسکدا اے ۔ ملکی ونڈ توں پہلاں ایہدا مرکزقادیان سی ۔ پنجاب (پاکستان) وچ ربوہ اہناں دا مرکز اے ۔ مرزا غلام احمد دی وفات مگروں اوس دا پتر حکیم نورالدین اوس دی گدی تے بیٹھا ۔ حکیم نور الدین دے مرن مگروں مرزا دے پتر میاں بشیر الدین محمود ، مرزا ناصر احمد ، تے مرزا طاہر احمد جانشین بنے ۔ احمدیہ دا اک فرقہ لاہوری وی اے ۔ جہڑے مرزا نوں صرف مجدد من دے نیں ۔ ایہہ مسلماناں مگر نماز پڑھ لیندے نیں ۔ انگلستان تے افریقہ وچ آپدے عقیدے دا پرچار کیتا۔ 1974 وچ قومی اسمبلی نے اہناں نوں غیر مسلم قرار دتا تے 1984 وچ ضیا الحق تے اسلام خلاف سر گرمیاں روکن لئی قانون وچ ترمیم کیتی۔
احمق سجن نالوں دانا دشمن ای چنگا ہوندا اے(اکھان)
بے وقوف دی دوستی نقصان دیندی اے ۔
احیا العلوم فی الدین : حضرت امام غزالی نیں تے جس وچ اسلام تے فلسفے بارے گلیاں نیں ۔
اختر حسین اختر:سید اختر حسین اختر 3 مئی 1937 نوں مالا کنڈ ڈویژن دے ضلع دیر دے اک پنڈ کوٹی گراں وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں سید برکت علی شاہ سی ۔ مڈھلی تعلیم اچ بٹ خیل مردان تے پشاور توں حاصل کیتی ۔ 1954 وچ میٹرک کیتا تے نہر دے محکمے وچ ملازم ہو گئے ۔ 1975 وچ لاہور آئے ۔ بی اے بی ٹی کرن مگروں 1982 وچ سکول ٹیچر مقرر ہوئے ۔ اسلامیہ ہائی سکول ملتان روڈ لاہور، سیکرڈ ہارٹ ٹیمپل روڈ لاہور دے پرنسپل رہے ۔ ایم اے پنجابی کیتا۔ “وار” دے موضوع تے پی ایچ ڈی کیتی۔ سید اختر حسین دی مادری زبان پشتو سی ، پر اوہ جدوں دے پنجاب وچ آئے ، پنجابی زبان تے ادب دی خدمت اک سچے جذبے نال کر دے رہے نیں ۔ اوہناں لاہور آ کے پنجابی سکھی ۔ اوہناں پنجاب دیاں لوک رسماں ، لوک عقیدے تے لوک ڈرامیاں لئی بوہت کم کیتا اے ۔
اہناں دی شاعری دا مجموعہ ” دل دیاں پیڑاں “1992 وچ چھپ چکیا اے ۔ ایس توں وکھ ‘کھلرے موتی ‘ نثری مضموناں دا مجموعہ 1992 وچ تے ‘ پنجابی کمپوزیشن ‘ شائع ہوئے ۔ کئی سالاں توں پنجابی رسالے ‘ لہراں ‘ نوں جاری کیتا۔ جیہڑا اوہناں دی وفات مگروں وی جاری اے ۔
اخفا : اوہ رقبہ جیہڑا پیمائش شدہ ہووے یا غیر پیمائش شدہ ۔ جیہڑا تشخیص آبیانہ یا مطالبہ مال توں ارادتا چھڈ دتا گیا ہووے ۔
اخروٹ : ویکھو اکھروٹ
اخلاقیات:تعلیم تے تربیت دا او شعبہ جس وچ اخلاق بہتر بنان دی تربیت دتی جاندی اے۔ اخلاقیات دا تعلق نفسیات نال اے ۔ اخلاقیات دے ماہرین نوں معاشرے دا محسن سمجھا جاندا اے ۔ حضور اقدس ﷺ دا ارشاد اے میں اخلاقیات دی تعلیم دین لئی آیا آں۔
ادب : ادب دا لفظ بوہت ای پرانا اے تے وقت بدلن نال ہر دور وچ ای ایہدے معنے وی بدلدے رہے نیں ۔ تاریخی لحاظ نال ویکھیا جاوے تے ادب دے معنے ہر تہذیب وچ وکھو وکھ ملدے نیں۔عربیاں دے نیڑے ادب دا لفظ ۔ د۔ ب توں نکلیا اے ۔ جیہدے معنی حیران کرن والی شے دے نیں یاں ادب عادت تے ضیافت دے معنیاں وچ وی ورتیا جاند ا اے۔ جاہلیت دے ویلے ادب عادت ، معیار تے بزرگاں دیاں اصولاں تے روایتاں تے عمل کرن دا ناں ادب سی ۔ کجھ ہور لوکی ایہہ گل کردے نیں کہ لفظ ادب توں آداب جمع دا صیغہ بنیا جیہڑا عادت تے دستور دے معنیاں وچ آوندا اے ۔ پہلی صدی ہجری وچ ادب دے معنیاں وچ علمی تے ذہنی مفہوم وی شامل ہو گیا تے ہر طرح دا علم ادب سداون لگ پیا ۔ بنو امیہ دے ویلے ادیب اوس نوں آکھیا تے سمجھیا جاندا سی جیہڑا عرباں دی پرانی شاعری تے ثقافت دی تاریخ دا چنگی طرح جانو ہووے ۔ چھیویں صدی ہجری وچ ایران دے ادیباں نے ادب دا لفظ فارسی زبان پڑھن تے پڑھان لئی ورتنا شروع کر دتا۔ بعد وچ ادب دا گھیرا بوہت ای وسیع ہو گیا ۔تے ایہدے وچ ہر قسم دے علم یعنی کیمیا، جفر ، رمل ، داستان گوئی تے اخباری ادب وی شامل ہو گیا ۔ ایسے کر کے مشہور ادیب میتھیو آرنلڈ (Mathew Arnold) نے آکھیا سی ، اوہ سارا علم جیہڑا کتاباں راہیں ساڈے تیکر اپڑدا اے ادب کہلواندا اے ۔ ایس توں ظاہر ہوندا اے پئی ہر تحریر ای ادب اے۔

تے ایہدے وچ مضمون دی کوئی پابندی نہیں ۔ زمانہ لنگھن دے نال نال علم تے ادب وچ فرق ہون لگ پیا۔ علم انسانی ذہن نوں متاثر کردا اے جد کہ ادب انسانی جذبیاں نوں متاثر کردا اے ۔ تے اوہ اہناں جذبیاں تے احساساں دا ترجمان اے ۔ بعد وچ سیانیاں نیں ادب نوں کئیاں قسماں وچ تقسیم کیتا۔ ڈی کوئنی نیں ادب دیاں دو قسماں دسیاں نیں ۔ پہلی قسم دا ادب اوہ اے جیہڑا انسان نوں حیاتی بخشدا اے ۔ اوہدا تعلق جذبے نال اے ۔ اوس نوں تخلیقی ادب آکھیا جاندا اے جد کہ دوجی قسم دا ادب معلوماتی ادب اے ۔ مکدی گل ایہہ اے پئی ادب اوہ لطیف فن اے جیہدے نال ادیب جذبیاں تے خیالاں نوں اپنیاں نفسیاتی تے شخصی خوبیاں دے راہیں نہ صرف ظاہر کردا اے سگوں لفظاں راہیں زندگی دیاں داخلی تے خارجی حقییقتاں دی روشنی وچ اوہناں دی ترجمانی وی کردا اے ۔ اوہ اپنیاں سوچاں توں کم لے کے اظہار دے اجیہے طریقے اختیار کردا اے جنہاں نال پڑھن والا بدو بدی ای متاثر ہو جاندا اے ۔
ادب دیاں قسماں :عام طور تے ادب دیاں دو قسماں بیان کیتیاں جاندیاں نیں ایک نثر تے دوجی نظم ، پر ایہناں دونہاں قسماں نوں غیر علمی قسماں آکھ سکنےآں کیوں جے بوہت ساریاں کتاباں اجیہاں لبھدیاں نیں جیہڑیاں منظوم نیں پر ایہہ ادب دے زمرے وچ نہیں آندیاں جیویں حساب ، جیو میٹری الجبرا تے جغرافیے دے کئی قاعدے کلیے تے حالات نظم وچ لکھے گئے نیں ۔ پر ایہہ کتاباں ادب نہیں اکھوا سکدیاں ۔ ایسے طرح نثر وچ لکھے ہوئے سائنس دے کلیے تے تجربے ادب نہیں اکھوا سکدے کیوں جے ادبی تحریر دی ایہہ بنیادی شر ط اے پئی ایہدے وچ زبان تے بیان دیاں کجھ خاص خوبیاں ہون ۔ کیو زننگ نیں ادب دیاں دو قسماں بیان کیتیاں نیں ۔ اک سادہ ادب تے دوجا تخلیقی ادب ۔ سادہ ادب وچ تاریخ ، سائنس، نفسیات تے فلسفہ آندا اے جد کہ تخلیقی ادب وچ نظم یا نثر آندے نیں ۔ ادب دا سب توں پرانا روپ شعر اے تے انسان اپنے جذبیاں دا اظہار سبھ توں پہلاں شعراں راہیں ای کیتا ۔
ادبیات عالیہ: (CLASSICS) قدیم رومیاں تے یونانیاں دا علم تے ادب ،ہن ہر زبان دے معیاری ادب لئی ایہہ لفظ ورتیا جاندا اے ۔
ادغام (ع ۔ ذ) کسے اک چیز نوں دوجی وچ انج ملانا جے اک دوجے دا وجود ختم ہو جائے ۔ دو حرفاں دا انج ملنا جے اک دی آواز گواچ جائے ۔ جویں فارسی ترکیب بدتر توں بتر بن گیا ، تے دال دی آواز جاندی رھی ۔
ادرک :اک قسم دا پودا جس دا قد تن چار فٹ ہوندا اے ۔ اوس دیاں شاخاں دے سراں تے پھل لگدے نیں۔ پتیاں دا رنگ گہرا سبز تے چمک دار ہوندا اے ۔ ایس دی کاشت صدیاں توں ہوندی رہی اے ۔ ہندوستان تے پاکستان وچ وی ایس دی کاشت صدیاں توں جاری رہی اے ۔ جوڑاں دے درد تے کھانے نوں ذائقے دار بنان لئی استعمال ہوندی اے۔
ادم اگے لچھمی ، پکھے اگے ہوا :(اکھان)
کوشش کرن آلے واسطے دولت اونی ای یقینی اے جنی کہ پکھے نال ہوا۔
ادھار دا کوئی ماں پیو مریا ہویا اے (اکھان)
ادھار لین والے واپسی دی یقین دہانی لئی بولدے نیں ۔
ادھڑے ہوئے سیویے نہ تے رسے ہوئے مناویے نہ تے گزارہ نہیں ہوندا۔(اکھان)
وگڑے کم نوں سوارن بنان گزارہ نہیں ۔

ادھ تے دنیا : مجھ گاں پلن لئی ایس شرط تے دینا جے اوس دے وادھے وچوں ادھو ادھ حصہ ہووے دا
ادھلنا ادھلیماں : کسے جوان کڑی یا عورت دا کسے مرد نال (گھر والیاں نوں دسے پچھے بغیر)ٹر جانا ، نس جانا ، اغوا ہونا۔
ادھ ورِتا (ل۔و)جس بندے /زنانی نوں ادھ ورِتا (ادھے سر دا درد)ہووے اوہ تن دن ادھ ورِتے دی کہانی سنے تیٹھیک ہو جاند ا اے ۔ادھ ورِتے دی کہانی انج اے ۔ اللہ دے چار یار سیر نوں ٹر پئے۔ اوہناں سوچیا جے کھان پکان دا سامان راہ وچوں لے کے باہروں شکار کر کے پکا کے کھاواں گے ۔ راہ وچ اک پنڈ آیا اوتھے کبھاراں گھر گئے تے آکھیا جے سانوں تاوڑی دیو ۔ اوھناں آکھیا جے تاوڑی پیسیاں نال ملے گی ۔ چونہہ یاراں آکھیا اسیں تے مفت لینی اے ۔ اوھناں مفتی دین توں انکار کر دتا ۔چار یار ناراض ہو کے ٹر پئے۔ کبھاراں دی آوی تے اوھناں دے بھانڈے اوہناں دے مگر رڑھ پئے ۔ کبھار مگر نسے تے منت ترلا کر کے ہانڈی دتی تے آپدا سامان واپس لیا ۔ اگان دھرکھاناں گھر گئے تے ڈوئی منگی اوہناں وی پیسیاں توں بغیر دین توں انکار کر دتا ۔اوتھوں وی ناراض ہو کے ٹر پئے ۔اوہناں دا سارا سامان وی چونہہ یاراں دے مگر ٹر پیا ۔دھر کھان مگر نسے تے منت ترلا کر کے ڈوئی دتی تے آپ دا سامان واپس لیا ۔ اگاں دکان تے گئے تے پکان لئی گڑ تے چاول منگے ۔اوس دی گڑ چاول نہ دتے اوتھوں وی ناراض ہو کے ٹر پئے تے دکان دا سارا سامان اوہناں دے مگر ٹر پیا۔ دکان دار منت ترلا کر کے راضی کیتا تے گڑ چاول دتے تے آپدا سامان واپس ہٹوایا ۔ چونہہ یاراں اگ بال کے چاول پکان لئی ہانڈی اگ اتے رکھی تے نماز پڑھن لگ پئے ۔ ادھ ورتا آکے چلھے دے دوالے گھمن لگ پیا تے آکھن لگا۔ میں سڑاں گا ۔ میں بلاں گا ۔ میں مراں گا ۔ تے ہانڈی وچ وڑ گیا ۔ چونہہ یاراں وچوں اک نیں سلام پھیریا تے چاولاں دی ہانڈی اتے چھونی دے دتی وچوں ادھ ورِتا کرلایا ۔ میں سڑ گیا ۔ میں مر گیا ، مینوں باہر کڈھو ۔اوہناں پچھیا توں کیہ ایں اوس آکھیا میرا ناں اے ادھ ورتا ، اوھناں پچھیا ادھ ورتا کیہ ہوند ا اے۔ اوس دسیا جیہڑا ادھے سر نوں کھاوے ۔ اوھناں آکھیااسیں تینوں مارنے آں جے توں نبی دی امت نوں تکلیف دین آلا ایں۔ اوس آکھیا مینوں مارو نہ چونہہ یاراں اوھدے کولوں قسم چوائی جے جنہوں ایہہ کہانی سنائی جاسی توں اوہنوں چھڈ جاسیں۔ جس بندے / زنانی نوں ادھ ورِتا ہووے اوہنوں تن دن ادھ ورِتا دی کہانی سنائی جاندی اے کہانی سنن والا ہر واری پچھ دا اے ادھ ورِتا گیا سنن آلا آکھدا اے گیا ۔
ادھار دی ساری نالوں نقد دی ادھی چنگی (اکھان)
ادھار بری چیز ہوندی اے ۔
ادھل گیاں نوں داج کیہا؟ (اکھان)
جہیڑی زنانی ماں پیوں دی مرضی دے خلاف آپے ویاہ کرے اوہدی قدر نہیں ہوندی۔
ادھلیاں زنانیاں پیراں دے ڈیریاں وچ لبھ دیاں نیں (پیراں دا قول)
ادھلیاں مگر پنیاں لے کے پھرنا (اکھان)
بے غیرتاں دی پچھا واری کرن تے آکھ دے نیں ۔
ادھ مائیں بھگل بائیں (اکھان)
ادھ مانگھ وچ بھگل (کھیس) لاہ تے ہتھاں تے رکھ لیا جاندا اے کیوں جے ایس مہینے وچ پالا گھٹ جاندا اے ۔
ادھیاں بھکھیاں ادھیاں رجیاں بجھارت
(کھوہ دیا ٹنڈاں)

ادھیانی : ادھے آنے دا سکہ جو کدی ایتھے چالوسی۔
اڈ: پیلی یا کسے ہور تاں تک پانی اپڑان والی نالی ، چھوٹا کھالا ۔
اڈا :تھاں ، ٹھکانا ، اک قسم دے کم کاج دی جگہ ۔ اک قسم دے پنجھیاں دے بیٹھن دی جگہ ۔ ٹانگے یا موٹر دے ملن ٹرن دی تھاں ۔ دھاگے توں بعض چیزاں بنان لئی یا گوٹے کناری تے جڑت دا کم کرن لئی چوکاٹھا جہیا۔ برے کماں والے لوکاں دے جمع ہون دی جگہ ۔
اڈ ٹپ نہ جاندا تے دریا نوں متھا (اکھان)
نکا کم تاں ہو نہیں سکدا تے وڈے کم دا بندو بست کرنا ۔
اڈ ٹپائی کسے نہ ویکھیا تے دریا ٹپائی وی کسے نہیں ویکھنا(اکھان)
جدوں کوئی چھوٹا احسان نہ سمجھے تے وڈا احسان وی نہیں سمجھدا
اڈی کھڈا (لوک کھیڈ)ایہہ پنڈاں دی دلچسپ تے مشہور کھیڈ اے کسان آپدے کماں کاراں توں ویلے ہو کے ایس کھیڈ نال آپدے دل نوں خوش کر دے نیں ۔ ایس کھیڈ وچ دو ، تن یا چار بندے حصہ لیندے نیں ۔ ایہہ کھیڈ وڈیاں دے نال نال بال تے زنانیاں وی کھیڈ دیاں نیں ۔ گٹھ گٹھ دے دوکانے لے کے اوہناں نوں وچوں چیر کے چار پھانکاں بنائیاں جاندیاں نیں ۔ اھناں نوں چیرے آکھیا جاندا اے ۔ زمین اتے 25 خانے بنائے جاندے نیں ۔ پنج خانیاں وچ (x) دا نشان لا کے ہر کھڈاری باہر لے (x) کانٹے والے خانے وچ آپدیاں چار چار گوٹیاں رکھ دا اے ۔ نشان (x) کانٹے والے خانے توں سوا باقی ہر خانے وچوں گوٹی ماری جاسکدی اے جیہڑا کھڈاری وچکار لے کانٹے والے خانے وچ آپدیاں گوٹیاں پہلاں لے جاوے اوہ جتیا من لیا جاند ا اے ۔
اڈن کھٹولا: ایہہ دیو ملائی تخت اے ، لوک داستاناں وچ اڈن کھٹولے دا ذکر مل دا اے ۔ جویں ” پنج پھلاں بادشاہ زادی ” دی کہانی جس وچ اک شہزادہ اڈن کھٹولے وچ ” پنج پھلاں رانی بادشاہ زادی ” نوں بہا کے لے جاندا اے ۔
اڈنا سپ:ایہہ سپ جنوب مشرقی اشیا وچ ملدا اے ۔ ایہہ بڑا خطر ناک ہوندا اے تے درختاں تے رہندا اے ۔ اے بہن ویلے کئی طرح دی شکل وچ بہندا اے ۔ کدی گولائی وچ کدی سنگل دی شکل وچ ایس دیاں دو قسماں نیں۔
اڈ نی چڑیے ساون آیا (اکھان)
ایہہ ای دینہہ نیں مزے کر لے ۔ کسے نوں اتفاق نال کجھ مل جاوے اوہ گل چھرے اڈا وے تے طنزا آکھدے نیں
اڈیش: ایزا دی آبیانہ یا مطالبہ مال جو کسے کھتونی دی تیاری توں بعد کسے آسامی دے ناں لا دتا جاوے ۔
اڈی : پیر دا گول پچھلا حصہ ، جتی دا پچھلا حصہ ، جے میں اڈی ماراڈاواں میری جھانجر چھنک دی اے ۔
اڈی مارنا :گھوڑے دے اسوار دا گھوڑے نوں تیز دوڑان لئی پیر دا پشلا حصہ مارنا ،
اذن : (ع۔ث) اجازت ، پہلوان دا کشتی لڑن ویلے اپنے استاد کولوں اجازت طلب کرنا۔
اذان:نماز واسطے بلارا ، بانگ ، اذان دینا۔
اذن عام: جنازہ پڑھن توں بعد وارثاں دا دوجیاں کماں کاجاں والیاں نوں ٹر جان دی اجازت دینا ۔
ارار (ع) اک درخت جس دیاں شاخاں تے جڑاں مسواک دے کم آوندیاں نیں ۔
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ بگلا نہاوے، بگلے دی پٹھ پاٹی ٹاکی کوئی نہ لاوے۔(بجھارت)
(کھوہ دی ٹِنڈ)
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ بلی دیاں مچھاں ، حرا مڑ بوھا مار گئی میں کیہڑی گلی پچھاں (بجھارت) (جندرا)
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ پھتو نہاوے ، اوہندی ٹٹ گئی لت، دارو کوئی نہ لاوے (بجھارت)(کھوہ دی ٹنڈ)

ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ نیلے دھاگے رب دے سنہیڑے آئے ستے بندے جاگے (بجھارت)(مینہ)
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں ، وڈے شہر نوں اگ لگی انار دانہ بھجیا (بجھارت)(تندور)
ارائیں : اک قوم جیہڑی سبزیاں بیجن تے ویچن دا کم کردی اے ۔
ارباب : رب دی جمع ، وڈیرا ، پالن والا ، مالدار ، آقا ، چودھری دی طرح وڈیائی دا لفظ اے ، تے بعض دے ناواں دے پہلا ں لایا جاندا اے
اربع عناصر: اگ پانی ہوا تے مٹی ، چار عناصر ، اگے دا ناواں دا خیال سی جے ایہہ دنیا اھناں چار چیزاں توں بنی ہوئی اے ۔
اربل: گھوڑے دے کن مڈھ اک گلٹی ہووے تے اوہ منحوس سمجھی جاندی اے ۔ پر جے دو گلٹیاں ہون تے گھوڑا مبارک سمجھیا جاندا اے ۔(لو ک وچار)
ارتقا: اپر نوں جانا ، ترقی کرنا ، اچیرا ہونا۔
اردوئے معلی : اوہ زبان جیہڑی بادشاہی لشکر (مغلیہ دور وچ) بولدا سی ۔ مرزا غالب دے خطبات دے اک مجموعے نوں وی اردوئے معلی آکھیا جاندا اے ۔
ارتھی : مردے نوں ساڑن واسطے جس ڈھانچے یا سیڑھی اتے پا کے لے جاندے نیں ۔
ارژنگ (ث) مانی مصور دی تصویراں دی کتاب دا ناں ۔
ارشاد احمد پنجابی: اصل ناں ارشاد ، قلمی ناں ارشاد پنجابی سی ۔ باپ دا ناں محمد نعیم اللہ جیہڑے ذات دے راجپوت کھوکھر سن ۔ نکے ای سن جدوں باپ دا انتقال ہو گیا ۔ مڈھلی تعلیم بلال گنج پرائمری سکول تے فیر مسلم ماڈل ہائی سکول لاہور توں حاصل کیتی ۔ 1966 وچ ایم اے فارسی کیتا۔
پنجابی زبان تے کھوج پرکھ دا کم کیتا۔ لغت سازی تے لوک ریت نوں کٹھا کرن تے پنجاب دے کلچر نوں اجاگر کرن دا ڈھیر کم کیتا ۔ اخباراں وچ لکھیا، ریڈیو تے پروگرام کیتے۔ مرکزی اردو بورڈ لاہور تے ادارہ تحقیقات پاکستان ولوں کھوج کاری دا کم کیتا۔ پنجابی ادبی لہر تے ساڈی ادبی اکیڈمی ورگے ادارے بنائے تے کھوج کاری دا کم کیتا۔ 20 دسمبر 1993 نوں دل دا دورہ پیا تے اللہ نوں پیارے ہو گئے ۔
لکھتاں:قرآن پاک دا ترجمہ ، پنجاب کی عورت ، پنجابی نامہ ، بلھے شاہ کی سوچ ، پنج گیٹے ، اردو پنجابی سانجھ ، لوک لوریاں ، آل مال تھال ، بالاں دے من پرچارے ، پنج پکھیرو (لوک کہانیاں)جھوٹے جھلارے ، ککلی کلیر دی ، اردو پنجابی لغت ، پنجابی لغات ۔
غیر مطبوعہ : کشف المحجوب (ترجمہ)، پنجاب کا مرد ، پنجابی توں پنجابی لغات ، پنجابی اردو لغات ، پنجابی ثقافتی لغات۔رسالیاں دے مضمون:سکندر اعظم ، بیٹے کا جنم بچپن ، قلعہ روہتاسں کی شام ، لاہور اور قصور جڑواں بھائی ، کام اور پیشے ، پنجاب کی ثقافت بارے ، قصور وسطی مغلیہ دور تک ایک جائزہ ۔
ارشد میر: ارشد میر 2 جون 1939 نوں لاہور وچ پیدا ہوئے ۔ آپ دے والد دا ناں میر عطا محمد سی جیہڑے ٹھیکداری کردے سن ۔ ارشد میر نے لاہور وچ تعلیم حاصل کیتی ۔ 1966 وچ ایل ایل بی دا امتحان پاس کر کے گوجرانوالہ وچ وکالت شروع کر دتی ۔ 1996 نوں گوجرانوالہ وچ وفات پائی ۔
ارشد میر نوں لکھن پڑھن دا بڑا شوق سی ۔ اونہاں نے وکالت دے نال نال لکھن پڑھن دا شغل وی جاری رکھیا۔ اوہناں نیاردو تے پنجابی وچ مزاحیہ نظماں تے سنجیدہ نثر لکھی اے ۔ اوہناں دے انشائیے تے سفر نامے بہت مقبول ہوئے نیں ۔ پنجابی وچ اوہناں دے انشائیاں دی کتاب ” چونبھڑاں ” بہت مشہور ہوئی اے ۔
ارض اللہ :زمین کسے بندے دی نیں ، اللہ دی ملکیت اے ۔ علامہ اقبال ہوراں ایس نوں اپنے(زمین دی مالکی) بارے فلسفے دی بنیاد بنایا اے ۔
ارغوان: اک پودا جس دے پھل سرخ رنگ دے ہوندے نیں ۔

ارِنی : میں ویکھنا چاھناں ۔ اصل اے رب ارنی ۔ تے قرآن دی اک آیت دا ٹکڑا ، حضرت موسی جدوں کوہ طور تے گئے اوتھے اوہناں رب اگے اپنی ایس خواہش دا اظہار کیتا۔ ، تے اگوں جواب ملیا۔ لن ترانی ۔ مطلب ایہہ جیمینوں نہیں ویکھ سکدا۔
ارنا گھوڑا :گھوڑے دی قسم دا اک افسانوی جانور جو جنگل دا باسی تصور کیتا جاندااے ۔ ایس دے متھے وچکار اک سنگھ ہوندا اے ۔ حضرت مریم تے حضرت عیسی دے حوالے نال اہنوں مذہبی تقدس حاصل اے ۔ ایس جانور دی کھل نال پردے بنائے جاندے سن
اروڑی: کتا رات ویلے اتاں آسمان ول منہ کر کے رون دی آواز کڈھے تے مال ڈنگر تے بھار ہوندا اے ۔ تے جیکر پچھلی رات اروڑیاں کرے تے کواریاں تے حاملہ عورتاں لئی منحوس خیال کیتا جاندا اے ۔ کتے دے رون دی ایہہ آواز بڑی منحوس خیال کیتی جاندی اے ۔ (لوک وچار)
ارکان : رکن دی جمع ۔ تھم ، اوہ جس تے کسے شے یا عقیدے دی کھلوت ہووے ۔
ارلی : پنجالی دے سرے تے پھسائی جان والی لکڑی جو جانور نوں باہر نکلن توں روکی رکھ دی اے ۔
ارلیاں لاھنا (پٹنا) بلداں نوں ہل توں بعد وھلا کر دینا ۔
اِرم:اوہ پتھر جیہڑا سڑکاں راھواں تے راہ دسن لئی گڈیا ہووے ۔اک باغ یا شہر دا ناں جس نوں شداد نے بنوا یا سی ۔
ارنا : جنگلی سنڈا ، جنگل وچ چگن والے جانوراں دا ڈگ کے آپیسک گیا ہویا گوھیا ۔ کشتے مارن والے ایس نوں تھپے ہوئے یا کھرلی تے بدھے جانوراں دے گوھے نالوں ترجیح دیندے نیں ۔
ارنڈ: اک چھوٹے قد دا درخت جس دے بیجاں دا تیل کسٹریل اکھواندا اے ۔
ارنی : اک درخت (رکھ)جس دی لکڑی بنسریاں بنان دے کم آوندی اے ۔
اریڑی : ریڑی ، اوہ چھوٹی جئی لکڑی جس نوں کھوہ دی ماھل دے دوآں سریاں وچ دتا ہوندا اے ۔ ٹنڈاس نال کسی ہوندی اے
اڑپینا :اندر ول پینا ، گاں مجھ دے سون ویلے بچے والی جھلی نوں مروڑا آ جانا ۔
اڑک ویڑھکا: اوہ جوان بلد جیہڑا ہالی تیکر ہل واھن تے نہ لگیا ہووے ۔
اڑیل ٹٹو سفر دراز کردا اے (اکھان)
ضدی بندہ کم (لٹکا کے) لماں کر دیندا اے۔
ازل : سمے دا اوہ پاسا جس دا مڈھ سر کوئی نہیں ، ابد دوجے پاسے دی بے انتہائی نوں آکھدے نیں ۔ موت (اجل توں وگڑ کے )
ازماونا : تجربہ کرنا ۔ کسے دا امتحان لینا تے ویکھنا جے اوہ گل یا معیار تے پورا اتر دا اے کہ نہیں ۔
کسے شے نوں ورت کے اوس دی تاثیر دا اندازہ لانا۔
اژدر: لوک کہانیاں دا اک سپ جس دے مونہوں اگ نکل دی اے ۔
اساطیر: اسطورہ دی جمع ۔ قصے کہانیاں ۔ (جنہاں دی جڑ نہ ہووے) من گھڑت کہانیاں
اساسی رکن : اوہ رکن یا ممبر جس نوں ہٹایا نہ جا سکے ۔ بنیادی رکن ۔
اسب غول (اسب گول) اک جنگلی بوٹی تے اوس دا پھل جس نوں دوائی دے طور تے استعمال کردے نیں۔

اسب گول تے کجھ نہ پھرول (اکھان)
کسے نوں نہ پھرولو ، ہر کوئی پریشان نظر آندا اے
استدلالیہ نثر : استدلالیہ نثر وچ کسے دعوے نوں سچا ثابت کرن واسطے ایس طرح دلیلاں دتیاں جاندیاں نیں کہ پڑھن والا دعوے دی سچائی دا قائل ہو جاندا اے ، پر ایہناں دلیلاں وچ حقیقت تے ترتیب دا ہونا لازمی اے ۔ دلیل پکی پیڈی تے پائیدار ہونی چاہیدی اے تاں جے پڑھن والے دے من وچ دعوے بارے کوئی شک یا شبہ نہ رہ جاوے ۔ تے اوہ دعوے دی سچائی نوں دلوں من لوے ۔ اردو وچ سر سید احمد ، مولانا شبلی تے ابو الکلام آزاد نے استدلالیہ نثر لکھی اے۔ پنجابی وچ اجہی نثر دا رواج بہت گھٹ اے ۔
استسقا : بارش لئی نماز ادا کرنا ۔ جدوں بڑی دیر تائیں بارش نہ ہووے ۔ لوک مایوس ہو جان ، تے قحط دے آثار پیداہوجان۔ بستی دے لوک بستی توں باہر کسے کھلے میدان وچ جمع ہو کے نماز استسقا ادا کردے نیں جس دیاں دو رکعتاں ہوندیاں نیں ۔ نماز توں بعد خطبہ دتا جاندا اے تے استغفار تے دعا کیتی جاندی اے ۔
استری : زنانی ، کپڑے دے وٹ کڈھن والی لوہے دی بنت جو بجلی نال وی چل دی اے تے کولیاں نال وی ۔
استریاں دی مالا : نِری مصیبت جس توں ہر ویلے نقصان دا خطرہ ہووے ۔
استر دا پتر استروا : کھچرا، شرارتی ، کدے کدے کسے دی مٹھی جئی شوخی تے وڈیرے بندے خوش ہو کے چھوٹے نوں آکھدے نیں
استر کاری : پلسترن کرن دا کم یا فن ،کوٹ دے اندر کپڑا لان دا کم
استرہ : وال منن والا اک تیز دھار اوزار ، چالاک ، تیز
استاد : کس کم دا ماہر ، پڑھان سکھان والا چالاک۔
استاد دا پتر زندگی وچ پڑھن توں رہ جاوے تے ایس توں وڈی افسوس والی دنیا تے ہور کوئی گل نہیں (قول علی محمد مصنف آٹو میٹک ہجے اردو قاعدہ)
استاد دیاں گاھلاں تے گھیو دیاں نالاں : استاد گاھل وی دیوے تے شاگرد لئی فائدہ مند ہوندی اے۔
استاد دی مار ماں داپیار :(اکھان)
استاد دی مار تے ماں دے پیار نال بندے دی زندگی سنور جاندی اے ۔
استاد عشق لہر : استاد عشق لہر لاہور وچ میاں خواجہ دے گھر 1869 نوں پیدا ہوئے ۔ اوہناں دا اصل نام چراغ دین سی ۔ اوہناں نے ظاہری علوم حاصل نہیں کیتے پر اوہ جماندرو ای بڑے روشن دماغ سن ۔ اوہ چوہٹہ مفتی باقر لاہور وچ رہندے سن ۔ اپنے زمانے وچ اوہناں نوں استاد دا درجہ حاصل سی ۔ اوہناں دے شاگرداں وچوں عبدالکریم ثمر ، محمد یوسف موج تے غلام محی الدین نظر نے ناں کڈھیا۔ استاد عشق لہر کچھ چر لئی ریلوے کیرج شاپ وچ ملازم رہے ۔ روز گار دے سلسلے وچ بصرہ تے افریقہ گئے ۔ 1939 وچ ریٹائر ہوئے تے 26نومبر 1948 نوں وفات پا گئے ۔
استاد عشق لہر دیاں کتاباں برطانوی اقبال ، گل تے عاشق ، دامن حضرت یوسف ، پنجابی نظم ، غیر ت دا جھگڑا ، نغمہ پاکستان ، عشق دی لہر ، بہتیاں مشہور نیں ۔
استاد کرم امر تسری : استاد کرم امر تسری دا پورا ناں کرم دین تے تخلص بابو کرم سی ۔ اوہ 1853 نوں امر تسر دے اک راجپوت گھرانے وچ پیدا ہوئے ۔ پیو دا ناں میاں فضل دین سی ۔اوہناں دا خاندان پشمینے تے ریشم دریائی کپڑے دی تجارت کردے سی ۔کرم ہوراں نے صرف مسیت وچ دینی تعلیم حاصل کیتی ، فیر شعر آکھن لگ پئے ۔ پاکستان بنن توں بعد لاہور آ کے آباد ہو گئے تے ایتھے ای 12جنوری 1959 نوں 106 ورہیاں دی عمر وچ فوت ہو گئے ۔ اوہناں نے ساری حیاتی ویاہ نہیں کیتا۔

کرم ہوراں نے سید امیر علی (شاہی قاضی) دی شاگردی اختیار کر کے شاعر ی دا سلسلہ شروع کر دتا ۔ امر تسر دے تکیہ نور شاہ جنتی سائیں دے تکیہ وچ کرم ہوراں دی شعری ذوق پروان چڑھیا ۔ اوہ پہلاں اردو وچ شاعری کردے سن ۔ فیر آغا حشر دے آکھن اتے پنجابی شاعری شروع کیتی ۔ علامہ اقبال نوں استاد کرم دے شعر بوہت پسند سن ۔ اوہ بڑے ذوق شوق نال اوہناں دے شعر سندے سن ۔ اوہ بابو کرم ہوراں نوں پنجابی دا غالب آکھدے سن ۔
لکھتاں ۔ استاد کرم دی شاعری دا پہلا مجموعہ کلام ‘گلدستہ کرم 1927 وچ چھاپے چڑھیاجس نوں اوہناں دے بھانجے میجر عبدالکریم ہوراں نے کرم پھلواڑی دے ناں نال 1965 وچ شائع کیتا اوہناں دی شاعری تے شخصیت اتے اک ہور سوہنی کتاب تکریم کرم 1987 وچ چھاپی گئی ۔
استحسان : چنگا گننا ، بہتر سمجھنا ، مناسب خیال کرنا فقہ وچ ایس توں مراد کسے معاملے وچ کوئی فیصلہ فتوی دینا اے ۔
استخارہ: بھلائی چاہنا ، کجھ پڑھ کے کسے کم بارے کرن یا نہ کرن دا غیبی اشارہ طلب کرنا ۔
استرے نال شیو کرن والیاں (جسم دے غیر ضروری وال صاف کرنا)جدوں اوہ مرن تے اوہناں دی منجی / جنازہ بھارا ہو جاندا اے تے چکنا اوکھا ہو جاندا اے ۔(لوک عقیدہ)
استعفیٰ : کم کاج یا ذمہ داری توں چھٹکارا پان دی خواہش کرنا ، اوہ درخواست جس وچ اگوں توں نوکری چھڈ دین دی اجازت منگی گئی ہووے ۔
استعارہ : عارضی طور تے کسے کولوں کجھ لینا۔ گرامر وچ کسے لفظ نوں اوس دے اصلی مطلب دی جگہ منگویں معنی وچ ورتنا ۔ جویں ماں اپنے پتر نوں چن آکھے تے ایہدے وچ اپنے اصلی معنیاں وچ نہیں ورتیا گیا ، ایس لئی ایہہ استعارہ اے
استغاثہ : اپنے خلاف ہوئی زیادتی دے خلاف انصاف چاہنا۔
استقبال : اگوں دی لینا ، جی آیاں نوں آکھنا ۔
استنجا: نجاست یا گندگی توں خلاصی پان دی کوشش
استوا: اوہ فرضی خط جیہڑا زمین دے دوالے لہندے چڑھدے جاندا ہویا اوس نوں دو برابر حصیاں وچ ونڈ جاندا اے ، خط استوا اکھواند ا اے ۔ ایس خط دوالے اکثر دن رات برابر رھندے نیں ۔
استمراری : جس وچ اک حالت پائی جاوے ۔
اسرا فیل : اللہ دے مقر ب فرشتیاں وچوں اک فرشتہ ۔ اللہ تعالی نے اسرافیل نوں صور پھوکن تے لایا اے ۔ قیامت دے قریب ایہہ فرشتہ اللہ دے حکم نال جدوں صور پھوکے گا سب جاندار ہلاک ہو جان گے ۔ دوجی واری صور پھوکے گا تاں سب مر ے ہوئے زندہ ہو کے میدان حشر ول دوڑن گے ۔ جتھے ہر بندہ آپدے اعمال دا حسا ب دیوے گا۔ صور پھوکن دا عقیدہ عیسائیاں دا وی اے ۔ پر یہودی اس نوں نہیں من دے ۔ اسرافیل ہوا دا فرشتہ ۔ قیامت نوں ناد وجان والا ۔ فرشتہ جس دے ناد وجایاں مردے زندہ ہو جان گے تے حشر دے میدان ول ٹر پین گے ۔
اسفنج: ڈوھنگے پانی وچ نباتاتی جانور جیہڑا اک تھاں ای رہندا اے ۔ اوس دے وجود وچ بے شمار موریاں ہوندیاں نیں ، جنہاں دے ذریعے پانی جیہڑیاں غذائی چیزاں نال لے جاند ا اے خارج ہو جاند ا اے ۔ ایہنوں اسپنچ وی آکھدے نیں ۔ ٹوبے تھلے جا کے اھناں نوں لے آندے نیں باہر آ کے ایہہ مر جاندے نیں تے اپنیاں سورا خاں پاروں تختیاں سلیٹاں صاف کرن توں لے کے پنڈا دھون تک کم آندے نیں ۔
اسلام آباد (وفاقی دارالحکومت) کل رقبہ 906 مربع کلو میٹر جس وچوں 220 مربع کلو میٹر رہائشی، 220 مربع کلو میٹر تے پارک تے 466 مربع کلو میٹر تے دیہات آباد نیں ۔ خاص فصلاں گندم ، مکئی ، دالاں ، سبزیاں تے ترش پھل۔ گرمیاں وچ درجہ حرارت 24 توں 40 ڈگری سینٹی گریڈ تے سردیاں وچ 17.7توں 26 ڈگری سینٹی گریڈ ہوندا اے ۔ اوسط سالانہ بارش 309 ملی میٹر ہوندی اے ۔ ہندو راجا جے پال نوں شکست دے کے محمود غزنوی ایتھے پہلی اسلامی حکومت قائم کیتی ۔ مسلماناں 800 سال تائیں حکومت کیتی ۔ مسلم حکومت دے زوال توں بعد رنجیت سنگھ قبضہ کر لیا ۔ فیر انگیریز قابض ر ہے ۔ 1961 وچ نواں شہر اسلام آباد تعمیر کر کے وفاقی دار الحکومت کراچی توں ایتھے لے آندا۔ یکم جنوری 1981 وچ وفاقی علاقے نوں ضلع دا درجہ دے دتا گیا۔ پہاڑاں دے دامن وچ اسلام آباد دا شمار دنیا دے خوب صورت شہراں وچ ہوند ااے ۔

اسلامی قمری مہینے : چن زمین دوالے چکر لاند ااے ۔ جنے ویلے وچ چن آپدا اک چکر پورا کردا اے ، اوس نوں قمری مہینہ آکھیا جاندا اے ۔ قمری مہینہ کدی 29 دن دا ہوند ااے تے کدی 30 دن دا ۔ پر ایہہ مہینہ کدی وی 31 دن دا نہیں ہویا ۔ 12 قمری مہینیاں دا اک سال ہوند ا اے ۔ سال نوں سن وی آکھ دے نیں ۔ مسلمان آپدے تہوار قمری مہینیاں دے حساب نال مناندے نیں ۔ ایس لئی قمری مہینیاں نوں اسلامی مہینے وی آکھیا جاندا اے ۔ اسلامی مہینے ایہہ نیں ۔
اسلوب : اسلوب دا مطلب اے پئی کسے ادب وچ پیش کیتے گئے خیالات۔ ادب دی اوس مخصوص صنف دے مطابق پیش کیتے گئے نیں یا نہیں جس صنف نال اوس لکھت دا تعلق اے ۔ لکھن بولن یا کجھ کرن دا اوہ طریقہ جس توں اوہ پچھانیا جائے ۔
محرم ، صفر ، ربیع الاول ، ربیع الثانی ، جمادی الاول ، جمادی الثانی ، رجب ، شعبان ، رمضان ، شوال ، ذی قعد ، ذی الحجہ
اسماعیل ادیب اوکاڑوی : پورا ناں اسمعیل تے ادیب تخلص ، شروع وچ آپدے ناں نال اوکاڑوی وی لکھ دے رہے ۔ 1918 وچ تحصیل دیپال پور دے پنڈ 45/ Sp وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں میاں وریام تے ماں دا ناں طالع بی بی سی ۔ آپ عبدالحکیم ملتان دی اولاد حاجی عبدالستار دے مرید سن ۔ چار جماعتاں آپدے پنڈ وچ پڑھے ۔اٹھویں حویلی لکھا توں پاس کیتی جوان ہون تے 1938 وچ فوج وچ بھرتی ہوئے تے دوجی عالمی جنگ وچ شرکت کیتی ۔ برٹش آرمی ولوں دس تمغے وی ملے ۔ایس دوران انڈونیشیا ، جاپان تے سعودی عرب وی گئے ۔ 1948 وچ فوج نوں چھڈ کے استاد لگ گئے ۔ ملازمت دے دوران اپنی پڑھائی وی جاری رکھی 1962۔ وچ سی۔ ٹی دا امتحان پاس کیتا۔ 1975 وچ دیپال پور وچ آ گئے ۔ 1965تے 1971 دیاں پاک بھارت جنگاں وچ بٹالین لیڈر سن ۔ آپ دا عہدہ لانس نائک سی ۔ 1984 وچ آپ محکمہ تعلیم تو ں ریٹائر ہو گئے ۔ 1988 وچ بونگہ حیات (پاک پتن ) وچ اک پرائیوٹ سکول کھولیا ۔ 20 ستمبر 1990 نوں فالج ہون نال اللہ نوں پیارے ہو گئے۔ آپ نوں دیپال پور سائیں صاحب دے قبرستان وچ دفن کیتا گیا ۔ اسمعیل ادیب بنیادی طور تے طنزو مزاح دے شاعر سن ۔ طنز تے مزاح توں علاوہ نظم ، غزل ، تنقید ، تحقیق ، افسانے ، ڈرامے انشائیے تے سفر نامے وی لکھے ۔ ویکھو شہر اوکاڑا ، دیپالپور دی ڈائری ، اخبار پنج دریا ، نوائے وقت ، جمہورستان ، تحفہ ، گرفت ، قہقاں تے چاند ، حکایت ، سیارہ ، لہراں ، نقوش تے اردو ڈائجسٹ۔
افسانے :طوطا مارکہ گیس پیپر ، صبح عید تھی ، عشق نہ تمام ، یہ مہمارے قوم ، بی جمالو ، آپ کا یہ ہفتہ کیسا گذرے گا ، قصہ اومنی بس میں سفر کرنے کا نمونہ کلام: ھذا من فضل ربی اے،رب رکھے دیس اساڈے نوں ،ایہہ بن گیا رب سببی اے،ایہدے وچ ہر شے بندی اے ۔ایہہ دیس بڑا کرتبی اے،ھذا من فضل ربی اے۔ویکھو شہر اوکاڑا ، دیپالپور دی ڈائری ، اخبار پنج دریا ، نوائے وقت ، جمہورستان ، تحفہ ، گرفت ، قہقاں تے چاند ، حکایت ، سیارہ ، لہراں ، نقوش تے اردو ڈائجسٹ ، افسانے : طوطا مارکہ گیس پیپر ، صبح عید تھی ، عشق نہ تمام ، یہ مہمارے قوم ، بی جمالو ، آپ کا یہ ہفتہ کیسا گذرے گا ، قصہ اومنی بس۔

اسمعیلیہ: اوہ مذہبی ٹولہ جیہڑا امام موسی کاظم نوں نیں من دا تے امام جعفر دے وڈے پتر اسماعیل نوں ستواں امام گن دا اے ۔ اماماں دا سلسلہ اہناں دے نزدیک امام اسماعیل تے مک جاند ا اے ۔ ایس لئی اھناں نوں ‘ست امامیے’ آکھدے نیں ۔ باراں اماماں نوں منن والیاں دے مقابلے تے انہاں نوں ای باطنیے تے قرامطیے وی آکھ دے نیں ۔ ملتا ن دوالے اھناں غزنویاں توں پہلاں اپنا تسلط قائم کر لیا ہو یا سی ۔ حسن بن صباح وی اھناں وچوں سی ۔
اسم : اوہ کلمہ جس نوں کسے دوجے اسم نال ملائے بغیر معنی دیوے تے ایس اندر کوئی زمانہ نہ پایا جاوے ۔ جویں اسلم ، شہر ، گدھا ، کتاب تے سکول وغیرہ ۔ ایس دیاں دو قسماں نیں۔ اسم نکر ہ تے اسم معرفہ ۔ اسم دیاں کئی ہور وی قسماں نیں ۔ اسم تصغیر ، اسم صفت ، اسم فاعل ، اسم مفعول ، تے اسم ضمیر وغیرہ ۔ جدوں کسے ناں وچ چھوٹائی دا مطلب ملے اسم تصغیر اکھواندا اے ۔جویں بچہ تو بچو نگڑا ، دیگچا توں دیگچی وغیرہ ۔
اسم بامسمی:اوہ بندہ جس دا ناں تے کم دونویں اکو جہے خوب صورت ہون۔
اسم جامد: اجہیا اسم جو نہ تاں آپ کسے اسم توں بنے تے نہ ای ایہدے توں کوئی دوجا اسم بن سکے ، جویں گھر ، کار ، کمپیوٹر ، بحری جہاز ، ٹیلیفون ۔
اسم صفت اوہ اسم اے جس توں کسے چیز دی اچھائی یا برائی ظاہر ہووے ۔ جویں ٹھڈا پانی ، گرم گڑ وغیرہ۔
اسم ضمیر اوہ مختصر ناں جہیڑا کسے ناں دی تھاں بولیا جاوے ۔ جویں اسلم آکھدا اے اوہ سکول جاوے گا۔احمد آکھدا اے اوہ بیما ر اے ۔ اسم ناں نوں وی آکھدے نیں۔
اسم علم : علم دے معنی علامت یا نشان دے نیں ۔ اسیں بندیاں نوں اوہناں دے نانواں دے ذریعے پچھاننے آں ، ایس لئی اسیں ، ‘اسم علم ‘اسیں صرف اوہناں ناواں (اسماں) نوں آکھنے آن جیہڑے بندیاں دی پچھان لئی علامت دا کم دیندے نیں ۔ جویں احمد علی ، محمد دین وغیرہ۔اسم علم دیاں قسماں ، خطاب ، اعزاز ، لقب ، عرف ، تخلص
اسم فاعل اوہ اسم اے جہیڑا کسے کم کرن والے نوں ظاہر کرے ۔ جویں پڑھن والا ، لکھن والا
اسم مصدر : اوہ اسم اے جس وچ کوئی نہ کوئی کم پایا جاوے ، پر ایس وچ زمانے دی قید نہ ہووے جویں ویکھنا ، سننا ، کھانا وغیرہ ۔
اسم معاوضہ : اوہ اسم جو اجرت یا کسے خدمت دے معاوضے دے طور تے بولیا جاوے ۔
اسم موصولہ: اوہ اسم جو آپ کسے بندے یا شے دا ناں تاں نہیں ہوندا ، پر اوس دی حالت نوں بیان کردا اے جویں جو محنت کرے دا اوس دا پھل پاوے دا ۔ اس جملے وچ ‘جو’ اسم موصولہ اے ۔
اسم نکرہ : اوہ اسم جو کسے عام شے ، بندے یا جگہ دے ناں نوں ظاہر کرے جویں سب منڈے چپ بیٹھے ہوئے سن بندے نوں چاھیدا اے جے اوہ ہمت نہ ہارے ۔ اہناں جملیاں وچ منڈے ، بندہ اسم نکرہ اے ۔ اسم نکرہ دیاں 9 قسماں نیں
اسم معرفہ : اوہ ناں جیہڑا آپس وچ پچھان لئی رکھیا جاوے ، جویں خورشید ، نجمہ ، سلمی ، ایہہ ناں صرف انساناں دے ہوندے نیں یا پالتو جانوراں دییا وڈے وڈے اسمانی تاریاں دے ۔
اسم مشتق : قواعد دی رو نال اجہیا لفظ جیہڑا مصدر توں بنایا جاوے ، جویں بناوٹ ، اگاہی ، تباہی وغیرہ ۔
اسم موصول : اسم موصول اوہ اسم اے جدوں تائیں اوس اگے اک جملہ نہ لایا جاوے ، اوہ پورے معنی نہیں دیندا ، جویں جو کجھ ، جس نے وغیرہ ۔
اسوہ : دیسی سن دا ستواں مہینہ ۔
اسوہ کتیں ماہ نرالے دینہہ نوں دھیا ں راتیں پالے (اکھان) اسوہ کتیں دے مہیناں وچ دن نوں دھپ لگدی اے تے رات نوں ٹھنڈ
اسیر عابد: اسیر عابد دا اصل ناں غلام رسول اسیر اے تے اوہ علمی ، ادبی تے تعلیمی حلقیاں وچ اسیر عابد دے ناں نال مشہور نیں ۔ اوہ 5 اپریل 1943 وچ سید نگر ضلع گوجرانوالہ وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں چوہدری مراد بخش سی ۔ اسیر عابد نے پرائمری دا امتحان کوٹ بھاگا (گوجرانوالہ) تے میٹرک دا امتحان علی پورچٹھہ توں پاس کیتا۔ ایسے دوران فاضل ادبیات (اردو تے فارسی ) تے بعد وچ بی اے کر کے بی ایڈ کیتا۔ کرسچین انسٹیٹیوٹ رائے ونڈ وچ اسلامیات دے استاد مقرر ہوئے ۔ فیر ایم اے اردو پاس کر کے اردو دے لیکچرار مقرر ہوئے ۔

اج کل گورنمنٹ اسلامیہ کالج گوجرانوالہ وچ اسسٹنٹ پروفیسر نیں ۔
اسیر عابد نے ‘دیوان غالب ‘ دا مکمل منظوم پنجابی ترجمہ کیتا اے ۔ امام بوصیری دے مشہور قصیدے ‘ قصیدہ بردہ شریف’ دا منظوم پنجابی ترجمہ کیتا اے ۔ ایس توں اڈ اوہناں ‘ بال جبریل ‘ دا جبریل اڈاری ‘ دے عنوان نال منظوم پنجابی ترجمہ کیتا اے ۔
اسیر عابد نوں دوجیاں زباناں دے ادب توں پنجابی وچ ترجمہ کرن دا بڑا شوق اے ۔ اوہناں دے ترجمے علمی تے ادبی حوالے نال بڑے اہم نیں تے فنی اعتبار نال پختہ تے سوہنے نیں ۔ اوہ خالص پنجابی محاورے تے ماحول نوں بڑے من کھچویں انداز نال ترجمے وچ ورتدے نیں ۔
اسیں تہاڈیاں نمازاں پڑھئے تے تسیں ساڈے مصلے پاڑو (اکھان)
کسے نال نیکی کرن نال اوہ الٹا برائی کر ے تے آکھ دے نیں ۔
اسی دھیا ں ویہہ جوائی ، پنج پتر تے کلی مائی (بجھارت) پنج سیر دا وٹا ۔
اسیں سی دیہہ جوائی ، پنج دیور تے اک بھر جائی (بجھارت)5 سیر دا وٹا ۔
اسم اعظم : اوہ ناں جس نوں پڑھ کے ہر کم کیتا جا سکد ا اے ۔
اسمعیل خطائی (اوکاڑہ) اسمعیل خطائی 1874 وچ کوٹ کپورہ ضلع فرید کوٹ وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد علی سی ۔ مڈھلی تعلیم اپنے باپ توں ای حاصل کیتی ۔ ہائی سکول کوٹ کپورہ توں مڈل پاس کیتا۔ ایس توں بعد درس نظامی دا امتحان پاس کیتا۔ شروع شروع وچ ٹھیکے داری دا کم وی کیتا ۔ پر چھیتی ای ایہہ کم چھڈ دتا تے حکمت شروع کر دتی ۔ کوٹ کپورہ وچ مدرسہ برہانیہ اسلامیہ بنایا ۔ ایتھے اوہناں اک مسیت دی نیہہ دھری ۔ رفاع عامہ دے ہور وی بوھت سارے کم کیتے ۔ جوانی وچ شاعری شروع کر دتی 1964 وچ وفات پائی ۔ سی حرفی اسمعیلی ایہدے وچ قرآنی آیتاں دا منظوم ترجمہ اے۔
اسم ذات: اوہ ناں جہیڑا اک ای قسم دی کئی چیزاں لئی بولیا جاوے جویں اٹھ ، ہاتھی ، چاقو ، چاندی وغیرہ ۔
اسم استفہام:اوہ کلمے جیہڑے کسے گل دے پچھن لئی استعمال ہون جویں اوہ کون منڈا اے ، میز اتے کیہہ اے ، وغیرہ ۔
اسم اشارہ : اسم اشارہ اوہ اسم اے جو کسے شخص ، جگہ یا چیز ول اشارہ کرن لئی استعمال کیتا جاوے جویں ایہہ بندہ ، اوہ زنانی وغیرہ۔
اسم اشارہ دیاں دو قسماں نیں : 1۔ اسم اشارہ قریب : جو لفظ نیڑے دیاں چیزاں ول اشارہ کرن لئی استعمال ہوندے نیں ، ۔ جویں ایہہ ، اوہ ، وغیرہ ۔2 ۔ اسم اشارہ بعید: جو لفظ دور دیاں چیزاں ول اشارہ کرن لئی ورتے جان جویں اوہ ، اوہناں وغیرہ ۔
اشاعت: کسے اخبار ، رسالے یا کتاب دی چھاپے چڑھی صورت ، شائع ہونا ، لکیا نہ رہنا ۔
اشاعرہ : مذہبی سوچاں دا اک فرقہ ، جیہڑا ابو الحسن اشعری دی سوچ نوں ٹھیک من دا اے۔ ایہہ سوچ انسان نوں مجبور منن ول کنہ کھاندی اے ۔
اشا ھن / اچھاھن : بد بو ، خرابہ ،کسے شے وچوں جیہڑی بو آندی اے ۔
اشباع : گرامر وچ ایس توں مراد زبر نوں ایناں پر کر کے ادا کرنا جے اوہ الف بن جاوے ۔ زیر نوں ایناں جے ‘ی’ بن جاوے تے پیش نوں ایناں جے اوہ ‘و’ بن جاوے ، جویں چم توں چام ۔ گھم توں گھوم ۔آخر توں اخیر ۔
اشتراکی : پیداواری وسیلیاں دی سانجھ تے یقین رکھن والا۔روس چین وچ چالو رہن سہن دے طریقیاں نوں منن والا ۔
اشتمال : واہی بجائی والی زمین نوں اک ٹاکی کرنا ۔ سانجھ گیری ، اشتراک ۔
اشتہاری مجرم : اوہ مجرم جس نوں پھڑن لئی اشتہار چھاپ دتا گیا ہووے ، نسیا ہویا مجرم ۔

اِشراق: روشن ہونا ، چمکنا ، الہامی گل ، حواس دی مدد توں بغیر کسے گل نوں سمجھنا ۔ یونانی دانا افلاطون ایسے ‘ سوچ سیاڑ ‘ دا قائل سی ۔ ایس طریقے نوں منن والیاں نوں اشراقی آکھدے نیں ۔ ایہہ لوگ باطنی علم (عرفان ) دے قائل نیں جے اشتراق دی نماز فرض نہیں ۔
اشٹام : سرکاری چھاپ والا کاغذ جس نوں عدالتی بیاناں یا چارہ جوئی لئی ورتیا جاندا اے ۔ ٹکٹیکاغذ ، انگریزی لفظ سٹامپ توں نکلیا
اشٹنڈ (ذ)انوکھی گل جس دے پچھے کسے دی لہائی یا گھاٹ ہووے ۔ چالاکی دا کم ۔
اشرف علی (مولوی) نام اشرف علی ، پیو دا ناں مولوی پیر صدر دین پنڈ کلیانہ۔ ضلع گجرات دے وسنیک ۔جنم 26 دسمبر 1920 جدی پشتی پیر، قوم دے قریشی انج پیشہ زمینداری پیر بہا الحق ملتانی دی آل چوں ۔ ماں پیو ان پڑھ سن ، پر انہاں نوں پڑھن پا دتا ۔ انہاں سکول وچ ورنیکلیر مڈل دا امتحان پاس کیتا تے 1961 وچ فوج وچ بھرتی ہو گئے ۔ پر کجھ چر بعد نوکری چھڈ کے آ گئے ، پھیر منشی فاضل ، مولوی عالم تے میٹرک دا امتحان گھر پڑھ کے پاس کیتا ، پھیر حاذق الحکما دی سند حاصل کیتی تے مدرسی کردے رہے تے اک سکول دے ہیڈ ماسٹر لگے رہے ۔ انہاں نوں شاعری دا چسکا باراں ورھے دی عمر وچ لگا۔ پہلوں اہ وی مجازی رنگ دے بینت لکھ دے رہے ۔ س سوہنیاں سنگ پریت لا کے کدوں نال آرام دے بہیں گا ،اک درد جدائی دا دکھ ہوسی دوجے طعنے جہاں دے سہیں گا او،اشر ف علی اوہ گل او کھیڑی اوجان مار کے جان نوں لئیں گا او ،
لکھتاں دی تفصیل اہ اے ” قصہ لیلی مجنوں ، سسی پنوں ، دل خورشید ، احوال الآخرت ، یوسف زلیخا ، (ان چھپیاں) باغ بہشت ، ترجمہ پنج سورہ منظوم ، خطبات اشرف علی ، قصہ جابر ، خوان یغما (حصہ اول اور دوم)سیرت محمدی ﷺ تے ہیر وارث شاہ وچ وادھا ، اہ چھپیاں ہویاں ہن ۔
اشرفی : سونے دا مہری سکہ جو کدی انگریزاں توں پہلا ں ایتھے چالو سی ۔
اشفاق احمد: اشفاق احمد 22 اگست 1925 نوں مکتسر فیروز پور وچ پیدا ہوئے ۔ آپ دے والد محمد خان وٹرنری ڈاکٹر سن ۔ آپ نے مڈھلی تعلیم مکتسر تے فیروز پور توں حاصل کیتی ۔ 1947 وچ پاکستان آ گئے ۔ 1950 وچ گورنمنٹ کالج لاہور توں ایم اے اردو دا امتحان پاس کیتا۔ فیر دیال سنگھ کالج لاہور وچ لیکچرار ہو گئے ۔ 1935 وچ روم یونیورسٹی اٹلی وچ اردو دے پروفیسر وی رہے ۔ کچھ چر لئی ریڈیو روم توں پروگرام وی پیش کردے رہے ۔ اٹلی توں پرتن توں بعد اشفاق احمد ہفت روزہ لیل و نہار دے ایڈیٹر بن گئے ۔ اوہناں نیں اپنا اک رسالہ” داستان گو” وی کڈھیا سی ۔ اشفاق احمد نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن لئی بے شمار ڈرامے لکھے نیں ۔ ریڈیو اتے اوہناں دا پروگرام تلقین شاہ بوہت مشہور اے۔ اوہناں دے ڈرامیاں دا مجموعہ “ٹاہلی تھلے” چھپ چکیا اے ۔
اشغال (ع۔ذ) شغل دی جمع: صوفیاں دے نزدیک اللہ نال لو لائی رکھن والیاں رجھاں۔
اشناک باہمنی تے سینڈھ دا تڑکا (اکھان)
ظاہر توں باطن الٹ ، باہروں چنگا تے کرتوت مندے
اشکے : ایہہ کسے تے خوش ہو کے کسے دے کم یا گل نوں پسند کرن دے اندر لے اظہار لئی بولیا جاندا اے ۔ شاباش ، واہ بھئی واہ ، نہیں ریساں ، بلے بلے ، عشقے وی لکھیا جاندا اے ۔
اصحاب کہف: غار دے ساتھی ، اوہ ست سنگی جیہڑے اسلام توں بہت پہلاں بت پرستاں توں تنگ آ کے غار جا لکے تے اوتھے ای عبادت کردے رہے تے عبادت کر دے ای سو گئے ، تے تن سو سال ستے رہے ۔
اصطبل (اسطبل) طویلہ ، طبیلہ ، جانور خاص کر گھوڑے بنھن رکھن دی تھاں (ایہہ لفظ یونانی اے )
اصطلاح :آپ وچ صلح کرنا۔ کسے لفظ بارے اک خاص مطلب تے متفق ہو جانا ۔ مثال دے طور تے شراب تے شربت دی اصل اک اے پر اک توں پین والی چیز مراد لئی گئی اے تے دوجے توں ہور مراد اے ۔ ایس اتفاق کرن نوں اصطلاح آکھدے نیں۔
اصیل کدیا بھیڑا ہوندا اے : (اکھان)
شریف نوں ستانا نہیں چاھیدا ۔تنگ آ کے گل دا ہار بن جاندا اے ۔
اضافت : کسے اک نوں کسے ہور نال نسبت دینی یا جوڑنا ۔ اردو وچ ایس دی گرامر ی علامت کا ۔ کے ۔ کی نیں ۔

تے پنجابی وچ دا ۔ دے۔ دی ۔ نا ۔ نے ۔ نی زیادہ عام نیں۔جویں زید دا غلام وغیرہ۔
اضافیت: آئن سٹائن دا نظر یہ جے انسانی علم کلی نہیں نسبتی اے ، یعنی چیزاں دے باہمی تعلق تے اسردا بدلدا رہندا اے تے اپنی کائناتی معلومات نوں وی ایسے کر کے انسان قطعی نہیں کہہ سکدا۔
اضحی: ذوالحجہ دے مہینے دی دسویں۔ قربانی دا خون
اعتبار کرنا چنگا ہوندا اے ، پر اعتبار نہ کرنا ہور وی چنگا ہوندا اے ۔(قول)
اعصابی جنگ: اوہ جنگ جس وچ بغیر لڑیاں دشمن یا دشمن دے سنگی نوں تھکا کے ہرایا کمزور کیتا جائے۔ سیاسی رسہ کشی۔
اعضائے رئیسہ: جسم دے اہم اعضا یا حصے دل ، جگر ، دماغ وغیرہ۔
اعلی مالک تے ادنی: جتھے حق مالکانہ تقسیم ہوندا اے اوتھے بندو بست دی اصطلاح وچ وڈے مالک نوں اعلی یا تعلق دار تے چھوٹے نوں ادنی مالک آکھدے نیں۔
اطلاق: لفظی معنے آزاد ہونا ، اصطلاح وچ اللہ تعالی دا کسے روپ ، کسے سمے یا کسے تھاں دا پابند نہ ہونا، اللہ دا مطلق ہونا۔
اظہر جاوید: اظہر جاوید ہوریں اردو تے پنجابی دے لکھاری سن ۔ 1938 وچ پیدا ہوئے۔ شروع وچ اے سرگودھا توں نکلن والے اک اخبار نال جڑے ۔ اہ ویلا سی جدوں الطاف مشہدی تے اختر شیرانی جہے شاعر سرگودھا وچ سن۔ لاہور آون توں بعد 1969 وچ اہناں نے تخلیق دے ناں توں اک ادبی رسالے دا اجر ا کیتا۔ جیہڑا مواد دے حساب نال اپنی مثال آپ سی ۔ تخلیق دا آخری شمار اہناں دی اچانک وفات توں دو ہفتے پہلاں چھپیا سی ۔ ۔ اہناں نے تخلیق وچ مستقل طور اتے پنجابی زبان تے ادب لئی سیکشن بنایا ہویا سی ۔ اہناں نے بطور پنجابی افسانہ نگار اپنا ناں بنایا ۔ بڑی دیر ہو گئی ” اتے مسعود کھدر پوش ٹرسٹ ولوں انعام وی مل چکیا اے ۔ اہناں کئی ملکاں دا دورہ کیتا۔ اہ ادبی حوالے نال لاہور دی اک جانی پچھانی شخصیت سن ۔
اعتکاف: کسے تھاویں خاص طور تے مسجد وچ رمضان دے چھیکڑلے دس روزے ایس طرح کٹنا جے اوتھوں صرف ضروری کم دے بغیر باہر نہ نکلنا تے عید دا چن ویکھ سن کے اوس گوشہ نشینی نوں چھڈنا ، فارسی ، عربی وچ عام عارضی گوشہ نشینی دے معنیاں وچ وی آند ا اے۔
اعداد: عدد دی جمع، تعداد دسن والے ہندسے ، صوفیاں دی اصطلاح وچ اعداد توں وکھو وکھ رچیاں ہوئیاں چیزاں مراد نیں۔
اعراب: ٹھیک وزن تول نال گل کرنا، گل انج کرنا جے بھلیکھا نہ رہوے۔ زیر زبر پیش تے شد مد نوں وی اعراب ایسے کر کے ای آکھدے نیں۔ جے اوہناں نال گل دا بھلیکھا نکل دا اے۔
اعراف: قرآن مجید دی ستویں سورت جنت تے دوزخ دے درمیان اک طبقہ / تھاں ۔ جتھے اوہ لوک رہن گے جنہاں دے چنگے تے برے عمل اکو جہے ہون گے ۔ کچھ چر ایتھے رہ کے فیر ایہہ لوک جنت وچ جان گے ۔
اعزاز: موجودہ ویلے وچ خطاب دی تھاں اعزاز نیں لے لئی اے۔ کسے بندے نوں اوس دی علمی یا قومی خدمات دے صلے وچ حکومت اوہنوں اعزاز دیندی اے جویں نشان حیدر ، ستارہ خدمت ، ستارہ امتیاز ، تمغہ قائد اعظم، تمغہ پاکستان وغیرہ۔
اعصاب: پٹھے یا ریشے جیہڑے سِر توں ٹر کے پیراں تائیں کھلرے ہوئے نیں۔ ہلن جلن دا سارا کم اہناں دے سہارے ہوندا اے۔ افتتاح : کھولنا، کسے دکان یا کاروبار یا ادارے نوں شروع کرن سمے جیہڑا کٹھ کیتا جاندا اے۔ آغاز۔
افسانہ: افسانہ کافی دی بدلی ہوئی شکل اے۔ پاکستان بنن توں فورا بعد جیہڑے افسانے لکھے گئے اوہ زیادہ تر بیانیہ تے سدھ پدھرے انداز وچ لکھے گئے نیں۔ اوہناں وچ کوئی قصہ یا کسے خاص واقعے یا تاثر نوں ابھاریا گیا ۔ 1960 توں 1975 تک دا زمانہ افسانے دا مڈھلا دور اے۔ ایس عرصے اندر افسانے وچ ون سونے موضوع آئے۔ 1975 توں بعد دے دور وچ فنی تے فکری پکیائی دے نال نال طبقاتی کشمکش ، معاشرتی نا انصافیاں تے اقتصادی جبر دے حوالے نال افسانے لکھے گئے نیں۔ اج دے افسانے وچ فنی ، فکری تے تکنیکی پختگی پائی جاندی اے۔ ایہہ کئی منزلاں طے کر کے ایس مقام تیکر اپڑیا اے ۔ اج دے پنجابی افسانے وچ فقریاں دی بنتر ، فنی پکیائی ، گل کرن دا نویکلا ڈھنگ، اظہار دی تازگی ، کہانی دلچسپ تے موہ لین والے ، واقعات دی آپس وچ جڑتل تے لہجے دا اتار چڑھا بہت معمولی اے ۔ اج جدید علامتی افسانے دا دور اے۔

ایس توں وکھ اہناں نے ” سجرا چن” “ہجر عذاب” ، “نور دی خیرات(نعتاں)وی لکھیاں ۔ اہناں دی وفات 24 جنوری 2013 نوں ہوئی ۔
اقبال صلاح الدین : اصل ناں محمد اقبال صلاح الدین اے جیہڑے اوکاڑے دے اک معزز ارائیں خاندان دے چشم و چراغ سن۔ والد دا ناں حکیم چودھری فتح الدین سی۔ 28 اکتوبر 1933نوں اوکاڑہ دے نیڑے چک 40/3R وچ پیدا ہوئے ۔ اوہناں نیں اپنی مڈھلی تعلیم اپنے پنڈ وچوں ای لئی تے فیر لاہور آ گئے۔ 1965 نوں فارسی فاضل تے بی اے دے امتحان پاس کیتے ۔ 1966 وچ ایم اے ، ایم او ایل (فارسی) ایم اے اردو ،تے فاضل کیتا۔ اک کالج مجددیہ اسلامیہ دی نیہہ رکھی تے کجھ چر ایس کالج وچ پڑھاون دا کم کردے رہے۔ 1969 وچ اوہناں نیں پکیچز لمیٹڈ لاہور وچ امیر خسرو دے ریسرچ سکالر دی حیثیت نال کم کیتا تے 1974 تیکر ایس حیثیت نال کم کردے رہے ۔ ماہنامہ لہراں لاہور دے ایڈیٹر وی رہے ۔ 1980 وچ اوکاڑہ مستقل وسوں اختیار کر لئی ۔ اقبال صلاح الدین ہوراں نیں اپنی ادبی خدمتاں دا کم اردو توں شروع کیتا ۔ کجھ چر پچھوں فارسی ادب تے وی طبع ازمائی شروع کیتی۔ 1971 توں اپنی ماں بولی ول دھیان دتا تے ایس زبان وچ اوہناں نیں چوکھا کم کیتا۔ نثر تے نظم دوآں صنفاں وچ کم کیتا اے۔ اپنی لگن تے محنت نال ایس دور دے محققاں وچ اپنا مقام بنا لیا اے۔ کلیات غزلیات خسرو، کلیات قصائد خسرو، ارمغان اقبال ، خسرو کی پہیلیاں اور کہہ مکرنیاں ، باغ و بہار ، لعلاں دی پنڈ ، پنجابی دا رسم الخط تے معیار ی املا، پنجابی دی پہلی کتاب، سیف الملوک ، فہرست مقالات، دیوان خواجہ غلام فرید ، احسن القصص ، فہرست پنجابی نثری تخلیقات (تالیف و تنقید) سید شیخ احمد سر ہندی ، خسرو دوسروں کی نظر میں ، خسرو شیریں زبان ، حضرت نظام الدین اولیا ، حضرت بو علی قلندر ، سنگی نامہ ترجمہ گلستان) تاریخ (تاریخ پنجاب)، تخلیق ( حدیث آشنا، باردی سار، ککر کنڈیالی ، کرب قبیلہ ، کونج کہانی
اقبالی جرم: اوہ مجرم جو اپنے جرم دا اقبال کر لوے
اقتباس: کدھروں اپنی ضرورت واسطے کجھ لینا ، کسے دی تحریر دے کجھ حصے نوں اوہدے حوالے نال اپنی تحریر وچ ورتنا۔
اقتصاد: اندازے نال خرچ کرنا ۔ اخراجات تے آمدن دے اندازے دی گل کیتی تے جاچ دسی جاندی اے۔
اقوال زریں :سنہری گلاں بزرگاں تے سیانیاں دیاں اجہیاں قیمتی تے سبق والیاں گلاں جہیڑیاں سنہری حرفاں وچ لکھے جان دے قابل ہون۔ دنیا دی ہر زبان تے ادب وچ اجہیاں گلاں سانوں مل دیاں نیں تے ایہہ گلاں پوری دنیا دی سانجھی دولت تے سرمایہ نیں۔ اہناں سنہری گلاں راہیں سانوں زندگی دے سفر وچ چانن تے مدد مل دی اے ۔ حضور ﷺ نے حکمت تے دانائی دیاں گلاں نوں مومن دی گواچی متاع قرار دتا اے تے فرمایا اے جے ایہہ دولت جتھوں مل جاوے لے لو۔
اقلیم : سلطنت ، آب و ہوا تے ہور حالات دے لحاظ نال دوجیاں نالوں وکھری ونڈ ، ہفت اقلیم ، ست ونڈاں جنہاں وچ ساری دنیا ونڈی ہوئی سی۔
اک اک پودا (درخت)جس دا ددھ دوا وچ پان دے کم آندا اے۔ اس دے پتیاں دا بھڑتہ کر کے طاعون دے مریض نوں کھواندے نیں جیہڑا بڑا مفید ہوندا اے۔ دہلی دے اچار بنان والے لوک اس دے پتیاں دا نِبو دے عرق وچ اچار پاندے نیں ایہہ بڑا ہاضمے والا ہوندا اے۔
اک آنڈا تے اوہ وی گندا (اکھان)
اک پتر تے اوہ وی چنگا نہیں۔
اک موسم بہار وچ انسان پہلی واری جوان ہوندا اے تے دوجا جدوں امبیاں تے بور آکے امبیاں بن دیاں نیں اودوں لڑکیاں جوا ن ہوندیاں نیں۔
اکا ہولا کرنا : خیر خیرات کرنا تاں جے گناہ جھڑ جان۔
اک آکھیں دوجی مول نہ آکھیں تیجی تدھ رضا : (اکھان
اک گل ساریاں نوں آکھیں دوجی کسے نوں بالکل نہ دسیں ۔ تیجی تیری مرضی دسیں یا نہ دسیں۔
اک آکھے دو جا منے اوہندی کیتی رب نہ بھنے (اکھان)
اک دوجے دے آکھے لگنا چاہیدا۔
اک اکلا پا تے سو سیاپا: (اکھان)
(جاری اے)

کلے بندے دا کوئی حال نہیں ہوندا ۔ کلا بندہ پریشان ہوندا اے۔
اک انار تے سو بیمار:(اکھان)
اک شے دے بوہت چاہن والے۔
اک بادشاہ سی ۔ تہاڈا تے ساڈا ، بادشاہ اللہ اک بادشاہ سی ۔ (قصہ خواناں / کہانی سنان والیاں دا تکیہ کلام)
اک باندری تے دوجا ڈیموں لڑ گیا:(اکھان)
باندری شرارتی ہوندی اے شرارتی بندے نوں چھیڑنا نہیں چاہیدا ۔
اک اک تے دو یاراں:(اکھان)
اتفاق وچ برکت ہوندی اے۔
اک پتر دا منہ گڑ شکر نال بھریا جا سکدا اے بوہتیاں دا نہیں:(اکھان)
تھوڑی اولاد دی پرورش چنگی ہو سکدی اے پر بوہتی اولاد دی پرورش چنگی نہیں ہو سکدی۔
اک چپ ہزار سکھ:(اکھان)
چپ رہن وچ سکون ملدا اے۔
اک چوری تے دوجا سینہ زوری:(اکھان)
اک تے بھیڑا کم کرنا دوجا آکڑنا۔
اک در بند تے سو در کھلے:(اکھان)
اللہ کول روزی دین دے کئی بہانے نیں۔
اکو سٹ چاول نہیں نکل دے:(اکھان)
اکو واری کوئی کم نہیں ہو سکدا ۔۔
اکھروٹ: اک پہاڑی درخت جس دا پھل گول ہوندا اے۔ تے اوس دا مغز یا گری کھان وچ مزے دار ہوندی اے ۔ ایہدا شمار خشک میوے وچ ہوندا اے۔
اکال: کال توں آزاد ، دائم قائم ، سدا زندہ۔ امر بے موتا خدا ۔
اکالی : اکاں نوں منن والا ، سکھاں دا اک فرقہ۔
اکتوبر: انگریزی سن سال دا دسواں مہینہ۔
اکاں نوں امب نہیں لگ دے (اکھان)
بے فیض بندے توں فیض دی توقع نہیں کیتی جا سکدی ۔
اک بندہ گھرم کھلوتا (بجھارت)حقہ
اک پاسے تاں پئی روٹی وی توے تے سڑ جاندی اے ۔(اکھان)
بندہ اک تھاں تے رہندا ،رہندا بے زار ہو جاندا اے ۔
اک پتر تے دور دی واہی کسے نہیں کھائی :(اکھان)
دور رہن والے پتر تے دور دی واہی دا فائدہ نہیں ہوندا۔
اک پتر نہ جائیں رنے گھر آوے تاں بھانڈے بھنے ، باہر ونجھے تاں سبھے انھے (اکھان)
اک پتر ہووے اوس دا خیال سب نوں زیادہ ہوندا اے۔
اک پیر تے دوڑ کے دوجے نوں پھڑنا (لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ کئی بال حصہ لیندے نیں ۔جس بال دے سِرداری آوے اوہ آپدے اک پیر نوں اتاں چک کے( ہتھ نال پچھلے پاسیوں پھڑ کے )اک لت تے اچھل اچھل کے دوجے بالاں نوں ہتھ لاندا یا پھڑ دا اے ۔ جنھوں ہتھ لا لوے، اہدے سر واری آ جاندی اے ۔
اک تارا :اسم مذکر ، اک قسم دا باریک کپڑا ، اک قسم دا الغوزا (ساز)جس تے ہندو فقیر بھجن گاندے پھر دے نیں۔

اک تارا ویکھ کے اڈی مارنا :عورتاں دا خیال اے جے اک تارا ویکھنا منحوس اے۔ ایس لئی اک تارا ویکھ کے اپنے پیر دی اڈی ویکھی جاندی اے تاں جینجوست دا گھٹ اثر ہووے۔(لوک عقیدہ)
اِکتالہ:نغمے دا اک اصول جس دی ضرب اک متواتر ترا تے برابر وزن دی تال جیہڑی برابر فاصلے تے لگ دی رہندی اے۔
اک تھال موتیاں بھریا ، ساریاں دے سِر الٹا دھریا(بجھارت)
آسماں اک توے دی روٹی ، کیہ موٹی تے کیہ چھوٹی (اکھان)
اکو جہے بھا دیاں دو چیزاں بارے آکھ دے نیں۔
اک دولت مند دیاں دو کڑیاں سن ۔ وڈی ذرا منہ متھے آلی سی تے نکی ذرا کوجھی سی ۔ جدوں اوہناں دا پیو مریا تے وڈی کڑی ساری دولت سانبھ لئی ۔ چھوٹی آپدا حصہ لینا چاھیا پر وڈی نہ دتا تے محلے تے رشتہ دار عورتاں نوں کٹھا کر کے آکھیا ایہدے شکل ویکھو ! ایہہ میتھوں حصہ منگ دی اے ۔ ایہہ سن کے چھوٹی جواب دتا۔ اک توے دی روٹی کیہ ،موٹی تے کیہ چھوٹی ۔ دھی تے میں وی اوسے ای پیو دی آں ۔
اک جانور ا جیہا اے جیہڑا اگ کھاندا اے: (لوک عقیدہ)
اک جانور اصلی ، جس دی ہڈی نہ پسلی (بجھارت)جوک)
اک جدائی پان والی ، دوجی اوس نوں ملان والی (بجھارت)قینچی
اک حویلی دے دو دروازے(بجھارت)
کڑاہی: اک خطے وچ نو ، دہ پریاں ، اک دوجے نال سِر جوڑ کے کھلیاں(بجھارت)
سنگترہ
اک دا تونا : ویکھو اک گھوڑا
اک دمڑی بی بی دے پلے ، ہار لواں کہ چھلے : (اکھان) غریب تھوڑ پونجیا ہو کے من مرضی دی خریداری نہیں کر سکدا۔
اک دی بڈھی : اوہ روں جیہڑی اک دے ڈوڈیاں وچوں نکل دی اے ہوا وچ اڈ دی پھر دی اے ایہہ کتن دے کم تاں نہیں آندی پر نرم تے ملائم ہون دی وجہ نال تکیے بنان دے کم آندی اے۔ مذاق نال بوہت بڈھی عورت نوں وی آکھ دے نیں۔
اک ڈبے وچ باراں آنڈے دو چمچے (بجھارت)ٹائم پیس
اک ڈبے وچ بتی دانے ، بجھن والے بڑے سیانے (بجھارت)دند
اک رن دی بھیڑی چال ، آٹا گنھے سر کھلے وال ، روٹی اتھلے مجھلے نال ، گھر آیا مہمان تے مارے بال (اکھان) بد سلیقہ زنانی بارے آکھیا جاندا اے۔
اکڑیواں : بازوآں نوں اتاں ول کھلار کے سارے جسم نوں اکڑان دی کوشش یا حالت جو تھکن دور کرن لئی کیتی جاندی اے یا پالے والے بخار دی علامت ہوندی اے۔

اک ساہی : بالاں دا اک مرض جس وچ بچے نوں جھڑکیا یا ماریا کٹیا جاوے تے بال نوں کِناں چر ساہ نہیں آندا اوس دیاں اکھیاں پٹھیاں ہو جاندیاں نیں تے بے ہوشی دی کیفیت طار ی ہو جاندی اے۔ ماں پیو اجہے بال نوں مارن کٹن تے جھڑکن توں پر ہیز کر دے نیں۔
اک سپ تے دوجا اڈنا :(اکھان)
قدرتی خوبیاں توں وکھ ہونا
اک سوہنی تے دجی گن والی : (اکھان)
خوبصورت تے چنگیاں صفتاں والی زنانی دے بارے آکھیا جاندا اے ۔
اک سہیلی بٹک بٹہلی ، دو دروازے اک حویلی (بجھارت)کڑاہی
اک سی تار تکا : لوک کھیڈ) بالاں دی اک کھیڈ جس وچ اک بال دوجے نوں بجھارت پا کے آکھ دا اے جے میری بجھارت بجھ ۔ ” اک سی تار تکا ، اک سی مار مکا ، تار تکا چڑھ گیا گڈی ، پچھے کیہ رہ گیا۔” بجھن آلا آکھدا اے ” مار مکا” تے کہانی پان آلا بچہ اوھدی کنڈ و چ اک مکا مار دیندا اے
اک شیر مار دا اے تے سولومڑیاں کھاندیاں نیں (اکھان)
ہمت والا آپدی کمائی نال بہت ساریاں دی پرورش کردا اے۔ اک شے اجہی جیہڑی اک پاسے ودھ دی اے ، دوجے پاسے گھٹ دی اے : (بجھارت)عمر
اک طراں بہنا (محاورہ) بیزار بہنا
اک عورت پردے دار اے ، گت اوہدی باہر اے (بجھارت)چھلی
اک فقیر اوہدے ڈھڈ وچ لکیر(بجھارت)
کنک دا دانہ
اک کھوتا ، پورے پنڈ نوں ول کھلوتا(بجھارت)حقہ
اک گھوڑا : اک لمیاں لتاں والا ہرے رنگ دا پتنگا بوٹے تے بیٹھدا جو اکثر اک دے بوٹے تے بیٹھ ، اک ٹڈا ، لماں پتلا بندہ۔
اک گھڑے وچ دو رنگ پانی دسو بجھو میری کہانی:(بجھارت)آنڈا
اک نار کرتا روں پائی کردی آئی گھیسیاں ، اس دیاں میں ٹنگاں گنیاں نو سو اسی ویہاں (بجھارت)کچن
اک وینیابچہ : اجہیا بچہ جہیدیاں باہواں دیاں دو رگاں (ناڑاں)دی بجائے اک رگ ہووے۔ اجہے بال پاروں لوک خیال اے جے جدوں اوس بال دے اک وینیے ہون دا پتہ لگ جاوے اوہ تھوڑی دیر وچ مر جاندا اے۔
لوک عقیدہ
اکھ وچ پکھ ،سوئی جل، سولی دتا اکے بڈھڑ دونہہ توں ترائے اکے اک دی اکا (بجھارت)
بادشاہ دی شرط پئی جیہڑا میریاں بکریاں رجاوے اوہدے نال اپنی بیٹی دی شادی کراں گا، اک گنجے ماں کولوں اجازت لئی ،ماں روکیا پئی پہلے وی کئی مارے گئے نیں ۔(گنجے دا ماں نو ں جواب)
اک نار کرتا روں پائی ، ناں اسدا گل باسی ، اگے تہاڈے وڈیاں نوں کھادا ، ہن تہانوں کھاسی (بجھارت)جوں
اک گیا ، دوجا آیا(بجھارت)بوہا
اک گز دا طول ، کدی کلی ، کدی پھول
(بجھارت)چھتری
اک کڑی دا ڈھڈ چھنک دا
(بجھارت)مرچ
اک خطا دوجی خطا تیجی خطا مادر خطا (اکھان)
اک دو واری بھل جانا کوئی گل نہیں پر بار بار بھلنا شرارت ہوندی اے۔
اک دن پروہنا ،دو دن پروہنا تیجے دن دا دے داہڑی ہگونا :(اکھان) اک دو دن مہمان دی سیوا کیتی جا سکدی اے ۔ اوس توں بعداوہدی قدر مک جاندی اے۔
اک درخت باراں شاخاں ، ہر شاخ نال چا لی آہلنے، ہر آہلنے وچ ست آنڈے (بجھارت)
سال ، مہینے ، ہفتے ، دن
اک طرفہ ڈگری : اک پاسے دی گل سن کے یا دوسرے دی غیر حاضری وچ ای فیصلہ سنا دینا۔
اک کنہارا ، اک تنہارا ، دو جنے اوہنوں کٹن آلے فیر وی بڑھکاں مارے (بجھارت) ڈھول)
اک کڑی روندی پئی سی پچھیاکیوں ،آکھیا اک منڈا میریاں اکھاں دا سرمہ چرا کے لے گیا اے۔ (چٹکلہ)
اکو مڈھ کماد دا ، کوئی نہ گنا سواد دا :(اکھان)
سارے ای نکمے نیں
اک نبو تے تھیہنہ بھکیاں دا :(اکھان)
شے تھوڑی تے لوڑ مند بوہتے ہون تے آکھیا جاندا اے۔
اک واری نسری ، دوجی واری نِسری ، تیجی واری تھیسری (اکھان)

پہلی واری مِصری کھنڈ نال تواضح کرنا ، دوجی واری مٹھی روٹی نال تے تیجی واری کیہ خاک
اک ویکھیا اجہیا دریا، لکھاں اوہدے پہرے دار ، لے کے بیٹھا سارے ہتھیار ، سارے بندے رہو ہوشیار(بجھارت)شہد دیاں مکھیاں دا چھتہ
اک وی جٹا، دوئی دی جٹا، تریجی پوے سِر وچ گھٹا :(اکھان)
اک واری معافی ، دوجی واری دی معافی پر تریجی واری سزا دین تے آکھ دے نیں۔
اک سری یا رنگ: تاش دے پتیاں تے کھیڈی جان والی کھیڈ۔ ایہہ کھیڈ گھٹ کھیڈی جاندی اے ۔ اہنوں رنگ وی آکھدے نیں۔ تاش دے کھڈ کاریاں وچوں جس دا سب توں وڈا پتا ہووے اوہ سر چاندا اے تے بوہتیاں سراں چان والا جت جاند ا اے۔
اک لماں بندہ اوہدے گِٹے داہڑی (بجھارت)گنا
اک نون کیہ روئی ایں ، ادت گیا ای آوا(اکھان)
سارے دے سارے ای وگڑ ے ہوئے نیں۔
اک ہتھ نال گِدھا نہیں پیندا :(اکھان)
کلا بندہ کجھ نہیں کر سکدا۔
اک ہتھ آٹے ، اک جھاٹے (اکھان)
بے سلیقہ زنانی بارے آکھ دے نیں۔
اک ہتھ بندہ ، نوں ہتھ داہڑی :(بجھارت)
کوٹھے دا پرنالہ
اک کانی اتوں تِن پے گیا :(کھان)
عیب دار ہور عیب دار بنے تے آکھ دے نیں۔
اک گل تے ہزار منہ :(اکھان)
کسے گل دی شہرت ہو جاوے تے ہر بندے دے منہ وچ آ جاندی اے۔
اک منڈے دی چیز گواچی :(لوک کھیڈ)
کسے منڈے دی کوئی شے گواچ جاوے تے اوہنوں پتہ نہ لگے تے جس بال نوں اوہ شے لبھ جاویاوس شے دا اعلان انج کردا ا ے ۔ ” اک منڈے دی چیز گواچی ، بھلکے چیتا آوے گا ، پرسوں کھوہ دے تھلے” انج جیہڑے بال دی چیز گواچی ہوندی اے ۔ اوہ آپدی شے دی پڑتال کر لیندا اے ۔ تے آکھدا اے جی میری فلاں شے گوچی اے، تے اوہدی ایہہ نشانی اے ۔ نشانی دسن تے اوس نوں اوہ شے دے دتی جاندی اے ۔
اک کھڈ وچ رہن والا چوہا پھڑیا جاند ا اے (لوک دانش)
اک دمڑی بی بی دے پلے ، ہار لواں کہ چھلے (اکھان)
کم حیثیت بندہ بوہتیاں خواہشاں پوریاں نہیں کر سکدا۔
اک کڑی دیاں تن لتاں :(لوک کھیڈ)
اہ کڑیاں دی کھیڈ اے۔ اہندا موضوع صرف چھڑ چھاڑ ای اے ۔ جس کڑی دا نا لا لمکدا ہووے اوہنوں سہیلیاں انج چھیڑ دیاں نیں ” اک کڑی دیاں تن لتاں ، نہیں پتا تے میں دساں ” ایہہ سن کے ساریاں کڑیاں آپو اپنے نالے سمہال دیاں نیں ۔ تیجس دا نالا لمک رہیا ہووے ۔ اوہ کڑ شرمندہ ہو جاندی اے ۔ تے آپدا نالا سمہال لیندی اے ۔
اک مائی روندی پئی سی ۔ کیوں ؟ اک کڑی میرا سرمہ چرا کے لے گئی اے (تراشا)
اک مٹھ چکی تے دوجی تیار (لوک کھیڈ)
ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔ ایہدے وچ اک کڑی زمین اتے بہہ کے آپدے دونواں ہتھاں دیاں مٹھاں بنا کے آپدے ای سر اتے دونویں مٹھاں اک دوجی اتے رکھ دی اے۔ کول کھلوتیاں کڑیاں وچوں اک کڑی آپد ی مٹھ اوس دی مٹھ اتے رکھ دی اے۔ بیٹھی کڑی آکھدی اے ۔ ” اکنی مکنی کنا کوں بھار” کول کھلوتی کڑی آکھدی اے۔ اک مٹھ چکی تے دوجی تیار ۔ اوہدے ایہہ کہن نال کول کھلوتیاں کڑیاں وارو واری آپد ی اک اک مٹھ اوہدیاں مٹھاں اتے رکھدیاں نیں ۔ بیٹھی کڑی فیر پچھ دی اے ۔

” اکنی مکنی کناں کوں بھار” کڑیاں وچوں اک آکھدی اے ۔ اک مٹھی چکی تے دوجی تیار انج ساریاں کڑیاں آپدیاں مٹھاں اوہدے سر اتے رکھ دیاں نیں مٹھاں دیزور نال اہنوں ایناں دبا دیندیاں نیں جے اوہ اٹھ نہ سکے ۔ بیٹھی کڑی زور نال اٹھ کے کھلوندی اے ۔ اوس دے اٹھن نال ساریاں کڑیاں آپدیاں مٹھاں نوں برقرار نہیں رکھ سکدیاں تے اوہناں دیاں مٹھاں لہہ جاندیاں نیں ۔کڑیاں اگے لگ کے دوڑ دیاں نیں ۔ تے اوہ کڑی آپدی چنی دا کھدو بنا کے کڑیاں نوں پچھوں مار دی تے جنہوں کھدو جنہوں کھدو وجے اوہدے سِر واری آ جاندی اے۔ فیر اہ بہہ جاندی اے ۔
اک سوچ دس دا سٹہ اے جے انسان دی پیدائش اوس طرح نہیں ہوئی جس طرح انجیل وچ دسی گئی اے ۔ بلکہ انسان اپنے نالوں کسے ہیٹھلی پدھر دی مخلوق توں ارتقا کر کے انسان بنیا اے ، تے مخلوق ایسے طرح ہیٹھوں اتاں نوں آئی اے۔ ایہہ نظریہ تے سوچ ڈارون دا اے ۔
اک ہزار: عربی فارسی اردو تے پنجابی پٹی دے پہلے حرف دا ناں۔
اک ساہ وچ گنتی گننا :(لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ بال وارو واری اکو ساہ وچ گنتی گن دے نیں ۔ جیہڑا گنتی کرن وچ سب توں اگے نکل جاوے اوہ جت جاندا اے ۔
اک گھر وچ بھانڈے وی ٹھہک پیندے نیں ((اکھان)
اکو گھر وچ رہندیاں لڑائی وی ہو جاندی اے۔
اک ان بھاندا تے دوجا سانجھرے آندا : (اکھان)
چنگے نہ لگن والے بندے پاروں آکھ دے نیں۔
اک میراثی تے دوجا پڑھ گیا :(اکھان)
پڑھ لکھ کے مراثی زیادہ چالاک ہو جاند ا اے۔
اک مچھی سارے جل (تالاب)نوں گندا کردی اے: (اکھان)
اک بندے دی نالائقی سارے خاندان نوں بدنام کر دی اے ۔ اک بھیڑا بندہ سجے کھبے دے بندیاں نوں وی خراب کردا اے۔
اکھاڑا: کشتی لڑن دی اوہ تھاں جس نوں پٹ کے پولا کیتا گیا ہووے ، پڑ ، سٹیج ، ناٹک ، کھیڈن دی جگہ ، سادھوسنت دا ڈیرا۔ پنڈاں تھانواں وچ رات ویلے ناٹک یا ڈرامہ کرن والی پارٹی نوں وی اکھاڑا آکھیا جاندا اے۔
اکھ دی پھرمی دا علاج:جس بندے دی اکھ تے پھرمی نکل آوے اوس دا علاج انج کیتا جاندا اے جے اوہ اپنے آنڈھ گوانڈھ دے گھر جنہاں دے ڈھائی جی (میاں بیوی تے اک نکا بال) ہون ۔ اوہناں دے گھر کھڑکی یا چھپر ہووے ۔ اوہناں دے گھر دا بوہا کھڑکا وے ۔ گھر والے پچھن گے کون؟ جواب وچ آکھے ” میں آں گونہہ دِھڑکِی تساںمنگی تے اساں دتی” پشاں پرت کے نہیں ویکھنا تے گھریں آ جانا اے۔ ایس طراں اکھ دی پھرمی ٹھیک ہو جاوے گی ۔

اکھ: جاندار ا ں دا اوہ انگ جس دے ذریعے اوہ ویکھ تک لیندے نیں۔ نین، گنے کانے یا بوٹے دی اوہ تھاں جتھوں شاخ پھٹ دی اے۔
اکھ وچ روپیہ لکایا اے :(لوک کھیڈ)
جیہڑے بال دی اکھ اتے ڈیموں یا شہد دی مکھی لڑ جاوے تے اکھ سج کے بند ہو جاوے تے دوجا بال اوہنوں چھیڑ کے انج آکھ دا اے ۔ میرا روپیہ دیہہ ۔ پہلا بال پچھدا اے کہیڑا روپیہ ۔ دوجا بال آکھ دا اے جہیڑا آپدی اکھ وچ لکایا ای ۔
اکھ سجی پان سجی : (لوک کھیڈ)
ایہہ بالاں دی کھیڈ اے جس بچے دی اکھ خراب ہو جاوے یا چبھ کے سج جاوے یا کدی کدی کھلوتے بال دوجے دی اکھ وچ انگل مار دے نیں تے اکھ چبھ جاندی اے ۔ اوہ اکھ مل دا تے روندا اے ۔ دوجے اوہنوں انج چھیڑ دے نیں ” اکھ سجی پان سجی ، مامے ماری انگلی ودھیر سجی”
اکھ نہ نک تے کڑی چن ورگی: (اکھان)
منہ متھا کوجھا پر اوس نوں سوہنا آکھنا۔
اکھ سلائی :حاملہ حمل دے تیسرے مہینے تک اکھ وچ سرمہ پا سکدی اے ۔ بعد وچ سرمہ نہیں پانی (ایہہ رسم فاضلکا دے علاقے وچ رائج اے) کڑی دے ماں پیو چاولاں دی سوغات گھل دے نیں۔ جیہڑے سسرال دے قریبی عزیزاں وچ ونڈ دتے جاندے نیں ۔ ایس توں علاوہ پیکے دھی نوں چھوہارے تے گری وی گھل دے نیں ۔ جیہڑی رشتہ داراں وچ ونڈی جاندی اے ۔ سیالکوٹ وچ ایس رسم نوںٹھاکنی آکھیا جاندا اے۔
اکھاں پچھے دو چور ، کرن ہر شے تے غور ، اہناں باہج دنیا چپ ، ایہہ ہون تے ہووے شور : (بجھارت)کن
اکھاں ہویاں چار تے دل وچ آیا پیار(اکھان)
سامنے آن نال دل وچ پیار آ جاندا اے
اکھان : اکھان دا مطلب اے آکھی گئی گل ۔ ایہہ اوہ با معنی جملہ یا بول ہوند ا اے جیہڑا انسانی زندگی دے کسے سچے تے نہ جھٹلائے جان والے تجربے نوں اختصار دے نال بیان کر دیوے ۔ حیاتی دے اوہناں تجربیاں دا نچوڑ ہوندا اے جیہڑے کسے سماج دی سیاسی ، سماجی ، معاشرتی تے مذہبی صورتحال دے اثر ہیٹھاں سامنے آندے نیں ۔ ایہناں تجربیاں دی بنیاد اوہ سچائی اے جیہڑی کدی وی جھٹلائی نہیں جا سکدی ایہناں اکھاناں وچ کسے نگر سچائی دی دس پیندی اے۔ اکھان مختصر پر جامع ہوندے نیں تے لوک گیتاں وانگوں انہاں دے بنان والیاں دا کجھ پتا نشانی نہیں لبھدی ۔ اکھان جدوں اک واری بن جاوے تے فیر ایہہ اپنی اصلی حالت وچ اگلیاں نسلاں ول سفر کردا رہندا اے۔ اکھان دیلفظاں وچ وادھا یا گھاٹا نہیں کیتا جا سکدا۔ اکھان وچ جیہڑی عقلمندی تے دانش دیاں گلاں دسیاں گیئاں نیں اوہناں نوں مکھ رکھ کے لوکی آن والے ویلے دی منصوبہ بندی کر لیندے نیں۔ عالماں نے اکھان نوں بڑی اہمیت دتی اے کیوں جے اکھان وچ کسے معاشرے دے فکری تے ثقافتی تجربیاں دا نچوڑ پیش کتیا جاندا اے۔ اکھان راہیں کسے وی علاقے دی زبان صاف تے نرول ہو جاندی اے۔ ہر علاقے دے اکھاناں وچ اوس علاقے دی حیاتی دا پر چھانواں لبھدا اے۔ ایس لئی مختلف علاقیاں دے اکھان مختلف مزاج رکھدے نیں ۔ اکھان سانوں لنگھے ہوئے ویلے دی یاد ای نہیں کراندے سگوں اسیں ایہناں اکھاناں راہیں اپنی صدیاں بدھی معاشرتی روایتاں نوں وی ویکھ سکنے آں ۔ دنیا دی کوئی زبان اجہی نہیں جیہدے وچ اکھان نہ ہون۔ پنجابی زبان تے پنجاب دی ثقافت بڑی پرانی اے ۔ پنجابی اکھان ساڈی تہذیب، ثقافت ، معاشرت ، مذہب تے معیشت دی تصویر نیں۔ ایہناں دے استعمال نال پنجابی زبان ہور مٹھی تے سوادی ہو گئی اے۔
اکھل: لکڑی دا چٹو جس وچ دانے چھڑے جاندے نیں ایہہ اندروں گولائی والا تے ڈوھنگا ہوندا اے۔
اکھلی وچ سِر دتا تے دھمکیاں دا کیہ ڈر (اکھان)
جدوں مدان وچ آ گئے تے فیر ڈر کاہدا ، جدں کوئی خطرے دا کم ذمے لے لیا تو ڈران دھمکان توں گھبرانا نہیں چاہیدا۔
اکھوں انھی تے ناں نور بھری :(اکھان)
اجہی صفت نال مشہو ر ہو جانا جیہڑی موجود نہیں ، اوہناں خوبیاں تے غرور کرنا جو آپدے وچ موجود نہ ہون
اکھو مکھو : دیوے دی لو تائیں ہتھ لے جا کے بال دے منہ تے پھیرنا ، ہندو عورتاں پوجا ویلے نکے بالاں دے چہرے تے ہتھ پھیر دیاں نیں ۔ نال نال ایہہ وی آکھ دیاں نیں ۔

اکھو مکھو دیا برکھو، جیہڑا میرے بچے تکے ، اس دیاں پھٹن دونویں اکھیں۔(لوک عقیدہ)
اکھوں انھا تے ناں چراغ شاہ (اکھان)
ویکھو اکھو انھی تے ناں نور بھری ۔
اکھوں انھی تے ناں نور بھری :(اکھان)
حقیقی خوبی نہ ہون تے آکھیا جاندا اے ۔
اکھ وچ پکھ سوئی نرگھے آلے بنے ، ایہہ بجھارت نہ بجھیوے تھوبا تیرے پنے (بجھارت)
کھوپڑی وچ چڑی دے بچے
اکھیں کجلا ، سوہرے دا سوگ :(اکھان)
جتھے وکھاوے دا افسوس کیتا جاوے ۔
اکھیں ویکھیاں مکھی نہیں نگلی جاندی:(اکھان)
اکھیں سامنے بھیڑا کم ہوندا نہیں ویکھیا جاندا۔
اکرم شہید : میجر اکرم 13 دسمبر 1971 نوں اک معرکہ وچ شہید ہوئے ۔ ایہہ اک سرحدی چوکی سی جیہدے تے دشمن قبضہ کر کے ساڈی سپلائی لائن توڑنا چاہندا سی۔ پر میجر اکرم نے اوہدا کوئی حملہ کامیاب نہ ہوون دتا۔ 13 دسمبر نوں دشمن نے بھاری اسلحے نال زبردست حملہ کر دتا۔ میجر اکرم شہید نیایتھے اک جنگی چال چلی ۔ دشمن توں مغالطے وچ رکھ کے اوہدے تے حملہ کر کے پوری بٹالین دا صفایا کر دتا، نالے بوہت سارے ٹینک تباہ کر دتے ۔ ایس دوران دشمن نال ہتھا پائی ہوئی جیہدے وچ آپ نوں شہادت دا رتبہ نصیب ہویا تے “نشان حیدر” دے حق دار قرار پائے۔
اکو جا ، سوئی ستا ،(اکھان)
اکو پتر اوہ وی تنگ کردا اے۔
اکھ نہ پچھ ووہٹی ہیرے ورگی ، (اکھان)
کسے دی تعریف کردیاں ہویاں اجہی گل کر دتی جاوے جیہدے نال اگلا بندہ آپدی توہین سمجھے۔
اکناں مکناں جھجھناں جھوں (لوک کھیڈ)
ویکھو روڑا لکاون
اکو راہ تے مرد عورت جا رھے ہون تے تیز تیز لنگھ جاوے یا فیر ہولی چلے ۔ عورت دے برابر نہ ٹرے ۔ (قول علی محمد، مصنف آٹو میٹک ہجیاردو قاعدہ)
اکھاں بنھن:(لوک کھیڈ)
ایہہ بالاں دی کھیڈ اے تے نکے بال آپدے گھر دے ویہڑے یا سکول وچ کھیڈ دے نیں ۔ ایس کھیڈ وچ اک یا دو بالاں دیاں اکھاں بنھ کے اوہناں نوں چھڈ دیندے نیں ۔ نال دے بال اوس نوں چونڈی وڈھ دے یا ہتھ لاندے نیں ۔ میں جس بال دیاں اکھاں بنھیاں ہون اوہ دوجے بالاں نوں ہتھ لا لوے یا پھڑ لوے تے اوہدی واری مک جاندی اے ۔
اکھاں دیاں سوئیاں رہ گئیاں نیں(اکھان)
بوہتا کم ہو گیا تے تھوڑا رہ گیا ۔پرانے زمانے وچ اک شہزادی جنگل وچ گئی ۔ اوتھے اوس نوں اک گبھرو جوان لماں پیا دسیا ۔ جس دے سارے پنڈے وچ سوئیاں کھبیاں ہویاں سن ۔ شہزادی اوس نوں ویکھ کے اوہدی دیوانی ہو گئی تے اوہدے جسے وچوں سوئیاں کڈھنیاں شروع کر دیتاں۔ اوس ساریاں سوئیاں کڈھ لئیاں اک اکھ دیاں سوئیاں رہندیاں سن جے اک پھپھے کٹنی جادو گرنی آ گئی تے اوس شہزادی نوں گلیں لا لیا تے آکھن لگی۔ دھیئے سامنے میری ڈنگوری پھڑ لیا۔ جدوں شہزادی مائی دا آکھیا من لیا ۔ تے ڈنگوری لین لئی چلی گئی ۔ جادو گرنی اگے ودھ کے جھٹ جوان دیاں اکھاں دیاں سوئیاں کڈھ دتیاں ۔ شہزادے توں جادو دا اثر مک گیا۔ اوہ اٹھ کے بہہ گیا۔ اوس اپنے سامنے جادو گرنی نوں ویکھیا تے سمجھیا جے ایہہ ای میری محسن اے جس میری اکھاں و چوں سوئیاں کڈھیاں نیں جدوں کڑی ڈنگوری لے کے آئی تے جادو گرنی آکھیا ایہہ میری نوکرانی اے ۔
اکھو مکھو:عورتاں رات ویلے دیوے دی لو تائیں ہتھ لے جا کے بال نوں کھڈاندیاں نیں۔ اکھو مکھو کانٹری ، مٹاکو جوکوئی میری ننھی نوں ٹوکے ، اسدی اکھ وچ تاکو ۔یا اکھو مکھو میری بیوی نوں اللہ رکھو۔
ایہہ مثل مشہور ہے جگ اندر جٹی چارے ای تھوک سواری دی اے ۔ ان تمب دی ہک تے بال لیہڑے ، چڑیاں ہاکرے لیلڑے چار دی اے (اکھان)
عورت مرد نالوں بوہتے کم کر دی اے۔
اکی سیر چوراسی ٹنگاں پوچھل ساڈھے ویہہ،لکھوں پچھے بکو کولوں ، موڈھے اتے ہینہہ (اڑیال ، بھیڈاں ، کتے دا ادھا پوشل)
اکی پانی دھو ونا (محاورہ)کسے شے نوں پانی نال دھو دھو کے بالکل صاف کر دینا۔
اکی کیڑیاں کھڈ نوں وڑ گئیاں (اکھان)
جدوں کسے دی نصیحت دی گل نوں کوئی بندہ سنی ان سنی کرے تے آکھ دے نیں ۔ ایہدے پچھے اک واقعہ انج دسیا جاندا اے۔ اک منڈے نوں ماں پیو اوہنوں نصیحت دیاں کجھ گلاں سمجھان لگ پئے۔

اوہ چپ کر کے بیٹھا سن دا رہیا ۔ اوہدے سامنے کیڑیاں دی کھڈ سی ۔ اوہدے وچ کیڑیاں آ جا رہیاں سن ۔ اوہ کیڑیاں نوں کھڈ وچ وڑ دیاں نوں گن دا رہیا۔ جدوں ماں پیو آپدی گل مکائی تے سوچیا جے منڈا ساڈی گل بڑے دھیان نال سن رہیا اے ہن ایہہ سیانا بن جاسی ۔ اوہناں آپدی ، تسلی لئی اوہدے کولوں پچھیا ۔ پترساڈی گل تیری سمجھ وچ آ گئی اے ؟ اوس آکھیا آہو اماں جی ، ابا جی ! اکی کیڑیاں کھڈ وچ وڑ گئیاں نیں۔
اکے میں سد پچھیندی ساں ہن ساڈے نال اجوڑ ہوئی :(اکھان)
جدوں کوئی بندہ اگلی (جوانی دی) عمر وچ با اختیار رہیا ہووے تے پچھلی عمر اوس نوں کوئی نہ پچھے تے آکھ دے نیں۔
اگ آکھیاں منہ نہیں سڑدا :(اکھان)
کسے شے دا ناں لین نال اوس دا اثر نہیں ہوندا زہر دا ناں لین نال بندہ مردا نہیں۔
اگ: کسے چیز دے جلان توں حاصل ہون والی روشنی بھری حرارت
اگ بناں دھواں نہیں ہوندا:(اکھان)
ہر گل دی کوئی نہ کوئی وجہ ضروری ہوندی اے۔
اگ کول گھیو پیا ہووے (رکھئے) تے اوہ پنگھر دا اے : (اکھان)
جدوں بندے کول اوس دی انتہائی دلچسپی دی شے موجود ہوئے تاں اوس دا دھیان اوہدے ول ہو جاندا اے ۔
اگ لے آ ، سڑنا ای ، پانی لے آ ، ڈبنا ای (اکھان)
جدوں کوئی بندہ ہر کم کرن دے وچ بہانے بناوے تے کسے وی طریقے کم نہ کرنا چاہوے ۔
اگ توں ڈریا ٹٹانے توں وی ڈر دا اے: (اکھان)
وڈی مصیبت دا ڈریا نکی توں وی ڈر دا اے۔
اگ لا کے کتا کندھ تے : (اکھان)
لڑائی کروا کے کنی تے ہو جانا۔
اگ لا کے تماشا ویکھنا :(اکھان)
شرارتی تے مکار بندے پاروں آکھ دے نیں جیہڑا لڑائی پوا کے تماشا ویکھے ۔
اگ لگی تے پانی نہیں اپڑ دا :(اکھان)
غصے وچ سمجھ ، ہوش تے صبر نہیں ہوندا۔
اگ لگیاں کھوہ نہیں کھٹیندا : (اکھان)
کئی واری ڈاڈھی لوڑ ویلے اوس کم دا آہر پاہر نہیں ہوسکدا۔
اگ نہ اگل لال اگل (اکھان)
بھیڑیاں گلاں چھڈ ، چنگیاں گلاں کر۔
اگ وچ سڑ کے مرنا (ہندواں دی رسم)جیکوئی بندہ میدان جنگ وچ کنڈ وکھا کے نس جاوے اوہدا کفارا بعد وچ انج دتا جاندا اے اوہ بلدی اگ وچ چھال مار کے مر جاوے۔ جے پال راجہ دوجی واری محمود غزنوی کولوں شکست کھا کے نسیا تے بعد وچ اگ وچ سڑ کے مر گیا۔
اگ لین آئی تے گھرین بن بیٹھی(اکھان)
تھوڑا جناں بہانہ کر کے قبضہ کر لین تے آکھ دے نیں ۔ اگلے وقتاں وچ جدوں ماچس اینی عام نہیں سی ہوندی ۔ زنانیاں دوجے ویلے اگ بالن لئی چلھے وچ اگ نپ دیندیاں سن ۔ اک زنانی ہر روز اک گھروں اگ لے جا کے اپنے گھر اگ بال دی سی ۔ اک دن اوہ اگ لین آئی تے آکھن لگی میں تے ایتھے ای رہ پینی آں۔ کیوں جے ایتھوں اگ تاں لبھ جاندی اے۔

ایتھوں ایہہ گل مشہور ہو کے اکھان دا روپ دھار گئی ۔
اگ لگی ہووے تے مشکاں دا بھا نہیں پچھی دا :(اکھان)
مشکل ویلے وچ حساب نہیں کری دا۔
اگ تے ویری نوں گھٹ نہ سمجھو (اکھان)
تھوڑی اگ تے کمزور دشمن گھٹ نہیں سمجھنا چاہیدا۔
اگا دوڑ پچھا چوڑ : (اکھان)
نواں سبق پڑھنا تے پچھلا بھل جانا۔
اگالی : بعض ددھ دین والے جانوراں دا کھادی غذا نوں اندروں منہ وچ لیا کے چِھتنا چبانا ، جگالی ، جغالی
اگاں تیرے بھاگ لچھیے (اکھان)
کسے دا چنگا سودا کر دینا ، اگاں اوہدے بھاگ جے اوہدے لئی اوہ کھرا ثابت ہووے یا کھوٹا۔پوری بولی انج اے ۔ منڈا ویکھ لے کبوتر ورگا۔ اگاں تیرے بھاگ لچھیے۔
اگا تیرا تے پچھا میرا : (اکھان)
جس طرح توں کریں گا میں وی اوویں ای کردا جاواں گا۔
اگر : اک درخت جس دی لکڑی خوشبودار ہوندی اے۔ ایس دیاں تیلیاں گھر وچ اگ لا کے رکھیاں جاندیاں سن۔
اگر بتی: اک خوشبو دار تیل جس نوں گھر وچ جلا کے رکھ دے نیں جے اوس دی خوشبو کمرے وچ پھیل جائے۔ اج کل ایہہ بناوٹی ہوندی اے تے اگر درخت دی بنی ہوئی نہیں ہوندی۔
اگرا ہنا : جا کے لین والی رقم وصول کرنا ، رقم اکھٹی کرنا ، راہ روکنا۔
اگست : انگریزی سال دا اٹھواں مہینہ ایس مہینے وچ شدید گرمی ہوندی اے۔
اگلا کرے پشلا بھرے: پہلیاں دی کیتی دا نتیجہ پشلیاں نوں بھگتنا پیندا اے۔
اگلے گھر دسنا : جیہڑا اپنے ول کوئی غرض لے کے آوے اوس نوں کسے ہور ول ٹور دینا۔
اگم ودیا : اگوں ہون والیاں گلاں نوں اج جان لین دا علم۔
اگنی: ہندو دیو مالا وید دے زمانے دے مطابق اگنی دیوتا آر اینس مطلب دو لکڑیاں دے ٹکڑیاں وی رگڑ نال پیدا ہویا۔ کجھ لوک اہنوں برہما دا پتر وی آکھدے نیں۔ اگنی دیوتا دے رہن دی تھاں پانی ، زمین تے آسمان ، فضا تے تحت الثری اے ۔ ایس دیاں اکھاں دی تعداد ہزار اے ۔ اہناں نال اوہ آپدے منن والیاں نوں ہر ویلے ویکھدا اے تے دشمن دے مقابلے وچ اوہناں دی مدد کردا اے ۔ ایس ویلے اگنی نوں منن والیاں دا فرقہ باقی نہیں اے ۔ شادی تے ہور موقعیاں تے ایس دی پوجا کیتی جاندی اے ۔
اگوں خیر نہ ملیا تے پچھوں کتا لے گیا (اکھان)
فائدے دے لالچ وچ نقصان ہویا۔ اک پاسیوں کمائی کرنا تے دوجے پاسے نقصان کرا بہنا ۔
اگوں نیواں، پچھوں اچا ، گھر ہندا حرامی لچا (بجھارت)چھج
اگھ لتھا بزار تے بٹا وی جوار (اکھان)
بوہتی مہنگائی ہون تے معمولی شے دا مل پین تے آکھ دے نیں۔
اگے اک قضیے نوں رووندی سیں اتوں لکھ قضیے تینوں ہور پئے ، تینوں ول نہیں سی کشید ڑے دا ، تینوں لکھنے تتر تے مور پئے((اکھان)
نکی عمرے مشکل کم کرنے پے جان تاں آکھدے نیں۔
اگے آگرہ پچھے لاہور (اکھان)
پٹھے راہ تے ہونا ، الٹے رہ پینا۔
اگے پچھے چنگے تے عید دن ننگے (اکھان)
تہوار دے دن کنجوسی کرنا تے اگے پچھے خرچ کرنا۔
اگیتر : رتوں پہلاں سمے توں پہلاں یا عام وقت توں پہلاں ہون دی حالت۔
اگیتری : فصل بجائی ، اوہ فصل جیہڑی عام حساب توں پہلاں ہووے یا ہون واسطے گڈی جائے ۔ جس دا اجے ویلا نہ ہووے۔
اگے چکڑ پچھے ڈھیر ی ، بجھ لویں تے ساری تیری (بجھارت) بول ، گاون
اگے سپ تیپچھے سپ اگے شینہ(شیر ) پچھے اگ(اکھان)
ہر پاسے نقصان ای نقصان ہر پاسیوں خطرہ ای خطرہ۔
اگے کھوہ پچھے کھائی :(اکھان)
دونوآں پاسیوں خطرہ ۔کم کرن تے نہ کرن دونواں طرح خرابی۔
اگے اگ پچھے کندھ (اکھان)

دونواں پاسیوں خطرہ کم کرن یا نہ کرن ۔
اگے نانی نچنی اتوں ڈھولاں دی کڑکٹ(اکھان)
پہلیای نہیں سی مان،اتوں دولت تے شہرت مل گئی ۔
اگے نہیں سی مان وے گھڑا چھلا ، اتوں پے گئی رات وے کیہ ہوسی اللہ :(اکھان)
پہلاں ای شرارتی سی تے ہور شرارت دا موقع ملن تے خورے کیہ کرسی ۔
اگے نئیں سی مان اتوں نتھ گھڑائی (اکھان)
نخرے باز نوں ہو ر نخرہ کرن دا موقع مل گیا اے۔
ال : کسے بھیڑی گل پاروں کسے دا جیہڑا ناں عام ہو گیا ہووے۔ (ویکھو ا ل پے جانا) پٹپڑی توں اٹھ کے اکھ ول جان والا درد ۔
الاہنیاں: کجھ لوک اہناں نوں لوک گیتاں وچ شامل کردے نیں تے کجھ نہیں ۔ پر میرا خیال اے جے اہنوں لوک گیتاں وچ شامل کیتا وی جا سکدا اے ۔ شامل ایس لئی کیتا جا سکدا اے جے لوک گیتاں وچ اپنے دکھاں تے درداں دا اظہار کیتا جا سکدا اے تے موت نالوں وڈا دکھ کیہ ہو سکدا اے ۔ تے نہیں ایس لئی جے لوک گیتاں دا اک مقصد بندے دے وجود نوں تسکین دینا وی اے تے اجہیے گیت (وین کرن) نال تسکین نہیں مل دی سگوں دکھاں وچ ہور وادھا ہوندا اے ۔ اہناں شعراں وچ مویاں دیگن بیان کرنے ہوندے نیں تے اوہناں دیاں وڈیائیاں بیان کیتیاں جاندیاں نیں ۔ جوان کڑی دی موت اتے سیاپے دا نمونہ
گئی جہانوں خالی ۔دھئیے مورنیے ۔کومل بدن سریر ۔دھیئے مورنیے۔ہائے ہائے دھیئے مورنیے۔تیرے نکے نکے بال ۔دھیئے مورنیے ۔ہائے دھیئے مورنیے ۔
ال پینا: جدوں کوئی بندہ آپدے کسے وڈیرے دی کسے بھیڑی عادت پاروں مشہور ہو جاوے جویں کسے دے وڈیرے بھور چگیا ہووے یا پڑی ہونجی ہووے یا فیر گاجر /مولی دا بونڈا کھادا تے اوس دی اولاد بھور چگ ، پڑی ہونجھ یا بونڈے کھانے دے ناں نال مشہور ہو جاندی اے۔
ال دا ناں کو کو نہیں جاندا۔(اکھان)
بالکل کجھ نہیں جاندا۔
الٹے ناں سدنا(وک کھیڈ)
ایہ نکیاں بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ دا مقصد اک دوجے نوں چھیڑنا ہوندا اے ۔ جیہڑے بال یا کڑی دا ناں بالی یا گڈی ہووے دوجے بال اوہناں نوں انج چھیڑ دے نیں ۔ بالی پِرچ پیالی۔ اڈ گیا کاں تے بہہ گئی لالی ۔ گڈی ۔ لے پراندہ اڈی۔

کڑیاں اک اک دوجی داا لٹا ناں سد دیاں تے چھیڑ دیاں نیں ۔
” اربیہ گھڑیبہ گھڑم ٹوئے پئی ، پترآں دی واری آئی ڈڈ جم پائی “
الائچی:اک پودا جس دا بیج خوش بو دار ہوندا اے ۔ کھانیاں وچ استعمال ہوندا اے ۔ ایہہ ہاضمہ درست کردی اے ۔ ایشیا دے گرم علاقیاں وچ ایس دی کاشت ہوندی اے ۔ ایس دا پودا 5 توں 9 فٹ اچا ہوندا اے ۔ ایس دا بی سفید خول وچ بند ہوندا اے ۔ ایس دا تیل وی کڈھیا جاندا اے ۔ اہنوں چھوٹی الائچی لاچی وی آکھیا جاندا اے ۔
الٹی میٹم: انگریزی دا لفظ اے تے پنجابی وچ استعمال ہوندا اے ۔ سیاسی اصطلاح اے ۔ آخری تجویز یا شرط ۔ اک فریق دوجے فریق نوں پیش کردا اے ۔ ایس شرط نوں من لیا جاندا اے تے یا امن ہو جاند ا اے۔ یا فیر دونواں وچکار جنگ چھڑ جاندی اے
الائچی: وڈی لاچی مشرقی ہند دی پیداوار اے ۔ ایہہ چھوٹی لاچی توں وڈی تے سیاہی مائل ہوندی اے ۔ ایس دا درخت 6 فٹ توں وڈا ہوندا اے ۔ پتے نکے تے پھل قدرے زرد ہوندے نیں
الا ہما : کسے نوں اوس دے اپنے یا اوس دے کسے لگدے دی کیتی آکھی بارے جا کے شکایت دے طور تے آکھنا۔
البرز: ایران دے اک پہاڑی سلسلے دا ناں۔
الار:کسے اک پاسے جھکا ۔ ٹانگے گڈے دا اگے ول جھکیا ہونا۔
الارو: الار والا ، گڈ دے پچھے بدھی ہوئی لکڑی جو زمین نال لگ کے پچھے الر دی گڈ نوں روک لیندی اے۔
الاری تے ماری اکو جہی: (اکھان)
بے عزتی دا لفظ آکھ دین نال بے عزتی تاں ہو گئی ۔
الانس : بھتہ ، تنخواہ توں علاوہ ملازم نوں مالک کولوں با قاعدگی نال ملن والی رقم۔
التوا دی تحریک: اسمبلی یا کونسل وچ کسے گل بارے فیصلے نوں اگے تے پوان لئی ممبراں دا آکھنا۔
الٹے ہتھ نال کم کرن والے لوک عقل مند ہوندے نیں :(لوک عقیدہ)
الحاد : خدا توں انکاری ہونا ، ایہہ سمجھنا جے کائنات دا رچن والا کوئی نہیں ، بے دینی ، لا مذہبی ۔
الحمد : حمد ، خدا دی تعریف ، قرآن دی سب توں پہلی سورت، پنجابی وچ شکر دے معنیاں وچ آندا اے۔
الو: اک پرندہ جہیڑا اکثر رات نوں جاگدا اے ۔ ایس دے وجود تے نرم وال ، گردن چھوٹی ، سر وڈا ، مڑی چنج تے تیز اکھاں ہوندیاں نیں۔ دنیا تے ایہدیاں کئی قسماں نیں۔ درختاں دیاں کھڈاں ، ویران عمارتاں وچ آپدا ٹکانہ بناندا اے ۔ رات ویلے شکار کردا اے ۔ چوہے ، گالھڑاں ایس دی خوراک اے ۔ طرح طرح دیاں آوازاں کڈھ دا اے ۔ ایشیا وچ اہنوں منحوس خیال کیا جاندا اے پر مغرب دے لوک اہنوں دانا سمجھ دے نیں۔
الہیات:اوہ علم جس وچ خدا دی ذات بارے بحث کیتی جاندی اے۔

رب بارے گویڑا ں دا علم
المیہ: اوہ تمثیل جس دا انجام المناک ہووے المیہ دا آغاز یونان قدیم توں ہویا۔ شیکسپیئر دا ہیملٹ ، امتیاز علی تاج دا انار کلی انج ای زہر عشق دا انجام المناک ہویا۔
الہام : رب ولوں کسے بندے دے دل وچ کجھ پانا ۔ جبرائیل فرشتے دے ذریعے جو کجھ رسول کریم ﷺ تے نازل کیتا گیا ۔
الہامی کتاباں : ویکھو اسمانی کتاباں
الحمد اللہ: حمد دے لائق خدا دی ذات اے رب دا شکر اے ۔ کھانا کھان توں بعد ایہہ بول بولیا جاندا اے ۔ کوئی حال پچھے تے جواب وچ ایہہ جملہ آکھیا جاندا اے۔
الزام: لازمی کرنا ، پنجابی وچ صرف کسے تے تہمت لان یا کوئی ماڑی گل کسے دے متھے لان لئی ورتیا جاندا اے۔
الست ، الستو: قرآنی آیت دا اک ٹوٹا، کیہ میں نہیں (تہاڈا رب)ایہہ سوال رب نے روحاں کولوں پہلے دیہاڑے پچھیا سی ۔ ایس توں ای ایس دا مطلب ازل دا دیہاڑ ا لیا جاندا اے۔
السی : اک چھوٹے قد دا بوٹا جس دے پھل کاسنی رنگ دے ہوندے نیں ۔ تے دانے کٹ کے گھیو کھنڈ وچ رلا کے پنیاں بناندے نیں ۔ ایس دے بیجاں دا تیل وی کڈھیا جاندا اے۔
الیاس(حضرت)حضرت الیاس اک پیغمبر دا ناں اے جنہاں بارے لوکاں دا عقیدہ اے جے اوہ قیامت تک زندہ رھن گے ۔ تے حضرت خضر دے برعکس خشکی اتے بھلے لوکاں نوں راہ وکھاندے نیں۔
الیا س : اللہ دے پیغمبر قرآن مجید دیاں دو سورتاں سور انعام تے سور الصفت وچ آپ دا ذکر آیا اے ۔ بعض علما دا آکھن اے جے حضرت الیاس ، حضرت خضر تے ادریس اک ای شخصیت دے تن ناں نیں ۔ عام خیال اے جے آ پ ملک شام دے لوکاں دی ہدایت لئی آئے ۔ مسلماناں تے یہودیاں دا عقیدہ اے جے آپ خشکی تے لوکاں دی رہنمائی کر دے تے دریاواں ، سمندراں وچ حضرت خضر رہنمائی کر دے نیں۔
الیاس گھمن : محمد الیاس گھمن 25 اگست 1961 نوں وزیر آباد ضلع گوجرانوالہ دے اک پنڈ دے چک ستیا وچ پیدا ہوئے ۔ اوہناں دے والد دا ناں چودھری سردار خان گھمن سی ۔ الیاس گھمن نے میٹرک گورنمنٹ ہائی سکول سوہدرہ توں 1977 وچ پاس کیتا تے بی ایس سی گورنمنٹ کالج لاہور توں کیتی ۔ داد کالج آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی کراچی توں 1985 وچ بی اے الیکٹرونکس انجینئر نگ پاس کر کے واپڈا وچ اسٹنٹ ڈائریکٹر ہو گئے ۔ کراچی وچ تعلیم دے دوران گھمن ہوراں نے دو رسالے “سحر” تے “سوہنی دھرتی” شروع کیتے ۔ ملازمت دے نال نال اوہناں نے اپنیاں علمی ادبی سر گرمیاں جاری رکھیاں ۔ اوہ مہینہ وار ”رویل ”دے اعزازی چیف ایڈیٹر نیں ۔ بالاں لئی پہلا پنجابی رسالہ مٹی اوہناں دی ادارت وچ چھپ رہیا اے ۔ اوہ پنجابی سائنس بورڈ دے بانی چیئرمین وی نیں۔ اوہناں طباعت دے شعبے وچ پنجابی کمپیوٹر نوں متعارف کرایا اے ۔ اوہناں دے کالم جالندھر دے پنجابی اخبار ” اجیت” وچ وی چھپدے نیں ۔

اوہناں دیاں ہن تیکر کئی کتاباں چھپ چکیاں نیں ۔ مشہور ایہہ نیں۔ بھگوان شکاری ، ریڈار ، سائنس بالاں لئی (حساب)بالاں لئی جنور باتاں ،پرانا پِنڈ ، گھر والی تے وا ویلیاں ۔
الیاں متھلیاں (لوک کھیڈ) ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ بوہت ساریاں کڑیاں حصہ لیندیاں نیں ۔ ساریاں کڑیاں آپدا ہتھ سامنے کردیاں نیں ۔ اک کڑی (جیہڑی دوجیاں نوں پگا ندی اے ) اوہ ہر کڑی دے ہتھ اتے ہتھ رکھ کے بولی پانید اے۔ الیاں متھلیاں ، چک دی مٹی چیکنی ۔چکاندے گھوڑے آئے ، تیرے ویر دا ناں کیہ؟اوہ کڑی آکھ دی اے ” عباس علی ! ۔عباس ویر آوے گا ، کھٹیاں مٹھیاں لیاوے گا۔بھین دی جھولی پاوے گا، مینوں وی چکھاوے گا۔
جس آخری کڑی دے ہتھ اتے بولی مک جاوے اوہ پگ جاندی ایتے دوجیاں کڑیاں توں وکھ ہو کے کھلو جاندی اے ۔ انج واری واری ساریاں کڑیاں نوں پگاندی اے ۔
الطاف قریشی: الطاف قریشی ہوریں 13 نومبر 1937 نوں مظفر آباد آزاد کشمیر وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں احمد دین قریشی سی ۔ بی اے دا امتحان پاس کرن توں بعد ریڈیو پاکستان وچ ملازم ہو گئے۔ پہلے اوہ پروگرام پروڈیوسر سن تے پھر ترقی کے کر پروگرام مینجر بن گئے ۔ اپنی ایس ملازمت دے دوران اوہ مظفر آباد ، لاہور، راولپنڈی تے پاکستان دے کئی ہور وڈیاں شہراں دے ریڈیو سٹیشناں اتے کم کردے رہے ۔ جدوں لاہور ریڈیو سٹیشن دی سنٹرل پرو ڈکشن وچ پرو گرام مینجر سن اوہناں نوں دل دا دورہ پیا پر کافی علاج مگروں اوہ سنبھل گئے۔ بعد وچ اوہناں دا تبادلہ راولپنڈی کر دتا گیا جتھے اوہناں نوں دوجا دورہ پیا جیہڑا جان لیوا ثابت ہویا تے اوہ عید توں اک دن پہلاں 12 اگست 1980 مطابق 29 رمضان 1400ھ نوں وفات پا گئے ۔ اوہناں دی شاعری دا مجموعہ ” اکھیاں دے پرچھاویں “تا ز ہ زہرپلا” چھپ چکے نیں۔
الفوں ب نہ کرنا : کوئی گل اگوں نہ کرنا ، کوئی عذر اعتراض نہ کرنا۔
الفوں لے کے ب تائیں : شروع توں لے کے اخیر تائیں۔
الفی : فقیراں دا پاون والا کھلا کڑتا جس دیاں بانہواں نہیں ہوندیاں ،۔ / غسل دے کے میت نوں پوا یا گیا چولا۔
القا : رب دا دل وچ کوئی خیال پا دینا ، ربوں کسے گل دا پتہ لگنا۔ ، حواسی مدد توں بغیر جانکاری۔
الکھ جاگے :جوگیاں دا بول جس دا مطلب اے جے خدا سب نوں ویکھدا اے۔
الکھ جگانا : اچی آواز نال الکھ الکھ آ کھ کے خیر منگنا۔
الی لگنا :کسے شے تے ساوے رنگ دی جماند جئی ہو جاندی اے۔ اوس نوں الی آکھ دے نیں۔
الماری: خانے دار کھلوتویں کپڑے کتاباں رکھن والی لکڑی یا لوہے دی صندوق ورگی شے۔
الونا : لون توں بناں پکیا کھانا۔
الو دے منہ تے ناں چڑھیا (اکھان / لوک عقیدہ) آکھیا جاندا اے جے الو کسے بندے دا ناں سن لوے تے اوہ اوس ناں نوں رٹ دا رہندا اے ۔ ایتھوں تائیں جے اوہ بندہ مر جاندا اے جدوں کوئی بندہ کسے گل دی رٹ لا لوے تے آکھدے نیں۔
الو دا پٹھا :اک لوک گالھ ۔ نالائق۔
النکار:لفظاں دے ورتن دا اوہ طریقہ جس نال سوہج تے دل کشی پیدا ہو جائے۔
الن:رِجھ دے ساگ وچ پایا گیا آٹا یا کوئی ہور شے تاں جے اوس دا پانی خشک کیتا جا سکے (تے لون مرچاں وی برابر ہو جان)
اللہ دے گھر وچوں چوری :(لوک کھیڈ)
ایہہ خاص نکے بچیاں دی کھیڈ اے ۔ بال اک ہتھ دیاں پنجے انگلاں زمین اتے انج رکھدا اے جے ہتھ دی تلی زمین اتے نہ لگے ۔ انج اوہ اک مکان دی شکل بن جاندی اے ۔ اوس دے تھلے کوئی شے رکھی جاندی اے ۔ جدوں کوئی بال اوس شے نوں چکن لگدا اے تے اوہ آکھدا اے اللہ دے گھر وچوں چوری کردا اے ۔
اللہ کولوں ہر ویلے ڈر دے رھیے تے غرور نہ کریے ۔(دانش)
اللہ بخش استاد: 1895 وچ وزیر آباد (پنجاب) وچ پیدا ہوئے ۔مصوری وچ مشہور ہوئے ۔ آپ دے استاد ماسٹر عبداللہ سن ۔ 1914 وچ بمبئی گئے 5 سال تائیں اک سٹوڈیو وچ فوٹو گرافر تے مصور دے طور تے کم کیتا ۔ میو سکول آف آرٹس لاہور وچ استاد رہے ۔

اماں دے بیلی کوئی جولاہے کوئی تیلی (اکھان)
جس عورت دی واقفیت بندے بندے نال ہووے۔
اماں نانکیاں تے جان نوں جی کردا اے ، آکھیا پتر پیکے میرے ای نیں :(اکھان)
اوس موقعے تے بولیا جاندا اے جدوں کوئی اجہی تھاں تے جانا چاہندا ہووے جتھے قدر عزت نہ ہووے۔
اماں جائے شریک : (اکھان)
اک ماں دی اولاد جہیڑے وارثت وچ حصہ دار ہون۔
اماں ساگڑا کنہیں رِدھا ، بچہ تیری نار نے ، اماں ساگڑا تاں مٹھا ، بچہ گھوٹیا تاں میں ای اے(اکھان)
اپنا کیتا کم چنگا دوجیاں دا کیتا مندا لگدا اے۔
اماں نہ بابا سنجا پیا دو آبا (اکھان)
ماں پیو توں بغیر ویرانی نظر آندی اے۔
اماں دے آنڈے کوڑے / مٹھے
(لوک کھیڈ)
اماں دادی اماں دادی سیر کو جائیں:
(لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ اک بال دادی اماں بن جاندا اے تے دوجے اوہدے پوترے ۔اک بال دادی اماں کولوں پچھ دا اے ۔ دادی اماں دادی اماں سیر نوں جائیے ۔ دادی اماں آکھدی اے ” نہیں بچو” دوجا بال وی انج ای پچھ دا اے دادی اماں دادی اماں فیر آکھدی اے ” نہیں بچو” انج سارے بالاں نوں ہر واری نہ وچ جواب دیندی اے ۔ فیر سارے بال رل کے دادی اماں کول آندے نیں۔ دادی اماں پچھ دی اے ” میرے لئی کیہ لے کے آ گے ” اک آکھدا اے ۔ لڈو ، دوجا آکھدا اے برفی تیجا آکھدا اے جلیبی چوتھا آکھدا اے سوٹ ، انج سارے بال چیزاں گن دے نیں ۔ اخیر سارے بال آکھدے نیں دادی اماں اسیں تیرے لیے قرآن شریف لیاواں گے ۔ ایہہ سن کے دادی اماں اجازت دے ۔ “آجا بچو۔ سارے سیر نوں ٹر جاندے نیں تے سجے کھبے پھر پھرا کے اکھٹے ہو جاندے نیں۔ فیر دادی اماں سد ماردی اے آجا بچو۔ بچے آکھدے نیں اسیں نہیں آنا ۔ بال آکھدے نیں سانوں کیہ دیویں گی دادای اماں آکھدی اے میں تہانوں سونے دا قرآن شریف دیواں گی ۔ بال سن کے آکھدے نیں آئے ، آئے ، آئے ، دادی اماں پچھ دی اے میرے لئی کیہ لیائے او۔ سارے بال آکھدے نیں ” کوڑے کریلے ” دادی اماں اٹھ کے بالاں دے مگر لگ جاندی اے تے بال نس جاندے نیں۔
اماں نی اماں کی لبھ دی (لوک کھیڈ)
ایہہ نکے بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایس وچ بوہت سارے بال حصہ لیندے نیں۔ اک بال اماں بن دی اے اوہ زمین اتے انگلاں نال مٹی پھر ول کے سوئی لبھ دی اے اک بال پچھ دا اے ۔
بال ” اماں نی اماں کیہ لبھ دی ، اماں: سوئی دھاگہ ” ،بال : سوئی دھاگے دا کیہ کرسیں ، اماں ” بوجھی سیواں گی ۔
بال : بوجھی دا کیہ کرسیں ،اماں : پیسے پاساں ، بال: پیسیاں دا کیہ کرسیں ، اماں : ککڑی (مل) لیساں
بال : ککڑی دا کیہ کرسیں ،اماں : آنڈے لیساں ، بال : آنڈیاں دا کیہ کرسیں ،اماں : بچے کڈھا ساں
بال : بچیاں دا کیہ کرسیں اماں : تل تل کے کھاساں ، اماں بالاں نوں آکھدی اے ۔ ہتھ دھو آ ۔ بال سجے پاسے ہتھ دھون جاندے نیں تے تھو تھو کر دے نیں ۔،
اماں :پچھ دی اے کیہ ! اے ۔
بال : ایدھر کتا مویا پیااے ۔ بال دوجے پاسے جاندے نیں تے تھو تھو کر دے نیں ۔
اماں : پچھ دی اے کیہ اے ؟
بال: ایدھر کھوتا مویا پیا اے ۔ بال سامنے ہتھ دھون جاندے نیں تیتھو تھو کر دے نیں ۔
اماں : پچھ دی اے کیہ اے ؟
بال : ایدھر باندر مویا پیا اے ۔ بال کنڈ پچھے ہتھ دھون جاندے نیں تے تھو تھو کر دے نیں۔
اماں : پچھ دی اے کیہ اے ؟
بال: اودھر بلی موئی پئی اے ۔ اخیر اماں آکھ دی اے ۔ چلو (ہتھ دھوتے بناں ) ایویں ای کھا ل ۔ بال کھانا شروع کر دے نیں ( منہ ول ہتھ لے جا کے چپ چپ دیاں آوازاں کڈھ کے ) تے آکھ دے نیں ۔ اماں دے آنڈے کوڑے ” اماں مگر لگ جاندی اے ۔ تے جدوں اک بال نوں پھڑ لیندی اے ۔ تے اوہ آکھ دا اے اماں دے آنڈے مٹھے، تے اماں اوہنوں چھڈ دیندی اے ۔ تے کوئی بول دا اے اماں دے آنڈے کوڑے اماں اوہدے مگر لگ جاندی اے ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔(جاری اے)

ہندو دیو مالا تے پنجاب دے پینڈو وسیب تے بنائیاں تصویراں تے شہرت حاصل کیتی ۔ اوہناں دی اک تصویر ” آٹھواں حسن” نے بمبئی آرٹ سوسائٹی دے زیر اہتمام نمائش وچ پہلا انعام جیتا۔ پاکستان تے باہر وی اوہناں دے فن پاریاں دی نمائش ہوئی ۔ 1960 وچ پاکستان دے صدر ولوں تمغہ حسن کارکردگی ملیا۔ 1978 وچ لاہور وچ وفات پائی ۔
اللہ نکا بھرا نہ بناندا ، کتا بنا دیندا(قول)
اللہ کرے ڈولی بھل وی جان : (اکھان)
جدوں کوئی بندہ کسے دی غلطی(بھل)
پاروں آدے فائدے دی امید رکھے تے آکھدے نیں ۔ کجھ لوک ڈولی (کڑی ویاہ کے) لئی جارہے سن ۔ دوپہراں ویلے آرام کرن لئی درخت تھلے بہہ گئے۔ کڑی وی ڈولی اک رکھ تھلے رکھ دتی ۔ تاں جے کڑی وی آرام کر لوے ۔ بندے کجھ نیڑے نیڑے کِھلر گئے ۔ کئی حقہ بھخان لگ پئے اک ایالی وی نیڑے بھیڈاں چراندا پیا سی ۔ اوہ کڑی دی ڈولی ویکھ کے دعاواں منگن لگ پیا ۔ اللہ کرے ایہہ بندے ڈولی بھل وی جان۔
اللہ یاد تے بیڑا پار (اکھان)
کم کرن ویلے اللہ نوں یاد کریے تے کامیابی مل دی اے ۔ مسلمان دا عقیدہ دسیا گیا اے۔
اللہ ہو: رب نوں یاد کرن والے درویش فقیراں دا مونہہ چڑھیا بول
اللہ میاں رحم: عورتاں رت جگے وچ گلگلیاں توں علاوہ چاولاں دے آٹے وچ کھنڈ رلا کے پیڑے بناندیاں نیں۔ جنہوں اللہ میاں دا رحم آکھدیاں نیں۔
اللہ مار ی ڈوئی سبھو اکو جہی ہوئی (اکھان)
جدوں کوئی مصیبت سب انساناں تے اکو جہی آوے تے آکھ دے نیں۔
اللہ رلائی جوڑی اک انھا تے اک کوڑھی (اکھان)
میاں بیوی دونواں دا اکو جہیا حال۔
اللہ دے ناں دا چن: رمضان شریف توں پہلا مہینہ (شعبان)اللہ دے ناں دا چن گنیا جاندا اے۔
اللہ دتیاں گاجراں وچے رنبہ رکھ (اکھان)
بیگا نہ مال ہتھ آ جاوے تے بے دردی نال اڈا ون تے آکھدے نیں۔
اللہ بیلی: چلے جانا ، جان لگیاں اک دوجے واسطے رب دا راکھا ہون دی دعا کرنا ، رب دے حوالے کرنا۔
اللہ دی امان : میر عالماں ، دا تکیہ کلام اکثر شکریہ ادا کرن ویلے یا کجھ منگن ویلے ” اللہ دی امان” آکھ دے نیں۔ جدوں میر عالم کسے زمیندار کولوں مددمنگن لئی جاندے نیں تے اوہنوں آکھدے نیں ” اللہ دی امان” انج ای جدوں بہر وپیے کوئی روپ وٹا کے بندے نوں بھلا لین تے آخیر تے اپنا آپ جِتان لئی (آپ دی اصلیت دسن لئی ) ” اللہ دی امان ” آکھ دے نیں تے کجھ خیر خیرات لیندے نیں۔
اللہ دتہ :(دانش ور، ماہر تعلیم)پورا ناں اللہ دتہ نظامی با پ دا ناں مولوی جان محمد قادری 5 فروری 1967 نوں چاہ سوہنے والا ، بصیرپور (اوکاڑا) وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا پیشہ کپڑے دی دکانداری سی ۔ پرائمری دی تعلیم کلاسن پیڑا مل ، میڑک حجرہ شاہ مقیم ، ایف اے دیپالپور ، بی اے ، اوکاڑہ تے ایم اے ہسٹری ایجوکیشن ، پنجابی پرائیوٹ کیتا۔ علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی توں ایم فل تے پی ایچ ڈی کیتا۔ 1995 وچ انگریزی دے استاد لگے ، بعض وچ ترقی کر کے ایس ایس ٹی ہو گئے ۔ اج کل گورنمنٹ ہائی سکول نمبر 1 بصیر پور وچ ملازمت کر رہے نیں۔ چھیماہی کھوج وچ حضرت بابا فرید الدین کی تعلیمات دے ناں تے مضمون چھپیا ۔ پنجاب ٹی چینل بہاولپور توں ہر پندرہ دن بعد ذکر فرید دے پروگرام وچ انٹرویو نشر ہوندا رہیا۔ لکھتاں: تاریخ نیلی بار، کلام بابا فرید کے نثری اردو تراجم ، کلام بابا فرید کے متون کا تقابلی جائزہ ، نیلی بار کی غیر مطبوعہ پنجابی سی حرفیاں، سوانح حیات حضرت بابا فرید الدین گنج شکر ۔
امام: مسیتے بانگ صلو دا کم سنبھالن والا ۔ ملاں نماز پڑھان واسطے ، اگے کھلون والا ، پیشوا ، اگے لگن والا۔
امام ضامن دا روپیہ: اوہ روپیہ جیہڑا سفر ویلے عورتاں مرد دے موڈھے نال بنھ دیاں نیں ۔ تاں جے خیر نال سفر پورا ہووے تے خیر نال پِشاں پرتے۔
اماں پکی ، بابے پکی ، میں نہ پکی ، کسے نہ پکی (اکھان)
آپدی گھر روٹی پکدی ہووے فائدہ اے کسے دے گھر دی پکن دا (بندے نوں)کوئی فائدہ نہیں۔

گیانی کرتارسنگھ شکاری دی سپتری ۔ اگست نوں گو جرانوالہ وچ جنم لیا۔ کوتری جماندری واہی ماپیا دا لاڈلا پتر سی۔ پیو کولوں ہی گور مکھی پڑھی۔ تے کوتا سکھی ۔ لاہور وچ رہ تے انگریزی وی سکھ لئی۔ بچپن توں گڈ یاں پٹولے چھڈ دتے کرنا ں دی پھلواڑی وچ کھیڈی رہی ۔ 10۔11 ورہے دی عمر وچ گیانی ہوریں وی اپنی اک کوتا ” ویر اک دے بان” دی سدھائی کر رہے سن اک شعر سی۔
مہر رب دی ناں بچا ساڈا ۔ایتھے کسے دی سجناں واہ کوئی نہیں ۔ بیڑا گھر یا اے منجدھار اندر۔ لوکی آکھدے نے ایتھے تھاہ کوئی نیئں۔
امرت بارہ تیرہ ورہیاں دی سی جے ماں دی ممتا توں وانجی گئی ۔ ماں دی موت نے اہدیاں ستیاں جذباں نوں جگا دتا ۔ تے ایس شعراں راہیں دل دی ہواڑ کڈھی ۔ ایناں دیاں نظماں دا پہلا مجموعہ امرت چھپیا ۔امرتا پریتم دے قلم وچ کسے مہان کار دے برش والی روانی اے۔ بھارت سرکار نے کتاب ” سنہڑے” تے امرتا نوں پنج ہزار تے سویر تے پنج سو انعام دتا۔
اج آکھاں وارث شاہ نوں کتے قبراں وچوں بول
تے اج کتاب عشق دا کوئی اگلا ورقہ پھول
اک روئی سی دھی پنجاب دی توں لکھ لکھ مارے وین
اج لکھاں دھیاں روندیاں تینوں وارث شاہ نوں کہن
اٹھ درد منداں دے دردیا ، اٹھ تک اپنا پنجاب
اج بیلے لاشاں وشیاں تے لہو دی بھری چناب
اج سبھے کیدو بن گئے حسن عشق دے چور
اسیں کتھوں لیائیے لبھ کے اج وارث شاہ اک ہور
امرت :آب حایت ، ہندی دیو مالا وچ جدوں دیوتاواں تے اپسراواں وچکار جنگ ہوئی تے دیوتاواں نوں شکست ہوئی ۔ اوہناں وشنو دیوتا اگے فریاد کیتی ۔ اوس حکم دتا سمندراں نوں سدیا جاوے ۔ کوہ ندھیا چل مدھانی بنیا تے شیش ناگ رسی ۔ دیوتاواں سمندر نوں سدیا ۔ ایس توں امرت بنیا ۔ دیو تاواں اہنوں پی کے اپسراواں تے فتح پائی ۔
امرناتھ منصف: پنجابی ادب دا لکھاری ضلع جالندھر دے موضع بنگہ وچ پیدا ہویا۔ لکھنو توں بی ۔ اے کیتا۔ ڈیرہ اسمعیل وچ منصف لگ گئے ۔ پنجابی زبان وچ پہلا ڈرامہ “ہیر وارث شاہ لکھیا ۔ 1895 وچ پنڈ دادن خان ضلع جہلم توں پہلا پنجابی اخبار امرت پتر جاری کیتا۔
امرود: مشہور پھل ایس دیاں 150 توں ودھ قسماں نیں۔ امرود دا درخت سال وچ دو واری پھل دیندا اے ۔ کھٹا، مٹھا پھل چنگا لگدا اے ۔ پیٹ لئی مفید اے ۔ پاکستان وچ بہت علاقیاں وچ کاشت کیتا جاندا اے ۔
امید نال ہونا : کسے بچے دے ہون دی آس لگنا ۔ امید واری۔
امریکہ: اک مشہور برا عظم دا ناں جس دا اتلا حصہ شمالی امریکہ تے ہٹھیلا حصہ جنوبی امریکہ اکھواندا اے ۔ اج کل امریکہ دنیا اتے سب توں وڈی طاقت اکھواندا اے۔
امستا سہارے: انگوٹھے دے لاگے والی انگلی جس نوں گوڈے بھار بیٹھیاں کلمہ شہادت پڑھن سمے بعض لوک اتاں چک دے نیں۔
امیر خسرو:1253ھ وچ پیدا ہویا ۔ فارسی تے ہندی زبان دا مشہور شاعر ۔ اصل ناں ابو الحسن تے امیر خسرو لقب سی ۔ آپ دا باپ ترک سردار سی ۔ جدوں منگولاں ہندوستان تے حملہ کیتا اوس سمے آگرہ وچ آ کے رہائش کیتی ۔ ایتھے امیر خسرو پیدا ہویا ۔ آپ دی ماں ہندوستانی سی ۔ کچھ چر پچھوں دہلی چلے گئے ۔ خاندان خلیجی ، غلاماں تے تغلق بادشاہواں دا زمانہ ویکھیا ۔ پاک ہند جدوں کٹھا سی اوس ویلے ایتھوں دی سیاسی ، ثقافتی تے سماجی زندگی وچ بھر پور حصہ لیا۔ کئی اصناف وچ لکھیا جنہاں وچ قصیدہ ، غزل ، مثنوی ، دو ہے ۔ دو سخنے ، کہہ مکرنیاں ، گیت ، پہیلیاں شامل نیں۔ فی البدیع شعر آکھن وچ کمال حاصل سی ۔ بڑے حاضر جواب ،پنج دیوان مرتب کیتے ۔ موسیقی وچ کئی سر ایجاد کیتے ۔ قول ، ترانہ ، قلبانہ آپ دی ایجاد نیں۔ ایمن کلیان راگنی اوہناں دی ایجا د اے ۔ ہندو ستانی راگاں نال ایرانی راگ ، جوڑے ، حضرت خواجہ نظام الدین اولیا دے مرید سن ۔ اوہناں دے کول دفن ہوئے ۔
امیر دی مر ی کتی تے ساری خلقت ڈھکی ، غریب دی مر گئی ماں تے کسے نہ لیا ناں (اکھان)
کوئی امیر دی خبر لیندا ایغریب نوں کوئی نہیں جاندا۔
امیر ی تے فقیری دی بوچالی سال تائیں نہیں جاندی (اکھان)
دولت مندی تے غربی دا اثر دیر بعد جاندا اے۔
اِملا: پر کرنا ۔ کسے نوں لکھان واسطے بولنا ۔ بولے گئے نوں لکھنا ۔ لکھن دا طریقہ

املتاس: اک درخت تے اوس دی پھلی جو ہتھ کوں لمی ہوندی اے تے اوس دا گودا دوا دے طور تے ورتیا جاندا اے۔
اِملی: اک رکھ تے اوس دا پھل جو کھٹیائی دے کم آوندا اے۔
امی: ان پڑھ ، جس نے کسے بندے کولوں کجھ پڑھیا نہ ہووے ۔ رسول عربی ﷺ نوں وی امی آکھ دے نیں۔
امین راہی : امین راہی ہوراں دا فیصل آباد دے ادبی گھرانے نال تعلق سی ۔ اہناں دے والد جناب منشی برکت علی آسی فیصل آباد دے نامور پنجابی شاعر سن ۔ ایس توں وکھ اہناں دے چھوٹے بھائی علی زلفی وی پنجابی مزاحیہ شاعری وچ اپنا ناں کما رہے نیں ۔ اہناں دی کتاب ویہلا بابابڑی مشہور ہوئی ۔ امین راہی ہوری اک وکھرے انداز دے شاعر سن ۔ فیصل آباد وچ اہناں دا شاعری دے حوالے نال بڑا اچا مقام سی ۔ اہناں دی وفات توں بعد اہناں دے ناں اتے کھر ڑیانوالہ وچ ” امین راہی ادبی ہال ” قائم ہو چکیا اے اہناں دی شاعری دی اکو کتاب ” کستوری ” سی۔
ان: اک اگیترا لفظ جو کسے لفظ نال لگ کے اوس دا مطلب الٹا دیندا اے ۔ جویں ان مٹ ان جان ۔ ان گھر ۔
ان: بھیڈاں بکریاں تے اگے ہوئے وال۔
اِن نہ مِن تے مینوں وچے گِن (اکھان)
کسے کاروبار لئی بغیر اوس دے نفعے دے خواہ مخواہ شامل ہون بارے آکھدے نیں۔
انا الحق: میں حق آں ۔ منصور حلاج دے اوہ بول جنہاں توں اوس نوں شروع دی رو نال پھاہے لا دتا گیا سی ۔
اناتھ: جس دا سائیں کھسم کوئی نہ ہووے۔ بے آسرا۔ یتیم
انار: جنت دے پھلاں وچوں اک پھل ، جس دا ذکر قرآن مجید وچ وی آیا اے ۔ عربی وچ رمان آکھیا جاندااے ۔ مئی جون وچ پودیاں نوں پھل لگدے نیں ۔ سمتبر اکتوبر تک پھل پک کے تیار ہو جاند ا اے ۔ کٹھا مٹھا ذائقہ ہوند ااے ۔ انار کھان نال صاف خون پیدا ہوندا اے ۔ معدہ ، دل ، سینہ حلق دی خرابی تے کھانسی وچ فائدہ مند ہوندا اے ۔ یرقان دے مرض وچ مفید ہوندا اے ۔ ہاضمہ درست کردا اے ۔ مثانہ دے نظام نوں درست کردا اے ۔ جس عورت نوں حمل نہ ہوند ا ہووے اوہدے لئی مفید ہوند ا اے ۔
انار کسزم: اوہ سیاسی نظریہ جس دے مطابق طرح دی حکومت نوں ختم کرنا انسانی بھلائی تے خوش وسن واسطے ضروری اے۔
انا ر کسٹ : راج نہ چاہن والا۔ ایہہ اک سیاسی فرقہ اے جس دا خیال اے جے راج انسانی تشدد دا کارن بن دا اے تے ایس طرح اک طبقہ دوجیاں نوں ہیٹھاں لائی رکھ دا اے تے ایس دا علاج اوہناں دے خیال وچ حکومت ادارے نوں ختم کر کے بھائی چارے تے مل ورتن نوں رواج دینا اے ۔ کمرو پاٹکن ایس خیال دا اک مشہور روسی لکھاری سی ۔
ان بانگا ککڑ:اوہ ککڑ جو بانگ دین والا نہ ہووے ۔ اوس دا گوشت کھان وچ بڑا مزیدار ہوند ا اے۔
انب چور: کچے انب دیاں سکائیاں ہوئیاں کچریاں یا کٹیا ہویا چورا۔
انبیا : جسم دے کسے حصے دا چوکھا چر کسے دبا نال دکھ جانا ۔ انب جانا۔
انت بھلے دا بھلا (اکھان)
نیک نوں نیکی دا صلہ ضرور مل دا اے ۔
انت بھیڑے دا بھیڑا نتیجہ : (اکھان)
برے کم دا نتیجہ برا ای ہوندا اے۔
انتخاب: چنا ، لوکائی دی اک خاص تعداد وچوں اک خاص علاقے دے حوالے نال اپنا نمائندہ چننا۔
انتساب:کسے چیز نوں کسے دوجے دے ناں کر دینا۔ ادب وچ جدوں کوئی بندہ کتاب لکھدا اے اوہ بڑی محبت دا اظہار کردیاں ہویاں آپدی کتاب نوں اپنے باپ ، ماں بھائی ، بھین ، عزیز دوست تے استاد دے ناں کر دیندا اے۔
انتظامیہ : اوہ لوک جنہاں دا کم حالات دی ویکھ بھال تے سوارن ہووے سماج وچ امن امان رکھن والے سرکاری ملازم۔
ان تے چم دا ناں نہیں رکھی دا(اکھان)
قول میں محمد یسین وٹو مرحوم ایم ۔این ۔اے)کھان والی شے تے عورت نوں برانہیں آکھی دا۔
انتظام: اک لڑی وچ پرونا، حالات نوں یا چیزاں نوں گڑ بڑ نہ ہون دینا ۔
انتقال: اک تھاں توں دوجی تھاویں جانا ۔ایس توں مراد مر جانا وی لیا جاندا اے۔

زمین دا کسے اک دے ناں توں دوجے دے ناں کرنا کرانا۔
انج چلدا اے، جویں کاں گلیلے توں چلدا اے ۔(اکھان)
بڑا ڈردا اے۔
انجبار: اک بوٹی جس دے بوٹے سرخ ہوندے نیں تے کھوپڑیا بی ہوندا اے ۔ ایس دا شربت بنا کے بعض بیماریاں وچ ورت دے نیں تے انج وی استعمال کردے نیں۔
انجن: اوہ مشین جو کسے ہور چیز وچوں حرکت حاصل کر کے اگوں کسے ہور چیز نوں حرکت وچ لیاوندی اے
انجیر: اک درخت تے اوس دا پھل ۔ بھگواڑ
انجیل: اوہ اسمانی کتاب جیہڑی اللہ نے اپنے رسول حضرت عیسی تے نازل فرمائی ، خوش خبر ، مراد اوہناں گلاں دے مجموعے توں اے جیہڑیاں حضرت عیسی نے اللہ ولوں اشارہ پا کے لوکاں نوں سنائیاں سن ۔ ایہہ گلاں چار بندیاں اکٹھیاں کیتیاں سن تے ایسے کر کے انجیلاں چار گن دے نیں ۔ متی، مرقس، لوقا تے یوحنا
انسائیکلو پیڈیا:(ENCYCLO PAEDIA) یونانی زبان دا لفظ اے اس توں مراد اوہ کتاب اے جس توں تہجی ترتیب توں علاوہ موضوع وار وی پوری دنیا دی مختلف شیواں تے علم تے فن بارے تفصیل نال معلومات مل دیاں نیں۔ اردو وچ ایس دا ناں دائرہ معارف اے ۔ دنیا دا پہلا انسائیکلو پیڈیا یونان دے علما نے ارسطو دے زمانے وچ مرتب کیتا سی پر عرب دے علما اخوان الصفا نے دسویں صدی ہجری وچ ایس نوں تیار کیتا۔ اوس ویلے ایس دیاں 25 جلداں سن ۔ اوس زمانے دے حاسداں نے بغداد وچ اہنوں اگ لا کے ساڑ دتا۔ بعد وچ فرانس دے کجھ عالماں اک وڈا انسائیکلو پیڈیا مرتب کیتا ،پر اہنوں وی ۔ حاسد عالماں ساڑ دتا۔ انسائیکلو پیڈیا (ENCYCLOPAEDIA BRITANICA) بریٹینکا اے ۔ ایس نوں 1767وچ انگلستان دے تجربہ کار دانش وراں نے 3 سال وچ تیار کیتا۔ اہ جامع کتاب اے ۔ 1962 وچ فیروز سنز نے اردو دا پہلا انسائیکلو پیڈیا مرتب کیتا۔ 1996 وچ چینی زبان وچ پہلا اسلامی انسائیکلو پیڈیا چھاپے پڑھیا ۔ امریکا نہ وی وڈا انسائیکلو پیڈیا منیا گیا اے ۔ 1997وچ عربی زبان دا پہلا عالمی انسائیکلو پیڈیا ” الموسوعہ العربیہ العالمیہ” چھاپے چڑھیا جس دیا 30 جلداں نیں اہنوں اک ہزار دانش وراں نے ست سال وچ مرتب کیتا۔ 1997 وچ حضو ر ﷺ دی سیرت تے 12 جلداں وچ عربی زبان وچ انسائیکلو پیڈیا چھپیا تے ایہہ ست سال وچ امام الحرم شیخ صالح بن عبداللہ دی نگرانی وچ ترتیب دتا گیا۔ ایہدا ترجمہ انگریزی ، ترکی ، فارسی ، اردو فرانسیسی تے ہو ر زبان وچ کرن دا پروگرام شامل اے ۔پنجابی زبان دا پہلا انسائیکلو پیڈیا 2020 وچ ، مزمل احمد (حویلی لکھا ضلع اوکاڑہ ، پنجاب پاکستان )نے مرتب کیتا۔ تے چھاپے چاڑھیا۔
ان ٹھریا پیا اے : جدوں کوئی کسے دے دروازے تے بار بار جاوے تے اوہ اک کے آکھدا اے ” ایتھے ان ٹھریا پیا اے”
اندر: ہندو دیوتاواں مالا مطابق دیوتیاں دا راجا مینہ دا دبوتا۔
اندر بھریا باہر بھریا ، بوہے اتے وٹا دھریا(اکھان)
گھر باہر ہر نعمت موجود اے پر بوہے اتے وٹا رکھ لیا مطلب ایہہ جے بے کار نونہہ لیاندی اے ۔ جے کجھ نہیں سمھال سکدی ۔
اندر بوٹی ، باہر بوٹی ، شوہ بوٹی (بجھارت)
اندر دا اکھاڑا : راجہ اندر دا دربار جس وچ پریاں حاضری دیندیاں سن اوہ اکٹھ جس وچ خوبصور ت عورتاں تے اک مرد بیٹھا ہووے۔
اندر سبھا: اندر دیوتا دا دربار ، راج دربار جتھے ناچ گانا ہوندا سی۔
اندر سہ: گھیو وچ تلی چاولاں دے آٹے دی مٹھی روٹی دے اندر سے قصور۔ شہر دے خاص طور تے مشہور نیں۔
اندر گاواں ، باہر گاواں ، وچ شریکے نک وڈھاواں (اکھان)
وہ زنانی جیہڑی شریکے برادری دے سامنے بے ہودہ حرکتاں پاروں شرمندگی اٹھاوے۔
اندروں بھکھا تے مچھ تے چاول (اکھان)
غریبی وچ ظاہری ٹھاٹھ باٹھ رکنے والے بارے آکھدے نیں۔
اندر ہووی سچ تے باہر کھلو کے نچ۔ (اکھان)
بندہ سچا ہووے تے اوس نوں ڈرنا نہیں چاہیدا۔

اندری: وجود دا اوہ حصہ جس دے ذریعے آلے دوالے دا پتہ لگدا اے ۔ اکھ ، نک ، کن ، ہتھ ، زبان تے جلد۔
اندھ راتا : اک بیماری جس وچ رات نوں نظر نہیں آندا ہور تفصیل لئی ویکھو ” ادھ ورِتا”
اندیاں پاونا(محاورہ)جدوں کپڑا پرانا ہو کے گھس جاوے تے اوہدا گھسیا پاسا باہر تے باہرلا اندر کر دتا جاندا اے ۔ تاں جے اوہ کجھ ہور ہنڈھ جاوے ۔ عام طور تے چادر/ دھوتی اندیاں پائی جاندی اے۔
ان دی چولی تے ریشم دا بخیہ :(اکھان)
نا موزوں رشتیاں نوں آپس وچ جوڑ نا ۔
ان ڈٹھی ڈٹھ کیتا ، سارے جگ نوں ٹھٹھ کیتا(اکھان)
اجہی زنانی نوں آکھدے نیں جس دے پچھے سارا خاندان خراب ہووے ۔
انشائیہ: انشائیہ ادب دی اوہ صنف اے جہیدے وچ لکھن والا دنیا دے کسے موضوع نوں لے کے اوہدے راہیں اپنی ذات تے شخصیت دا جھولا وکھاندا اے تے اوہناں خیالاں دا اظہار کردا اے جہناں توں اوہ حیاتی وچ متاثر ہوندا اے ۔ انشائیہ نگار دا مقصد پڑھن والے دے ذوق دی تسلی تے آسودگی دا سامان پیش کرنا اے ۔ ایس لئی اوہ اپنے انشائیے وچ سفنیاں دی دنیا ، ان ڈٹھے حسن دی بھال تے جذبیاں تے خیالاں دا اک جہان پیش کرداا ے۔ ایہہ خیال اک دو جے نال سنگلی دیاں گھریاں وانگوں جڑے ہوئے ہوندے نیں اک خیال توں دوجا تے دوجے توں تیجا خیال جنم لیندا اے۔ خیالاں دی ایہہ پوڑی اتانہہ ای اتانہہ لگی جاندی اے وچکار دانائی دیاں گلاں ، فلسفیانہ نکتے تے نفسیاتی ویروے وی آوندے جاندے نیں۔ ایہناں سبھناں گلاں دے باوجود انشائیے دی زبان ہلکی پھلکی ، شگفتہ تے رواں ہوندی اے۔ انشائیے دے اظہار یا اسلوب وچ لکھن والے دیاں سدھراں دی ہواڑ ، خلوص ، سچائی ، صوتی آہنگ، من دی کھچ ، شوخی تے لشک موجود ہوندی اے ۔ انشائیے دی خوبی ، بیان دی بے تکلفی ، غیر رسمی طریق کار ، اختصار تے جامعیت وچ اے ۔ ایہو چیزاں اک انشائیے وچ دلچسپی پیدا کردیاں نیں۔ پنجابی وچ انشائیہ اردو راہیں داخل ہویا تے سب توں پہلاں جو شوافضل دین ہوراں دے کجھ انشائیے ملدے نیں۔ مولانا عبدالمجید سالک ، قیوم نظر ، عبدالغفور قریشی ، ارشد میر ، ڈاکٹر وحید قریشی ،کنہیا لال کپور تے انور علی دے انشائیے پنجابی ادب وچ اچا مقام رکھدے نیں۔
انصار: یار ، مدد گار، نصرتے ناصر دی جمع ، مدینے دے اوہ لوک جنہاں رسول اللہ ﷺ دی مدد کیتی سی ۔
انعام الحق جاوید: انعام الحق جاوید فیصل آباد وچ 6 جون 1949 نوں پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں چودھری غلام حسین سی۔ بی اے توں بعد لاہور آ گئے ۔ پنجاب یونیورسٹی توں ایم اے اردو تے ایم اے پنجابی کتیا ۔ اونہاں نے “پنجابی دا ارتقا” اتے مقالہ لکھ کے پی ایچ ڈی کیتی۔ اوہناں دی کتاب “اجو کی کہانی” تنقید تے تحقیق دے بارے اے ۔ “پرکھاں” چھاپے چڑھی ۔ 1990 وچ ” پنجابی ادب دا ارتقا (1947 توں 1988) چھپی تے ” پاکستان ان پنجابی لٹریچر” دے ناں نال 1973 وچ شائع ہوئی۔ 1987 وچ ” پنجابی سے اردو تراجم” دے ناں نال پنجابی توں اردو وچ ترجمہ ہون والیاں کتاباں تے پھٹکل تحریراں دی توضیحی ۔ ببلو گرافی مرتب کیتی ۔
انگ پاونا: قربانی دے موقعے تے مجھ ، گاں یا اٹھ دے حصیاں وچ قربانی دا اک (یا زیاہ)حصہ رکھنا۔
انگریزی : انگلستاں دے لوکاں دی زبان ، انگریز نال تعلق رکھن والا (والی)انگریزاں دے طور طریقے۔
انگ سہیلی: گوڑھی تے گہری سہیلی ۔ انگ سہیلی پنجابی لوک ادب وچ الفت تے محبت دی علامت سمجھی جاندی اے۔
انگشتاد: لوہے یا کسے ہور شے دی بنی ہوئی اوہ ٹوپی جیہڑی درزی انگل اتے پا لیندے سن ۔ تاں جے سوئی نہ چبھ جاوے۔
انگلاں دیاں چمٹیاں بنانا (لوک کھیڈ)
نکے بال انگلاں دیاں چونڈیاں (چمٹیاں) بنا کے کھیڈ دے نیں اک دوجے نوں چونڈی وڈھ دے نیں ۔
انگوٹھا پھڑنا (لوک کھیڈ)بالاں توں علاوہ وڈے بال وی ایہہ کھیڈ کھیڈ دے نیں ۔ ایس کھیڈ وچ اک بال دوجے دا انگوٹھا مٹھ وچ گھٹ کے پھڑ لیندا اے ۔

انگوٹھا چھڈان والا زور لا کے انگوٹھا چھڈا ندا اے ۔ جے کر اوہ انگوٹھا چھڈا لوے تے اوہ (چھڈان والا) جت جاند ااے ۔ فیر دوجا بال پہلے بال دا انگوٹھا چھڈاندا اے ۔
انگھوٹھی: انگلی وچ پان والا اک زیور ۔ چھاپ مندری۔
انگور: ایک ویل تے اوس دا پھل جیہڑا اپنے بعض گوانڈی ملکاں ، بلوچستان وچ وی بہت ہوندا اے۔ سب انگوراں وچوں سندر خانی ودھیا سمجھیا جاندا اے۔ ایس وچ بی نہیں ہوندا ۔ تے شکلوں لمیرا ہوندا اے ۔ عمدہ میوہ ایسے دا ہوندا اے ۔ موٹے انگور دا منقہ بن دا اے جیہڑا بیماراں نوں کھوایا جاندا اے تے ہور دوائیاں وچ کم آندا اے۔
انگور کھٹے نیں (اکھان)
شے نہ مل سکی ایس لئی خراب اے ۔ کسے شے دے نہ ملن تے اوس وچ عیب کڈھ کے آپدی شرمندگی دور کرنا۔
انگی: سنگی ، ساتھی ، کتاب تے چاڑھیا ہویا اچھاڑ۔ چھاتیاں تے چاہڑن والی کپڑے دی بنی ہوئی چولی ۔ انگیا۔
انگیٹھی : اگ بالن رکھن والی مٹی یا لوہے دی بنی ہوئی چلھ جس دا دھوآں باہر کڈھن لئی دود کش بنایا ہوندا اے ۔ ایس ساخت دا اوہ ودھا جس نوں محض سجاوٹ واسطے تے سجاوٹی چیزاں رکھن واسطے بنایا جاندا اے۔
انوار: نور دی جمع ، سوتر دی انی ہوئی دوتن انگل چوڑی لم سلمی پٹی جو پلنگ انن واسطے بنائی جاندی اے۔
انور علی چدھڑ: انور علی 25 اکتوبر 1916 نوں موضوع ٹھٹھہ سعی کا تحصیل سمندری ضلع فیصل آباد وچ پیدا ہوئے ۔ آپ دے باپ دا ناں میاں حسن سی ۔ آپ ہوراں دے استاد دا ناں محمد یوسف زرگر سی ۔ وفات 12 مئی 1977 اے ۔ بارہ ماہ ، سی حرفی ، دناں ، راتاں دا بیان ، بارا ں امام ، مولود شریف ، نعت تے حمد تے مشتمل اے ۔ ایس توں علاوہ قصہ تاش ، سیف (نعت)سی حرفی ، سوہنی مہینوال (داستان)، قصہ (نواں) حال طوفان شامل اے۔ کلام دا نمونہ کجھ انج اے۔
سن لے سلونیئے کڑیے کیہہ سلائیں گوری دا اکھ رتی بھر وٹے کالے منہ تاں مچھی موری دا
گھر دی شکر کوڑی لگ دی گڑ تاں مٹھا چور ی دا کچھڑ اتے بال کھڈاویں ول نہیں آندا لوری دا
انور مسعود: انور مسعود 8 نومبر 1935 نوں گجرات وچ پیدا ہوئے۔ والد دا ناں محمد عظیم اے جیہڑے سرکاری ملازم سن تے اوہناں دا تبادلہ لاہور ہو گیا ۔ 1941

وچ انور مسعود اپنے والد نال لاہور آگئے۔

تے مڈھلی تعلیم لاہور وچ حاصل کیتی ۔ 1947 وچ اوہناں دے والد گجرات پرت گئے جتھے انور مسعود نے زمین دار کالج گجرات توں بی اے کیتا۔ فیر یونیورسٹی اور ینٹل کالج لاہور توں ایم اے فارسی دا امتحان چنگے نمبراں وچ پاس کیتا۔ یونیورسٹی وچ پہلی پوزیشن حاصل کر کے گولڈ میڈل لیا۔ 1962 وچ اوہ لیکچرار ہو گئے ۔ مختلف کالجاں وچ پڑھاندے رہے ۔ پنجابی وچ اوہناں دا مجموعہ “میلہ اکھیاں دا” چھپ چکا ہے۔
انور ملک اوکاڑہ: آپ دا پورا ناں محمد انور ملک تے باپ دا ناں دسوندھی سی جیہڑے قوم دے ملک سن۔ انور ملک ہوریں 1943 نوں موضع لانبڑہ ضلع ہوشیار پور ( بھارت) وچ جمے ۔ آپ دے باپ محنت مزدور ی کر دیسن ۔ پاکستان تے ہندوستان دی ونڈ مگروں آپ دے باپ پاکستان دے شہر اوکاڑہ وچ آ گئے ۔ ایتھے آپ دا بڑا دل لگیا۔
بڑا پیار بھریا اوکاڑے دا پانی
سدا ایہو پانی پواویں توں ربا
انور ملک پرائمری توں اگے نہ پڑھ سکے۔ انور ملک ہوراں نوں کہانیاں پڑھن دا شوق بچپن توں ای سی۔ شاعری دا آغاز 79-78 توں کیتا۔ کدی وی کسے شاعر دا کلام نہیں سی پڑھیا ۔ مشاعریاں وچ جان دا شوق سی لوکاں دے شعر سن تے شعر آکھن دا شوق پیدا ہویا۔
سن کے شہرت سخنوراں دی شوق میرے دل آیا اے
انور میں وی ویکھاں محفل ادب دیاں سرداراں دی
جگ تے اچا ناں کرے گی محفل ایہہ گن کاراں دی
اک دن سب نوں مارت کرے گی سنگت ایہہ غم خواراں دی
شاعری وچ آپ دے استاد اوکاڑا دے چوٹی دے شاعر ،محقق تے دانشور، اقبال صلاح الدین ہوریں نیں
لکھتاں (مطبوعہ) جیون چکی ، نظم ، پنجابی ، ادب خیمہ ، مچھلی چوک اوکاڑہ (غیر مطبوعہ) پنجابی شاعری وچ بحراں بارے کتاب۔
جس ویلے سی لٹیا مینوں اوہدے ناز اداواں نے اس ویلے نہ جگرا کیتا میرے بھین بھراواں نے
انج لگدا اے اس جگ اندر میل نہیں ہونا اوہدے نال
جھوٹی آسے لا کے مینوں مار مکایا کانواں نے
انھا کر لے خیراتاں تے مڑ مڑ گھریں ای دے : (اکھان)
جدوں کوئی آپدیاں نال ای مروت کر ے۔
انھا کھو ہ وچ ڈِگ پیا سی اوس آکھیا جی تاں کردا اے کسے پاسے منہ کر جاواں(اکھان)
جدوں مصیبت وچ پے کے بندہ نکلنا چاہوے تے نہ نکل سکدا ہووے تے آکھدے نیں۔
انھا کیہ چاہوے دو اکھاں (اکھان)
لوڑ مند دی لوڑ پوری ہو جاوے تے اوہ ہور کجھ نہیں چاہندا۔

انوکھی دا منس مویا کوٹھے تے چڑھ پٹے (اکھان)
ایہہ اکھان اوہناں کچ دیاں عورتاں لئی بول دے نیں جنہاں عورتاں نوں آپدے نفع نقصان دا کوئی احساس نہیں ہوندا۔
انھا راجہ بیداد نگری: (اکھان)
جتھے راج کرن والا انھا ہووے اوس نگری وچ ظلم ای ظلم ہوندا اے۔
انھا مارے انھی نوں ، گھسن وجے تھمی نوں (اکھان)
دو اکو جیہے اک دوجے دا کجھ نہیں وگاڑ سکدے۔
انھا وٹے رسی تے پچھوں وچھا کھائے(اکھان)
کم ہون دے نال خرابی وی ہوندی جاوے۔
انھا اے پر راہ وکھا وے ، انھیاں دی اکھ بن جاوے (بجھارت)
انھا جھوٹا :(لوک کھیڈ)
منڈیاں دی کھیڈ اے جس وچ اک لڑکے دیاں اکھاں بند کر کے دوجا لڑکا اوس دی کنڈ تے سوار ہو جاند ا اے ۔ باقی لڑکے وار و واری اوس دے تھلوں لنگھ دے نیں سوار لڑکا اوس دے تھلوں لنگھن والے دا ناں پچھ دا اے ۔ جے اوہ ناں ٹھیک دس دیوے تاں پچھن والا انھا جھوٹا بن جاند ا اے ۔ تے ناں دسن والا اوس تے اسوار ہو جاند ا اے ۔
انھی انھا (لوک کھیڈ)دو بالاں دیاں اکھاں بنھ کے اوہناں نوں اک تھاں تے چھڈ دیندے نیں ۔ جیاک دوجے نوں لبھو۔ پر اوہناں نوں بولن دی اجازت نہیں ہوندی ۔ کول کھلوتے بال وی اوہناں نوں نہیں دسدے ۔ اوہ لمے ہتھ کر کے اک دوجے نوں لبھ دے نیں ۔ لبھدے لبھدے جدوں اک دوجے نال ٹکرا ندے نیں تے اوہناں دیاں اکھیاں کھول دتیاں جاندیاں نیں تے فیر ہور دو بالا ں دیاں اکھیں بنھ دیتاں جاندیاں نیں ۔
انھی نوں گدھے دا چا :(اکھان)
اجہی خواہش کرنا جیہڑی پوری نہ ہو سکدی ہوئے ۔
انھا کھوہ (لوک کھیڈ)
ایہہ کڑیاں تے منڈیاں دی کھیڈ اے ۔ ایہدے وچ دو توں ودھ بال حصہ لیندے نیں ۔ پہلاں بال پگ دے نیں ۔ جس دے سر واری آ جاوے اوہ دوجیاں نوں پھڑ دا اے ۔ جس دے سر واری آوے اوہنوں اوہلے کھلوا دتا جاند ا اے یا اوس دیاں اکھاں بنھ دیندے نیں ۔ اک چھوٹا جہیا ٹویا کھٹ کے اوہدے وچ پانی یا گارا رکھ کے اتوں باریک کانیاں لکڑیاں دی چھت پائی جاندی اے اتے مٹی پا کے برابر کر دیندے نیں ۔ تاں جے ڈکن والے نوں پتہ نہ لگے ۔ ایہہ کانے یا لکڑیاں اینیاں کمزور ہوندیاں نیں جے پیر رکھدیاں ای ٹٹ جان ۔ سارے بال اوس ٹوئے دے آسے پاسے گھم دے نیں ۔ اوہناں نوں ڈکن والا جدوں ٹوٹے اتے پیر رکھدا اے تے کانے ٹٹ جاندے نیں ۔ اوس دا پیر گارے مٹی نال لبڑ جاندا اے ۔ فیر سارے تاڑی مار دے نیں ۔ اخیر اوہ کسے نوں ہتھ لا لیندا اے ۔ دوجے بالاں نال رل کے اوہدے لئی ٹوئے توں علاوہ کوئی ہور سزا تجویز کردا اے ۔
انہد : تصوف دیاں کیفیتاں وچوں اک کیفیت جس وچ کن وج دے رہندے نیں ۔ اک قسم دی آواز سنائی دیندی اے جس نال کئی بھید ۔ کھل دے جاندے نیں۔ دل دی آواز ۔ دل نال تعلق رکھدے اک تپ تے عمل دا ناں اے۔
انھیر نگری بے دا د راجہ ، ٹکے سیر بھاجی ، ٹکے سیر کھاجا (اکھان)
ویکھو ٹکے سیر حلوہ تے ٹکے سیر بھاجی :
انھیر (انھیری) ہوا دا بہت تیز چلنا ۔جتھے علاقیاں وچ گرمی زیادہ ہوندی اے عام طور تے انھیر اوتھے زیادہ آندے نیں ۔ گرم ہوا اتاں جاندی تے کھلردی اے اوس دی تھاں لین لئی اتاں تے آسے پاسے دی ہوا تیزی نال ایس علاقے ول ودھ دی اے ۔ ایہہ ہوا آپدے نال گردو غبار لیاندی اے ۔ ایس دی تیزی سختی دا اندازہ بیرو میٹر نال لایا جا سکدا اے ۔
انھیر بی بی فاطمہ دے پاک دامن وچ بنھی۔ جدوں تیز انھیری چل رہی ہووے تے آکھدے نیں ۔” انج آکھن نال انھیری رک جاندی اے یا گھٹ جاندی اے تے بوہتا نقصان نہیں ہوندا۔(لوک عقیدہ)
انھیاں دیاں دوہٹیاں دا بنن ٹھنن کیہ (اکھان)
جدوں کسے نوں قدر نہ ہوووے تے اوہنوں وکھان دا کوئی فائدہ نہیں۔
انھیاں دیاں ووہٹیاں نوں سنگھار (نال) کیہ لگے(اکھان)

پوسٹ کو اردو میں عنوان دیں

مزمل احمد

آ: آ ۔ مد والا الف ۔ دو لفظاں توں مل کے بنی ہوئی آواز۔ آ نا توں امر ۔ پالتو پرندیاں نوں بلاون دی آواز ۔ لمکائی ہوئی الف دی آواز۔
آب آب کر مویو ں بچہ ، فارسیاں گھر گالے
جے توں منگدا اک گھوٹ پانی ، میں بھر بھر دیندی پیالے
(اکھان)
ماں بولی تے دوجی زبان نوں ترجیح دین دی خرابی تے آکھدے نیں۔اک بندہ فارسی پڑھ کے عالم بن گیا او س دی ماں ان پڑھ سی اک دن بندے نوں تیز بخار ہویا اوہ ساری رات بخار وچ آب آب آکھ کے پانی منگدا رہیا۔ اوس دی ماں اوس دے سرہانے کھلوتی رہی اوہنوں پتہ نہ لگیا جے میرا پتر پانی منگدا اے ۔ بخار دی شدت نال اوہ بندہ مر گیا ۔ سویرے اوس دی ماں لوکاں نوں دسیا جے میرا پتر آب آب آکھدا سی ۔ کسے سیانے سن کے آکھیا اوہ تیتھوں پانی منگدا سی ۔ ایہہ سن کے اوہ بڑی روئی تے آکھن لگی ۔ آب آب کر مویو ں بچہ ، فارسیاں گھر گالے، جے توں منگدا اک گھوٹ پانی ، میں بھر بھر دیندی پیالے۔
آب زم زم : (ف+ع(اسم مذکر:کعبے دے کھوہ دا پانی ۔ ایہہ پانی ململاتے کھاری اے ایس پانی دا پینا شفا تے نجات دا ذریعہ سمجھا جاندا اے ۔ آکھیا جاندا اے۔ اے جے جدوں اماں حاجرہ دے پیٹ وچ حضرت اسماعیل آئے تے حضرت ابراہیم اماں حاجرہ نوں مکے دے میدان وچ چھڈ گئے ایتھے حضرت اسماعیل پیدا ہوئے تے اوس ویلے اوہناں دی والدہ محترمہ نوں تریہہ (پیاس)لگی ۔ اوہ پانی دی تلاش وچ ایدھر اودھر پریشان پھردیاں رہیاں ۔ حضرت اسماعیل جس تھاں تے پئے سن اوہناں اڈیاں رگڑیاں تے اوتھوں پانی رسن لگ پیا۔ کئی لوکاں دا آکھن اے جے حضرت جبرائیل نے اللہ تعالی دے حکم نال اوس زمین اتے اجہیا پر ماریا جے زمین دا پردہ پھٹ گیا تے پانی اتاں آ گیا ۔ اوہ پانی ددھ دا ددھ دا وگن لگ پیا۔ آپ نے اوس پانی دے آل دوالے بنی بنائی تے پانی نوں فرمایا (زم زم) مطلب ایہہ جے ٹھر جا ، ٹھہر جا ، اودوں توں ایس مبارک چشمے دا ناں زم زم پے گیا۔
آب ضائعہ : اوہ پانی ضائع ہون لئی وگن دتا جاوے ۔
آبنوس (ا ذ): یونانی زبان توں لیا گیا اے جس توں مراد اک درخت اے جس دی لکڑی کالے رنگ دی ہوندی اے ۔
آبی: اجہی زمین جنہوں تالاب ، جھیل یا ندی دے پانی نال بذریعہ جھلا ریا جھٹا سیراب کیتا جاوے ۔
آبیانہ: پانی دی قیمت جو زمینداراں توں نہری آبپاشی دے عوض رقبے تے اوس دی تشخیص ہو کے اک منظور شدہ شیڈول دے مطابق لوکاں توں گورنمنٹ دی منظوری نال وصول کیتی جاوئے ، آبیانہ اکھواندی اے ۔
آپ بیجو آپ گاھو وڈھو (اکھان)
آپدے چنگے مندے عمل دا نتیجہ سامنے آوندا اے ۔
آپ بیتی : اوہ لکھت جس وچ مصنف نیں آپدی زندگی دے حالات آپ لکھے ہون ، آپ بیتی دیاں دو قسماں نیں ۔ 1۔ مکمل آپ بیتی ، اجہی آپ بیتی فطری عمر دے اخیر وچ لکھی جاندی اے ۔ تے ایہدے وچ جمن یا نکے ہوندیاں توں لے کے آپ بیتی لکھن ویلے تک مصنف دی پوری زندگی دے حالات درج ہوندے نیں ، اجہی آپ بیتی نوں خود نوشت سوانح عمری آکھیا جاندا اے ۔ (2) نامکمل حالات زندگی ،ایہدے وچ زندگی دے خاص واقعے، زندگی دے صرف اک دور دا بیان ، زندگی دے اک یا بوہتے سفراں دا بیان جنہوں اوہ آپ بیان کرے ، نامکمل آپ بیتی اکھواندی اے ،
آپ بیتی سناواں یا جگ بیتی (اکھان)
آپدی کہانی سناواں یا دنیاوی ۔
آپا : وڈی بھین ۔ کسے اپنے توں وڈیری نوں بلان واسطے بولیا جاندا اے ۔

آپ تاں ڈبے ای دوجیاں نوں وی لے ڈبے : (اکھان)
آپ دے نال دوجیاں نوں وی مصیبت وچ پا دتا۔
آپ توں اچے نال لائی یاری تاں وی بازی ہاری : (اکھان)
آپدے توں وڈے نال تعلق رکھن وچے نقصان ہوندا اے ۔
آپ چنگے تے (سارا) جہان چنگا
(اکھان)
بندہ آپ چنگا ہووے تے دنیا اوس دے نال چنگا ورتا را کردی اے ۔
آپ دا ڈھڈ تاں کتا وی پال لیندا اے:(اکھان)
جیہڑا آپدے ڈھڈ دا خیال کرے ۔ دوجیاں دی خبر نہ لوے ۔
آپدا راج تے جگ متھاج ، پتراں دا راج تے میں آپ متھاج :(اکھان)
جدوں میرا راج سی تے لوک میرے متھاج رہندے سن ، ہن جدوں میرے پتراں دا راج (اختیار) ہویا اے تے میں آپ ( اوہناں دے ) متھاج آں ۔
آپدا رانجھا راضی کرنا :(محاورہ)اپنے جی نوں خوش کرنا۔
آپدا رچھ رجاونا :(اکھان)
آپدی غرض پوری کرنا ، کسے نال کوئی مطلب نہیں ۔ اک کہانی انج دسی جاندی اے ۔ اک ملک وچ رواج سی جدوں بادشاہ مر جاندا تے سویرے جیہڑا بندہ سب توں پہلاں شہر وچ داخل ہوندا اوہنوں بادشاہ بنا لیا جاندا سی ۔ اک واری اوس ملک دا بادشاہ مر گیا ، اگلے دن سویرے سویرے اک قلندر آپ دے رچھ سمیت شہر وچ داخل ہویا ، شہر دے لوکاں اوہنوں پھڑ کے اوہدے سر تے تاج رکھیا ، تے تخت تے بہا دتا، پہلاں تاں اوہنوں یقین نہ آیا ، پر چھیتی دربار وچ سب آ کے اوہنوں سلام کردے تے آکھ دے ساڈے لائق کوئی حکم ہے تاں دسو۔ قلندر حکم دتا حلوے دی دیگ پکا ، حکم دی تعمیل ہوئی تے حلوے دی دیگ پک گئی ۔ اوس آکھیا مینوں وی حلوہ کھوا تے میرے رچھ نوں وی ۔ دوجے دن فیر اوس حکم دتا جے حلوے دی دیگ پکا ۔ مینوں تے میرے رچھ نوں کھوا ۔ انج کجھ دن اوہ ہر روز حلوے دی دیگ پکواندا ، آپ وی رج دا تے آپ دے رچھ نوں وی رجاندا۔ تھوڑے دناں بعد کسے دوجے ملک دے بادشاہ نوں پتا لگا جے اوس ملک دا حکمران تے قلندر اے ، جیہڑا حلوہ بڑا کھاندا اے۔ اوس آپ دیاں فوجاں نوں قلندر دے ملک تے چڑھائی دا حکم دتا۔ شاہی ہرکارے قلندر نوں خبر دتی ۔ سرکار ! بادشاہ تہاڈے تے حملہ کرن لئی آپدیاں فوجاں نوں روانہ کر دتا ۔ اوس سن کے آکھیا حلوے دی دیگ پکا دیو۔ حکم دی تعمیل ہوئی تے حلوے دی دیگ پک گئی ۔ اوس آپ وی حلوہ کھادا تے آپ دے رچھ نوں وی رجایا ۔ دوجے دینہہ فیر سرکاری ہرکارے بادشاہ نوں خبر دتی ۔ بادشاہ سلامت ! دشمن فوجاں تہاڈے شہر دے نیڑے آ گئیاں نیں ، تسیں وی فوج نوں جنگ لئی تیاری دا حکم دیو۔ بادشاہ آکھیا فکر نہ کرو ، حلوے دی دیگ کر دیو۔ درباری بڑے حیران سن ۔ تے سوچدے سن پتا نہیں حلوے دی دیگ چڑھان وچ کیہ راز اے ۔ بہر حال بادشاہ دے حکم تے حلوے دی دیگ پک کے تیار ہو گئی ۔ اوس آپ وی حلوہ کھادا تے آپدے رچھ نوں وی رجایا۔ تیسرے دن سرکاری ہرکارے خبر دتی ، بادشاہ سلامت ! دشمن فوج شہر دے قلعے اندر داخل ہو گئی ۔ اوس بادشاہ آخری واری فیر حلوے دی دیگ پکان دا حکم دتا تے حلواہ کھادا۔ فیر ہرکارے خبر دتی بادشاہ سلامت ! دشمن فوج تہاڈے محل وچ داخل ہو گئی اے تے گرفتاری لئی تیار ہو جا ۔ بادشاہ حکم دتا میرا رچھ لے آ ۔ اوس آپدے رچھ دی رسی پھڑی تے محل دے دوجے دروازے ولوں باہر نکل گیا۔ تے دشمن نے اوس دی سلطنت تے قبضہ کر لیا ۔
آپ کسے جہی نہ تے گل کرنوں رہی نہ (اکھان)
اپنے آپ وچ عیب ہونا تے دوجیاں نوں برا آکھنا۔
آپ کوچجی تے ویہڑے نوں دوش (اکھان)
جیہڑا آپدا کم صحیح نہ کر سکن دا الزام دوجیاں تے دیوے ۔
آپ گئی تے نال پنڈ دے منڈے وی لے گئی : (اکھان)
اجہی زنانی جیہڑی آپ خراب ہووے ، تے نال دوجیاں نوں وی کرے ۔
آپ مر یجگ پر لو :(اکھان)
مر جان والے واسطے قیامت اوسے ویلے ای آ جاندی اے ۔

آپ میاں صوبے دار گھر وچ بیوی جھوکے بھاڑ(اکھان)
ظاہر وچ دولت مند پر اصل وچ غریب ہونا ، غریبی وچ چنگا رہن سہن رکھن والے بارے آکھ دے نیں ۔
آپ میاں منگتے تے باہر کھلے درویش (اکھان)
بندہ اپنے آپ جوگا تے ہووے نہ تے دوجیاں نوں تسلیاں دیوے ۔
آپدا گھر تے ہگ تے بھر .بگانہ گھر تے تھک دا وی ڈر : (اکھان)
آپدے گھر جویں مرضی گند کھلارو پر بگانے گھر دی صفائی دا خیال رکھو۔
آپد ا بھار آپ چکو۔(دانش)
آپ دی تاں شامت وی چنگی ہوندی اے۔ (اکھان)
اپنی تکلیف نوں انسان برداشت کرنا پسند کردا اے ۔
آپ دی عقل تے پرائی دولت بوہتی معلوم ہوندی اے ۔(دانش)
آپدے پتر ، پرائے ٹیٹکے(اکھان)
ہر کوئی اپنی اولاد نال بوہتا پیار کردا اے ۔ کسے دی اولاد آپدی اولاد نالوں اگے نہیں ہوندی۔
آپ دی گلی وچ کتا وی شیر ہوندا اے :
آپ دے گھر وچ کمزور نوں وی ڈھیر حوصلہ ہوندا اے ۔
آپدے گھر پکائیں نہ ، تے گھر اساڈے آئیں نہ :(اکھان)
جیہڑا دوجے نوں لارے تے رکھے تے دھوکا دیوے ۔ کسی نوں انتظام نہ کرن دینا تے
آپ وی اوس دا کوئی کم نہ کرنا۔
آپدے عیب ویکھو تے دوجیاں دے عیب نہ ویکھو۔(دانش)
آپدے گھر دی گل باہر نہ کرو۔(دانش)
آپدے لئی رہائش پسند کرن تو ں پہلاں گوانڈھ ضرور ویکھ ل۔(دانش)
آپدے وطن دا کتا وی پیارا لگدا اے ۔ (اکھان)
آپدے وطن دی ہر چیز پیاری لگدی اے ۔
آپ کاج مہاکاج :(اکھان)
جو کم اپنے ہتھ نال کیتا جاوے چنگا ہوندا اے ، آپ دا کم آپ کیتا جاوے آپ دی خواہش دے مطابق ہوند ا اے ۔
آپدی کنڈ تے اک بھننا(محاورہ)
آ پ تکلیف اٹھاونا ۔ آپدے کیتے دا نتیجہ بھگتنا۔
آپ ہووی تکڑی تے کیوں لگے پھکڑی (اکھان)
انصاف توں کم لئے تے بدنامی نہیں ہوندی ۔
آپنی مینہہ گئی سو گئی ، پر شریک د ا دھلیارا وی تے گیا اے :(اکھان)
آپدے نقصان نولوں دوجے دے نقصان تے بوہتا خوش ہونا۔
آپ ننگ ، باپ ننگ ، نالے ننگ نانکے ۔ ننگ ننگ اکھٹے ہوئے کھیہہ اڈاون جان کے (اکھان)
بھکے تے غریب کھٹے ہو کے لڑائی جھگڑا کر دے
آپ نہ جوگی گوانڈھ ولا دے : (اکھان)
اوہ بندہ جیہڑا آپدا کم تاں کر نہیں سکدا پر دوجیاں نوں سبز باغ وکھاندا اے ۔
آپ نہ وسی ساھورے تے لوکاں نوں متیں دے :(اکھان)
آپ کول کم کرن دی صلاحیت نہیں پر دوجیاں نوں کم کرن دا سلیقہ دینا۔
آپو اپنے گھردا ہر کوئی راجہ بنیا بیٹھا اے :(اکھان)
اپنے گھروں کھان والا اپنے آپ نوں بادشاہ سمجھد ا اے ۔
آپ ہاسے (سن) ادھڑ ونجے ، یار سہیڑے اتوں ننگے (اکھان)
جدوں کوئی بندہ آپدے نالوں بوہتے غریب نال دوستی کرے جہیڑا ہر گل توں متھاج ہووے ۔
آپی : وڈی بھین نوں لاڈ نال بولیا جاندا اے۔
آپے آوے تاں آون دیو: (اکھان)
بناں محنت دے شے مل جائے تے انکار نہ کرن دے موقعے تے آکھ دے نیں ۔اک قاضی ہوراں دے گھر کسے دی مرغی اڈ کے آ گئی۔ گھر والیاں ذبح کر کے پکائی ۔ قاضی جی ہوراں نوں پتا لگا تے ناراض ہو ئے ۔ قاضی ہوراں دی بیوی آکھیا۔ بھل ہو گئی اے آکھو تے پکی پکائی سٹ دئیے ۔ پر ایہدے وچ جیہڑے مصالحے پائے نیں اوہ ساڈے نیں۔ قاضی ہوراں آکھیا چلو شورے نال روٹی کھا لینے آں ۔ جدوں سالن پان لگے تاں بوٹیاں وی نال پے گئیاں۔ زنانی کڈھن لگی تے قاضی جی ہوریں کہن لگے ۔ بھلیے آپے آ ئے تے آون دے۔
آپے پھا تھڑیے تینوں کیہہ چھڈائیے (اکھان)
اپنے کیتے دا کوئی علاج نہیں ، آپدی سہیڑی مصیبت دا کوئی علاج نہیں۔


آپے گئیاں آپے آئیاں اگھ گوایا رناں دا ، پھٹے داہیڑی بابے دی تے پھٹے چونڈا اماں دا (اکھان)
جدو ں کوئی زنانی آپ ای لڑ جھگڑ کے پیکے ٹر جاوے تے آپے ای آ جاوے ۔ ماں پیو دی بے عزتی کرواے تے آکھدے نیں۔
آپے میں رجی پجی آپے میرے بچے جیون
(اکھان)
جیہڑی گل کوئی اپنے بارے آکھے اوہ چنگی لگدی اے ۔
آتشک : اک بیماری جس وچ جسم دے خاص حصیاں اتے موٹے موٹے چھالے بن جاندے نیں ۔ ایس بیماری بارے عام خیال ایہہ اے جے ایہہ اک خاص قسم دے جرثومے توں پیدا ہوندی اے ۔ ہندوستانی تے انگریزاں دے کٹھیشادی ویاہ ملک تے مزاج دے اختلاف دی وجہ نال پیدا ہوئی۔ ایس توں پہلاں ہندوستان وچ موجود نہ سی ۔ پر انیاں طب دیاں کتاباں وچ ایہدا ذکر نہیں مل دا۔ ایس بیماری نوں ” فرنگ با ” وی آکھدے نیں ۔ خیال اے جے ایہہ مرض باندر توں لگیا۔ ایس مرض آلے کولوں باندر ورگی بو آندی اے ۔ ایہہ مرض اصل وچ اوہناں لوکاں توں شروع ہویا جنہاں عیاشی نوں رواج دتا۔
آتش فشاں : اوہ پہاڑ جس وچوں اگ (لاوا)نکل دی اے ۔
آتش کدہ : اوہ تھاں جتھے آتش پرست اگ روشن کر کے اوس دی پوجا کردے نیں ۔
آتی پاتی :(لوک کھیڈ)ایس نوں پہاڑوا وی آکھ دے نیں ۔ بوھت سارے لڑکے کٹھے ہو کے اک لڑکے نوں پاتی لین گھل دیندے نیں ۔ جدوں اوہ پاتی لین ٹر جاندا اے تے سارے وکھو وکھ لک جاندے نیں۔ جیہڑا پاتی لے کے آندا اے اوہ اواز دیندا اے ۔ کوئی آکھ دا اے ” پہاڑو اے ” کوئی آکھدا اے ” پاتی اے ” جدوں کوئی اوھنوں مل جاندا اے تے اوہ اھنوں ہتھ لا لیندا اے ۔ انج جنہوں ہتھ لگ جاندا اے اوہ چور بن جاندا اے ۔ فیر اوہدی واری آندی اے ۔ اوہ وی اوسے طراں پانی لین جاند ا اے ۔ جدوں چور نوں پتہ نہیں لگ دا تے اوہ لبھ دا لبھ دا حیران ھو جاندا اے تے لکے ہو لڑکیاں وچوں اک شرارتی آواز دے کے اوتھوں نس جاندا اے ۔
آتشی شیشہ : اوہ شیشہ جس وچوں سورج دیاں کرناں گزر کے کپڑے یا خشک گھاہ نوں اگ لادیندیاں نیں ۔ کیوں جے اوہ اک نکے چوں گزر دیاں نیں ۔ ایس شیشے وچوں چھوٹیاں چیزاں وڈیاں دس دیاں نیں ۔
آتن : کڑیاں دے رل بہہ کے چرخہ کتن دی تھاں
آتھری (اث) آتش خانے دی اوہ ڈونگھی تھاں جس وچ اگ بل دی رھندی اے ۔
آٹھا کاٹھا تن سو ساٹھا : (اکھان)
جمعہ پڑھن والا ، جنازہ پڑھن والا ، تے عید پڑھن والا ، طنزا نماز نہ پڑھن والے نوں آکھیا جاند اے
آٹا گنھ دی ہل دی کیوں ایں :(اکھان)
بہانہ بنا کے کسے تے رعب پان دی کوشش کرنا ۔ ایویں ای بہانے بہانے نال اوس نوں تنگ کرنا ۔ اک بندے دی اپنی زنانی نال لڑائی ہوئی ۔ زنانی عقل مند سی ۔ اوس خاموشی اختیار کر لئی ۔ اوہ جیہڑا کم آکھ دا اوہ چھیتی کر دیندی ۔ بندہ اوس نوں کسے بہانے نال مارنا کٹنا چاہندا سی ۔ زنانی اوس نوں کوئی موقع نہ دتا ۔ اک دن زنانی جدوں آٹا گنھ دی پئی سی ۔ آٹا گنھن لگیاں ہلنا تاں ضرور پیندا اے ۔ مرد آکھیا تو آٹا گنھن ویلے ہل دی کیوں پئی ایں۔ جدوں اوہ ہل دی رہی تے مرد ایتھو ں بہانہ بنا کے اوہنوں ماریا ۔ انج ایتھوں ایہہ گل اکھان بن گئی
آٹے دال دا بھا معلوم ہو جانا : (محاورہ) زندگی دے اتار چڑھا دا پتہ لگ جانا ۔
آٹے دال دی فکر : اوہ حالت جس وچ سستی توں سستی شے خریدن دی وی طاقت نہ ہووے یا اوس دی فکر لگی رھوے ۔
آٹے نال گھن وی پس جاند ا اے (اکھان)
قصور وار نال بے قصور وی رگڑیا جاندا اے
آٹے وچ لون :(محاورہ)بالکل تھوڑا ، کسے گنتی وچ نہ آن والا ۔
آخر چانا:چکنا(محاورہ)بہت ظلم کرنا ایہدے پچھے ایہہ عقیدہ موجود اے جدوں ظلم ودھ جاندا اے ۔ تے ظالم دی اخیر ہو جاندی اے۔
آخری چار شنبہ : صفردے مہینے دا آخری بدھ وار جدوں حضور نبی کریم ﷺ دا آخری وار صحت وچ ہوئے سن۔
آخری خواہش : اگلے وقتاں وچ کسے قتل دے مجرم نوں پھانسی دین توں پہلاں اوس دی آخری خواہش پچھی جاندی سی ۔ تے (سوائے سزائے موت معاف کرن دے اوس دی ہر آخری خواہش پوری کیتی جاندی سی ۔

آدرش (س۔ اذ) آئینہ جس نوں مثال من کے اوہدی نقل کیتی جائے ۔
آدرش واد: فلسفے دے اوہ شاخ جیہڑی سمجھ دی اے جے کائنات دی اصل مادی نہیں ۔
آدر کرتے آدر کرا آدر نوں آدر اے (اکھان)
کسے دی خدمت کریے تے کوئی آپدی کردا اے
آد گرنتھ: دوجیاں نالوں پہلی کتاب ۔ اوہ گرنتھ جس نوں سکھ گرو باوا نانک نے اپنیاں تے ہورناں صوفیاں دیاں بانیاں اکٹھیاں کر کے تیار کیتا سی ۔ باقی گرنتھ بعد وچ لکھے جان کر کے ایس نوں آد گرنتھ آکھیا جاندا اے ۔
آدم بو : آدمی دی بو جس توں اوس دے کدھرے ہون دا پتہ لگدا اے۔ ایہہ آکھنا جے ایتھے آدمی دی بو آ رہی اے ۔
لوک قصیاں وچ جناں ، دیواں دے حوالے نال ایہہ ترکیب ورتوں وچ آوندی اے۔
آدم خور : اوہ بندے یا درندے جو انساناں دا گوشت کھاندے نیں ۔ ایہہ قوم ہر زمانے وچ موجود رہی اے ۔ زیادہ تر افریقہ تے امریکہ دے کجھ حصیاں وچ آباد اے ۔ بھارت دے صوبہ آسام وچ آدم خور ملدے نیں ۔ میکسیکو ، فجی ، تے ہندوستان دے بعض قبیلے انسان نوں دیوی دیوتا تے قربان کر دیندے نیں ۔ بعض لوکاں دا ایہہ یقین اے جے دلیر دشمن دا گوشت کھا لین نال اوہ دلیری کھان والے دے اندر آ جاندی اے ۔ آسٹریلیا دے بعض قبیلے میت نوں دفنان دی بجائے اپنے عزیزاں دا گوشت کھا جاندے نیں ۔ افریقی نیام قبیلے دے لوک رشتہ داراں دیاں لاشاں منڈی وچ ویچ دیندے نیں ۔ لوک خریدکے گوشت کھا لیندے نیں ۔ کمزور شیر وی جیہڑے شکار نہ کر سکن اوہ انسان دا شکار کرن لگ پیندے نیں ۔
آدر تیری چادر نوں ، نوالہ تیرے گہنے نوں
(اکھان)
ظاہری حالت نوں ویکھ کے کسے دی عزت یا قدر کرنا۔اک کھاندے پیندے خاندان دا ٹبر غریب ہو گیا ، اوہدے خاندان تے رشتے دار اوس توں کنی کتراندے جے ایہہ غریب اے ۔ رب دا کرنا ہویا تے اوہناں دے دن پھرے ، اوہ وی امیر ہو گئے ۔ ہن ہر کوئی اوہناں نوں آپدا رشتہ دار بنان لگ پیا۔ اک دن اک وڈے گھر اوہناں دی روٹی پکائی ، گھر دی چودھرانی دا ناں رحیم بی بی سی ، اوس چنگے چنگے کپڑے پائے ، زیور وی پایا تے روٹی کھان لئی چلی گئی ۔ جدوں اوہناں دے سامنے روٹی رکھی گئی تے رحیم بی بی آپدا گہنا لاہ کے روٹی اگے رکھ دتا۔ برکی بھن کے زیور نوں مخاطب کر کے آکھن لگی ” کھاوے بھلیا” میزبان عورت پچھیا رحیم بی بی ! ایہہ کیہ “؟ اوس جواب دتا ، میں تے اوہ ای رحیم بی بی آں ، جیہڑی اج توں کجھ چیر پہلاں غریب ساں ، ایہہ گہنا ای نواں اے جس پاروں میری اینی آدر پئی ہوندی اے ۔ گھر والیاں آکھیا نہیں ، رحیم بی بی ! ایہہ آدر تیری اے ۔ رحیم بی بی غصے نال اٹھ کے آکھن لگی ، ایہہ آکھو ۔
آدم نہ آدم زاد: )اکھان)
جتھے آدم کوئی آدم دی جنس نظر نہ آوے ۔
آدم تے اماں حوا جنت وچ سن اودوں شیطان جنت توں باہر سی ۔ شیطان چاہندا سی جے میں جنت وچ جاواں ۔ جنت دے دروازے اگے مور تے سپ بہندا سی ۔ شیطان نیں سپ نوں آکھیا جے مینوں دروازہ لنگھ کے جنت وچ وڑن دے ۔ سپ آکھیا جدوں مور نہ ھووے یا ستا ہووے اودوں توں آجاویں ۔ اک دن مور ستا سی تے سپ جاگدا سی ۔ شیطان نیں سپ نوں آکھیا ہن مینوں اندر جاون دے ۔سپ آکھیا جے توں میرے منہ ولوں وڑیا جا تے پوشل ولوں نکل جا ۔ انج شیطان جنت وچ وڑ گیا تے حضرت آدم تے اماں حوا نوں کنک دا دانہ کھوا کے جنت وچوں کڈھا دتا ۔ اودوں دا سپ تے مور دا ویر اے ۔

آدمیاں نوں آدمی ملدے نیں ، کھوہاں نوں کھوہ نہیں ملدے(اکھان)
آپسی میل ملاپ نال معاشرہ چل دا اے۔
آدی کیتی دی چھاویں بہنا(اکھان)
آپ دے عمل دا ذمہ داربنن تے آکھ دے نیں۔
آدی مچھی نوں کوئی گندا نہیں آکھ دا (اکھان)
آپدی شے نوں کوئی بھیڑا نہیں آکھدا
آر: لوہے دا نوک دا ر سو آ ، جس نال تروپہ لان لئی چھیک کر دے نیں ۔ پار دا الٹ ارار۔
آرا: لکڑی چیرن دا دندیاں والا لوہے دا آلہ ۔ وڈی آری جس نوں آمنے سامنے دو بندے رل کے چلاندے ۔ یا فیر ا ج کل بجلی نال چلایا جاندا اے ۔
آر آر اتے چپہ چپہ دال ، وچوں چیری ہوئی(بجھارت)
کنک دا دانا
آر پار اکو کار: (اکھان)
دونوں پاسے اکو حال۔ اک عورت نوں اوس دے کھسم ماریا ، اوہ رس کے آپدی دھی ول ٹر پئی ۔ اوس دی دھی نوں وی اس دے کھسم نیں ماریا تے اوہ رس کے ماں ول ٹر پئی ۔ راہ وچ اک ندی سی ۔ اک کنڈھے ماں اپڑی تے دوجے کنڈھے تے دھی ۔ دھی ماں نوں ویکھ کے روئی تے آکھیا نی اماں ! اوتھے بڑی مار ۔ ماں اگوں آکھیا ! نی بچہ ! پار ارار اکو ای کار۔
آرٹ: آرٹ دا لفظ انگریزی زبان توں لیا گیا اے ۔ اوہ فن جو وسیع انسانی تخلیقات نوں آپدے اندر رکھ دا اے ۔ تصویر بنانا ، کپڑے بنانا ، خوشی خطی ، شاعری ، ڈرامہ ، موسیقی فلم ، ادب سب آرٹ وچ شامل اے ۔ ہر اوہ چیز آرٹ دا حصہ اے جس دا مقصد انسانی ذوق دی تسکین اے ۔ مصوری ہر زمانے وچ اک آرٹ رہیا اے ۔ تاریخ دے زمانے توں پہلاں نیم برہنہ ، لوک وی ایس فن وچ دل چسپی رکھ دے سن ۔ اوہناں دا ذوق عورت دے جسم نوں ویکھ کے شروع ہویا ۔ پتھر دے زمانے وچ برتن وی بنائے گئے موسیقی دے ساز شاعری تے داستان گوئی وی آرٹ اے ۔ مصری لوکاں ایہدے وچ آپدا ناں پیدا کیتا ۔ پتھر تراشنا اہناں دا خاص فن سی ۔ یونانیاں نے پتھر تراشی ، شاعری ، مصوری تے موسیقی دے ہر شعبے وچ خاص کم کیتا۔
آرسی (ا۔ذ) شیشہ ، اک زنانہ زیور جس وچ شیشہ لگا ہوندا اے ۔
آرھیاں نوں آرھی مل دے نیں ، کھوہاں نوں کھوہ نہیں مل دے ۔ کم دا آہر کرن والا کم کرن والا لبھ لیندا اے۔ پر کھوہ آپدی تھاں تے ای کھلے رہندے نیں ، لوڑ مند کھوہ کول جاندے نیں ۔
آری: نوں اک پاسے دندے ہوندے نیں تے دنیا نوں دو پاسے (اکھان)
دنیا نوں ، خوش رکھنا اوکھا اے ، ایہہ آری نالوں وی ودھ کٹن والی اے
آڑو: گرمیاں دے دناں دا اک پھل ۔ اس دے اندر خرمانی دی گٹک نالوں وڈی گٹک ہوندی اے ، تے دوالے سرخ گودا ۔ ایس درخت دا قد عام درختاں جیڈا ہوندا اے ۔ تے پتے لمبوترے ہوندے نیں ۔ آڑو اس پھل نوں ، ایرانی زبان وچ شفتالو آکھدے نیں ۔ گول تے امرود دی شکل دا ہوندا اے ۔ درخت اتے گلابی پھل لگدے نیں ۔ چین ، ایشیا یورپ ، امریکا تے پاکستان کاشت لئی مشہور نیں ۔ لذیذ ذائقے دار پھل اے۔ ذیا بیطس دے مرض وچ مفید ہوندا اے ۔ بہت ساریاں دوائیاں وچ استعمال ہوندا اے ۔
آڑھت (ث)گاہک تے چیز دے مالک وچکار وچولا بن کے سودا کرن کران دی کمیشن، دلالی ۔
آزاد نظم : آزاد نظم وچ قافیے ، بحر تے ہئیت دی قید توں ہٹ کے صرف مضمون دا خیال رکھیا جاندا اے ۔ شاعر مضمون دا تسلسل قائم رکھن لئی قافیے ، ردیف تے بحر دی پابندی توں آزاد ہو کے کوئی وڈا تے کوئی نکا مصرعہ لکھ سکدا اے ۔ آزاد نظم وچ انج تے کوئی بحر نہیں ہوندی پر ہر مصرعے وچ کسے نہ کسے عروضی رکن دی پابندی ضروری کیتی جاندی اے ۔ ایہہ رکن صرف سطر وچ اک واری تے کسے وچ دو واری تے کسے وچ اٹھ واری آسکدا اے۔ ایس نظم وچ جے شاعر نثری ٹوٹے وی لا دیوے تے پھیر اوہ ایس پابندی نوں وی چھڈ جاندا اے ۔

تعلیم لاہور توں حاصل کیتی ۔ سعودی عر ب وچ تیل دی کمپنی وچ نوکری کیتی ۔ ایم اے نفسیات سعودی عرب توں کیتا۔ فلسفہ ، تاریخ ، شاعری ، تصوف تے ڈرامہ لکھن وچ دل چسپی رہی ۔ پنجابی تحقیقاتی مرکز دے صدر وی رہے ۔ ماہ نامہ حکایت نال وابستہ رہے ۔ روحانی علاج کیتا ۔ بہت ساری فلمی کہانیاں لکھیاں ۔ لاہور وچ 1995 نوں وفات پائی ۔
آشیاں/آشیانہ (ف ۔ذ) رہن دی تھاں آھلنا ، بسیرا، ککھاں دا بنایا ہوا پنچھیاں دا ٹکانا۔
آصف خاں : پنجابی زبان تے ادب دے ادیب تے شاعر 1929 وچ لاہور وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد عبداللہ خاں سی ۔ بی اے توں بعد سرکاری ملازمت کیتی ۔ 1956 وچ ایم اے کرن مگروں پنجابی زبان دی خدمت شروع کیتی ۔ پنجابی مجلس دے سیکرٹری بنے ۔ 1960 وچ “پنجابی ادب ” رسالہ کڈھیا۔ کئی زباناں جان دے سن ۔ ” اردو دائرہ الاسلام” وچ پنجابی زبان بارے مضمون لکھے ۔ اورینٹل کالج وچ پڑھایا ۔ ریڈیو دے کئی پروگراماں وچ حصہ لیا۔ اوہناں دیاں کتاباں وچ اجوکی کہانی ، چونویں کوتا ، جنگ ہند ، پنجابی پشتو ادب توں علاوہ کئی ہور وی کتاباں شامل نیں ۔
آغا (ت ۔ ذ) ترکی زبان دا اک وڈیا نا لفظ جویں ساڈیچودھری ملک وغیرہ نیں۔ آقا وی ایسے دا ای اک روپ اے ۔ بعض دا خیال اے جے آغا زنانیاں واسطے تے کھسریاں واسطے اے ، تے آقا مرداں واسطے ، پر ساڈے پنجاب وچ ایہہ لفظ مرداں واسطے ای ورتیا جاندا اے۔
آغا اشرف : 1914 وچ لاہور وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں آغا ارشد حسین سی ، جیہڑے دانشور تے نقاد سن ۔ منٹو ، امیتاز علی تاج تے شوکت تھانوی دے ہم عصر سن ۔ کئی کتاباں لکھیاں ۔ ملکی ونڈ توں پہلاں فلماں وچ وی کم کیتا۔ فلم ، ریڈیو تے TVلئی وی لکھیا۔ بالاں لئی بہت ساریاں کتاباں لکھیاں ۔ اسلامی کانفرنس دی کہانی لکھن تے انعام ملیا۔ آخری عمر غربت وچ گزری ۔ لاہور وچ 1996 نوں وفات پائی ۔
آفریں (ف ۔ ث) فارسی دا دعائیہ لفظ اے ۔ جے رب تینوں زندہ رکھے ۔ کسے دے کم توں خوش ہو کے آکھیا جاندا اے ۔ جویں پنجابی وچ “جیوندا رہ “طنز دے طور تے وی ورتیا جاندا اے ۔ جدوں کوئی مندا کم کر ے تے آکھیا جاندا اے ۔ آفرین اے تیرے جمن والے تے ۔
آفاقی قدراں :اوہ قدراں جنہاں نوں پوری دنیا تے منیا جاندا اے ۔ توحید ، انبیا/ رسل داتصور ، دیانت ، سچائی ، صفائی /پاکیزگی ، رحم ، ایثار ، صبر ، حق گوئی ، آزادی ، (حریت) ، محنت ، وفا داری ، بنیادی انسانی حقوق
آقا باقا :(لوک کھیڈ)گلی مٹی دا اک پیالی ورگا کھڈاونا بنا کے اوس نوں سجے ہتھ دیاں انگلیاں تے رکھ کے زمین تے مار دے نیں اوہ ٹھاہ کر کے وچوں پاٹ جاندا اے ۔ ایس نوں وی آقا باقا آکھیا جاندا اے ۔ بے عقل ،بے ڈول جہیا، کھیتاں وچ چڑیاں لالیاں اڈان والا کھلوایا ہویا ڈھانچہ ۔
آکاس دیوا (اکاس دیوا)اوہ دیوے جیہڑے ہندو کتیں (مہینے) وچ اچے اچے وانساں اتے لٹکا دیندے نیں تاں جے اوس (اگلے )جہان وچ وی چانن ہووے ۔
آکاش ویل (امبر ول)اک موٹے دھاگے ورگی بے جڑ پتری ویل (ول) جیہڑی دوجے درختاں تے ودھ دی رہندی اے تے اوہناں دا وادھا روک دیندی اے ۔ امربیل ۔
آکھاں دھی نوں تے سمجھاواں نونہہ نوں ۔ (اکھان)
کسے نوں کوئی گل سمجھاون لئی مخاطب کر کے آکھن تے بولیا جاندا اے ۔
آکھیا جاندا اے جے کئی واری کئی شیواں دی جان کسے دوجی شے وچ ہوندی اے ۔ جویں کسے دیو دی جان طوطے یا درخت وچ ہوندی اے
(لوک عقیدہ)
آکھو چھورو ونجھلی ، ونجھلی دیاں چھاٹاں لمیاں ، مینہ آیا تے کنکاں جمیاں ، کنکاں مڈھ بٹیرے ، دو سادھوے دے دو میرے ، آجا سادھو گھاہ نوں۔

دادے والے راہ نوں ، جتھے دادا ماریا، اوتھے پکا محل اساریا ، پکے محل مڈھ بلونگڑے ، بلونگڑیاں رِنھی تاوڑی ، جیوے ساڈی ماوڑی ، ماوڑی پیریں رتی جتی ، جیوے تہاڈی کولاں کتی ، کولاں کتی جائے گلورے ، پا نی ایں تے پا ، کالی کتی نوں وی پا ، کالی کتی دیوے دعائیں ، تیریاں جیون مجھیں گائیں، مجھیں گائیں دے گل کھبڑ ، تیرا جیوے سارا ٹبر ، سارے ٹبر دی کمائی ، سانوں بھر پڑوپی پائی ، سانوں آئی رائی رائی ،
آگا بہاونا (ویاہ دی رسم) منڈے دے ویاہ توں تن چار دن پہلاں زنانیاں نوں سدا گھل کے رات ویلے بلایا جاند ااے ۔ تے زنانیاں رل مل کے گیت گاندیاں نیں ، تے واپسی جان ویلے گڑ پتاسے یا کوئی مٹھی شے آئیاں زنانیاں نوں دتی جاندی اے۔
آگا شیر دا تے پیچھا گدڑ دا(اکھان)
ویکھن نوں دلیر ، پر اندروں ڈر پوک۔
آ گوانڈھن ، لڑیے (اکھان)
دھگانے لڑائی کرن ولاے بارے آکھ دے نیں ۔
آلا (اذ) کندھ وچ کڈھیا ہویا کھڈا ۔ بڈھے یا بچے دا دنداں توں خالی منہ۔
آلا دے نوا لا کھاون نوں :(اکھان)
اجہے بندے بارے آکھیا جاندا اے جیہڑا آپدی عادت ہر حال وچ پوری کردا اے ۔ اک بادشاہ اک سوہنی فقیرنی نال نکاح کر کے اوہنوں آپدی رانی بنا لیا ، تے اپنے محل وچ لے آیا ۔ پہلاں جدوں اوہ فقیرنی سی تے پاٹے پرانے کپڑے پاندی سی ، ہن اوہ سوہنیاں پوشکاں پان لگ گئی ۔ منگے پِنے ٹکڑیاں دی تھاں ہن اوہدے لئی ودھیا تے چنگے پکوان تیار ہوندے ، جدوں نوکرانیاں اوہنوں روٹی لیا کے دیندیاں تے اوہ اوہناں کولوں روٹی لے لیندی تے اوہناں دی چلے جان مگروں اندروں دروازے بند کر لیندی ، اپنا صاف ستھرا لباس لاہ کے فقیر ی لباس پا لیندی ۔ فیر کندھ دے آلیاں وچ تھوڑی تھوڑی روٹی رکھ دیندی ۔ فیر ہر آلے کول واری واری جا کے صدا لاندی ” آلادے نوالا کھاون نوں “۔ انج آکھ کے اک آلے وچوں روٹی دی برکی توڑ کے کھا لیندے فیر دوجے آلے کول جا کے آواز لا ندی تے برکی توڑ کے کھا لیندی تے آپدے منگن دی عادت پوری کردی ۔ جدوں بادشاہ نوں پتہ لگا تے اوس اوہدی ایس کمینی عادت پاروں اوس نوں طلاق دے دتی ۔
آلاں تے سمندا : (لوک داستان)آلاں زنانی دا ناں تے سمندا ، بندے دا ناں سی ۔ اہناں دا زمانہ 1900 دے نیڑے دا سی ۔ اہناں دے عشق بارے بوہت گھٹ معلومات حاصل ہویا ں نیں ۔ ماسٹر خلیل صاحب (مرحوم) راقم دے پرائمری دے استاد موضع کوٹ لالیاں والا تحصیل دیپال پور ہوراں دا آکھن سی ۔ “میرے والد دا دسنا اے جے سمندا نے بنگہ حیات توں پاک پتن تائیں جرنیلی سٹرکی (شیر شاہ سوری دی بنائی ہوئی ) دے نال نال لگے درختاں دے نال لیراں بنھ دتیاں سن تے آکھدا سی جے ایہہ آلاں دیاں پراندیاں نیں ۔ اوہ آلاں دے ددھ ر ڑکن دی نقل وی لاہندا ہوندا سی جے آلاں انج ددھ رڑک دی سی ۔ سمندا دا مزار پاک پتن توں بنگہ حیات والی سٹرک تے 8 میل دے فاصلے تے سڑک کنارے قبرستان موضع “واں” وچ اے ۔
آل رسول ﷺ : حضرت فاطمتہ الزہرا جنہاں توں حضور ﷺ دی نسل چلی اے ۔ اہناں نوں آل نبی ﷺ وی آکھیا جاند ا اے ۔
آلو : اک سبزی جیہڑی زمین دے اندر پیدا ہوندی اے ۔ ایس دے پتے چوڑے تے چٹے پھل ہوندے نیں ۔ تے شکل آلوبخارے ورگی ہوندی اے ۔ آلو بہترین غذا اے ۔

بر صیغر وچ آلو دی کاشت سترھویں صدی عیسوی وچ ہوئی ۔ صوبہ سرحد ، سندھ تے پنجاب ایس دی کاشت لئی مشہور نیں ۔ دنیا وچ آلو دیاں ست سو قسماں نیں ۔
آلو بخارا : گرمیاں دے موسم دا اک پھل جیہڑا مزیدار ہوندا اے۔ سکا یا ابال کے وی کئی بیماریاں وچ ورتیا جاندا اے ۔
آلوچہ : اک درخت تے اوہدا پھل ۔ چٹے پھل لگدے نیں ۔ پھل خوش ذائقہ ہوندا اے ۔ یوریشیا تے پاکستان وچ ایہدی کاشت ہوندی اے ۔ آلو بخارا وی ایہدی قسم منی جاندی اے ۔
آلی بھولی ست پت ، ٹونے ہاری بھس : (اکھان)
سدھی سادی عورت نوں اللہ ست پتر وی دے دیندا اے پر ٹونے تے جادو کرن والی دے سر بدنامی تے خاک پیندی اے۔
آمد تے آورد بارے مولانا الطاف حسین حالی انج لکھ دے نیں۔ ” اکثر لوگوں کی یہ رائے ہے کہ جو شعر شاعر کے زبان یا قلم سے فورا بے ساختہ ٹپک پڑتا ہے ۔ وہ اس شعر سے زیادہ لطیف اور بامزہ ہوتا ہے ۔ جو بہت دیر میں غور فکر کے بعد مرتب کیا گیا ہو۔ پہلی صورت کا نام انہوں نے آمد رکھا اور دوسری کا آوردآمد تے آورد دا مسئلہ بڑا پرانا تے الجھیا ہویا اے ۔ مولانا حالی ہوراں ایس دی ہور چنگی تفصیل انج دسی اے ۔ ” کئی خاص حالتاں توں سوا ہمیشہ اوہ شعر بوہتا لطیف ، بوھتا مزے والا ، سنجیدہ تے اثر کرن والا ہووے گا۔ جیہڑا بوہتے سوچ و چار توں بعد ترتیب دتا گیا ہووے شعر وچ دو چیزاں ہوندیاں نیں ۔ اک خیال تے دوجے لفظ ۔ خیال تاں ہو سکدا اے جے شاعر دے ذہن وچ چِھیتی ترتیب پا جاوے پر ایہدے لئی چنگے تے بھلے لفظاں دی تلاش وچ دیر لگدی اے ۔ایہہ ہوسکدا اے جے کوئی مستری مکان دا سوہنا تے انوکھا نقشہ چھیتی ذہن وچ بنا لو ے پر ایہہ نہیں ہو سکتا ہے اوہ اکھ جھپکن وچ مکان وی بنا لوے ۔
اک انگریز مفکرپال ولیری’ انج لکھ دا اے
تہاڈا جذبہ بھاویں کناں شدید ہووے ۔ تہاڈے اظہار دا طریقہ (تقاضہ)کناں زبردست ہووے تہانوں لفظاں نال کشتی (گھول) کرنا ای پوے دی ” پر کئی شعر ویکھ کے اندازہ نہیں ہوندا جے شاعر لفظاں نال کشتی (گھول) کیتی ۔
” اعلی (درجے دے )کلام وچ کئی واری اینی روانی ، ہمواری تے بے تکلفی ہوندی اے ۔ جے پڑھن والا ایہہ سمجھ لیندا اے جے ایہہ سب آمد دا نتیجہ اے۔ مطلب ایہہ جے ایہہ کسے خارجی قوت نیں شاعر نوں آپ دا آلہ کار بنا کے اوس توں شعر اکھوایا اے ایہدا ناں عام زبان وچ “وجدان، الہام ، القا آمد وغیرہ اے ایس عقیدے دی اک انتہائی صورت ایہہ اے جے کئی واری شاعر آپدے کلام توں آپ وی واقف نہیں ہوندا۔ شاعرنوں الہام جاوے تے اوہ شاعر کولوں کسے اجہی زبان وچ شاعری کروادیویجس دا اوہ واقف نہ ہووے ۔
آم( امب)گرمیاں دا اک مشہور پھل تے اوہدا درخت ۔
آملہ : اک وڈے قد دا درخت اوس دا پھل ، پھل گول ہلکے رنگ دا ہوندا اے ۔
آملے تے مولیاں دا ڈکار بعد وچ آندا اے (اکھان)
بھیڑے کم نوں چنگا سمجھ کے کرن دا نتیجہ بعد وچ سامنے آندا اے
آمنہ : نبی پاک ﷺ دی والدہ محترمہ ۔ آپ دا تعلق قریش دے خاندان نال سی ۔ آپ دے والد وہب یثرب وچ آباد ہو گئے ۔ حضرت عبدالمطلب نے اپنے بیٹے حضرت عبداللہ دی شادی حضرت آمنہ نال کر دتی ۔ شام دے سفر توں واپسی تے حضرت عبداللہ دا انتقال ہو یا ۔ کجھ چر مگروں نبی پاک ﷺ دی پیدائش ہوئی ۔ چھ سال دی عمر وچ حضرت آمنہ حضور ﷺ نوں نال لے کے یثرب چلی گئی ۔ واپس آندیاں مقام ابوا تے آ پ ﷺ دی والدہ دا انتقال ہو گیا ۔ 577 وچ اوتھے ای دفن ہوئیاں ۔
آمھ سامھ : بچے کھیڈ دے ہوئے اک ساتھی دی کوئی چیز اپنے کسے دوجے ساتھی نوں پکڑاندے تے آکھدے نیں ” تیری میری آمھ سامھ ” مطلب ایہہ پئی ایہہ چیز ہن تیرے سپرد اے ۔ میں تیرے کولوں لینی اے، توں کسے ہور نوں نہیں دینی ۔
آندا بھلا نہ جاندا بھلا (اکھان)
جس دے آون تے جاون تے نقصان دہ ہووے
آن پرائیاں جائیاں ، وچھوڑن سکے بھائیاں (اکھان)
پرائیاں نونہاں (بھر جائیاں)گھر وچ آ کے سکے بھیناں بھراواں نوں نکھیڑ دیندیاں نیں ۔
آندرا ں قل ھو اللہ پڑھن لگ پئیاں(اکھان)
بہت بھکھ لگ جان تے آکھ دے نیں ۔

آنی بھنیاں لڑیے :(اکھان)
دھگانے لڑائی کرن والی بارے آکھ دے نیں ۔
آندے دا منہ ویکھنے آں تے جاندے دی کنڈ (اکھان)
بے چینی نال انتظار کرن تے آکھ دے نیں
آندراں وچ لو لگ پینا (محاورہ)
کسے سوادی شے دی آس تے بھکھ دی چمک ودھ جانا ۔
آنڈا کدھرے تے کڑ کڑ کدھرے(اکھان)
لڑائی دی تھاں ہور پر لڑائی دا ذکر کسے ہور تھاں تے ہور رہیا اے ۔
آنڈیدیون گھوگیاں تے بچے کھاون کاں(اکھان)
تکلیف کوئی اٹھاوے تے فائدہ کوئی لوے
آنول: گوشت پوست دے اوہ لوتھڑے جیہڑے بچے دی پیدائش توں بعد ماں دے پیٹ وچوں باہر آندے نیں ۔ ایہہ گندا تے بد بو دار مواد ہوندا اے ۔ جے ایہہ پیٹ وچوں باہر نہ آوے تے ماں دے بیمار یا مر جان دا خطرہ ہوندا اے ۔
آنہ : روپیے دا سولہواں حصہ : اعشاری نظام توں پہلاں روپے دی ونڈ وچ اھدا ناں بولدا سی ۔ تے ا یہہ آپ چار پیسے دا ہوندا سی۔ اکھ دا ڈیلا
آنے دی گھوڑی تے نوں پائیاں دانا(اکھان)
کسے شے تے بوہتا خرچہ ہووے تے آکھ دے نیں ۔
آوا گون : بار بار جنم لینا ۔ ہندوآں دا فلسفہ اے جے مرن توں بعد روح آپدے اعمال دے مطابق بار بار جنم لیندی اے ۔ جے کر چنگے کم کیتے ہون تے انسان دی جون وچ تے جے کر بھیڑے کم کیتے ہون تاں انسان توں گھٹ درجے دے جانوراں دی جون وچ انسان جنم لیندا اے ۔ جے انسان پاک صاف تے نفس کشی کر لوے تاں اوہ آواگان دے چکر وچوں نکل جاند ااے ۔ ایس نوں مکتی یا نجات وی آکھیا جاندااے ۔
آون جاون (لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ دو کپتان بن دے نیں ایہہ وڈے بالاں دی کھیڈ اے ۔ جیہڑی چاننی رات وچ کھیڈی جاندی اے ۔ ایس وچ ہر بال آپدی عمر تے قد دا ہانی نال لے کے آپو اپنے ناں رکھدے نیں ۔ جیویں اک آپدا ناں تیسہ تے دوجا آری رکھ کے دونواں کپتاناں کول آ کے انج آکھدے نیں ۔ اوہ پئی جاندی لاری ، اوہندے وچ بیٹھا پٹواری ، اوہندی دھو سوار کے ماری ، کوئی لوے تیسہ تے کوئی لوے آری ۔، کپتاناں وچوں اک کپتان آکھدا اے ۔ تیسہ ،جس بال دا ناں تیسہ ہووے اوہ اوہدے ول چلا جاندا اے ۔ انج ای دوجے بالاں دی جوڑی آ کے آکھدی اے ۔
اوہ پیا جاندا کھبا ، اوہدے کول اے وڈا ڈبہ ، کوئی ل ماما ، کوئی لو ابادوجا کپتان منگ دا اے ” ماما” جس دا ناں ماما ہووے اوہ کھڈاری اوہدے کول کھلو جاند ااے ۔ انج دونویں کپتان کھڈاری ونڈ لیندے نیں ۔ دونویں کپتان آپو اپنے کھڈاریاں نوں نال لے کے تھوڑا دور کندھ یا کوٹھے دے اوہلے چلے جاندے نیں ۔ آپو اپنے کھڈاریاں نوں دوجی ٹیم دے کھڈاریاں نال لائن وچ بہا دیندے نیں ۔ پہلی ٹیم دا کپتان اچی آواز نال سد مار کے آکھدا اے ۔ ” بیلی اوہ بیلی ” دوجی ٹیم دے ” جی او بیلی ” پہلی ٹیم دا کھڈاری تیرا بیلی، اوہ ( دوجی ٹیم دا کھڈاری ) جواب وچ آپدے ساتھی دا ناں لے کے آکھدا اے ، فلانا ۔جے اوس دسیناں والا کھڈاری تریجے نمبر تے بیٹھا ہووے تے پہلی ٹیم دا کپتان آکھدا اے جے دو توں پچھے (مطلب ایہہ جے تریجے نمبر تے ) دوجی ٹیم دا کھڈاری آپدی تھاں چھڈ کے تریجے نمبر تے بہہ جاندا اے ۔ انج فیر پہلی ٹیم دا کپتان آواز دے کے پچھ دا اے” بیلی اوہ بیلی” دوجی ٹیم دا کھڈاری “جی اوہ بیلی ، تیرا بیلی ” ( ناں لے کے فلانا ، ویکھ کے دسے گا اوس دا بیلی دوجے نمبر تے بیٹھا اے ۔ تے آکھے گا اک توں پچھے گا۔ انج کپتان واری واری ” بیلی اوہ بیلی ” ” جی اوہ بیلی” کر کے بولدا تے پچھ دا رھوے گا ۔ جدوں پہلی ٹیم دا کپتان پچھے گا جے تیرا بیلی تے اگوں آواز آوے سب توں آگے ۔ (پہلی ٹیم دے کھڈاریاں وچوں سب توں اگے ہووے تے پہلی ٹیم دا کپتان ) آواز دے کے (دوجی ٹیم دے کھڈاریاں نوں ) آکھدا اے ، ” چڑھ تے وجو” اوہ اوتھوں دوڑ کے آندلے نیں ۔ تے آپو اپنے ساتھی دی کنڈ اتے چڑھ جاندے نیں اوہ کنڈ تے بہا کے اوہناں دی تھاں تے چھڈ کے آندے نیں ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔
آوا : مٹی دے بھانڈے اٹاں پکان دی اوہ تھاں جتھے کوڑے دے سیک تے اٹاں پکائیاں جاندیاں نیں
آوا گو ن :ویکھ تناسخ
آوا گون (اوا گون)ذ آون جاون ، ہندوواں دے عقیدے مطابق انسان ایس دنیا تے جوناں بدل بدل کے اپنے عملاں مطابق آوندا جاندا ر ہندا اے ۔

آون بھر کے وسن ڈر کے (اکھان)
بغیر جہیز توں آن والی نونہہ مزے نال وس دیاں نیں ، جدوں کہ زیادہ جہیز لیان والیاں ڈر تے رہندیاں نیں ۔
آون ننگیاں وسن چنگیاں (اکھان)
جیہڑیاں عورتاں جہیز نہ لیان اوہ آپدے گھر بنا کے رہندیاں نیں۔
آون کونجاں جاون کونجاں وچ ندی دے نہاون کونجاں ۔ (بجھارت)کھوہ دیاں ٹنڈاں
آوی :چھو ٹا آوا جتھے مٹی دے بھانڈے پکائے جاندے نیں ۔
آوی داوی :(لوک کھیڈ) ایہہ نکے بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ گھٹو گھٹ دو یا دو توں ودھ کھڈاری حصہ لیندے نیں ۔ ایہہ کھیڈ عام طور تے شاموں پچھے ہنیرے ویلے کھیڈی جاند ی اے ۔ ایہدے وچ اک داوی (مخصوص تھاں ) مِتھ لئی جاندی اے ۔ بال آپو آپ لک جاندے نیں ،جس سر واری ہووے اوہ سب نوں لبھن دا چارا کردا اے ۔ سارے لکے بال اوس دے لبھن یا ہتھ لان توں پہلاں دوڑ کے دادی (نوں) ہتھ لاندے نیں تے فیر دوجی واری بال لک دے نیں تے لبھن والا لبھ دا اے ۔ جے کر لبھن والا داوی نوں ہتھ لان توں پہلاں کسے ساتھی نوں ہتھ لا لوے تے اوہدے سر واری آ جاندی اے ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔
آ بیٹھو سجنوں گھر بار ساڈا کھا پیو اپنا گن گا اساڈا (اکھان)
زبانی جمع خرچ کرنا ، مہمان نوں گلاں نال ای ٹرکاونا۔
آ نی سہیلیو کپاہ چگن چلیے (لوک کھیڈ)
ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔کجھ کڑیاں رل کے کپاہ چگن لئی ٹر دیاں نیں تے اک کڑی آکھدی اے ۔ ” آونی سہیلیو کپا ہ چگن چلیے ” اگے بیٹھا گدڑ پشاں مٹر چلیے ” دوجا جملہ آکھن توں پہلاں اوہ جھاکا کھا کے اکو واری پشاں ہٹ دیاں نیں ، جویں سچ مچ گدڑ بیٹھا ہووے۔
آھلنے وچوں ڈگیا بوٹ (بچہ) فیر آھلنے وچ نہیں بہندا(اکھان)
کوئی بندہ آزادی ویکھ لوے تے فیر قید قبول نہیں کردا۔
آئس برگ : آئس برگ برف دے بہت وڈے تودے نوں آکھدے نیں جیہڑ ا کسے گلیشئر نالوں ٹٹ کے وکھ ہو جاوے ۔ ایہہ سمندر وچ بحری جہازاں لئی خطرہ ہوندے نیں ۔ ہندوستان دے آخری وائسرائے لارڈ مانٹ بیٹن نے قائد اعظم محمد علی جناح دی برد باری تے تحمل مزاجی توں بہت زیادہ متاثر ہو کے اوہناں نوں آئیس برگ دا خطاب دتا سی ۔
آئن سٹائن ، ایلبرٹ : امریکہ دا ماہر طبعیات تے سائنس دان 1879 وچ جرمنی وچ پیدا ہویا ۔ 1905 وچ پی ایچ ڈی دی ڈگری حاصل کیتی ۔ اوس اضافیت دا نظریہ پیش کیتا ۔ جس دے مطابق روشنی ہر پاسے برابر رفتار نال سفر کردی اے ۔ کوئی اک نقطہ حرکت دا صفر نہیں ہوندا۔ کیوں جے حرکت دا انحصار ویکھن والے تے اے 1921 وچ طبعیات دا نوبل انعام ملیا ۔ امریکہ وچ جوہری توانائی تے کم دا آغاز آئن سٹائن نے ای کیتا سی
آئین (ف۔ذ) دستور ، رسم و رواج ، قومی کرنیاں نہ کرنیاں دا اوہ مجموعہ جنہاں دی پابندی ضروری ہوندی اے ۔
آئل پینٹنگ: اوہ پینٹنگ جس وچ تار پین یا مٹی دا تیل استعمال کیتا جاوے ۔ ایہہ مشکل کم اے پر واٹر کلر دی نسبت آسان اے ۔ تے ایہہ پینٹنگ دیر پا اے ایہہ پینٹنگ کینوس یا ہارڈ بورڈ تے کیتی جاندی اے ۔ ایہہ پینٹنگ خاصی مہنگی وکدی اے ۔
آئی بسنت تے پالا اڑنت(اکھان)
بسنت دے موقعے تے پالا مک جاندا اے۔

جس کڑی دے لک نوں بنھیا ہوندا اے ۔ اوہ گھم دی تے نالے آکھ دی اے ۔ ” ابا جی میں اڈی جاندی” اوسدے کپڑیاں دے پلو آں نوں پھڑن والیاں کڑیاں آکھ دیاں نیں ۔ ” شاوا نی بھنیر یے ” انج تنوں کڑیاں گھم دیاں تے آکھ دیاں نیں ۔ ” ابا جی میں اڈی جاندی” کڑیاں گھم دیاں رہندیاں نیں تے چکر آن نال اک اک کر کے ڈگ پیندیاں نیں ۔ جیہڑی کڑی نہ ڈگے اوہ جت جاندی اے۔
اباسی : منہ کھول کے اندر دی ہوا باہر کڈھنا ۔ عام ساہ لین توں ایہہ ایس کر کے وکھری ہوندی اے ۔ جے ایہہ نیندر یا تھکاوٹ دی نشانی ہوندی اے ۔بے اچیچی ۔
ابجد(تہجی حروف) ابجد اب۔ ج۔ د۔ مرکب اے ۔ ایس دا مطلب کسے زبان دے مڈھلے حرف نیں جنہاں توں زبان سکھن دا آغاز ہوندا اے ۔ شروع وچ جدوں کسے زبان دی تحریر دا رواج نہیں سی ۔ تصویراں دی مدد نال آپدی گل سمجھائی جاندی سی ۔ بعد وچ اہناں تصویراں دی تھاں حرف بنائے گئے ۔ فونیقی قوم سب توں پہلاں ابجد بنائے۔ بعد وچ چین تے جاپان توں علاوہ ساری دنیا نے تہجی حرفاں نوں اختیار کیتا۔ الفا بیٹ لاطینی زبان دے لفظ نیں ۔ عربی تہجی حرف وی فو نیقی دی اک شکل اے فونیقی قوم سامی نلس نال تعلق رکھ دی سی ۔
ابجد تہجی حرفاں دی ہندسی قیمت ۔ ایہہ عددی قیمت اردو، فارسی تے عربی وچ مقرر اے ۔ حروف تہجی نوں ابجد ، ہوز، حطی ، کلِمن ، سعفس ، قرِشت ، ثخذ تے ضظِغ وچ سما دتا گیا اے اردو وچ کجھ متعلقہ حرف اہناں دے نال لگویں ای سمجھے جاندے نیں۔ جویں ک ہے ، گ نہیں۔ جیہڑے عد د ک دے نیں اوہ ای گ دے نیں۔ ابجد ، ہوز ، حطی وچ دس حرف نیں۔ ہر حرف دی قیمت پہلے حرف توں دس ودھ جاندی اے ۔ کلِمن تے سعفص دی قیمت 20 توں 90 تک اے “ضظِغ” اہناں وچ ہر حرف دی قیمت اپنے پہلے نالوں دس زیادہ ہو جاندی اے ۔ قرِشت ، ثخذ ، تے ضظِغ دی قیمت اک سو توں لے کے اک ہزار تک اے ۔
ناواں دے حرفا ں دے عدد جمع کرن نال سن پیدائش نکل آندا اے ۔ کئی حرفاں دے عدد خارج کیتے یا ودھائے جاندے نیں تاں تاریخ بن دی اے اہنوں تاریخ آکھیا جاندا اے ۔
ابجد (ع ۔ اسم مذکر)الف ۔ ب ۔ ت حروف تہجی : ابجدین دو نیں ۔ اک ابجد حضرت آدم دی ترتیب دتی ہوئی تے دوجی حضر ت ادریس دی ، اج کل جیہڑی ابجد جاری اے اوہ حضرت ادریس دی اے ۔ اوہناں نیں اوسے ابجد نوں ترتبب دے کے اٹھ با معنی کلمے بنائے تے اوہناں دا ناں ابجد ادریس رکھیا ۔ ایس ابجد وچ عربی دے سارے حرف آ گئے نیں ۔ جے کر اوہناں نوں الگ الگ کر کے ترتیب دتا جاوے تے پوری الف ب ت بن جاوے ، اھناں حرفاں دے اعداد وی مقرر نیں ۔ اھناں نوں حساب جمل آکھ دے نیں ۔ اوہناں دی یادداشت عربی ، فارسی ، اردو دیاں تاریخاں ، تعمیر دے سن ، ناواں دیاں تاریخاں ، معمے وچ مدد مل دی اے ۔ کئی لوک آپدے بچیاں دے ناں ایس ای قاعدے دے مطابق رکھ دے نیں ۔ جس توں اوھناں دی تاریخ پیدائش دا سن نکلدا ہووے ۔ ابجد ادریس دے اٹھ کلمے ایہہ نیں ۔ ( ابجد ، ھوز ، حطمی ، کلمن ، سعفص ، قرشت ، ثخذ ، ضظع)
ابدال ((ع ۔ ذ)ابدال ولیاں دا پنجواں درجہ ، ابدال لکے ولی ہوندے نیں ۔ جیہڑے دنیا دے انتظام تے لگے ہوندے نیں ۔ بارش دا ہونا تے آسمانی تے زمینی آفتاں توں بچا اہناں دی وجہ توں ہوند ااے ۔ ولیاں دے درجے انج نیں ۔ پہلا درجہ قطب ، دوجا معاون ، تیجا اوتار تے چوتھا افراد اے ۔
ابدالی :افغانستان دا اک بادشاہ جس دا ناں احمد شاہ سی تے ال ابدالی سی ۔ سکھاں تے مرھٹیاں نال اوس جنگاں کیتیاں تے انج ای مغلاں نال وی اوس جنگاں لڑیاں ۔
ابدھوت: ہندو فقیراں دا اک فرقہ ، ہندو فقیراں دا اک گروہ جیہڑا واجب الود توں سوا کسے دوسرے نوں نہیں من دا ۔ تے نہ ای خاص قاعدہ / طریقہ نال اللہ دی عبادت کردا اے ۔
ابٹن : وٹنا ۔ جلد نوں نرم تے ملائم بنان لئی ہلدی ، چنن دا بورا ، ویسن ، خوشبو ، نبو یا مالٹے دا چھلکا وغیرہ پیس کے ،پانی وچ ملا کے چہرے تے ملیا جاندا اے ۔ تاں جے رنگ گورا ہووے ۔ عام طور تے کڑی (دلہن)نوں ویاہ توں اٹھ دہ دن پہلاں ملیا جاندا اے ۔
ابٹن کھیڈنا : جس طرح ہندوواں وچ ہولی کھیڈن دی رسم اے۔

ایسے طرح مسلماناں وچ جدوں کسے دی شادی ہوندی اے تے مائیاں بہن دے دن توں شادی تیکر قریب دے رشتہ دار اک دوجے نوں ا بٹن مل دے نیں۔
ابھا (ذ) اوہ تھاں یا پاسا جتھوں سورج نکل دااے ، چڑھدا ۔ مشرق ۔
ابھڑواہ : اچانک ستیاں ہویاں اچن چیت جاگ کے اٹھ بہنا
ابہام (ع۔ذ) چھپا ولا کے گل کرنی ، بھلیکھا پینا یا پانا ، صوفیاں دی اصطلاح اندر ربی وصال دی راہ وچ بھلیکھے پینا ۔ ادب وچ ابہام توں مراد ایس طراح دے لفظ ورتنا اے جیہڑے الٹ معنی رکھدے ہون تے انج سنن پڑھن والے نوں بھلیکھے وچ پا دین ۔
ابو تراب : مٹی دا باپ ، مراد حضرت علی نیں جنہاں دے پنڈے توں اک دن رسول اللہ ﷺ نے مسجد وچ مٹی نال بھریا ویکھ کے آکھیا سی تے فیر اوہناں دا ناں اہ مشہور ہو گیا ۔
ابوا الہول :پتھر دا اک مجسمہ جس نوں مصریاں پرانے زمانے وچ بنایا سی ۔ اوس دا سر انسان دا تے دھڑ شیر دا سی ۔ ایہہ اجے وی موجود اے تے ایدا قد 7 میٹر اے ۔
ابرک ((ث) اک چمک دار پتھر جیہڑا پر تو پرت ہوندا اے تے اوس دیاں پرتاں نوں مروڑ مراڑ کے للاری دو پٹییاں پگاں نوں مایاں وچ ملا کے لاندے نیں ۔ ابرک دا بھور ویا ھیاں کڑیاں سراں وچ وی سندور ملا کے یا انج ای چھڑ ک لیندیاں نیں ۔
ابرمردہ : اک پولا تے سوراخ والا جسم دا کِیڑ ا جیہڑا پانی نوں اپنے اندر جذب کر لیندا اے ۔ اس زمانے دے محققین نے اہنوں سمندری حیوانات وچ شامل کر لیا اے ۔ اوہ بدل جیہڑا موسم بہار یعنی ستمبر وچ وس دا اے ، ایشیائی لوک خیال کردے نیں جے سپی وچ موتی ، کیلے وچ کافور ، کالے سپ وچ زہر ایسے موسم وچ پیدا ہوندا اے ۔
ابراہیم :حضرت اسماعیل تے حضرت اسحاق دے باپ ، ایسے لڑی وچوں حضور نبی کریم ﷺ پیدا ہوئے ، تے ابراہیمی دین نوں ای اوھناں دے ذریعے لوکاں تیک اپڑایا ،
ابراہیم مولوی (کندووال ، دیپالپور ضلع اوکاڑا) مولوی عبدالکریم پینڈ روڈی نزد بصیر پور وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد اسلام سی ۔ آپ دا اک ہور بھرا سلطان محمود وی سی ۔ 35 سال دی عمر وچ خواجہ غلام رسول توگیروی (بہاولنگر) دے مرید ہوئے ۔ 1980 وفات پائی ۔ گل فردوسی ، سد سی مسئلہ کلاں تے سد سی مسئلہ خورد رسالے سن۔ ایہہ فقہہ دے مسائل دیاں کتاباں نیں۔
حمد ہزاراں خالق تائیں جو خلقت نوں پالے
دیوے رات برات ہمیشہ دم دم نا ل سمہالے
جو جو خلقت بری بحری رزق دیوے ہر ہر نوں
فرق و فرقی تھوڑا بوہتا بھیجے شام سحر نوں
پاک محمد نبی ﷺ آساڈا ختم تمام رسولاں
جہندی خاطر سر جے تائیں زمیناں ابر ستارے
ابری : اک قسم دا کاغذ جس دا اک پاسا کدی بدل ورگا ہوندا سی ، تے اوس نوں کتاباں جلد کرن والے گتے دے باہر لے پاسے لاندے سن ۔
ابرہہ: یمن دا حبشی گورنر جس نیں چھیویں صدی عیسوی دے نصف اول وچ ہاتھیاں نال خانہ کعبہ اتے حملہ کیتا۔ پر اللہ تعالی نے ابا بیل پرندے بھیجے ، جنہاں چھوٹے چھوٹے کنکر دشمن فوج تے سٹے تے ہلاک کردیتا ۔ ایہہ واقعہ حضور نبی کریم ﷺ دی پیدائش تو کجھ چر پہلاں پیش آیا۔
ابلیس : شیطان دا ذاتی ناں ، ایہہ لفظ بلس توں لیا گیا اے ۔ جس دا مطلب نا امید اے ۔ ابلیس اللہ دی رحمت توں نا امید اے ۔ ایس لئی اہنوں ابلیس آکھیا جاندا اے ۔ ابلیس نوں شیطان وی آکھیا گیا اے ۔ حضرت آدم تے اماں حوا نوں شیطان نے ای ممنونہ شجر کھان دی تر غیب دتی سی ۔ اللہ نے آدم وچ روح پھوکی تے سارے فرشتیاں نوں حکم دتا جے اہنوں سجدہ کرو ۔ سب نے سجدہ کیتا پر ابلیس آکھیا میں اگ توں بنیا آں تے آدم مٹی توں ۔ میں سجدہ نہیں کراں گا۔ انج اللہ دی بارگاہ وچوں دھتکاریا گیا ۔ اللہ قیامت تک وی اہنوں مہلت دے دتی اے ۔ قرآن وچوں ابلیس تے شیطان دے ناواں نال ایہدا ذکر ملد ا اے۔
ابیتی: ایہہ اصل وچ آپ بیتی اے ۔ اھنوں کڑیاں کلیاں بہہ کے گاندیاں نیں ، پوٹھوہار دے علاقے وچ ایہہ گیت عام گایا جاندا اے ۔
تارے چھپ چھپ کے سانوں اکھیاں پئے مارن
کرناں جھوم جھوم کے ساڈے حسن اتے وارن
یار بول دا نہیں ، گرہ کھول دا نہیں
اپ بھرنش(س ۔ث)وگاڑ ، اپنی اصل شکل تے نہ رھیا ہویا لفظ ، ہندی پنجابی توں پہلاں دی اک بولی نوں وی ایہہ ای نال دتا گیا۔

اتالیق (ت ۔ ذ) کسے وڈیرے امیر زادے نوں ادب ہدایت سکھان واسطے اٹھے پہر کول رھن والا استاد ۔
اتاں تھکیے تے آپدے منہ تے ای آندی اے (اکھان) بھیڑے کم کرن دا بھار آپدے سر تے ای آندا اے ۔
ات خدا (خدائی ) دا ویر (اکھان)
جدوں ظلم انتہا تے پہنچ جاندا اے ۔ اوہ خدائی نال ویر دا روپ لے جاندا اے تے لوک اوس دے خلاف اٹھ کھلوندے نیں ۔
اترائن : سورج زمین دے پربتی ادھ وچ ہونا ، جس پاروں اوس سمے اودھر گرمیاں دی رت ہوندی رھندی اے ۔
اتلا : پتر والے دھی والیاں کول رشتہ منگن جان تے گل پکی ہون تے دھی والے دھی دی سس یا ننان لئی سوھنا دوپٹہ دیندے نیں ، ایہدے نال ایہہ سمجھ لیا جاندا اے جے رشتے دی گل پکی ہو گئی اے ۔
اتم کھیتی آپ سیتی ، مدھم کھیتی بھائی سیتی ، نکھد کھیتی نوکر سیتی ، وگڑ گئی تاں بلا سیتی (اکھان)
آپدے ہتھیں واہی بہت چنگی ہوندی اے ، بھرا دے ہتھوں کجھ چنگی ہوندی ااے ، ، نوکر چاکر واہی بیجی تباہ کر دیندے نیں ، اوہناں نوں احساس نہیں ہوندا۔
اتلے اسمانوں بکرا لتھا ، چم چم اوہندی رات ویکھو یارو بکرا کیسا ، ڈھڈ وچ اوہندے جات (بجھارت)انب
اتوں مومن وچوں کافر (اکھان)
ظاہر ہور تے باطن ہو ر۔
اتوں میری لاالہ ، وچوں میری ہور صلاح (اکھان)
جدوں کسے دا اندر تے باہر اک نہ ہووے تے آکھدے نیں۔
اتھرو : (آ جانا)کسے شے دے کھان پین ویلے اوس دا ہوا دی نالی وچ ٹر جانا تے اوس نوں خارج کرن لئی ہوا دا زور نال نالی وچوں نکلنا ۔ ایس لئی اک اکھ وچ اتھرو آ جاندے نیں ۔ بعض دے خیال وچ ایس نوں اتھرو آ جانا آکھدے نیں ۔ اتھرو تھاں توں ہٹی ہوئی شے نوں کہندے نیں تے ایس توں مراد اتلے طریقے نال غذا دی نالی توں ہٹ کے ہوا دی نالی وچ گئی ہوئی شے مراد اے ۔ تے اوس دے باہر آون یا لیاون دے جتن نوں اتھر و آنا آکھدے نیں ۔
اتن دی رن ، نہ کار نہ کم (اکھان)
ترنجن دی زنانی بے کار تے باتونی ہوندی اے ۔
اتوار دے دن نواں کپڑا پائیے ، سکھ ، چین تے دولت مل دی اے ۔ سوموار دے دن نواں کپڑا پائیے تے مرن دا ڈر رہند ا اے ۔ ایس طرح منگل دا دن وی نویں کپڑے پاناچنگانہیں گنیا جاندا۔ جمعے دا دن مبارک گنیا جاندا اے ، ایس دن نویں کپڑے پانا چنگا شگون اے ۔ ہفتے دے دن نواں کپڑا نہ پا کوئی نقصان ہوند ا اے ۔
(لوک عقیدہ)
اتوار دے دن دھیاں پیکے گھروں نہ ٹورو۔اتوار۔ (ایتوار
سورج دا دن ، پیر توں پہلاں تے سنیچر توں بعد آون والا دیہاڑا ، عیسائی اوس دن گرجے جا کے عباد ت کر دے نیں ، تے کم کاج تو چھٹی کر دے نیں ۔
اتوں بڑی ٹھاٹھ باٹھ وچوں میری جوآں دی کھاد (اکھان) اجہی زنانی جیہڑی کنگھی پٹی کیتی رکھے پر اوہنوں جوآں پئیاں ہون
اتوں پیا چھابا (لوک کھیڈ)
ایہہ نکے بالاں دی کھیڈ اے ۔ بہت سارے بال اکھٹے ہوندے نیں۔ اوہناں وچوں اک آکھدا اے اتو ں پیا چھابا ، کھلیاں دا مر گیا بابا” ایہہ آکھن نال سارے بال چھیتی نال بہہ جاندے نیں ۔ فیر بیٹھے بالاں وچوں کوئی اک آکھدا اے ۔ ” ہیٹھوں پئی لاں ، بیٹھیاں دی مر گئی ماں ” انج آکھن نال سارے بیٹھے بال اٹھ کے کھلو جاندے نیں۔
اتوں تلی دے ویری (اکھان)
جیہڑے اگڑ بچھڑ جمے ہون اک دوجے نال اوہناں دی نہیں بن دی ۔
اٹاں دی گڈی (لوک کھیڈ) : ایہہ کھیڈ خاص طور منڈیاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ منڈے اٹاں نوں اچے رخ لین(قطار) وچ کھلا کر دیندے نیں ۔ ایس قطار نوں تھاں تھاں تے (موڑ) پاندے نیں ۔ اٹاں دی ایہہ قطار خاصی لمی ہوندی اے ۔ فیر قطار دی پہلی اٹ نوں ہولی جئی دھکا لاندے نیں تے اٹاں اک دوجی اتے ڈگ دیان نیں ۔ تے ٹھک ٹھک دی اواز آندی اے ۔ اٹاں ڈگ دیاں جاندیاں نیں تے موڑ پیندا جاند ا اے ایہہ منظر بڑا سوھنا لگدا اے ۔ ہور بال وی ایہہ منظر ویکھن لئی اوس تھاں تے آ جاندے نیں ۔

جدوں اک واری اٹاں ڈگ پیندیاں نیں فیر دوجی واری اٹاں نوں سدھا کر کے کھلوا دتا جاندا اے ۔ فیر گڈی چلا دتی جاندی اے ۔
اٹک (ضلع)) پنجاب دے36 ضلعیاں وچوں اک ضلع ۔چھ تحصیلاں حسن ابدال ، فتح جنگ ،حضرو ، پنڈی کھیپ ، جنڈ تے ضلعی صدر مقام اٹک۔ رقبہ 6856 کلو میٹر اے۔
فصلاں : جوار ، باجرہ ، مونگ پھلی ، مکئی ، دالاں ، گندم ، چنے ، سروں ، سبزیاں ، لوکاٹ ،
اہم صنعتاں : ٹیلی فون ، سیمنٹ ، اونی تے سوتی کپڑا ، گھیو ، اسلحہ ، آٹا پیہن ، جتیاں ، پتھر دا سامان ، چھری کانٹے بنان دے کارخانے۔ آب و ہوا گرمیاں وچ سخت گرمی تے سردیاں وچ برفانی ہواواں چلدیاں نیں ۔ اوسط سالانہ بارش 783 ملی لیٹر ہوندی اے ۔ 23 سو سال پہلاں ضلع اٹک تے راجا امبھی دی حکومت سی ۔ یونان دے بادشاہ سکندر اعظم نے اٹک تے حکومت کیتی ۔ محمود غزنوی ایتھوں دا پہلا مسلمان حکمران سی ۔ مغلیہ خاندان نے تن سو سال تک ایتھے حکومت کیتی۔ اکبر بادشاہ نے اٹک دا قلعہ بنوایا ۔ سکھ حکمران رنجیت سنگھ وی ایتھے حکومت کیتی ۔ اوس توں بعد قیام پاکستان تیکر انگریز ایتھے قا بض رہے ۔
اٹک : شمالی ہند دا اک بڑا مشہور دریا جس نوں ابا سین یا سندھ وی آکھ دے نیں ، شاید اٹک ایسے ای وجہ نال ناں رکھیا گیا کہ فتا خاں شمال نوں اس دریاں توں لہن ویلے بڑے مشکل پیش آندی یا ایس وجہ توں کہ قلعہ اٹک دے تھلوں ایہہ دریا گزر دا اے ، ایسے لئی ایہدا ناں اٹک مشہور ہویا ۔
اٹکن بٹکن (لوک کھیڈ)نکے بالاں دی اک کھیڈ جس وچ کئی بال اپنے دونواں ہتھاں دیاں انگلیاں زمین اتے ٹیک کے بہہ جاندے نیں ،۔ اک بچہ ساریاں دے پنجیاں اتے انگلی رکھ دا اے تے آکھد ااے اٹکن بٹکن دہی چٹکن ، اگلا جھولے بگلا جھولے ، ساون ماس کریلا جھولے ، پھل پھل دیاں بالیاں ، بابا جی گئے گنگا ، لیائے ست پیالیاں ، جس لڑکے تے آخری لفظ آوے اوس توں پچھیا جاندا اے توں کھنڈا ، لویں گا کہ چھری جے اوہ آکھے کھنڈا تے اوھدا ہتھ اوہدے منہ اتے رکھ کے آکھدا اے ۔ “تیری ماں دا پیٹ ٹھنڈا” اوہ آکھے چھری تے اوہ آکھدا اے “تیری ماں بری”
اٹ (ث)اوہ میل جو مجھ گاں سون پچھوں (عام طور تے دساں پندراں دناں بعد)سٹ دی اے ۔ تے فیر ددھ کھل جاندا اے ۔
اٹ (ث) کسے سچے وچ ڈھلی ہوئی مٹی یا کسے ہور شے دی چھ پاسی ڈلی ۔ تاش دی کل چار قسماں وچوں قسم جس وچ 31پتے۔

اٹ الٹی کرنا (ل۔و)جدوں کسے نال دشمنی ہووے تے مسجد وچ اوس دا ناں لے کے اٹ الٹی کر کے رکھ دتی جاندی اے ۔ عورتاں دا خیال اے جے ایس طراں کرن نال دشمن مر جاندا اے ۔
” اٹ چکدے نوں پتھر چکنا (اکھان)
، اٹ دا جواب پتھر وچ دینا۔
اٹ کتے دا ویر :(اکھان)
سخت دشمنی ، اک دوجے نوں ویکھ نہ سکنا
اٹی (ث)چھوٹی لچھی ، اٹیرن تے اٹیری ہوئی سوتر دی لچھی ، بوہت ای گھٹ قیمتی ، معمولی حیثیت ۔
اٹیرن : سوتر دیاں پھلیاں یا مڈھیاں توں سوتر دیاں اٹیاں بنانا۔ لکڑی دا اک ڈھانچہ جیہڑا پونیاں دیاں بنیاں چھلیاں اٹیرن دے کم آوندا اے ۔
اٹیرن : اک کالی چڑی ورگا پرندہ جس نوں جھنڈ بنا کے اڈن پاروں ابا بیل آکھیا جاندا اے ۔
اٹھا ں دا وپار کریے تے بوھے وڈے رکھی دے نیں (اکھان) وڈے معاملے (کاروبار) ہون تے دل وی وڈے ہونے چاہیدے ۔
اٹھ ھڈ تھبا آندرا ں دا : جیہڑا کہانی نہ بجھے اوہدا منہ باندراں دا(بجھارت)
منجی اٹھ وے مناں پرائے دھناں ، پیہہ چکی پکا توسہ ، پرائے پتراں نال کیہا روسہ ، اٹھ کے گھت سن دھیہہ سوٹا(اکھان)عورت مظلوم ہوندی اے ، ظلم سہہ کے وی آپدا گھر آباد رکھدی اے تے خاوند دی خدمت کردی اے ۔
اٹھ / اٹھی : تاش دے پتیاں وچوں اک پتہ جس اتے 8 لکھیا ہوندا اے ایس دیاں باقی قسماں وچوں اٹھی حکم دی ، پان ، اٹ تے چڑیا شامل نیں
اٹھ جواہیاں بکری چوتھا گاڑی بان ، چارے مینہہ نہ منگدے ، بھاویں اجڑ جائے جہان(اکھان)
ایہہ چارے کسے طرح وی مینہہ پسند نہیں کردے۔
اٹھ نی نواب زادی ، صاحب زادہ آیا ای :(بجھارت)(ہانڈی تے توا)
اٹھ نہ رنے بورے رنے : (اکھان)
مصیبت زدہ نہ رووے تے ستاون والا و ا ویلا کرے۔
اٹھ ماھیاں بال : جس عورت نوں اٹھویں مہینے بال جمے ، اوہ زندہ نہیں رھندا۔ سگوں ستویں مہینے جمن آلا بال بچ پیندا اے(لوک عقیدہ)
اٹھ دی بیٹھک ، ہرن دا چلن ،نہ پنڈے وال نہ سر سنگ : (بجھارت)(ڈوڈ)
اٹھ دے منہ وچ زیرا :(اکھان)
وڈے ڈھڈ والے نوں کھان لئی تھوڑی شے دینا ، کوئی شے لوڑ توں گھٹ دینا۔
اٹھ چڑھیندیے مہار پھڑیندیے ، اٹھ تے چڑھیا تیرا کیہ لگدا ، اھدا ناں تاں میں نہیں جان دی ، اھندی ماں تے میری ماں دونویں مانواں دھیاں (بجھارت) (ماما بھنیواں)
اٹھ چالی کوہ تے بوتا پنجتالی کوہ : (اکھان)
وڈے دا تھوڑا تے چھوٹے دا چوکھا مل ۔
اٹھ جیڈا قد پر مت کوئی نہ :(اکھان)
قد اٹھ جیڈا (وڈا)ہو گیا پر عقل ذرا نہ آئی ۔
اٹھ جدوں تائیں پہاڑ توں (تھلے)نہ لہوے ، آپدے توں کسے نوں وڈا نہیں سمجھد ا (اکھان)
آپ دے توں ڈاڈھے نال مقابلہ پین تے آپدی اصلیت معلوم ہوندی اے ۔
اٹھ ٹرے سوی سواہ ندی ، بلیدا ادھی رات ، گدوں ٹرے دینہہ ابھرے ، تراھواں نوں پے گئی اکو رات :(اکھان)
اٹھ رات دے پہلے پہر ٹرے بلد ادھی رات ٹرے تے کھوتا سویرے ٹرے تے تنوں اکو منزل تے برابر اپڑ دے نیں۔ اٹھ ، بلد تے کھوتے دی رفتار دسی گئی اے ۔
اٹھاں نال گڑھدے پاندی کملی پاولیانی (اکھان)
غریب وڈے نال جھگڑا کرے تے آکھ دے نیں ۔
اٹھاں دے دڑے بلوچ ای سہندے نیں : وڈے ای وڈیاں مصیبتاں دا سامنا کردے نیں ۔
اٹی اورے دھی پنگھوڑے :(اکھان)
دھی جم پوے تے ماں پیو اوس دے جہیز لئی فکر وچ پے جاندے نیں ۔
اٹھ پر ، پنج پیر ، چنج لوہے دی (بجھارت)
چرخہ اٹھ اینگن ، باراں وینگن ، چار چکر دو توریاں :(بجھارت)
سورنی دے تھن ، کتی دے تھن ، مجھ دے تھن ،بکری دے تھن
اٹھ اڑاندے ای لدیندے نیں (اکھان)
جدوں بندہ کم کرن ویلے بڑ بڑاوے ۔ اپنے تے بھار خوشی نال کوئی برداشت نہیں کرتا۔
اٹھ جولاھے نوحقے تسپر بھی دھکم دھکا (اکھان)
جتھے سامان ضرورت توں ودھ ہووے پر جھگڑا فیر وی ہووے ۔

اٹھنی دے ددھ وچوں مکھن نہیں نکل دا کیوں جے اہنوں اک فقیر نیں بد دعا دتی سی ۔
اٹھ پہر دا بے وقوف ، چھ مہینے دا بے وقوف ، ساری عمر دا بے وقوف :(اکھان)
اٹھ پہر دا بے وقوف اہ اے جیہڑا کسے کول مہمان جاوے تے میزبان دے پچھن تے آکھے جے میں کھانا کھادا ہویا اے کیوں جے کھانا دوجے وقت اوس نوں ملے دا ۔ چھ مہینے دا بے وقوف اوہ ہوندا اے جیہڑا تنگ جتی سواوے یا خریدے تے فیر چھ مہینے تیک جتی اوہنوں تکلیف دیوے ۔ ساری عمر دا بے وقوف اوہ ہوندا اے جیہڑا لڑاکی زنانی نال ویاہ کراوے تے فیر ساری عمر مصیبت وچ گزارے ۔
اثنیت (ع))
دوئی ، کائنات وچ اک دی تھاویں دو قوتاں نوں منناں ۔
اج آئے تے کل چلے (اکھان)
چھیتی جانا ، پروھنے دا گھٹ ٹھہرنا ۔
اجبک : ترکی لفظ ازبک توں ، مراد مورکھ ، احمق
اج چن کدھروں چڑھیا اے (اکھان)
کسے دے اچانک آ جان تے خوشی دے اظہار لئی بولیا جاندا اے ۔
اج دا کم کل تے نہ پا ، تے جے پائیں تاں پچھو نہ تا ۔ اج دا کم کل تے نیں چھڈنا چاہیدا ، پچھتاوا ہوندا اے ۔
اجڑ جاسن بیرنی ، شرمندہ ہوسیں ڈھیرنی : (اکھان) وقت لنگھ جاندا اے تے مطلب نہ دین نوں چیتے کر کے شرمندہ ہون والے بارے آکھ دے نیں ۔
اجڑ گیاں دا ویہڑھا کیہڑا :(اکھان)
جیہڑے آپ گھروں بے گھر ہو گئے ہون اوہناں دے ناں نال کوئی ویہڑا بلایا نہیں جاندا ، بے گھراں دی مالکی کوئی نہیں رھندی ۔
اجڑ گئیاں واڑیاں تے ڈھڈاں ڈھائیں ماریاں (اکھان)
جتھوں کھان نوں لبھ دا سی اوتھوں روٹی پانی نہ ملن پاروں پریشان ہون آکھیا جاندا اے ۔
اجڑے باگاں دے گالھڑ مالی (اکھان)
جتھے کوئی وار و پاہرو نہ ہووے اوتھے ہر کوئی آپدی سرداری کردا اے
اجڑے پنڈ بھڑولا مہر (محل )محاورہ
جس پنڈ اجاڑا پے گیا ہووے اوتھے بھڑولا ای سر کڈھواں ہوندا اے ۔
اجو (ذ)وضو لفظ دی وگڑی ہوئی صورت ۔نماز پڑھن توں پہلاں لباسوں باہر رھن والے جسم دے حصیاں نوں پانی نال دھو کے پاک کرن دا عمل
اج جمعرات اے(لوک کھیڈ)
جس بال دا ناں حاجی ہوے اوہنوں دوجے بال انج چھیڑ دے نیں ” اج جمعرات اے ، حاجی دی بارات اے ، حاجی بیٹھا کھوئے تے ، چاٹ پئی ڈھوئے تے ، حاجی بیٹھا مصلے تے ، چاٹ پئی کلے تے “
اج سویرے سویرے کس دا منہ ویکھیا اے (اکھان)
جدوں کسے دا کوئی کم نہ ہووے تے آکھی دا اے ۔
اج مریا کل دوجا دینہہ (اکھان)
مرے بندے نوں لوکی چھیتی بھل جاندے نیں۔
اجے دلی دور اے (اکھان)
ایہہ اکھان فارسی دے اکھان ” ہنوز دلی دور است” دا ترجمہ اے ۔ ایہہ لفظ محمد شاہ رنگیلا نیں آکھیاجس دا زمانہ بارھویں صدی ہجری دا سی جدوں نادر شاہ درانی ایران توں چل کے بوہت سارے علاقے فتح کردا ہویا لاہور تیکر اپڑیا ۔ محمد شاہ دے درباریاں نادر شاہ دے لاہور آن دی دس پائی تے اوس آکھیا ہنوز دلی دور است۔ مطلب ایہہ جے اجے دلی دور اے ایتھوں ایہہ گل اکھان دا روپ دھار گئی ۔
اجے ڈلھے بیراں دا کجھ نہیں گیا(اکھان)
جدوں کسے نقصان تلافی ممکن ہووے تے آکھ دے نیں ۔
اچا : وڈا ، بلند ، اگ پھڑکے ایدھر اودھر کرن والا لوھے دا دو پترا ، وال پٹن والا موچنا چمٹا۔
اچا اچا پہاڑ وی نہیں ، منہ پٹیا بگھیاڑ وی نہیں : (بجھارت(وال پٹن والا اچا)
اچار : بعض پھلاں یا سبزیاں دا لون مرچ لا کے تیل نال /تیل توں بناں تیارکیتا گیا روپ ۔
اچا ٹبہ :ایہدے وچ دو توں ودھ بال حصہ لیندے نیں۔ پہلاں بال پگدینیں۔ جس دی واری آ جاوے ۔ اوہ دوجے بالاں نوں پھڑ دا اے ۔ سجے کھبے اچی تھاں تے بال کھلو جاندے نیں ۔ اوہناں نوں پھڑن یا (ہتھ لان) والا بال نیویں تھاں تے کھلوندا اے ۔

سجے کھبے اچی تھاں تے کھلوتے بال اوہدے کولوں نس کے لنگھ دے نیں ۔ اوہ لنگھن والے بالاں نوں ہتھ لاندا اے۔ جے کر ہتھ لا لوے تے اوہدی واری مک جاندی اے ۔ جس نوں ہتھ لگدا اے فیر اوہ دوجے بالاں نوں ڈک دا اے ۔ اپنی تھاں تے کھلوتے بالاں نوں ڈکن دی اجازت نہیں ہوندی نہ ای اچی تھاں تے تن یا چار بال اکو تھاں تے زیادہ دیر کھلو سکدے نیں ۔ جے کر تن چار بال اچی تھاں تے کٹھے کھلو جان تے ڈکن والے نوں اچی تھاں چڑھ کے اوہناں نوں ڈکن دی اجازت ہوندی اے ۔ بالاں لئی آپدی تھاں بدل دے رھنا ضروری ہوند ااے ۔ جے بال چھیتی تھاں نہ بدل سکن تے اوہ ڈکن والے نوں آکھدے نیں (سانوں بلی دا رہ دے) مطلب ایہہ جے سانوں تھوڑا جنا لنگھن دا راہ دے ۔ جے اوہ بال لنگھن دا راہ نہ دیوے تے بال آپدا اک پیر اچی تھاں تے اک نیویں تھاں تے رکھ دا تے آکھدا اے” اک پیر سونا تے ” “اک پیر چاندی” ڈکن والا بال دوجیاں نوں راہ دیندا اے ۔ بال لنگھ دے نیں پر جے اوہ اوہناں نوں لنگھن دا راہ نہ دیوے تے اوہناں دے پیراں ول دھیان کرد ا اے تے اینے چر وچ دوجے بال نس کے کولوں لنگھ جاندے نیں ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔ اچا ٹبہ اوس زمانے دی کھیڈ اے جدوں تھاں تھاں ٹبے ہوندے سی ۔ تے لوک حملہ آواراں توں بچن لئی ٹبیاں یا پہاڑاں تے پناہ لیندے سن ۔
اچاواں : چک کے ایدھر اودھر کیتا جا سکن والا ، اچا بنایا ہویا رکھیا ہویا چلھا ، جس نوں چکیا دھریا جا سکے ، جس دی طبعیت ٹک کے بہن والی نہ ہووے
اچ دا پیر: اچی ذات دا سید ۔ اچ شریف دا گدی دار ، سکھ گورو گوبند سنگھ نوں وی اچ دا پیر آکھ دے نیں ۔
اچمی : ہتھاں پیراں دی کھوھن ، اک عارضی جہیا روگ جس وچ پنڈا یا کوئی انگ کھر کن نوں جی کردا اے ۔
اچھاڑ: کسے شے دے دوالے چڑھان والا کپڑا سرہانے دا اچھاڑ ، رضائی دا اچھاڑ ،
اچھا پہلوان : پاکستان دا مشہور پہلوان جس دا تعلق گوجراں والا نال سی ۔ اوس رستم ہند ، امام بخش پہلوان دے پتراں تے کئی ہور پہلواناں نال کشتی لڑی ۔ شیر پاکستان دا خطاب حاصل کیتا۔ 1976 وچ گوجروانوالہ وچ وفات پائی۔
اچھا سب دا وچھا : (اکھان)
جیہڑا بندہ چنگا تے سدھا سادہ ہووے اوہدے کولوں سارے ای مطلب کڈھن دی کوشش کردے نیں ۔
اچھا ور پایا نی بھین کانچو: گھوڑے توں لتھا تاں جان سو :(آکھان)
جتھے دونواں دا اکو جہیا حال ہووے تے آکھدے نیں۔ کڑی اکھوں کانی سی ، اوس دی جنج آئی ، لاڑا گھوڑے تے بیٹھا سی ، لاڑا اک لت توں لنگڑا سی ۔ کڑی دی اک سہیلی لاڑے نوں ویکھ کے آکھیا ، اچھا ور پایا نی بھین کانچو (اکھوں کانی بھنیے ! تینوں چنگا سائیں ملیا اے ) لاڑے دے اک بیلی ایہہ گل سن کے آکھیا ، ” گھوڑے توں لتھاتاں جان سو ” مطلب ایہہ جے لاڑا وی اک لت توں لنگڑا اے ۔
اچھوت : جو ہتھ لان دے قابل نہ ہووے ، جس نوں ہتھ لائیاں گھاٹے والی گل ہووے ۔ بھارت وچ رہن والے ہندوواں دی اک ذات جنہاں نوں نِیچ جانیا جاندا اے ۔
اچے ٹبے اٹھ اڑاوے ، اوھدا ہگیا ہر کوئی کھاوے (بجھارت)
آٹا پیہن والی چکی
اچے ٹبے میرا ماما وسے ، میں جاواں تے ڈا نگا ں کسے :(بجھارت)(ڈیموں)
اچے ٹبے میری ماسی وسے ، میں جاواں تے کھڑ کھڑ ہسے :(بجھارت)(نرمہ)
اچے دے منہ اگ :(اکھان)
جو اپنی موہنوں اپنی وڈیائی آپ کرے ، اوہ اگ دے لائق ہوندا اے ۔
احتساب: کسے دے کیتے ہوئے کم دی پن چھان : کسے کولوں اوہدے مندے کماں دی پچھ کرنی ۔
احدی : اک قسم دے عہدے دار ، اکبر بادشاہ دے زمانے وچ ہوندے سن تے بادشاہواں دے خاص حاضر باشاں وچوں گنے جاندے سن ۔ ایہہ تیرا انداز ہوندے سن ۔ ایران وچ وی بادشاہاں دے ایہو جئے عہدے دار ہوندے سن ۔
احرام : ان سیتا لباس یا دو چادراں جو عمرہ دی ادائیگی لئی جان والے حاجی مکہ وڑن توں پہلاں احرام بنھن دی تھاں تو ں بنھ کے مکے داخل ہوندے نیں ۔

احرام بنھن توں بعد بعض چیزاں احرام اتارن تائیں حاجیاں اتے حرام ہوندیاں نیں جیہڑیاں مذہب وچ جائز وی نیں ۔ غسل کر کے فیر وضو کر کے احرام بنھیا جاندا اے ۔ احرام بنھن مگروں حاجی اٹھدیاں ، بہندیاں ، ٹردیاں پھردیاں ، سوندیاں جاگدیاں تلبیہہ پڑھ دے نیں ۔ احرام لئی دو چادراں ہوندیاں نیں جیہڑیاں بغیر سیتیاں ہوندیاں نیں ۔ اک چادر دھنی توں گوڈیاں تائیں ، دوجی موڈھے ، سینے تے کنڈ اتے آندی اے ۔احرام دی حالت وچ بند جتی تے سر نوں ڈھانپنا منع اے ۔ زنانیاں لئی سر دے وال لکا ونے ضروری ہوندے نیں ۔ چہرہ کھلا رکھنا ضروری اے ۔ احرام بنھن ویلے نیت دا کرنا وی ضروری ہوند ااے ۔ احرام بنھن دے نال ای “لبیک” آکھیا جاندا اے ۔ قربانی کرن توں بعد حاجی احرام اتار دیندے نیں ۔ احرام اتارن مگروں ممنوعہ شیواں حاجیاں تے فیر حلال ہو جاندیاں نیں ۔ احرام دی حالت وچ جانور دا شکارمارنا ۔ ناخن تے وال کٹنا گھاہ تے درخت کٹنا وی منع اے ۔ اگر غلطی نال کوئی کم ہو جاوے تے کفارہ دینا پیندا اے ۔ احرام دا رواج اسلام توں پہلاں بنی اسرائیل وچ وی سی ۔ ہوائی جہاز توں جان والے حاجی کراچی توں جدوں کہ پاکستان ، ہندوستان تے دوجے ملکاں توں جان والے حاجی ” یلمم” دے مقام توں ، انج ای مدینے توں مکے آن والے ذوالحلیفہ دے مقام تے احرام بنھ دے نیں ۔ مکہ دے چونہہ پاسے میقات دیاں تھاواں مقرر نیں ۔
احسان دانش: اصل ناں احسان الحق سی ۔ 1914 وچ کاندھلہ ضلع مظفر نگر (بھارت) وچ پیدا ہوئے ۔ باپ بہت غریب سی ۔ صرف چار جماعتاں پڑھ سکے ۔ عربی فارسی وی پڑھی ۔ لاہور آ گئے ۔ شاعر وی سن ۔ نظم ، غزل دونواں وچ شاعری کیتی ۔ آپ دیاں خاص کتاباں ایہہ نیں ۔ درد زندگی ، تفسیر فطرت ، حدیث ادب ، چراغاں ، نوائے کارگر ،جاہ نور ، آتش خاموش ، شیرازہ ، زخم و مرحم ، مقامات ، گورستان ، جہان دانش ، اردو مترادفات ، جہان دانش تے پنج ہزار روپیے آدم جی ادبی ایوارڈ ملیا ۔ آپ دی کتاب منتخبات دا روسی زبان وچ ترجمہ وی ہو چکیا اے ۔ 1982 وچ آپ نے لاہور وچ انتقال کیتا تے لاہور دے میانی صاحب قبرستان وچ دفن ہوئے ۔ حکومت ولوں ادبی خدمات تے ستارہ امتیاز دا اعزاز ملیا۔
احمد حسین قلعہ داری ، ڈاکٹر مشہور دانش ور تے شاعر احمد حسین قلعہ داری ،گجرات وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد عبدالکریم قریشی قلعہ داری سی ۔ پنجاب یونیورسٹی توں اردو ، فارسی ، عربی تے پنجابی وچ ایم اے کیتا۔ بعد وچ پی ایچ ڈی کیتی ۔ گورنمنٹ زمین دا ر کالج گجرات توں ریٹائر ہوئے ۔ بوہت ساریاں کتاباں لکھیاں ۔ تذکرہ علمائے گجرات طبقات الاحتاف ، تذکرہ علمائے قلعہ دار ، تذکرہ شعرائے عربی گویان پاکستان ، تاریخ ادبیاب عربی ، تذکرہ شعرائے پنجاب ، تاریخ ادبیات پنجاب ، دیوان پنجابی ، قصیدہ بردہ شریف ، ترجمہ شکوہ پنجابی ، بوہل نماز ، 1999 وچ اوہناں نوں حکومت ولوں تمغہ امتیاز حسن کارکردگی دتا گیا۔
احمد دین عاصم: شاعر ، ادیب ، دانشور پنجابی تے اردو دے معروف شاعر نیں تے حجرہ شاہ مقیم دے وسنیک آپ نوں فی البدیع شعر آکھن دا ملکہ حاصل اے ۔ طالب علمی زما نے توں ای شعر آکھن لگ پئے سن ۔ بڑے عرصے تیکر ایس۔وی استاد رہے فیر ترقی پائی تے سینئر ماہر مضمون اردو ہو گئے ۔ اج کل ہائیر سکینڈری سکول رینالہ خورد وچ ملازمت کر رہے نیں وزیر اعلی پنجاب دے تقریری تے تحریری مقابلے وچ بطور منصف وی کم کر چکے نیں۔ شاعری دی کتاب آ چکی اے ۔ افسانے تے سفر نامے وی لکھے جہیڑے کئی رسالاں وچ چھپ چکے نیں۔


احمد دین مولوی بہاولنگر: مولوی احمد دین پتوکی (قصور)دے نیڑے اک پنڈ وچ پیدا ہوئے ۔آپ ماں پیو دے اکلے ای پتر سن ۔ 10 سال دی عمر وچ کھوہ ٹبن دا کم کیتا ۔ 32 سال دی عمر وچ مولوی غلام قادر ہوراں دا وعظ سنیا تے اوہناں دے مرید ہو گئے ۔ موضع بیگھڑ ضلع حصار (بھارت)مولوی غلام قادر ہوراں دے نال گئے۔ اوتھے امام مسجد دی دھی نال آپ دا نکاح ہویا ۔ نکاح توں بعد محمد پور سنساراں (بہاولنگر) وچ آ گئے ۔ ایتھے حکمت وی کیتی ۔ حدیث دے عالم سن ۔ آپ دے مرشد وعظ کر دے تے آپ اوہناں دیاں مجھاں چراندے سن ۔ دو ویاہ کیتے ۔پہلا ویاہ موضع چکو کی (بہاولنگر)دے مولوی احمد دین دی دھی نال کیتا جہیدے وچوں چار پتر تے اک دھی ہوئی ۔ آخری عمر حج وی کیتا۔ مدینے توں مکے ول اٹھ تے سوار ہو کے آ رہے سن تے ڈگ کے زخمی ہوئے (مقام حطیم (خانہ کعبہ) دے اندر 1927 وچ وفات پائی ۔ اوس ویلے عمر 63 سال سی ۔ جنت الماوی وچ دفن ہوئے ۔ آپ دی کتاب ” گلبن اسلام”
حمد ثنا تعریفاں سبھے لائق خالق تائیں
رازق مالک ہر شے سندا ، ہر دم کرے عطائیں
ہر شے روز سوالی در تے کرے قبول دعائیں
ون پونیاں داتا دیوے فضلوں ہر ہک تائیں
احمد راہی : احمد راہی ہوراں دا اصل نام غلام احمد اے ، اوہناں دے والد دا ناں خواجہ عبدالعزیز سی جیہڑے کشمیری شالاں دا کاروبار کر دے سن ، احمد راہی 21 نومبر 1923 نوں کوچہ دھرم شالہ سوداں کٹڑہ بھائی امر تسر وچ پیدا ہوئے ۔ میٹرک دا امتحان 1942 وچ پاس کیتا تے فیر ایم اے او کالج امر تسر وچ داخل ہوئے ، ایہہ اوہ دور اے جدوں پورے ہندوستان وچ آزادی دی اک لہر اٹھی ہوئی سی ۔ آپ نیں وی دوجیاں مسلماناں دی طرح آزادی دی تحریک وچ ودھ کے حصہ لیا۔ 1947 وچ پاکستان دے وجود وچ آن ویلے امر تسر توں لاہور آ گئے ۔ ایتھے ای مستقل قیام کر لیا۔
1947 توں بعد احمد راہی ہوراں نیں باقاعدہ ادبی تے صحافتی زندگی نوں اپنایا اے ۔ آپ نیں صحافتی زندگی دی ابتدا ماہنامہ ” سویرا” دی ادارت توں کیتی ۔ 1949 وچ سعادت حسن منٹو دی فلمی کہانی بیلی لئی پنجابی گیت لکھیا ۔ فلمی دنیا وچ ایہہ گیت بڑا پسند کیتا گیا تے فیر راہی ہوراں نیں فلمی گیت لکھن ول دھیان دتا تے ہور کئی فلماں لئی گیت تے کہانیاں لکھیاں ۔ آپ دی شاعری دا مجموعہ “ترنجن” دے ناں توں چھپ چکیا اے ۔
احمد علی سائیں : احمد علی سائیں 1859 وچ پشاور وچ پیدا ہوئے تے فیر راولپنڈی وچ آ کے اجہیے بیٹھے کہ سائیں پنڈی والا مشہور ہو گئے ۔ سائیں احمد علی ہوراں دی تعلیم خاص نئیں سی کیوں جے اوہناں نیں بچپن تو ں ای تعلیم ول دھیان دین دی بجائے بٹیر بازی دا شوق پا لیا سی ۔ ایہدے باوجود اردو ، فارسی ، پشتو تے بوہت ساریاں شاعراں دا کلام ایہناں نوں زبانی یاد سی ۔
احمد علی سائیں پنجابی زبان دے منے پرمنے شاعر سن تے جدوں اوہ پوٹھوہاری لہجے وچ اپنا کلام سناندے سن تے سنن والے جھوم اٹھدے سن ۔ پیر فضل گجراتی ، اللہ دتہ ، جوگی ، مرزا ، عبدالحکیم ہمعصر تے غلام نبی کامل ورگے شاعر احمد علی سائیں ہوراں دے شاگرد سن سائیں ہوراں نیں 1973 وچ وفات پائی ، تے پنڈی وچ دفن ہوئے ۔ احمد علی سائیں ہوراں دا کلام ‘ابیات احمد علی سائیں ، سائیں دی نسبت ، تے ” تحفہ کمال ” دے ناں تے چھپیا اے ۔ احمد علی سائیں ہوراں پہلوں پہلوں پشتو وچ شعر کہندے سن پر جدوں اوہ پنڈی آ گئے تے فیر پنجابی زبان وچ شاعری کیتی ۔ جتھوں تیکر سائیں دی شاعری دا تعلق اے ، ایہدے وچ بوہتا کر کے اوہدے چو مصرعے ای مل دے نیں جنہاں وچوں ابتدائی دور دے چو مصرعیاں اتے فارسی دا رنگ چوکھا اے جدوں کہ بعد دے دور وچ خالص پنجابی یا بعض تھاں ہند کو رنگ پردھان ہو جاند ااے ۔ رضا ہمدانی دے آکھن موجب اوہ لاہور اک مشاعرہ پڑھن آیا جتھے علامہ اقبال وی موجود سن ، علامہ نیں سائیں دی شاعری سن کے اوہنوں ” پنجابی دا غالب ” آکھیا ۔
احمد کوی :احمدنام تے تخلص احمد اورنگزیب بادشاہ دے راج سمے ہوئے اہناں دی لکھی ہوئی ہیر ملدی اے ۔ جس دے 183بند ہن ۔اوہ پہلی ہیر اے جیہڑی بیتاں وچ لکھی گئی انج جاپدا اے کہ احمد نے ہیر دا نقشہ ڈولیا تے وارث شاہ نے اس وچ رنگ بھر کے اوس نوں مکمل کیتا۔ بعض تھاں تے خیالات دا ٹاکرا وی اے ۔
احمدی : مرزا غلام احمد قادیانی نوں نبی منن والا فرقہ ۔

ایہہ فرقہ قرآن ، اللہ دی توحید تے حضور ﷺ دی رسالت دا ایمان رکھدا اے ۔ ایس فرقے نوں مرزائی وی آکھدے نیں۔ اہناں دا آکھن اے جے نبی پاک ﷺ توں بعد وی نبی آسکدا اے ۔ ملکی ونڈ توں پہلاں ایہدا مرکزقادیان سی ۔ پنجاب (پاکستان) وچ ربوہ اہناں دا مرکز اے ۔ مرزا غلام احمد دی وفات مگروں اوس دا پتر حکیم نورالدین اوس دی گدی تے بیٹھا ۔ حکیم نور الدین دے مرن مگروں مرزا دے پتر میاں بشیر الدین محمود ، مرزا ناصر احمد ، تے مرزا طاہر احمد جانشین بنے ۔ احمدیہ دا اک فرقہ لاہوری وی اے ۔ جہڑے مرزا نوں صرف مجدد من دے نیں ۔ ایہہ مسلماناں مگر نماز پڑھ لیندے نیں ۔ انگلستان تے افریقہ وچ آپدے عقیدے دا پرچار کیتا۔ 1974 وچ قومی اسمبلی نے اہناں نوں غیر مسلم قرار دتا تے 1984 وچ ضیا الحق تے اسلام خلاف سر گرمیاں روکن لئی قانون وچ ترمیم کیتی۔
احمق سجن نالوں دانا دشمن ای چنگا ہوندا اے(اکھان)
بے وقوف دی دوستی نقصان دیندی اے ۔
احیا العلوم فی الدین : حضرت امام غزالی نیں تے جس وچ اسلام تے فلسفے بارے گلیاں نیں ۔
اختر حسین اختر:سید اختر حسین اختر 3 مئی 1937 نوں مالا کنڈ ڈویژن دے ضلع دیر دے اک پنڈ کوٹی گراں وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں سید برکت علی شاہ سی ۔ مڈھلی تعلیم اچ بٹ خیل مردان تے پشاور توں حاصل کیتی ۔ 1954 وچ میٹرک کیتا تے نہر دے محکمے وچ ملازم ہو گئے ۔ 1975 وچ لاہور آئے ۔ بی اے بی ٹی کرن مگروں 1982 وچ سکول ٹیچر مقرر ہوئے ۔ اسلامیہ ہائی سکول ملتان روڈ لاہور، سیکرڈ ہارٹ ٹیمپل روڈ لاہور دے پرنسپل رہے ۔ ایم اے پنجابی کیتا۔ “وار” دے موضوع تے پی ایچ ڈی کیتی۔ سید اختر حسین دی مادری زبان پشتو سی ، پر اوہ جدوں دے پنجاب وچ آئے ، پنجابی زبان تے ادب دی خدمت اک سچے جذبے نال کر دے رہے نیں ۔ اوہناں لاہور آ کے پنجابی سکھی ۔ اوہناں پنجاب دیاں لوک رسماں ، لوک عقیدے تے لوک ڈرامیاں لئی بوہت کم کیتا اے ۔
اہناں دی شاعری دا مجموعہ ” دل دیاں پیڑاں “1992 وچ چھپ چکیا اے ۔ ایس توں وکھ ‘کھلرے موتی ‘ نثری مضموناں دا مجموعہ 1992 وچ تے ‘ پنجابی کمپوزیشن ‘ شائع ہوئے ۔ کئی سالاں توں پنجابی رسالے ‘ لہراں ‘ نوں جاری کیتا۔ جیہڑا اوہناں دی وفات مگروں وی جاری اے ۔
اخفا : اوہ رقبہ جیہڑا پیمائش شدہ ہووے یا غیر پیمائش شدہ ۔ جیہڑا تشخیص آبیانہ یا مطالبہ مال توں ارادتا چھڈ دتا گیا ہووے ۔
اخروٹ : ویکھو اکھروٹ
اخلاقیات:تعلیم تے تربیت دا او شعبہ جس وچ اخلاق بہتر بنان دی تربیت دتی جاندی اے۔ اخلاقیات دا تعلق نفسیات نال اے ۔ اخلاقیات دے ماہرین نوں معاشرے دا محسن سمجھا جاندا اے ۔ حضور اقدس ﷺ دا ارشاد اے میں اخلاقیات دی تعلیم دین لئی آیا آں۔
ادب : ادب دا لفظ بوہت ای پرانا اے تے وقت بدلن نال ہر دور وچ ای ایہدے معنے وی بدلدے رہے نیں ۔ تاریخی لحاظ نال ویکھیا جاوے تے ادب دے معنے ہر تہذیب وچ وکھو وکھ ملدے نیں۔عربیاں دے نیڑے ادب دا لفظ ۔ د۔ ب توں نکلیا اے ۔ جیہدے معنی حیران کرن والی شے دے نیں یاں ادب عادت تے ضیافت دے معنیاں وچ وی ورتیا جاند ا اے۔ جاہلیت دے ویلے ادب عادت ، معیار تے بزرگاں دیاں اصولاں تے روایتاں تے عمل کرن دا ناں ادب سی ۔ کجھ ہور لوکی ایہہ گل کردے نیں کہ لفظ ادب توں آداب جمع دا صیغہ بنیا جیہڑا عادت تے دستور دے معنیاں وچ آوندا اے ۔ پہلی صدی ہجری وچ ادب دے معنیاں وچ علمی تے ذہنی مفہوم وی شامل ہو گیا تے ہر طرح دا علم ادب سداون لگ پیا ۔ بنو امیہ دے ویلے ادیب اوس نوں آکھیا تے سمجھیا جاندا سی جیہڑا عرباں دی پرانی شاعری تے ثقافت دی تاریخ دا چنگی طرح جانو ہووے ۔ چھیویں صدی ہجری وچ ایران دے ادیباں نے ادب دا لفظ فارسی زبان پڑھن تے پڑھان لئی ورتنا شروع کر دتا۔ بعد وچ ادب دا گھیرا بوہت ای وسیع ہو گیا ۔تے ایہدے وچ ہر قسم دے علم یعنی کیمیا، جفر ، رمل ، داستان گوئی تے اخباری ادب وی شامل ہو گیا ۔ ایسے کر کے مشہور ادیب میتھیو آرنلڈ (Mathew Arnold) نے آکھیا سی ، اوہ سارا علم جیہڑا کتاباں راہیں ساڈے تیکر اپڑدا اے ادب کہلواندا اے ۔ ایس توں ظاہر ہوندا اے پئی ہر تحریر ای ادب اے۔

تے ایہدے وچ مضمون دی کوئی پابندی نہیں ۔ زمانہ لنگھن دے نال نال علم تے ادب وچ فرق ہون لگ پیا۔ علم انسانی ذہن نوں متاثر کردا اے جد کہ ادب انسانی جذبیاں نوں متاثر کردا اے ۔ تے اوہ اہناں جذبیاں تے احساساں دا ترجمان اے ۔ بعد وچ سیانیاں نیں ادب نوں کئیاں قسماں وچ تقسیم کیتا۔ ڈی کوئنی نیں ادب دیاں دو قسماں دسیاں نیں ۔ پہلی قسم دا ادب اوہ اے جیہڑا انسان نوں حیاتی بخشدا اے ۔ اوہدا تعلق جذبے نال اے ۔ اوس نوں تخلیقی ادب آکھیا جاندا اے جد کہ دوجی قسم دا ادب معلوماتی ادب اے ۔ مکدی گل ایہہ اے پئی ادب اوہ لطیف فن اے جیہدے نال ادیب جذبیاں تے خیالاں نوں اپنیاں نفسیاتی تے شخصی خوبیاں دے راہیں نہ صرف ظاہر کردا اے سگوں لفظاں راہیں زندگی دیاں داخلی تے خارجی حقییقتاں دی روشنی وچ اوہناں دی ترجمانی وی کردا اے ۔ اوہ اپنیاں سوچاں توں کم لے کے اظہار دے اجیہے طریقے اختیار کردا اے جنہاں نال پڑھن والا بدو بدی ای متاثر ہو جاندا اے ۔
ادب دیاں قسماں :عام طور تے ادب دیاں دو قسماں بیان کیتیاں جاندیاں نیں ایک نثر تے دوجی نظم ، پر ایہناں دونہاں قسماں نوں غیر علمی قسماں آکھ سکنےآں کیوں جے بوہت ساریاں کتاباں اجیہاں لبھدیاں نیں جیہڑیاں منظوم نیں پر ایہہ ادب دے زمرے وچ نہیں آندیاں جیویں حساب ، جیو میٹری الجبرا تے جغرافیے دے کئی قاعدے کلیے تے حالات نظم وچ لکھے گئے نیں ۔ پر ایہہ کتاباں ادب نہیں اکھوا سکدیاں ۔ ایسے طرح نثر وچ لکھے ہوئے سائنس دے کلیے تے تجربے ادب نہیں اکھوا سکدے کیوں جے ادبی تحریر دی ایہہ بنیادی شر ط اے پئی ایہدے وچ زبان تے بیان دیاں کجھ خاص خوبیاں ہون ۔ کیو زننگ نیں ادب دیاں دو قسماں بیان کیتیاں نیں ۔ اک سادہ ادب تے دوجا تخلیقی ادب ۔ سادہ ادب وچ تاریخ ، سائنس، نفسیات تے فلسفہ آندا اے جد کہ تخلیقی ادب وچ نظم یا نثر آندے نیں ۔ ادب دا سب توں پرانا روپ شعر اے تے انسان اپنے جذبیاں دا اظہار سبھ توں پہلاں شعراں راہیں ای کیتا ۔
ادبیات عالیہ: (CLASSICS) قدیم رومیاں تے یونانیاں دا علم تے ادب ،ہن ہر زبان دے معیاری ادب لئی ایہہ لفظ ورتیا جاندا اے ۔
ادغام (ع ۔ ذ) کسے اک چیز نوں دوجی وچ انج ملانا جے اک دوجے دا وجود ختم ہو جائے ۔ دو حرفاں دا انج ملنا جے اک دی آواز گواچ جائے ۔ جویں فارسی ترکیب بدتر توں بتر بن گیا ، تے دال دی آواز جاندی رھی ۔
ادرک :اک قسم دا پودا جس دا قد تن چار فٹ ہوندا اے ۔ اوس دیاں شاخاں دے سراں تے پھل لگدے نیں۔ پتیاں دا رنگ گہرا سبز تے چمک دار ہوندا اے ۔ ایس دی کاشت صدیاں توں ہوندی رہی اے ۔ ہندوستان تے پاکستان وچ وی ایس دی کاشت صدیاں توں جاری رہی اے ۔ جوڑاں دے درد تے کھانے نوں ذائقے دار بنان لئی استعمال ہوندی اے۔
ادم اگے لچھمی ، پکھے اگے ہوا :(اکھان)
کوشش کرن آلے واسطے دولت اونی ای یقینی اے جنی کہ پکھے نال ہوا۔
ادھار دا کوئی ماں پیو مریا ہویا اے (اکھان)
ادھار لین والے واپسی دی یقین دہانی لئی بولدے نیں ۔
ادھڑے ہوئے سیویے نہ تے رسے ہوئے مناویے نہ تے گزارہ نہیں ہوندا۔(اکھان)
وگڑے کم نوں سوارن بنان گزارہ نہیں ۔


ادھ تے دنیا : مجھ گاں پلن لئی ایس شرط تے دینا جے اوس دے وادھے وچوں ادھو ادھ حصہ ہووے دا
ادھلنا ادھلیماں : کسے جوان کڑی یا عورت دا کسے مرد نال (گھر والیاں نوں دسے پچھے بغیر)ٹر جانا ، نس جانا ، اغوا ہونا۔
ادھ ورِتا (ل۔و)جس بندے /زنانی نوں ادھ ورِتا (ادھے سر دا درد)ہووے اوہ تن دن ادھ ورِتے دی کہانی سنے تیٹھیک ہو جاند ا اے ۔ادھ ورِتے دی کہانی انج اے ۔ اللہ دے چار یار سیر نوں ٹر پئے۔ اوہناں سوچیا جے کھان پکان دا سامان راہ وچوں لے کے باہروں شکار کر کے پکا کے کھاواں گے ۔ راہ وچ اک پنڈ آیا اوتھے کبھاراں گھر گئے تے آکھیا جے سانوں تاوڑی دیو ۔ اوھناں آکھیا جے تاوڑی پیسیاں نال ملے گی ۔ چونہہ یاراں آکھیا اسیں تے مفت لینی اے ۔ اوھناں مفتی دین توں انکار کر دتا ۔چار یار ناراض ہو کے ٹر پئے۔ کبھاراں دی آوی تے اوھناں دے بھانڈے اوہناں دے مگر رڑھ پئے ۔ کبھار مگر نسے تے منت ترلا کر کے ہانڈی دتی تے آپدا سامان واپس لیا ۔ اگان دھرکھاناں گھر گئے تے ڈوئی منگی اوہناں وی پیسیاں توں بغیر دین توں انکار کر دتا ۔اوتھوں وی ناراض ہو کے ٹر پئے ۔اوہناں دا سارا سامان وی چونہہ یاراں دے مگر ٹر پیا ۔دھر کھان مگر نسے تے منت ترلا کر کے ڈوئی دتی تے آپ دا سامان واپس لیا ۔ اگاں دکان تے گئے تے پکان لئی گڑ تے چاول منگے ۔اوس دی گڑ چاول نہ دتے اوتھوں وی ناراض ہو کے ٹر پئے تے دکان دا سارا سامان اوہناں دے مگر ٹر پیا۔ دکان دار منت ترلا کر کے راضی کیتا تے گڑ چاول دتے تے آپدا سامان واپس ہٹوایا ۔ چونہہ یاراں اگ بال کے چاول پکان لئی ہانڈی اگ اتے رکھی تے نماز پڑھن لگ پئے ۔ ادھ ورتا آکے چلھے دے دوالے گھمن لگ پیا تے آکھن لگا۔ میں سڑاں گا ۔ میں بلاں گا ۔ میں مراں گا ۔ تے ہانڈی وچ وڑ گیا ۔ چونہہ یاراں وچوں اک نیں سلام پھیریا تے چاولاں دی ہانڈی اتے چھونی دے دتی وچوں ادھ ورِتا کرلایا ۔ میں سڑ گیا ۔ میں مر گیا ، مینوں باہر کڈھو ۔اوہناں پچھیا توں کیہ ایں اوس آکھیا میرا ناں اے ادھ ورتا ، اوھناں پچھیا ادھ ورتا کیہ ہوند ا اے۔ اوس دسیا جیہڑا ادھے سر نوں کھاوے ۔ اوھناں آکھیااسیں تینوں مارنے آں جے توں نبی دی امت نوں تکلیف دین آلا ایں۔ اوس آکھیا مینوں مارو نہ چونہہ یاراں اوھدے کولوں قسم چوائی جے جنہوں ایہہ کہانی سنائی جاسی توں اوہنوں چھڈ جاسیں۔ جس بندے / زنانی نوں ادھ ورِتا ہووے اوہنوں تن دن ادھ ورِتا دی کہانی سنائی جاندی اے کہانی سنن والا ہر واری پچھ دا اے ادھ ورِتا گیا سنن آلا آکھدا اے گیا ۔
ادھار دی ساری نالوں نقد دی ادھی چنگی (اکھان)
ادھار بری چیز ہوندی اے ۔
ادھل گیاں نوں داج کیہا؟ (اکھان)
جہیڑی زنانی ماں پیوں دی مرضی دے خلاف آپے ویاہ کرے اوہدی قدر نہیں ہوندی۔
ادھلیاں زنانیاں پیراں دے ڈیریاں وچ لبھ دیاں نیں (پیراں دا قول)
ادھلیاں مگر پنیاں لے کے پھرنا (اکھان)
بے غیرتاں دی پچھا واری کرن تے آکھ دے نیں ۔
ادھ مائیں بھگل بائیں (اکھان)
ادھ مانگھ وچ بھگل (کھیس) لاہ تے ہتھاں تے رکھ لیا جاندا اے کیوں جے ایس مہینے وچ پالا گھٹ جاندا اے ۔
ادھیاں بھکھیاں ادھیاں رجیاں بجھارت
(کھوہ دیا ٹنڈاں)

ادھیانی : ادھے آنے دا سکہ جو کدی ایتھے چالوسی۔
اڈ: پیلی یا کسے ہور تاں تک پانی اپڑان والی نالی ، چھوٹا کھالا ۔
اڈا :تھاں ، ٹھکانا ، اک قسم دے کم کاج دی جگہ ۔ اک قسم دے پنجھیاں دے بیٹھن دی جگہ ۔ ٹانگے یا موٹر دے ملن ٹرن دی تھاں ۔ دھاگے توں بعض چیزاں بنان لئی یا گوٹے کناری تے جڑت دا کم کرن لئی چوکاٹھا جہیا۔ برے کماں والے لوکاں دے جمع ہون دی جگہ ۔
اڈ ٹپ نہ جاندا تے دریا نوں متھا (اکھان)
نکا کم تاں ہو نہیں سکدا تے وڈے کم دا بندو بست کرنا ۔
اڈ ٹپائی کسے نہ ویکھیا تے دریا ٹپائی وی کسے نہیں ویکھنا(اکھان)
جدوں کوئی چھوٹا احسان نہ سمجھے تے وڈا احسان وی نہیں سمجھدا
اڈی کھڈا (لوک کھیڈ)ایہہ پنڈاں دی دلچسپ تے مشہور کھیڈ اے کسان آپدے کماں کاراں توں ویلے ہو کے ایس کھیڈ نال آپدے دل نوں خوش کر دے نیں ۔ ایس کھیڈ وچ دو ، تن یا چار بندے حصہ لیندے نیں ۔ ایہہ کھیڈ وڈیاں دے نال نال بال تے زنانیاں وی کھیڈ دیاں نیں ۔ گٹھ گٹھ دے دوکانے لے کے اوہناں نوں وچوں چیر کے چار پھانکاں بنائیاں جاندیاں نیں ۔ اھناں نوں چیرے آکھیا جاندا اے ۔ زمین اتے 25 خانے بنائے جاندے نیں ۔ پنج خانیاں وچ (x) دا نشان لا کے ہر کھڈاری باہر لے (x) کانٹے والے خانے وچ آپدیاں چار چار گوٹیاں رکھ دا اے ۔ نشان (x) کانٹے والے خانے توں سوا باقی ہر خانے وچوں گوٹی ماری جاسکدی اے جیہڑا کھڈاری وچکار لے کانٹے والے خانے وچ آپدیاں گوٹیاں پہلاں لے جاوے اوہ جتیا من لیا جاند ا اے ۔
اڈن کھٹولا: ایہہ دیو ملائی تخت اے ، لوک داستاناں وچ اڈن کھٹولے دا ذکر مل دا اے ۔ جویں ” پنج پھلاں بادشاہ زادی ” دی کہانی جس وچ اک شہزادہ اڈن کھٹولے وچ ” پنج پھلاں رانی بادشاہ زادی ” نوں بہا کے لے جاندا اے ۔
اڈنا سپ:ایہہ سپ جنوب مشرقی اشیا وچ ملدا اے ۔ ایہہ بڑا خطر ناک ہوندا اے تے درختاں تے رہندا اے ۔ اے بہن ویلے کئی طرح دی شکل وچ بہندا اے ۔ کدی گولائی وچ کدی سنگل دی شکل وچ ایس دیاں دو قسماں نیں۔
اڈ نی چڑیے ساون آیا (اکھان)
ایہہ ای دینہہ نیں مزے کر لے ۔ کسے نوں اتفاق نال کجھ مل جاوے اوہ گل چھرے اڈا وے تے طنزا آکھدے نیں
اڈیش: ایزا دی آبیانہ یا مطالبہ مال جو کسے کھتونی دی تیاری توں بعد کسے آسامی دے ناں لا دتا جاوے ۔
اڈی : پیر دا گول پچھلا حصہ ، جتی دا پچھلا حصہ ، جے میں اڈی ماراڈاواں میری جھانجر چھنک دی اے ۔
اڈی مارنا :گھوڑے دے اسوار دا گھوڑے نوں تیز دوڑان لئی پیر دا پشلا حصہ مارنا ،
اذن : (ع۔ث) اجازت ، پہلوان دا کشتی لڑن ویلے اپنے استاد کولوں اجازت طلب کرنا۔
اذان:نماز واسطے بلارا ، بانگ ، اذان دینا۔
اذن عام: جنازہ پڑھن توں بعد وارثاں دا دوجیاں کماں کاجاں والیاں نوں ٹر جان دی اجازت دینا ۔
ارار (ع) اک درخت جس دیاں شاخاں تے جڑاں مسواک دے کم آوندیاں نیں ۔
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ بگلا نہاوے، بگلے دی پٹھ پاٹی ٹاکی کوئی نہ لاوے۔(بجھارت)
(کھوہ دی ٹِنڈ)
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ بلی دیاں مچھاں ، حرا مڑ بوھا مار گئی میں کیہڑی گلی پچھاں (بجھارت) (جندرا)
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ پھتو نہاوے ، اوہندی ٹٹ گئی لت، دارو کوئی نہ لاوے (بجھارت)(کھوہ دی ٹنڈ)


ارار ڈانگاں پار ڈانگاں وچ نیلے دھاگے رب دے سنہیڑے آئے ستے بندے جاگے (بجھارت)(مینہ)
ارار ڈانگاں پار ڈانگاں ، وڈے شہر نوں اگ لگی انار دانہ بھجیا (بجھارت)(تندور)
ارائیں : اک قوم جیہڑی سبزیاں بیجن تے ویچن دا کم کردی اے ۔
ارباب : رب دی جمع ، وڈیرا ، پالن والا ، مالدار ، آقا ، چودھری دی طرح وڈیائی دا لفظ اے ، تے بعض دے ناواں دے پہلا ں لایا جاندا اے
اربع عناصر: اگ پانی ہوا تے مٹی ، چار عناصر ، اگے دا ناواں دا خیال سی جے ایہہ دنیا اھناں چار چیزاں توں بنی ہوئی اے ۔
اربل: گھوڑے دے کن مڈھ اک گلٹی ہووے تے اوہ منحوس سمجھی جاندی اے ۔ پر جے دو گلٹیاں ہون تے گھوڑا مبارک سمجھیا جاندا اے ۔(لو ک وچار)
ارتقا: اپر نوں جانا ، ترقی کرنا ، اچیرا ہونا۔
اردوئے معلی : اوہ زبان جیہڑی بادشاہی لشکر (مغلیہ دور وچ) بولدا سی ۔ مرزا غالب دے خطبات دے اک مجموعے نوں وی اردوئے معلی آکھیا جاندا اے ۔
ارتھی : مردے نوں ساڑن واسطے جس ڈھانچے یا سیڑھی اتے پا کے لے جاندے نیں ۔
ارژنگ (ث) مانی مصور دی تصویراں دی کتاب دا ناں ۔
ارشاد احمد پنجابی: اصل ناں ارشاد ، قلمی ناں ارشاد پنجابی سی ۔ باپ دا ناں محمد نعیم اللہ جیہڑے ذات دے راجپوت کھوکھر سن ۔ نکے ای سن جدوں باپ دا انتقال ہو گیا ۔ مڈھلی تعلیم بلال گنج پرائمری سکول تے فیر مسلم ماڈل ہائی سکول لاہور توں حاصل کیتی ۔ 1966 وچ ایم اے فارسی کیتا۔
پنجابی زبان تے کھوج پرکھ دا کم کیتا۔ لغت سازی تے لوک ریت نوں کٹھا کرن تے پنجاب دے کلچر نوں اجاگر کرن دا ڈھیر کم کیتا ۔ اخباراں وچ لکھیا، ریڈیو تے پروگرام کیتے۔ مرکزی اردو بورڈ لاہور تے ادارہ تحقیقات پاکستان ولوں کھوج کاری دا کم کیتا۔ پنجابی ادبی لہر تے ساڈی ادبی اکیڈمی ورگے ادارے بنائے تے کھوج کاری دا کم کیتا۔ 20 دسمبر 1993 نوں دل دا دورہ پیا تے اللہ نوں پیارے ہو گئے ۔
لکھتاں:قرآن پاک دا ترجمہ ، پنجاب کی عورت ، پنجابی نامہ ، بلھے شاہ کی سوچ ، پنج گیٹے ، اردو پنجابی سانجھ ، لوک لوریاں ، آل مال تھال ، بالاں دے من پرچارے ، پنج پکھیرو (لوک کہانیاں)جھوٹے جھلارے ، ککلی کلیر دی ، اردو پنجابی لغت ، پنجابی لغات ۔
غیر مطبوعہ : کشف المحجوب (ترجمہ)، پنجاب کا مرد ، پنجابی توں پنجابی لغات ، پنجابی اردو لغات ، پنجابی ثقافتی لغات۔رسالیاں دے مضمون:سکندر اعظم ، بیٹے کا جنم بچپن ، قلعہ روہتاسں کی شام ، لاہور اور قصور جڑواں بھائی ، کام اور پیشے ، پنجاب کی ثقافت بارے ، قصور وسطی مغلیہ دور تک ایک جائزہ ۔
ارشد میر: ارشد میر 2 جون 1939 نوں لاہور وچ پیدا ہوئے ۔ آپ دے والد دا ناں میر عطا محمد سی جیہڑے ٹھیکداری کردے سن ۔ ارشد میر نے لاہور وچ تعلیم حاصل کیتی ۔ 1966 وچ ایل ایل بی دا امتحان پاس کر کے گوجرانوالہ وچ وکالت شروع کر دتی ۔ 1996 نوں گوجرانوالہ وچ وفات پائی ۔
ارشد میر نوں لکھن پڑھن دا بڑا شوق سی ۔ اونہاں نے وکالت دے نال نال لکھن پڑھن دا شغل وی جاری رکھیا۔ اوہناں نیاردو تے پنجابی وچ مزاحیہ نظماں تے سنجیدہ نثر لکھی اے ۔ اوہناں دے انشائیے تے سفر نامے بہت مقبول ہوئے نیں ۔ پنجابی وچ اوہناں دے انشائیاں دی کتاب ” چونبھڑاں ” بہت مشہور ہوئی اے ۔
ارض اللہ :زمین کسے بندے دی نیں ، اللہ دی ملکیت اے ۔ علامہ اقبال ہوراں ایس نوں اپنے(زمین دی مالکی) بارے فلسفے دی بنیاد بنایا اے ۔
ارغوان: اک پودا جس دے پھل سرخ رنگ دے ہوندے نیں ۔

ارِنی : میں ویکھنا چاھناں ۔ اصل اے رب ارنی ۔ تے قرآن دی اک آیت دا ٹکڑا ، حضرت موسی جدوں کوہ طور تے گئے اوتھے اوہناں رب اگے اپنی ایس خواہش دا اظہار کیتا۔ ، تے اگوں جواب ملیا۔ لن ترانی ۔ مطلب ایہہ جیمینوں نہیں ویکھ سکدا۔
ارنا گھوڑا :گھوڑے دی قسم دا اک افسانوی جانور جو جنگل دا باسی تصور کیتا جاندااے ۔ ایس دے متھے وچکار اک سنگھ ہوندا اے ۔ حضرت مریم تے حضرت عیسی دے حوالے نال اہنوں مذہبی تقدس حاصل اے ۔ ایس جانور دی کھل نال پردے بنائے جاندے سن
اروڑی: کتا رات ویلے اتاں آسمان ول منہ کر کے رون دی آواز کڈھے تے مال ڈنگر تے بھار ہوندا اے ۔ تے جیکر پچھلی رات اروڑیاں کرے تے کواریاں تے حاملہ عورتاں لئی منحوس خیال کیتا جاندا اے ۔ کتے دے رون دی ایہہ آواز بڑی منحوس خیال کیتی جاندی اے ۔ (لوک وچار)
ارکان : رکن دی جمع ۔ تھم ، اوہ جس تے کسے شے یا عقیدے دی کھلوت ہووے ۔
ارلی : پنجالی دے سرے تے پھسائی جان والی لکڑی جو جانور نوں باہر نکلن توں روکی رکھ دی اے ۔
ارلیاں لاھنا (پٹنا) بلداں نوں ہل توں بعد وھلا کر دینا ۔
اِرم:اوہ پتھر جیہڑا سڑکاں راھواں تے راہ دسن لئی گڈیا ہووے ۔اک باغ یا شہر دا ناں جس نوں شداد نے بنوا یا سی ۔
ارنا : جنگلی سنڈا ، جنگل وچ چگن والے جانوراں دا ڈگ کے آپیسک گیا ہویا گوھیا ۔ کشتے مارن والے ایس نوں تھپے ہوئے یا کھرلی تے بدھے جانوراں دے گوھے نالوں ترجیح دیندے نیں ۔
ارنڈ: اک چھوٹے قد دا درخت جس دے بیجاں دا تیل کسٹریل اکھواندا اے ۔
ارنی : اک درخت (رکھ)جس دی لکڑی بنسریاں بنان دے کم آوندی اے ۔
اریڑی : ریڑی ، اوہ چھوٹی جئی لکڑی جس نوں کھوہ دی ماھل دے دوآں سریاں وچ دتا ہوندا اے ۔ ٹنڈاس نال کسی ہوندی اے
اڑپینا :اندر ول پینا ، گاں مجھ دے سون ویلے بچے والی جھلی نوں مروڑا آ جانا ۔
اڑک ویڑھکا: اوہ جوان بلد جیہڑا ہالی تیکر ہل واھن تے نہ لگیا ہووے ۔
اڑیل ٹٹو سفر دراز کردا اے (اکھان)
ضدی بندہ کم (لٹکا کے) لماں کر دیندا اے۔
ازل : سمے دا اوہ پاسا جس دا مڈھ سر کوئی نہیں ، ابد دوجے پاسے دی بے انتہائی نوں آکھدے نیں ۔ موت (اجل توں وگڑ کے )
ازماونا : تجربہ کرنا ۔ کسے دا امتحان لینا تے ویکھنا جے اوہ گل یا معیار تے پورا اتر دا اے کہ نہیں ۔
کسے شے نوں ورت کے اوس دی تاثیر دا اندازہ لانا۔
اژدر: لوک کہانیاں دا اک سپ جس دے مونہوں اگ نکل دی اے ۔
اساطیر: اسطورہ دی جمع ۔ قصے کہانیاں ۔ (جنہاں دی جڑ نہ ہووے) من گھڑت کہانیاں
اساسی رکن : اوہ رکن یا ممبر جس نوں ہٹایا نہ جا سکے ۔ بنیادی رکن ۔
اسب غول (اسب گول) اک جنگلی بوٹی تے اوس دا پھل جس نوں دوائی دے طور تے استعمال کردے نیں۔

اسب گول تے کجھ نہ پھرول (اکھان)
کسے نوں نہ پھرولو ، ہر کوئی پریشان نظر آندا اے
استدلالیہ نثر : استدلالیہ نثر وچ کسے دعوے نوں سچا ثابت کرن واسطے ایس طرح دلیلاں دتیاں جاندیاں نیں کہ پڑھن والا دعوے دی سچائی دا قائل ہو جاندا اے ، پر ایہناں دلیلاں وچ حقیقت تے ترتیب دا ہونا لازمی اے ۔ دلیل پکی پیڈی تے پائیدار ہونی چاہیدی اے تاں جے پڑھن والے دے من وچ دعوے بارے کوئی شک یا شبہ نہ رہ جاوے ۔ تے اوہ دعوے دی سچائی نوں دلوں من لوے ۔ اردو وچ سر سید احمد ، مولانا شبلی تے ابو الکلام آزاد نے استدلالیہ نثر لکھی اے۔ پنجابی وچ اجہی نثر دا رواج بہت گھٹ اے ۔
استسقا : بارش لئی نماز ادا کرنا ۔ جدوں بڑی دیر تائیں بارش نہ ہووے ۔ لوک مایوس ہو جان ، تے قحط دے آثار پیداہوجان۔ بستی دے لوک بستی توں باہر کسے کھلے میدان وچ جمع ہو کے نماز استسقا ادا کردے نیں جس دیاں دو رکعتاں ہوندیاں نیں ۔ نماز توں بعد خطبہ دتا جاندا اے تے استغفار تے دعا کیتی جاندی اے ۔
استری : زنانی ، کپڑے دے وٹ کڈھن والی لوہے دی بنت جو بجلی نال وی چل دی اے تے کولیاں نال وی ۔
استریاں دی مالا : نِری مصیبت جس توں ہر ویلے نقصان دا خطرہ ہووے ۔
استر دا پتر استروا : کھچرا، شرارتی ، کدے کدے کسے دی مٹھی جئی شوخی تے وڈیرے بندے خوش ہو کے چھوٹے نوں آکھدے نیں
استر کاری : پلسترن کرن دا کم یا فن ،کوٹ دے اندر کپڑا لان دا کم
استرہ : وال منن والا اک تیز دھار اوزار ، چالاک ، تیز
استاد : کس کم دا ماہر ، پڑھان سکھان والا چالاک۔
استاد دا پتر زندگی وچ پڑھن توں رہ جاوے تے ایس توں وڈی افسوس والی دنیا تے ہور کوئی گل نہیں (قول علی محمد مصنف آٹو میٹک ہجے اردو قاعدہ)
استاد دیاں گاھلاں تے گھیو دیاں نالاں : استاد گاھل وی دیوے تے شاگرد لئی فائدہ مند ہوندی اے۔
استاد دی مار ماں داپیار :(اکھان)
استاد دی مار تے ماں دے پیار نال بندے دی زندگی سنور جاندی اے ۔
استاد عشق لہر : استاد عشق لہر لاہور وچ میاں خواجہ دے گھر 1869 نوں پیدا ہوئے ۔ اوہناں دا اصل نام چراغ دین سی ۔ اوہناں نے ظاہری علوم حاصل نہیں کیتے پر اوہ جماندرو ای بڑے روشن دماغ سن ۔ اوہ چوہٹہ مفتی باقر لاہور وچ رہندے سن ۔ اپنے زمانے وچ اوہناں نوں استاد دا درجہ حاصل سی ۔ اوہناں دے شاگرداں وچوں عبدالکریم ثمر ، محمد یوسف موج تے غلام محی الدین نظر نے ناں کڈھیا۔ استاد عشق لہر کچھ چر لئی ریلوے کیرج شاپ وچ ملازم رہے ۔ روز گار دے سلسلے وچ بصرہ تے افریقہ گئے ۔ 1939 وچ ریٹائر ہوئے تے 26نومبر 1948 نوں وفات پا گئے ۔
استاد عشق لہر دیاں کتاباں برطانوی اقبال ، گل تے عاشق ، دامن حضرت یوسف ، پنجابی نظم ، غیر ت دا جھگڑا ، نغمہ پاکستان ، عشق دی لہر ، بہتیاں مشہور نیں ۔
استاد کرم امر تسری : استاد کرم امر تسری دا پورا ناں کرم دین تے تخلص بابو کرم سی ۔ اوہ 1853 نوں امر تسر دے اک راجپوت گھرانے وچ پیدا ہوئے ۔ پیو دا ناں میاں فضل دین سی ۔اوہناں دا خاندان پشمینے تے ریشم دریائی کپڑے دی تجارت کردے سی ۔کرم ہوراں نے صرف مسیت وچ دینی تعلیم حاصل کیتی ، فیر شعر آکھن لگ پئے ۔ پاکستان بنن توں بعد لاہور آ کے آباد ہو گئے تے ایتھے ای 12جنوری 1959 نوں 106 ورہیاں دی عمر وچ فوت ہو گئے ۔ اوہناں نے ساری حیاتی ویاہ نہیں کیتا۔

کرم ہوراں نے سید امیر علی (شاہی قاضی) دی شاگردی اختیار کر کے شاعر ی دا سلسلہ شروع کر دتا ۔ امر تسر دے تکیہ نور شاہ جنتی سائیں دے تکیہ وچ کرم ہوراں دی شعری ذوق پروان چڑھیا ۔ اوہ پہلاں اردو وچ شاعری کردے سن ۔ فیر آغا حشر دے آکھن اتے پنجابی شاعری شروع کیتی ۔ علامہ اقبال نوں استاد کرم دے شعر بوہت پسند سن ۔ اوہ بڑے ذوق شوق نال اوہناں دے شعر سندے سن ۔ اوہ بابو کرم ہوراں نوں پنجابی دا غالب آکھدے سن ۔
لکھتاں ۔ استاد کرم دی شاعری دا پہلا مجموعہ کلام ‘گلدستہ کرم 1927 وچ چھاپے چڑھیاجس نوں اوہناں دے بھانجے میجر عبدالکریم ہوراں نے کرم پھلواڑی دے ناں نال 1965 وچ شائع کیتا اوہناں دی شاعری تے شخصیت اتے اک ہور سوہنی کتاب تکریم کرم 1987 وچ چھاپی گئی ۔
استحسان : چنگا گننا ، بہتر سمجھنا ، مناسب خیال کرنا فقہ وچ ایس توں مراد کسے معاملے وچ کوئی فیصلہ فتوی دینا اے ۔
استخارہ: بھلائی چاہنا ، کجھ پڑھ کے کسے کم بارے کرن یا نہ کرن دا غیبی اشارہ طلب کرنا ۔
استرے نال شیو کرن والیاں (جسم دے غیر ضروری وال صاف کرنا)جدوں اوہ مرن تے اوہناں دی منجی / جنازہ بھارا ہو جاندا اے تے چکنا اوکھا ہو جاندا اے ۔(لوک عقیدہ)
استعفیٰ : کم کاج یا ذمہ داری توں چھٹکارا پان دی خواہش کرنا ، اوہ درخواست جس وچ اگوں توں نوکری چھڈ دین دی اجازت منگی گئی ہووے ۔
استعارہ : عارضی طور تے کسے کولوں کجھ لینا۔ گرامر وچ کسے لفظ نوں اوس دے اصلی مطلب دی جگہ منگویں معنی وچ ورتنا ۔ جویں ماں اپنے پتر نوں چن آکھے تے ایہدے وچ اپنے اصلی معنیاں وچ نہیں ورتیا گیا ، ایس لئی ایہہ استعارہ اے
استغاثہ : اپنے خلاف ہوئی زیادتی دے خلاف انصاف چاہنا۔
استقبال : اگوں دی لینا ، جی آیاں نوں آکھنا ۔
استنجا: نجاست یا گندگی توں خلاصی پان دی کوشش
استوا: اوہ فرضی خط جیہڑا زمین دے دوالے لہندے چڑھدے جاندا ہویا اوس نوں دو برابر حصیاں وچ ونڈ جاندا اے ، خط استوا اکھواند ا اے ۔ ایس خط دوالے اکثر دن رات برابر رھندے نیں ۔
استمراری : جس وچ اک حالت پائی جاوے ۔
اسرا فیل : اللہ دے مقر ب فرشتیاں وچوں اک فرشتہ ۔ اللہ تعالی نے اسرافیل نوں صور پھوکن تے لایا اے ۔ قیامت دے قریب ایہہ فرشتہ اللہ دے حکم نال جدوں صور پھوکے گا سب جاندار ہلاک ہو جان گے ۔ دوجی واری صور پھوکے گا تاں سب مر ے ہوئے زندہ ہو کے میدان حشر ول دوڑن گے ۔ جتھے ہر بندہ آپدے اعمال دا حسا ب دیوے گا۔ صور پھوکن دا عقیدہ عیسائیاں دا وی اے ۔ پر یہودی اس نوں نہیں من دے ۔ اسرافیل ہوا دا فرشتہ ۔ قیامت نوں ناد وجان والا ۔ فرشتہ جس دے ناد وجایاں مردے زندہ ہو جان گے تے حشر دے میدان ول ٹر پین گے ۔
اسفنج: ڈوھنگے پانی وچ نباتاتی جانور جیہڑا اک تھاں ای رہندا اے ۔ اوس دے وجود وچ بے شمار موریاں ہوندیاں نیں ، جنہاں دے ذریعے پانی جیہڑیاں غذائی چیزاں نال لے جاند ا اے خارج ہو جاند ا اے ۔ ایہنوں اسپنچ وی آکھدے نیں ۔ ٹوبے تھلے جا کے اھناں نوں لے آندے نیں باہر آ کے ایہہ مر جاندے نیں تے اپنیاں سورا خاں پاروں تختیاں سلیٹاں صاف کرن توں لے کے پنڈا دھون تک کم آندے نیں ۔
اسلام آباد (وفاقی دارالحکومت) کل رقبہ 906 مربع کلو میٹر جس وچوں 220 مربع کلو میٹر رہائشی، 220 مربع کلو میٹر تے پارک تے 466 مربع کلو میٹر تے دیہات آباد نیں ۔ خاص فصلاں گندم ، مکئی ، دالاں ، سبزیاں تے ترش پھل۔ گرمیاں وچ درجہ حرارت 24 توں 40 ڈگری سینٹی گریڈ تے سردیاں وچ 17.7توں 26 ڈگری سینٹی گریڈ ہوندا اے ۔ اوسط سالانہ بارش 309 ملی میٹر ہوندی اے ۔ ہندو راجا جے پال نوں شکست دے کے محمود غزنوی ایتھے پہلی اسلامی حکومت قائم کیتی ۔ مسلماناں 800 سال تائیں حکومت کیتی ۔ مسلم حکومت دے زوال توں بعد رنجیت سنگھ قبضہ کر لیا ۔ فیر انگیریز قابض ر ہے ۔ 1961 وچ نواں شہر اسلام آباد تعمیر کر کے وفاقی دار الحکومت کراچی توں ایتھے لے آندا۔ یکم جنوری 1981 وچ وفاقی علاقے نوں ضلع دا درجہ دے دتا گیا۔ پہاڑاں دے دامن وچ اسلام آباد دا شمار دنیا دے خوب صورت شہراں وچ ہوند ااے ۔

اسلامی قمری مہینے : چن زمین دوالے چکر لاند ااے ۔ جنے ویلے وچ چن آپدا اک چکر پورا کردا اے ، اوس نوں قمری مہینہ آکھیا جاندا اے ۔ قمری مہینہ کدی 29 دن دا ہوند ااے تے کدی 30 دن دا ۔ پر ایہہ مہینہ کدی وی 31 دن دا نہیں ہویا ۔ 12 قمری مہینیاں دا اک سال ہوند ا اے ۔ سال نوں سن وی آکھ دے نیں ۔ مسلمان آپدے تہوار قمری مہینیاں دے حساب نال مناندے نیں ۔ ایس لئی قمری مہینیاں نوں اسلامی مہینے وی آکھیا جاندا اے ۔ اسلامی مہینے ایہہ نیں ۔
اسلوب : اسلوب دا مطلب اے پئی کسے ادب وچ پیش کیتے گئے خیالات۔ ادب دی اوس مخصوص صنف دے مطابق پیش کیتے گئے نیں یا نہیں جس صنف نال اوس لکھت دا تعلق اے ۔ لکھن بولن یا کجھ کرن دا اوہ طریقہ جس توں اوہ پچھانیا جائے ۔
محرم ، صفر ، ربیع الاول ، ربیع الثانی ، جمادی الاول ، جمادی الثانی ، رجب ، شعبان ، رمضان ، شوال ، ذی قعد ، ذی الحجہ
اسماعیل ادیب اوکاڑوی : پورا ناں اسمعیل تے ادیب تخلص ، شروع وچ آپدے ناں نال اوکاڑوی وی لکھ دے رہے ۔ 1918 وچ تحصیل دیپال پور دے پنڈ 45/ Sp وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں میاں وریام تے ماں دا ناں طالع بی بی سی ۔ آپ عبدالحکیم ملتان دی اولاد حاجی عبدالستار دے مرید سن ۔ چار جماعتاں آپدے پنڈ وچ پڑھے ۔اٹھویں حویلی لکھا توں پاس کیتی جوان ہون تے 1938 وچ فوج وچ بھرتی ہوئے تے دوجی عالمی جنگ وچ شرکت کیتی ۔ برٹش آرمی ولوں دس تمغے وی ملے ۔ایس دوران انڈونیشیا ، جاپان تے سعودی عرب وی گئے ۔ 1948 وچ فوج نوں چھڈ کے استاد لگ گئے ۔ ملازمت دے دوران اپنی پڑھائی وی جاری رکھی 1962۔ وچ سی۔ ٹی دا امتحان پاس کیتا۔ 1975 وچ دیپال پور وچ آ گئے ۔ 1965تے 1971 دیاں پاک بھارت جنگاں وچ بٹالین لیڈر سن ۔ آپ دا عہدہ لانس نائک سی ۔ 1984 وچ آپ محکمہ تعلیم تو ں ریٹائر ہو گئے ۔ 1988 وچ بونگہ حیات (پاک پتن ) وچ اک پرائیوٹ سکول کھولیا ۔ 20 ستمبر 1990 نوں فالج ہون نال اللہ نوں پیارے ہو گئے۔ آپ نوں دیپال پور سائیں صاحب دے قبرستان وچ دفن کیتا گیا ۔ اسمعیل ادیب بنیادی طور تے طنزو مزاح دے شاعر سن ۔ طنز تے مزاح توں علاوہ نظم ، غزل ، تنقید ، تحقیق ، افسانے ، ڈرامے انشائیے تے سفر نامے وی لکھے ۔ ویکھو شہر اوکاڑا ، دیپالپور دی ڈائری ، اخبار پنج دریا ، نوائے وقت ، جمہورستان ، تحفہ ، گرفت ، قہقاں تے چاند ، حکایت ، سیارہ ، لہراں ، نقوش تے اردو ڈائجسٹ۔
افسانے :طوطا مارکہ گیس پیپر ، صبح عید تھی ، عشق نہ تمام ، یہ مہمارے قوم ، بی جمالو ، آپ کا یہ ہفتہ کیسا گذرے گا ، قصہ اومنی بس میں سفر کرنے کا نمونہ کلام: ھذا من فضل ربی اے،رب رکھے دیس اساڈے نوں ،ایہہ بن گیا رب سببی اے،ایہدے وچ ہر شے بندی اے ۔ایہہ دیس بڑا کرتبی اے،ھذا من فضل ربی اے۔ویکھو شہر اوکاڑا ، دیپالپور دی ڈائری ، اخبار پنج دریا ، نوائے وقت ، جمہورستان ، تحفہ ، گرفت ، قہقاں تے چاند ، حکایت ، سیارہ ، لہراں ، نقوش تے اردو ڈائجسٹ ، افسانے : طوطا مارکہ گیس پیپر ، صبح عید تھی ، عشق نہ تمام ، یہ مہمارے قوم ، بی جمالو ، آپ کا یہ ہفتہ کیسا گذرے گا ، قصہ اومنی بس۔

اسمعیلیہ: اوہ مذہبی ٹولہ جیہڑا امام موسی کاظم نوں نیں من دا تے امام جعفر دے وڈے پتر اسماعیل نوں ستواں امام گن دا اے ۔ اماماں دا سلسلہ اہناں دے نزدیک امام اسماعیل تے مک جاند ا اے ۔ ایس لئی اھناں نوں ‘ست امامیے’ آکھدے نیں ۔ باراں اماماں نوں منن والیاں دے مقابلے تے انہاں نوں ای باطنیے تے قرامطیے وی آکھ دے نیں ۔ ملتا ن دوالے اھناں غزنویاں توں پہلاں اپنا تسلط قائم کر لیا ہو یا سی ۔ حسن بن صباح وی اھناں وچوں سی ۔
اسم : اوہ کلمہ جس نوں کسے دوجے اسم نال ملائے بغیر معنی دیوے تے ایس اندر کوئی زمانہ نہ پایا جاوے ۔ جویں اسلم ، شہر ، گدھا ، کتاب تے سکول وغیرہ ۔ ایس دیاں دو قسماں نیں۔ اسم نکر ہ تے اسم معرفہ ۔ اسم دیاں کئی ہور وی قسماں نیں ۔ اسم تصغیر ، اسم صفت ، اسم فاعل ، اسم مفعول ، تے اسم ضمیر وغیرہ ۔ جدوں کسے ناں وچ چھوٹائی دا مطلب ملے اسم تصغیر اکھواندا اے ۔جویں بچہ تو بچو نگڑا ، دیگچا توں دیگچی وغیرہ ۔
اسم بامسمی:اوہ بندہ جس دا ناں تے کم دونویں اکو جہے خوب صورت ہون۔
اسم جامد: اجہیا اسم جو نہ تاں آپ کسے اسم توں بنے تے نہ ای ایہدے توں کوئی دوجا اسم بن سکے ، جویں گھر ، کار ، کمپیوٹر ، بحری جہاز ، ٹیلیفون ۔
اسم صفت اوہ اسم اے جس توں کسے چیز دی اچھائی یا برائی ظاہر ہووے ۔ جویں ٹھڈا پانی ، گرم گڑ وغیرہ۔
اسم ضمیر اوہ مختصر ناں جہیڑا کسے ناں دی تھاں بولیا جاوے ۔ جویں اسلم آکھدا اے اوہ سکول جاوے گا۔احمد آکھدا اے اوہ بیما ر اے ۔ اسم ناں نوں وی آکھدے نیں۔
اسم علم : علم دے معنی علامت یا نشان دے نیں ۔ اسیں بندیاں نوں اوہناں دے نانواں دے ذریعے پچھاننے آں ، ایس لئی اسیں ، ‘اسم علم ‘اسیں صرف اوہناں ناواں (اسماں) نوں آکھنے آن جیہڑے بندیاں دی پچھان لئی علامت دا کم دیندے نیں ۔ جویں احمد علی ، محمد دین وغیرہ۔اسم علم دیاں قسماں ، خطاب ، اعزاز ، لقب ، عرف ، تخلص
اسم فاعل اوہ اسم اے جہیڑا کسے کم کرن والے نوں ظاہر کرے ۔ جویں پڑھن والا ، لکھن والا
اسم مصدر : اوہ اسم اے جس وچ کوئی نہ کوئی کم پایا جاوے ، پر ایس وچ زمانے دی قید نہ ہووے جویں ویکھنا ، سننا ، کھانا وغیرہ ۔
اسم معاوضہ : اوہ اسم جو اجرت یا کسے خدمت دے معاوضے دے طور تے بولیا جاوے ۔
اسم موصولہ: اوہ اسم جو آپ کسے بندے یا شے دا ناں تاں نہیں ہوندا ، پر اوس دی حالت نوں بیان کردا اے جویں جو محنت کرے دا اوس دا پھل پاوے دا ۔ اس جملے وچ ‘جو’ اسم موصولہ اے ۔
اسم نکرہ : اوہ اسم جو کسے عام شے ، بندے یا جگہ دے ناں نوں ظاہر کرے جویں سب منڈے چپ بیٹھے ہوئے سن بندے نوں چاھیدا اے جے اوہ ہمت نہ ہارے ۔ اہناں جملیاں وچ منڈے ، بندہ اسم نکرہ اے ۔ اسم نکرہ دیاں 9 قسماں نیں
اسم معرفہ : اوہ ناں جیہڑا آپس وچ پچھان لئی رکھیا جاوے ، جویں خورشید ، نجمہ ، سلمی ، ایہہ ناں صرف انساناں دے ہوندے نیں یا پالتو جانوراں دییا وڈے وڈے اسمانی تاریاں دے ۔
اسم مشتق : قواعد دی رو نال اجہیا لفظ جیہڑا مصدر توں بنایا جاوے ، جویں بناوٹ ، اگاہی ، تباہی وغیرہ ۔
اسم موصول : اسم موصول اوہ اسم اے جدوں تائیں اوس اگے اک جملہ نہ لایا جاوے ، اوہ پورے معنی نہیں دیندا ، جویں جو کجھ ، جس نے وغیرہ ۔
اسوہ : دیسی سن دا ستواں مہینہ ۔
اسوہ کتیں ماہ نرالے دینہہ نوں دھیا ں راتیں پالے (اکھان) اسوہ کتیں دے مہیناں وچ دن نوں دھپ لگدی اے تے رات نوں ٹھنڈ
اسیر عابد: اسیر عابد دا اصل ناں غلام رسول اسیر اے تے اوہ علمی ، ادبی تے تعلیمی حلقیاں وچ اسیر عابد دے ناں نال مشہور نیں ۔ اوہ 5 اپریل 1943 وچ سید نگر ضلع گوجرانوالہ وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں چوہدری مراد بخش سی ۔ اسیر عابد نے پرائمری دا امتحان کوٹ بھاگا (گوجرانوالہ) تے میٹرک دا امتحان علی پورچٹھہ توں پاس کیتا۔ ایسے دوران فاضل ادبیات (اردو تے فارسی ) تے بعد وچ بی اے کر کے بی ایڈ کیتا۔ کرسچین انسٹیٹیوٹ رائے ونڈ وچ اسلامیات دے استاد مقرر ہوئے ۔ فیر ایم اے اردو پاس کر کے اردو دے لیکچرار مقرر ہوئے ۔

اج کل گورنمنٹ اسلامیہ کالج گوجرانوالہ وچ اسسٹنٹ پروفیسر نیں ۔
اسیر عابد نے ‘دیوان غالب ‘ دا مکمل منظوم پنجابی ترجمہ کیتا اے ۔ امام بوصیری دے مشہور قصیدے ‘ قصیدہ بردہ شریف’ دا منظوم پنجابی ترجمہ کیتا اے ۔ ایس توں اڈ اوہناں ‘ بال جبریل ‘ دا جبریل اڈاری ‘ دے عنوان نال منظوم پنجابی ترجمہ کیتا اے ۔
اسیر عابد نوں دوجیاں زباناں دے ادب توں پنجابی وچ ترجمہ کرن دا بڑا شوق اے ۔ اوہناں دے ترجمے علمی تے ادبی حوالے نال بڑے اہم نیں تے فنی اعتبار نال پختہ تے سوہنے نیں ۔ اوہ خالص پنجابی محاورے تے ماحول نوں بڑے من کھچویں انداز نال ترجمے وچ ورتدے نیں ۔
اسیں تہاڈیاں نمازاں پڑھئے تے تسیں ساڈے مصلے پاڑو (اکھان)
کسے نال نیکی کرن نال اوہ الٹا برائی کر ے تے آکھ دے نیں ۔
اسی دھیا ں ویہہ جوائی ، پنج پتر تے کلی مائی (بجھارت) پنج سیر دا وٹا ۔
اسیں سی دیہہ جوائی ، پنج دیور تے اک بھر جائی (بجھارت)5 سیر دا وٹا ۔
اسم اعظم : اوہ ناں جس نوں پڑھ کے ہر کم کیتا جا سکد ا اے ۔
اسمعیل خطائی (اوکاڑہ) اسمعیل خطائی 1874 وچ کوٹ کپورہ ضلع فرید کوٹ وچ پیدا ہوئے ۔ باپ دا ناں محمد علی سی ۔ مڈھلی تعلیم اپنے باپ توں ای حاصل کیتی ۔ ہائی سکول کوٹ کپورہ توں مڈل پاس کیتا۔ ایس توں بعد درس نظامی دا امتحان پاس کیتا۔ شروع شروع وچ ٹھیکے داری دا کم وی کیتا ۔ پر چھیتی ای ایہہ کم چھڈ دتا تے حکمت شروع کر دتی ۔ کوٹ کپورہ وچ مدرسہ برہانیہ اسلامیہ بنایا ۔ ایتھے اوہناں اک مسیت دی نیہہ دھری ۔ رفاع عامہ دے ہور وی بوھت سارے کم کیتے ۔ جوانی وچ شاعری شروع کر دتی 1964 وچ وفات پائی ۔ سی حرفی اسمعیلی ایہدے وچ قرآنی آیتاں دا منظوم ترجمہ اے۔
اسم ذات: اوہ ناں جہیڑا اک ای قسم دی کئی چیزاں لئی بولیا جاوے جویں اٹھ ، ہاتھی ، چاقو ، چاندی وغیرہ ۔
اسم استفہام:اوہ کلمے جیہڑے کسے گل دے پچھن لئی استعمال ہون جویں اوہ کون منڈا اے ، میز اتے کیہہ اے ، وغیرہ ۔
اسم اشارہ : اسم اشارہ اوہ اسم اے جو کسے شخص ، جگہ یا چیز ول اشارہ کرن لئی استعمال کیتا جاوے جویں ایہہ بندہ ، اوہ زنانی وغیرہ۔
اسم اشارہ دیاں دو قسماں نیں : 1۔ اسم اشارہ قریب : جو لفظ نیڑے دیاں چیزاں ول اشارہ کرن لئی استعمال ہوندے نیں ، ۔ جویں ایہہ ، اوہ ، وغیرہ ۔2 ۔ اسم اشارہ بعید: جو لفظ دور دیاں چیزاں ول اشارہ کرن لئی ورتے جان جویں اوہ ، اوہناں وغیرہ ۔
اشاعت: کسے اخبار ، رسالے یا کتاب دی چھاپے چڑھی صورت ، شائع ہونا ، لکیا نہ رہنا ۔
اشاعرہ : مذہبی سوچاں دا اک فرقہ ، جیہڑا ابو الحسن اشعری دی سوچ نوں ٹھیک من دا اے۔ ایہہ سوچ انسان نوں مجبور منن ول کنہ کھاندی اے ۔
اشا ھن / اچھاھن : بد بو ، خرابہ ،کسے شے وچوں جیہڑی بو آندی اے ۔
اشباع : گرامر وچ ایس توں مراد زبر نوں ایناں پر کر کے ادا کرنا جے اوہ الف بن جاوے ۔ زیر نوں ایناں جے ‘ی’ بن جاوے تے پیش نوں ایناں جے اوہ ‘و’ بن جاوے ، جویں چم توں چام ۔ گھم توں گھوم ۔آخر توں اخیر ۔
اشتراکی : پیداواری وسیلیاں دی سانجھ تے یقین رکھن والا۔روس چین وچ چالو رہن سہن دے طریقیاں نوں منن والا ۔
اشتمال : واہی بجائی والی زمین نوں اک ٹاکی کرنا ۔ سانجھ گیری ، اشتراک ۔
اشتہاری مجرم : اوہ مجرم جس نوں پھڑن لئی اشتہار چھاپ دتا گیا ہووے ، نسیا ہویا مجرم ۔

اِشراق: روشن ہونا ، چمکنا ، الہامی گل ، حواس دی مدد توں بغیر کسے گل نوں سمجھنا ۔ یونانی دانا افلاطون ایسے ‘ سوچ سیاڑ ‘ دا قائل سی ۔ ایس طریقے نوں منن والیاں نوں اشراقی آکھدے نیں ۔ ایہہ لوگ باطنی علم (عرفان ) دے قائل نیں جے اشتراق دی نماز فرض نہیں ۔
اشٹام : سرکاری چھاپ والا کاغذ جس نوں عدالتی بیاناں یا چارہ جوئی لئی ورتیا جاندا اے ۔ ٹکٹیکاغذ ، انگریزی لفظ سٹامپ توں نکلیا
اشٹنڈ (ذ)انوکھی گل جس دے پچھے کسے دی لہائی یا گھاٹ ہووے ۔ چالاکی دا کم ۔
اشرف علی (مولوی) نام اشرف علی ، پیو دا ناں مولوی پیر صدر دین پنڈ کلیانہ۔ ضلع گجرات دے وسنیک ۔جنم 26 دسمبر 1920 جدی پشتی پیر، قوم دے قریشی انج پیشہ زمینداری پیر بہا الحق ملتانی دی آل چوں ۔ ماں پیو ان پڑھ سن ، پر انہاں نوں پڑھن پا دتا ۔ انہاں سکول وچ ورنیکلیر مڈل دا امتحان پاس کیتا تے 1961 وچ فوج وچ بھرتی ہو گئے ۔ پر کجھ چر بعد نوکری چھڈ کے آ گئے ، پھیر منشی فاضل ، مولوی عالم تے میٹرک دا امتحان گھر پڑھ کے پاس کیتا ، پھیر حاذق الحکما دی سند حاصل کیتی تے مدرسی کردے رہے تے اک سکول دے ہیڈ ماسٹر لگے رہے ۔ انہاں نوں شاعری دا چسکا باراں ورھے دی عمر وچ لگا۔ پہلوں اہ وی مجازی رنگ دے بینت لکھ دے رہے ۔ س سوہنیاں سنگ پریت لا کے کدوں نال آرام دے بہیں گا ،اک درد جدائی دا دکھ ہوسی دوجے طعنے جہاں دے سہیں گا او،اشر ف علی اوہ گل او کھیڑی اوجان مار کے جان نوں لئیں گا او ،
لکھتاں دی تفصیل اہ اے ” قصہ لیلی مجنوں ، سسی پنوں ، دل خورشید ، احوال الآخرت ، یوسف زلیخا ، (ان چھپیاں) باغ بہشت ، ترجمہ پنج سورہ منظوم ، خطبات اشرف علی ، قصہ جابر ، خوان یغما (حصہ اول اور دوم)سیرت محمدی ﷺ تے ہیر وارث شاہ وچ وادھا ، اہ چھپیاں ہویاں ہن ۔
اشرفی : سونے دا مہری سکہ جو کدی انگریزاں توں پہلا ں ایتھے چالو سی ۔
اشفاق احمد: اشفاق احمد 22 اگست 1925 نوں مکتسر فیروز پور وچ پیدا ہوئے ۔ آپ دے والد محمد خان وٹرنری ڈاکٹر سن ۔ آپ نے مڈھلی تعلیم مکتسر تے فیروز پور توں حاصل کیتی ۔ 1947 وچ پاکستان آ گئے ۔ 1950 وچ گورنمنٹ کالج لاہور توں ایم اے اردو دا امتحان پاس کیتا۔ فیر دیال سنگھ کالج لاہور وچ لیکچرار ہو گئے ۔ 1935 وچ روم یونیورسٹی اٹلی وچ اردو دے پروفیسر وی رہے ۔ کچھ چر لئی ریڈیو روم توں پروگرام وی پیش کردے رہے ۔ اٹلی توں پرتن توں بعد اشفاق احمد ہفت روزہ لیل و نہار دے ایڈیٹر بن گئے ۔ اوہناں نیں اپنا اک رسالہ” داستان گو” وی کڈھیا سی ۔ اشفاق احمد نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن لئی بے شمار ڈرامے لکھے نیں ۔ ریڈیو اتے اوہناں دا پروگرام تلقین شاہ بوہت مشہور اے۔ اوہناں دے ڈرامیاں دا مجموعہ “ٹاہلی تھلے” چھپ چکیا اے ۔
اشغال (ع۔ذ) شغل دی جمع: صوفیاں دے نزدیک اللہ نال لو لائی رکھن والیاں رجھاں۔
اشناک باہمنی تے سینڈھ دا تڑکا (اکھان)
ظاہر توں باطن الٹ ، باہروں چنگا تے کرتوت مندے
اشکے : ایہہ کسے تے خوش ہو کے کسے دے کم یا گل نوں پسند کرن دے اندر لے اظہار لئی بولیا جاندا اے ۔ شاباش ، واہ بھئی واہ ، نہیں ریساں ، بلے بلے ، عشقے وی لکھیا جاندا اے ۔
اصحاب کہف: غار دے ساتھی ، اوہ ست سنگی جیہڑے اسلام توں بہت پہلاں بت پرستاں توں تنگ آ کے غار جا لکے تے اوتھے ای عبادت کردے رہے تے عبادت کر دے ای سو گئے ، تے تن سو سال ستے رہے ۔
اصطبل (اسطبل) طویلہ ، طبیلہ ، جانور خاص کر گھوڑے بنھن رکھن دی تھاں (ایہہ لفظ یونانی اے )
اصطلاح :آپ وچ صلح کرنا۔ کسے لفظ بارے اک خاص مطلب تے متفق ہو جانا ۔ مثال دے طور تے شراب تے شربت دی اصل اک اے پر اک توں پین والی چیز مراد لئی گئی اے تے دوجے توں ہور مراد اے ۔ ایس اتفاق کرن نوں اصطلاح آکھدے نیں۔
اصیل کدیا بھیڑا ہوندا اے : (اکھان)
شریف نوں ستانا نہیں چاھیدا ۔تنگ آ کے گل دا ہار بن جاندا اے ۔
اضافت : کسے اک نوں کسے ہور نال نسبت دینی یا جوڑنا ۔ اردو وچ ایس دی گرامر ی علامت کا ۔ کے ۔ کی نیں ۔

تے پنجابی وچ دا ۔ دے۔ دی ۔ نا ۔ نے ۔ نی زیادہ عام نیں۔جویں زید دا غلام وغیرہ۔
اضافیت: آئن سٹائن دا نظر یہ جے انسانی علم کلی نہیں نسبتی اے ، یعنی چیزاں دے باہمی تعلق تے اسردا بدلدا رہندا اے تے اپنی کائناتی معلومات نوں وی ایسے کر کے انسان قطعی نہیں کہہ سکدا۔
اضحی: ذوالحجہ دے مہینے دی دسویں۔ قربانی دا خون
اعتبار کرنا چنگا ہوندا اے ، پر اعتبار نہ کرنا ہور وی چنگا ہوندا اے ۔(قول)
اعصابی جنگ: اوہ جنگ جس وچ بغیر لڑیاں دشمن یا دشمن دے سنگی نوں تھکا کے ہرایا کمزور کیتا جائے۔ سیاسی رسہ کشی۔
اعضائے رئیسہ: جسم دے اہم اعضا یا حصے دل ، جگر ، دماغ وغیرہ۔
اعلی مالک تے ادنی: جتھے حق مالکانہ تقسیم ہوندا اے اوتھے بندو بست دی اصطلاح وچ وڈے مالک نوں اعلی یا تعلق دار تے چھوٹے نوں ادنی مالک آکھدے نیں۔
اطلاق: لفظی معنے آزاد ہونا ، اصطلاح وچ اللہ تعالی دا کسے روپ ، کسے سمے یا کسے تھاں دا پابند نہ ہونا، اللہ دا مطلق ہونا۔
اظہر جاوید: اظہر جاوید ہوریں اردو تے پنجابی دے لکھاری سن ۔ 1938 وچ پیدا ہوئے۔ شروع وچ اے سرگودھا توں نکلن والے اک اخبار نال جڑے ۔ اہ ویلا سی جدوں الطاف مشہدی تے اختر شیرانی جہے شاعر سرگودھا وچ سن۔ لاہور آون توں بعد 1969 وچ اہناں نے تخلیق دے ناں توں اک ادبی رسالے دا اجر ا کیتا۔ جیہڑا مواد دے حساب نال اپنی مثال آپ سی ۔ تخلیق دا آخری شمار اہناں دی اچانک وفات توں دو ہفتے پہلاں چھپیا سی ۔ ۔ اہناں نے تخلیق وچ مستقل طور اتے پنجابی زبان تے ادب لئی سیکشن بنایا ہویا سی ۔ اہناں نے بطور پنجابی افسانہ نگار اپنا ناں بنایا ۔ بڑی دیر ہو گئی ” اتے مسعود کھدر پوش ٹرسٹ ولوں انعام وی مل چکیا اے ۔ اہناں کئی ملکاں دا دورہ کیتا۔ اہ ادبی حوالے نال لاہور دی اک جانی پچھانی شخصیت سن ۔
اعتکاف: کسے تھاویں خاص طور تے مسجد وچ رمضان دے چھیکڑلے دس روزے ایس طرح کٹنا جے اوتھوں صرف ضروری کم دے بغیر باہر نہ نکلنا تے عید دا چن ویکھ سن کے اوس گوشہ نشینی نوں چھڈنا ، فارسی ، عربی وچ عام عارضی گوشہ نشینی دے معنیاں وچ وی آند ا اے۔
اعداد: عدد دی جمع، تعداد دسن والے ہندسے ، صوفیاں دی اصطلاح وچ اعداد توں وکھو وکھ رچیاں ہوئیاں چیزاں مراد نیں۔
اعراب: ٹھیک وزن تول نال گل کرنا، گل انج کرنا جے بھلیکھا نہ رہوے۔ زیر زبر پیش تے شد مد نوں وی اعراب ایسے کر کے ای آکھدے نیں۔ جے اوہناں نال گل دا بھلیکھا نکل دا اے۔
اعراف: قرآن مجید دی ستویں سورت جنت تے دوزخ دے درمیان اک طبقہ / تھاں ۔ جتھے اوہ لوک رہن گے جنہاں دے چنگے تے برے عمل اکو جہے ہون گے ۔ کچھ چر ایتھے رہ کے فیر ایہہ لوک جنت وچ جان گے ۔
اعزاز: موجودہ ویلے وچ خطاب دی تھاں اعزاز نیں لے لئی اے۔ کسے بندے نوں اوس دی علمی یا قومی خدمات دے صلے وچ حکومت اوہنوں اعزاز دیندی اے جویں نشان حیدر ، ستارہ خدمت ، ستارہ امتیاز ، تمغہ قائد اعظم، تمغہ پاکستان وغیرہ۔
اعصاب: پٹھے یا ریشے جیہڑے سِر توں ٹر کے پیراں تائیں کھلرے ہوئے نیں۔ ہلن جلن دا سارا کم اہناں دے سہارے ہوندا اے۔ افتتاح : کھولنا، کسے دکان یا کاروبار یا ادارے نوں شروع کرن سمے جیہڑا کٹھ کیتا جاندا اے۔ آغاز۔
افسانہ: افسانہ کافی دی بدلی ہوئی شکل اے۔ پاکستان بنن توں فورا بعد جیہڑے افسانے لکھے گئے اوہ زیادہ تر بیانیہ تے سدھ پدھرے انداز وچ لکھے گئے نیں۔ اوہناں وچ کوئی قصہ یا کسے خاص واقعے یا تاثر نوں ابھاریا گیا ۔ 1960 توں 1975 تک دا زمانہ افسانے دا مڈھلا دور اے۔ ایس عرصے اندر افسانے وچ ون سونے موضوع آئے۔ 1975 توں بعد دے دور وچ فنی تے فکری پکیائی دے نال نال طبقاتی کشمکش ، معاشرتی نا انصافیاں تے اقتصادی جبر دے حوالے نال افسانے لکھے گئے نیں۔ اج دے افسانے وچ فنی ، فکری تے تکنیکی پختگی پائی جاندی اے۔ ایہہ کئی منزلاں طے کر کے ایس مقام تیکر اپڑیا اے ۔ اج دے پنجابی افسانے وچ فقریاں دی بنتر ، فنی پکیائی ، گل کرن دا نویکلا ڈھنگ، اظہار دی تازگی ، کہانی دلچسپ تے موہ لین والے ، واقعات دی آپس وچ جڑتل تے لہجے دا اتار چڑھا بہت معمولی اے ۔ اج جدید علامتی افسانے دا دور اے۔

ایس توں وکھ اہناں نے ” سجرا چن” “ہجر عذاب” ، “نور دی خیرات(نعتاں)وی لکھیاں ۔ اہناں دی وفات 24 جنوری 2013 نوں ہوئی ۔
اقبال صلاح الدین : اصل ناں محمد اقبال صلاح الدین اے جیہڑے اوکاڑے دے اک معزز ارائیں خاندان دے چشم و چراغ سن۔ والد دا ناں حکیم چودھری فتح الدین سی۔ 28 اکتوبر 1933نوں اوکاڑہ دے نیڑے چک 40/3R وچ پیدا ہوئے ۔ اوہناں نیں اپنی مڈھلی تعلیم اپنے پنڈ وچوں ای لئی تے فیر لاہور آ گئے۔ 1965 نوں فارسی فاضل تے بی اے دے امتحان پاس کیتے ۔ 1966 وچ ایم اے ، ایم او ایل (فارسی) ایم اے اردو ،تے فاضل کیتا۔ اک کالج مجددیہ اسلامیہ دی نیہہ رکھی تے کجھ چر ایس کالج وچ پڑھاون دا کم کردے رہے۔ 1969 وچ اوہناں نیں پکیچز لمیٹڈ لاہور وچ امیر خسرو دے ریسرچ سکالر دی حیثیت نال کم کیتا تے 1974 تیکر ایس حیثیت نال کم کردے رہے ۔ ماہنامہ لہراں لاہور دے ایڈیٹر وی رہے ۔ 1980 وچ اوکاڑہ مستقل وسوں اختیار کر لئی ۔ اقبال صلاح الدین ہوراں نیں اپنی ادبی خدمتاں دا کم اردو توں شروع کیتا ۔ کجھ چر پچھوں فارسی ادب تے وی طبع ازمائی شروع کیتی۔ 1971 توں اپنی ماں بولی ول دھیان دتا تے ایس زبان وچ اوہناں نیں چوکھا کم کیتا۔ نثر تے نظم دوآں صنفاں وچ کم کیتا اے۔ اپنی لگن تے محنت نال ایس دور دے محققاں وچ اپنا مقام بنا لیا اے۔ کلیات غزلیات خسرو، کلیات قصائد خسرو، ارمغان اقبال ، خسرو کی پہیلیاں اور کہہ مکرنیاں ، باغ و بہار ، لعلاں دی پنڈ ، پنجابی دا رسم الخط تے معیار ی املا، پنجابی دی پہلی کتاب، سیف الملوک ، فہرست مقالات، دیوان خواجہ غلام فرید ، احسن القصص ، فہرست پنجابی نثری تخلیقات (تالیف و تنقید) سید شیخ احمد سر ہندی ، خسرو دوسروں کی نظر میں ، خسرو شیریں زبان ، حضرت نظام الدین اولیا ، حضرت بو علی قلندر ، سنگی نامہ ترجمہ گلستان) تاریخ (تاریخ پنجاب)، تخلیق ( حدیث آشنا، باردی سار، ککر کنڈیالی ، کرب قبیلہ ، کونج کہانی
اقبالی جرم: اوہ مجرم جو اپنے جرم دا اقبال کر لوے
اقتباس: کدھروں اپنی ضرورت واسطے کجھ لینا ، کسے دی تحریر دے کجھ حصے نوں اوہدے حوالے نال اپنی تحریر وچ ورتنا۔
اقتصاد: اندازے نال خرچ کرنا ۔ اخراجات تے آمدن دے اندازے دی گل کیتی تے جاچ دسی جاندی اے۔
اقوال زریں :سنہری گلاں بزرگاں تے سیانیاں دیاں اجہیاں قیمتی تے سبق والیاں گلاں جہیڑیاں سنہری حرفاں وچ لکھے جان دے قابل ہون۔ دنیا دی ہر زبان تے ادب وچ اجہیاں گلاں سانوں مل دیاں نیں تے ایہہ گلاں پوری دنیا دی سانجھی دولت تے سرمایہ نیں۔ اہناں سنہری گلاں راہیں سانوں زندگی دے سفر وچ چانن تے مدد مل دی اے ۔ حضور ﷺ نے حکمت تے دانائی دیاں گلاں نوں مومن دی گواچی متاع قرار دتا اے تے فرمایا اے جے ایہہ دولت جتھوں مل جاوے لے لو۔
اقلیم : سلطنت ، آب و ہوا تے ہور حالات دے لحاظ نال دوجیاں نالوں وکھری ونڈ ، ہفت اقلیم ، ست ونڈاں جنہاں وچ ساری دنیا ونڈی ہوئی سی۔
اک اک پودا (درخت)جس دا ددھ دوا وچ پان دے کم آندا اے۔ اس دے پتیاں دا بھڑتہ کر کے طاعون دے مریض نوں کھواندے نیں جیہڑا بڑا مفید ہوندا اے۔ دہلی دے اچار بنان والے لوک اس دے پتیاں دا نِبو دے عرق وچ اچار پاندے نیں ایہہ بڑا ہاضمے والا ہوندا اے۔
اک آنڈا تے اوہ وی گندا (اکھان)
اک پتر تے اوہ وی چنگا نہیں۔
اک موسم بہار وچ انسان پہلی واری جوان ہوندا اے تے دوجا جدوں امبیاں تے بور آکے امبیاں بن دیاں نیں اودوں لڑکیاں جوا ن ہوندیاں نیں۔
اکا ہولا کرنا : خیر خیرات کرنا تاں جے گناہ جھڑ جان۔
اک آکھیں دوجی مول نہ آکھیں تیجی تدھ رضا : (اکھان
اک گل ساریاں نوں آکھیں دوجی کسے نوں بالکل نہ دسیں ۔ تیجی تیری مرضی دسیں یا نہ دسیں۔
اک آکھے دو جا منے اوہندی کیتی رب نہ بھنے (اکھان)
اک دوجے دے آکھے لگنا چاہیدا۔
اک اکلا پا تے سو سیاپا: (اکھان)
(جاری اے)

کلے بندے دا کوئی حال نہیں ہوندا ۔ کلا بندہ پریشان ہوندا اے۔
اک انار تے سو بیمار:(اکھان)
اک شے دے بوہت چاہن والے۔
اک بادشاہ سی ۔ تہاڈا تے ساڈا ، بادشاہ اللہ اک بادشاہ سی ۔ (قصہ خواناں / کہانی سنان والیاں دا تکیہ کلام)
اک باندری تے دوجا ڈیموں لڑ گیا:(اکھان)
باندری شرارتی ہوندی اے شرارتی بندے نوں چھیڑنا نہیں چاہیدا ۔
اک اک تے دو یاراں:(اکھان)
اتفاق وچ برکت ہوندی اے۔
اک پتر دا منہ گڑ شکر نال بھریا جا سکدا اے بوہتیاں دا نہیں:(اکھان)
تھوڑی اولاد دی پرورش چنگی ہو سکدی اے پر بوہتی اولاد دی پرورش چنگی نہیں ہو سکدی۔
اک چپ ہزار سکھ:(اکھان)
چپ رہن وچ سکون ملدا اے۔
اک چوری تے دوجا سینہ زوری:(اکھان)
اک تے بھیڑا کم کرنا دوجا آکڑنا۔
اک در بند تے سو در کھلے:(اکھان)
اللہ کول روزی دین دے کئی بہانے نیں۔
اکو سٹ چاول نہیں نکل دے:(اکھان)
اکو واری کوئی کم نہیں ہو سکدا ۔۔
اکھروٹ: اک پہاڑی درخت جس دا پھل گول ہوندا اے۔ تے اوس دا مغز یا گری کھان وچ مزے دار ہوندی اے ۔ ایہدا شمار خشک میوے وچ ہوندا اے۔
اکال: کال توں آزاد ، دائم قائم ، سدا زندہ۔ امر بے موتا خدا ۔
اکالی : اکاں نوں منن والا ، سکھاں دا اک فرقہ۔
اکتوبر: انگریزی سن سال دا دسواں مہینہ۔
اکاں نوں امب نہیں لگ دے (اکھان)
بے فیض بندے توں فیض دی توقع نہیں کیتی جا سکدی ۔
اک بندہ گھرم کھلوتا (بجھارت)حقہ
اک پاسے تاں پئی روٹی وی توے تے سڑ جاندی اے ۔(اکھان)
بندہ اک تھاں تے رہندا ،رہندا بے زار ہو جاندا اے ۔
اک پتر تے دور دی واہی کسے نہیں کھائی :(اکھان)
دور رہن والے پتر تے دور دی واہی دا فائدہ نہیں ہوندا۔
اک پتر نہ جائیں رنے گھر آوے تاں بھانڈے بھنے ، باہر ونجھے تاں سبھے انھے (اکھان)
اک پتر ہووے اوس دا خیال سب نوں زیادہ ہوندا اے۔
اک پیر تے دوڑ کے دوجے نوں پھڑنا (لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ کئی بال حصہ لیندے نیں ۔جس بال دے سِرداری آوے اوہ آپدے اک پیر نوں اتاں چک کے( ہتھ نال پچھلے پاسیوں پھڑ کے )اک لت تے اچھل اچھل کے دوجے بالاں نوں ہتھ لاندا یا پھڑ دا اے ۔ جنھوں ہتھ لا لوے، اہدے سر واری آ جاندی اے ۔
اک تارا :اسم مذکر ، اک قسم دا باریک کپڑا ، اک قسم دا الغوزا (ساز)جس تے ہندو فقیر بھجن گاندے پھر دے نیں۔

اک تارا ویکھ کے اڈی مارنا :عورتاں دا خیال اے جے اک تارا ویکھنا منحوس اے۔ ایس لئی اک تارا ویکھ کے اپنے پیر دی اڈی ویکھی جاندی اے تاں جینجوست دا گھٹ اثر ہووے۔(لوک عقیدہ)
اِکتالہ:نغمے دا اک اصول جس دی ضرب اک متواتر ترا تے برابر وزن دی تال جیہڑی برابر فاصلے تے لگ دی رہندی اے۔
اک تھال موتیاں بھریا ، ساریاں دے سِر الٹا دھریا(بجھارت)
آسماں اک توے دی روٹی ، کیہ موٹی تے کیہ چھوٹی (اکھان)
اکو جہے بھا دیاں دو چیزاں بارے آکھ دے نیں۔
اک دولت مند دیاں دو کڑیاں سن ۔ وڈی ذرا منہ متھے آلی سی تے نکی ذرا کوجھی سی ۔ جدوں اوہناں دا پیو مریا تے وڈی کڑی ساری دولت سانبھ لئی ۔ چھوٹی آپدا حصہ لینا چاھیا پر وڈی نہ دتا تے محلے تے رشتہ دار عورتاں نوں کٹھا کر کے آکھیا ایہدے شکل ویکھو ! ایہہ میتھوں حصہ منگ دی اے ۔ ایہہ سن کے چھوٹی جواب دتا۔ اک توے دی روٹی کیہ ،موٹی تے کیہ چھوٹی ۔ دھی تے میں وی اوسے ای پیو دی آں ۔
اک جانور ا جیہا اے جیہڑا اگ کھاندا اے: (لوک عقیدہ)
اک جانور اصلی ، جس دی ہڈی نہ پسلی (بجھارت)جوک)
اک جدائی پان والی ، دوجی اوس نوں ملان والی (بجھارت)قینچی
اک حویلی دے دو دروازے(بجھارت)
کڑاہی: اک خطے وچ نو ، دہ پریاں ، اک دوجے نال سِر جوڑ کے کھلیاں(بجھارت)
سنگترہ
اک دا تونا : ویکھو اک گھوڑا
اک دمڑی بی بی دے پلے ، ہار لواں کہ چھلے : (اکھان) غریب تھوڑ پونجیا ہو کے من مرضی دی خریداری نہیں کر سکدا۔
اک دی بڈھی : اوہ روں جیہڑی اک دے ڈوڈیاں وچوں نکل دی اے ہوا وچ اڈ دی پھر دی اے ایہہ کتن دے کم تاں نہیں آندی پر نرم تے ملائم ہون دی وجہ نال تکیے بنان دے کم آندی اے۔ مذاق نال بوہت بڈھی عورت نوں وی آکھ دے نیں۔
اک ڈبے وچ باراں آنڈے دو چمچے (بجھارت)ٹائم پیس
اک ڈبے وچ بتی دانے ، بجھن والے بڑے سیانے (بجھارت)دند
اک رن دی بھیڑی چال ، آٹا گنھے سر کھلے وال ، روٹی اتھلے مجھلے نال ، گھر آیا مہمان تے مارے بال (اکھان) بد سلیقہ زنانی بارے آکھیا جاندا اے۔
اکڑیواں : بازوآں نوں اتاں ول کھلار کے سارے جسم نوں اکڑان دی کوشش یا حالت جو تھکن دور کرن لئی کیتی جاندی اے یا پالے والے بخار دی علامت ہوندی اے۔

اک ساہی : بالاں دا اک مرض جس وچ بچے نوں جھڑکیا یا ماریا کٹیا جاوے تے بال نوں کِناں چر ساہ نہیں آندا اوس دیاں اکھیاں پٹھیاں ہو جاندیاں نیں تے بے ہوشی دی کیفیت طار ی ہو جاندی اے۔ ماں پیو اجہے بال نوں مارن کٹن تے جھڑکن توں پر ہیز کر دے نیں۔
اک سپ تے دوجا اڈنا :(اکھان)
قدرتی خوبیاں توں وکھ ہونا
اک سوہنی تے دجی گن والی : (اکھان)
خوبصورت تے چنگیاں صفتاں والی زنانی دے بارے آکھیا جاندا اے ۔
اک سہیلی بٹک بٹہلی ، دو دروازے اک حویلی (بجھارت)کڑاہی
اک سی تار تکا : لوک کھیڈ) بالاں دی اک کھیڈ جس وچ اک بال دوجے نوں بجھارت پا کے آکھ دا اے جے میری بجھارت بجھ ۔ ” اک سی تار تکا ، اک سی مار مکا ، تار تکا چڑھ گیا گڈی ، پچھے کیہ رہ گیا۔” بجھن آلا آکھدا اے ” مار مکا” تے کہانی پان آلا بچہ اوھدی کنڈ و چ اک مکا مار دیندا اے
اک شیر مار دا اے تے سولومڑیاں کھاندیاں نیں (اکھان)
ہمت والا آپدی کمائی نال بہت ساریاں دی پرورش کردا اے۔ اک شے اجہی جیہڑی اک پاسے ودھ دی اے ، دوجے پاسے گھٹ دی اے : (بجھارت)عمر
اک طراں بہنا (محاورہ) بیزار بہنا
اک عورت پردے دار اے ، گت اوہدی باہر اے (بجھارت)چھلی
اک فقیر اوہدے ڈھڈ وچ لکیر(بجھارت)
کنک دا دانہ
اک کھوتا ، پورے پنڈ نوں ول کھلوتا(بجھارت)حقہ
اک گھوڑا : اک لمیاں لتاں والا ہرے رنگ دا پتنگا بوٹے تے بیٹھدا جو اکثر اک دے بوٹے تے بیٹھ ، اک ٹڈا ، لماں پتلا بندہ۔
اک گھڑے وچ دو رنگ پانی دسو بجھو میری کہانی:(بجھارت)آنڈا
اک نار کرتا روں پائی کردی آئی گھیسیاں ، اس دیاں میں ٹنگاں گنیاں نو سو اسی ویہاں (بجھارت)کچن
اک وینیابچہ : اجہیا بچہ جہیدیاں باہواں دیاں دو رگاں (ناڑاں)دی بجائے اک رگ ہووے۔ اجہے بال پاروں لوک خیال اے جے جدوں اوس بال دے اک وینیے ہون دا پتہ لگ جاوے اوہ تھوڑی دیر وچ مر جاندا اے۔
لوک عقیدہ
اکھ وچ پکھ ،سوئی جل، سولی دتا اکے بڈھڑ دونہہ توں ترائے اکے اک دی اکا (بجھارت)
بادشاہ دی شرط پئی جیہڑا میریاں بکریاں رجاوے اوہدے نال اپنی بیٹی دی شادی کراں گا، اک گنجے ماں کولوں اجازت لئی ،ماں روکیا پئی پہلے وی کئی مارے گئے نیں ۔(گنجے دا ماں نو ں جواب)
اک نار کرتا روں پائی ، ناں اسدا گل باسی ، اگے تہاڈے وڈیاں نوں کھادا ، ہن تہانوں کھاسی (بجھارت)جوں
اک گیا ، دوجا آیا(بجھارت)بوہا
اک گز دا طول ، کدی کلی ، کدی پھول
(بجھارت)چھتری
اک کڑی دا ڈھڈ چھنک دا
(بجھارت)مرچ
اک خطا دوجی خطا تیجی خطا مادر خطا (اکھان)
اک دو واری بھل جانا کوئی گل نہیں پر بار بار بھلنا شرارت ہوندی اے۔
اک دن پروہنا ،دو دن پروہنا تیجے دن دا دے داہڑی ہگونا :(اکھان) اک دو دن مہمان دی سیوا کیتی جا سکدی اے ۔ اوس توں بعداوہدی قدر مک جاندی اے۔
اک درخت باراں شاخاں ، ہر شاخ نال چا لی آہلنے، ہر آہلنے وچ ست آنڈے (بجھارت)
سال ، مہینے ، ہفتے ، دن
اک طرفہ ڈگری : اک پاسے دی گل سن کے یا دوسرے دی غیر حاضری وچ ای فیصلہ سنا دینا۔
اک کنہارا ، اک تنہارا ، دو جنے اوہنوں کٹن آلے فیر وی بڑھکاں مارے (بجھارت) ڈھول)
اک کڑی روندی پئی سی پچھیاکیوں ،آکھیا اک منڈا میریاں اکھاں دا سرمہ چرا کے لے گیا اے۔ (چٹکلہ)
اکو مڈھ کماد دا ، کوئی نہ گنا سواد دا :(اکھان)
سارے ای نکمے نیں
اک نبو تے تھیہنہ بھکیاں دا :(اکھان)
شے تھوڑی تے لوڑ مند بوہتے ہون تے آکھیا جاندا اے۔
اک واری نسری ، دوجی واری نِسری ، تیجی واری تھیسری (اکھان)

پہلی واری مِصری کھنڈ نال تواضح کرنا ، دوجی واری مٹھی روٹی نال تے تیجی واری کیہ خاک
اک ویکھیا اجہیا دریا، لکھاں اوہدے پہرے دار ، لے کے بیٹھا سارے ہتھیار ، سارے بندے رہو ہوشیار(بجھارت)شہد دیاں مکھیاں دا چھتہ
اک وی جٹا، دوئی دی جٹا، تریجی پوے سِر وچ گھٹا :(اکھان)
اک واری معافی ، دوجی واری دی معافی پر تریجی واری سزا دین تے آکھ دے نیں۔
اک سری یا رنگ: تاش دے پتیاں تے کھیڈی جان والی کھیڈ۔ ایہہ کھیڈ گھٹ کھیڈی جاندی اے ۔ اہنوں رنگ وی آکھدے نیں۔ تاش دے کھڈ کاریاں وچوں جس دا سب توں وڈا پتا ہووے اوہ سر چاندا اے تے بوہتیاں سراں چان والا جت جاند ا اے۔
اک لماں بندہ اوہدے گِٹے داہڑی (بجھارت)گنا
اک نون کیہ روئی ایں ، ادت گیا ای آوا(اکھان)
سارے دے سارے ای وگڑ ے ہوئے نیں۔
اک ہتھ نال گِدھا نہیں پیندا :(اکھان)
کلا بندہ کجھ نہیں کر سکدا۔
اک ہتھ آٹے ، اک جھاٹے (اکھان)
بے سلیقہ زنانی بارے آکھ دے نیں۔
اک ہتھ بندہ ، نوں ہتھ داہڑی :(بجھارت)
کوٹھے دا پرنالہ
اک کانی اتوں تِن پے گیا :(کھان)
عیب دار ہور عیب دار بنے تے آکھ دے نیں۔
اک گل تے ہزار منہ :(اکھان)
کسے گل دی شہرت ہو جاوے تے ہر بندے دے منہ وچ آ جاندی اے۔
اک منڈے دی چیز گواچی :(لوک کھیڈ)
کسے منڈے دی کوئی شے گواچ جاوے تے اوہنوں پتہ نہ لگے تے جس بال نوں اوہ شے لبھ جاویاوس شے دا اعلان انج کردا ا ے ۔ ” اک منڈے دی چیز گواچی ، بھلکے چیتا آوے گا ، پرسوں کھوہ دے تھلے” انج جیہڑے بال دی چیز گواچی ہوندی اے ۔ اوہ آپدی شے دی پڑتال کر لیندا اے ۔ تے آکھدا اے جی میری فلاں شے گوچی اے، تے اوہدی ایہہ نشانی اے ۔ نشانی دسن تے اوس نوں اوہ شے دے دتی جاندی اے ۔
اک کھڈ وچ رہن والا چوہا پھڑیا جاند ا اے (لوک دانش)
اک دمڑی بی بی دے پلے ، ہار لواں کہ چھلے (اکھان)
کم حیثیت بندہ بوہتیاں خواہشاں پوریاں نہیں کر سکدا۔
اک کڑی دیاں تن لتاں :(لوک کھیڈ)
اہ کڑیاں دی کھیڈ اے۔ اہندا موضوع صرف چھڑ چھاڑ ای اے ۔ جس کڑی دا نا لا لمکدا ہووے اوہنوں سہیلیاں انج چھیڑ دیاں نیں ” اک کڑی دیاں تن لتاں ، نہیں پتا تے میں دساں ” ایہہ سن کے ساریاں کڑیاں آپو اپنے نالے سمہال دیاں نیں ۔ تیجس دا نالا لمک رہیا ہووے ۔ اوہ کڑ شرمندہ ہو جاندی اے ۔ تے آپدا نالا سمہال لیندی اے ۔
اک مائی روندی پئی سی ۔ کیوں ؟ اک کڑی میرا سرمہ چرا کے لے گئی اے (تراشا)
اک مٹھ چکی تے دوجی تیار (لوک کھیڈ)
ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔ ایہدے وچ اک کڑی زمین اتے بہہ کے آپدے دونواں ہتھاں دیاں مٹھاں بنا کے آپدے ای سر اتے دونویں مٹھاں اک دوجی اتے رکھ دی اے۔ کول کھلوتیاں کڑیاں وچوں اک کڑی آپد ی مٹھ اوس دی مٹھ اتے رکھ دی اے۔ بیٹھی کڑی آکھدی اے ۔ ” اکنی مکنی کنا کوں بھار” کول کھلوتی کڑی آکھدی اے۔ اک مٹھ چکی تے دوجی تیار ۔ اوہدے ایہہ کہن نال کول کھلوتیاں کڑیاں وارو واری آپد ی اک اک مٹھ اوہدیاں مٹھاں اتے رکھدیاں نیں ۔ بیٹھی کڑی فیر پچھ دی اے ۔

” اکنی مکنی کناں کوں بھار” کڑیاں وچوں اک آکھدی اے ۔ اک مٹھی چکی تے دوجی تیار انج ساریاں کڑیاں آپدیاں مٹھاں اوہدے سر اتے رکھ دیاں نیں مٹھاں دیزور نال اہنوں ایناں دبا دیندیاں نیں جے اوہ اٹھ نہ سکے ۔ بیٹھی کڑی زور نال اٹھ کے کھلوندی اے ۔ اوس دے اٹھن نال ساریاں کڑیاں آپدیاں مٹھاں نوں برقرار نہیں رکھ سکدیاں تے اوہناں دیاں مٹھاں لہہ جاندیاں نیں ۔کڑیاں اگے لگ کے دوڑ دیاں نیں ۔ تے اوہ کڑی آپدی چنی دا کھدو بنا کے کڑیاں نوں پچھوں مار دی تے جنہوں کھدو جنہوں کھدو وجے اوہدے سِر واری آ جاندی اے۔ فیر اہ بہہ جاندی اے ۔
اک سوچ دس دا سٹہ اے جے انسان دی پیدائش اوس طرح نہیں ہوئی جس طرح انجیل وچ دسی گئی اے ۔ بلکہ انسان اپنے نالوں کسے ہیٹھلی پدھر دی مخلوق توں ارتقا کر کے انسان بنیا اے ، تے مخلوق ایسے طرح ہیٹھوں اتاں نوں آئی اے۔ ایہہ نظریہ تے سوچ ڈارون دا اے ۔
اک ہزار: عربی فارسی اردو تے پنجابی پٹی دے پہلے حرف دا ناں۔
اک ساہ وچ گنتی گننا :(لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ بال وارو واری اکو ساہ وچ گنتی گن دے نیں ۔ جیہڑا گنتی کرن وچ سب توں اگے نکل جاوے اوہ جت جاندا اے ۔
اک گھر وچ بھانڈے وی ٹھہک پیندے نیں ((اکھان)
اکو گھر وچ رہندیاں لڑائی وی ہو جاندی اے۔
اک ان بھاندا تے دوجا سانجھرے آندا : (اکھان)
چنگے نہ لگن والے بندے پاروں آکھ دے نیں۔
اک میراثی تے دوجا پڑھ گیا :(اکھان)
پڑھ لکھ کے مراثی زیادہ چالاک ہو جاند ا اے۔
اک مچھی سارے جل (تالاب)نوں گندا کردی اے: (اکھان)
اک بندے دی نالائقی سارے خاندان نوں بدنام کر دی اے ۔ اک بھیڑا بندہ سجے کھبے دے بندیاں نوں وی خراب کردا اے۔
اکھاڑا: کشتی لڑن دی اوہ تھاں جس نوں پٹ کے پولا کیتا گیا ہووے ، پڑ ، سٹیج ، ناٹک ، کھیڈن دی جگہ ، سادھوسنت دا ڈیرا۔ پنڈاں تھانواں وچ رات ویلے ناٹک یا ڈرامہ کرن والی پارٹی نوں وی اکھاڑا آکھیا جاندا اے۔
اکھ دی پھرمی دا علاج:جس بندے دی اکھ تے پھرمی نکل آوے اوس دا علاج انج کیتا جاندا اے جے اوہ اپنے آنڈھ گوانڈھ دے گھر جنہاں دے ڈھائی جی (میاں بیوی تے اک نکا بال) ہون ۔ اوہناں دے گھر کھڑکی یا چھپر ہووے ۔ اوہناں دے گھر دا بوہا کھڑکا وے ۔ گھر والے پچھن گے کون؟ جواب وچ آکھے ” میں آں گونہہ دِھڑکِی تساںمنگی تے اساں دتی” پشاں پرت کے نہیں ویکھنا تے گھریں آ جانا اے۔ ایس طراں اکھ دی پھرمی ٹھیک ہو جاوے گی ۔

اکھ: جاندار ا ں دا اوہ انگ جس دے ذریعے اوہ ویکھ تک لیندے نیں۔ نین، گنے کانے یا بوٹے دی اوہ تھاں جتھوں شاخ پھٹ دی اے۔
اکھ وچ روپیہ لکایا اے :(لوک کھیڈ)
جیہڑے بال دی اکھ اتے ڈیموں یا شہد دی مکھی لڑ جاوے تے اکھ سج کے بند ہو جاوے تے دوجا بال اوہنوں چھیڑ کے انج آکھ دا اے ۔ میرا روپیہ دیہہ ۔ پہلا بال پچھدا اے کہیڑا روپیہ ۔ دوجا بال آکھ دا اے جہیڑا آپدی اکھ وچ لکایا ای ۔
اکھ سجی پان سجی : (لوک کھیڈ)
ایہہ بالاں دی کھیڈ اے جس بچے دی اکھ خراب ہو جاوے یا چبھ کے سج جاوے یا کدی کدی کھلوتے بال دوجے دی اکھ وچ انگل مار دے نیں تے اکھ چبھ جاندی اے ۔ اوہ اکھ مل دا تے روندا اے ۔ دوجے اوہنوں انج چھیڑ دے نیں ” اکھ سجی پان سجی ، مامے ماری انگلی ودھیر سجی”
اکھ نہ نک تے کڑی چن ورگی: (اکھان)
منہ متھا کوجھا پر اوس نوں سوہنا آکھنا۔
اکھ سلائی :حاملہ حمل دے تیسرے مہینے تک اکھ وچ سرمہ پا سکدی اے ۔ بعد وچ سرمہ نہیں پانی (ایہہ رسم فاضلکا دے علاقے وچ رائج اے) کڑی دے ماں پیو چاولاں دی سوغات گھل دے نیں۔ جیہڑے سسرال دے قریبی عزیزاں وچ ونڈ دتے جاندے نیں ۔ ایس توں علاوہ پیکے دھی نوں چھوہارے تے گری وی گھل دے نیں ۔ جیہڑی رشتہ داراں وچ ونڈی جاندی اے ۔ سیالکوٹ وچ ایس رسم نوںٹھاکنی آکھیا جاندا اے۔
اکھاں پچھے دو چور ، کرن ہر شے تے غور ، اہناں باہج دنیا چپ ، ایہہ ہون تے ہووے شور : (بجھارت)کن
اکھاں ہویاں چار تے دل وچ آیا پیار(اکھان)
سامنے آن نال دل وچ پیار آ جاندا اے
اکھان : اکھان دا مطلب اے آکھی گئی گل ۔ ایہہ اوہ با معنی جملہ یا بول ہوند ا اے جیہڑا انسانی زندگی دے کسے سچے تے نہ جھٹلائے جان والے تجربے نوں اختصار دے نال بیان کر دیوے ۔ حیاتی دے اوہناں تجربیاں دا نچوڑ ہوندا اے جیہڑے کسے سماج دی سیاسی ، سماجی ، معاشرتی تے مذہبی صورتحال دے اثر ہیٹھاں سامنے آندے نیں ۔ ایہناں تجربیاں دی بنیاد اوہ سچائی اے جیہڑی کدی وی جھٹلائی نہیں جا سکدی ایہناں اکھاناں وچ کسے نگر سچائی دی دس پیندی اے۔ اکھان مختصر پر جامع ہوندے نیں تے لوک گیتاں وانگوں انہاں دے بنان والیاں دا کجھ پتا نشانی نہیں لبھدی ۔ اکھان جدوں اک واری بن جاوے تے فیر ایہہ اپنی اصلی حالت وچ اگلیاں نسلاں ول سفر کردا رہندا اے۔ اکھان دیلفظاں وچ وادھا یا گھاٹا نہیں کیتا جا سکدا۔ اکھان وچ جیہڑی عقلمندی تے دانش دیاں گلاں دسیاں گیئاں نیں اوہناں نوں مکھ رکھ کے لوکی آن والے ویلے دی منصوبہ بندی کر لیندے نیں۔ عالماں نے اکھان نوں بڑی اہمیت دتی اے کیوں جے اکھان وچ کسے معاشرے دے فکری تے ثقافتی تجربیاں دا نچوڑ پیش کتیا جاندا اے۔ اکھان راہیں کسے وی علاقے دی زبان صاف تے نرول ہو جاندی اے۔ ہر علاقے دے اکھاناں وچ اوس علاقے دی حیاتی دا پر چھانواں لبھدا اے۔ ایس لئی مختلف علاقیاں دے اکھان مختلف مزاج رکھدے نیں ۔ اکھان سانوں لنگھے ہوئے ویلے دی یاد ای نہیں کراندے سگوں اسیں ایہناں اکھاناں راہیں اپنی صدیاں بدھی معاشرتی روایتاں نوں وی ویکھ سکنے آں ۔ دنیا دی کوئی زبان اجہی نہیں جیہدے وچ اکھان نہ ہون۔ پنجابی زبان تے پنجاب دی ثقافت بڑی پرانی اے ۔ پنجابی اکھان ساڈی تہذیب، ثقافت ، معاشرت ، مذہب تے معیشت دی تصویر نیں۔ ایہناں دے استعمال نال پنجابی زبان ہور مٹھی تے سوادی ہو گئی اے۔
اکھل: لکڑی دا چٹو جس وچ دانے چھڑے جاندے نیں ایہہ اندروں گولائی والا تے ڈوھنگا ہوندا اے۔
اکھلی وچ سِر دتا تے دھمکیاں دا کیہ ڈر (اکھان)
جدوں مدان وچ آ گئے تے فیر ڈر کاہدا ، جدں کوئی خطرے دا کم ذمے لے لیا تو ڈران دھمکان توں گھبرانا نہیں چاہیدا۔
اکھوں انھی تے ناں نور بھری :(اکھان)
اجہی صفت نال مشہو ر ہو جانا جیہڑی موجود نہیں ، اوہناں خوبیاں تے غرور کرنا جو آپدے وچ موجود نہ ہون
اکھو مکھو : دیوے دی لو تائیں ہتھ لے جا کے بال دے منہ تے پھیرنا ، ہندو عورتاں پوجا ویلے نکے بالاں دے چہرے تے ہتھ پھیر دیاں نیں ۔ نال نال ایہہ وی آکھ دیاں نیں ۔

اکھو مکھو دیا برکھو، جیہڑا میرے بچے تکے ، اس دیاں پھٹن دونویں اکھیں۔(لوک عقیدہ)
اکھوں انھا تے ناں چراغ شاہ (اکھان)
ویکھو اکھو انھی تے ناں نور بھری ۔
اکھوں انھی تے ناں نور بھری :(اکھان)
حقیقی خوبی نہ ہون تے آکھیا جاندا اے ۔
اکھ وچ پکھ سوئی نرگھے آلے بنے ، ایہہ بجھارت نہ بجھیوے تھوبا تیرے پنے (بجھارت)
کھوپڑی وچ چڑی دے بچے
اکھیں کجلا ، سوہرے دا سوگ :(اکھان)
جتھے وکھاوے دا افسوس کیتا جاوے ۔
اکھیں ویکھیاں مکھی نہیں نگلی جاندی:(اکھان)
اکھیں سامنے بھیڑا کم ہوندا نہیں ویکھیا جاندا۔
اکرم شہید : میجر اکرم 13 دسمبر 1971 نوں اک معرکہ وچ شہید ہوئے ۔ ایہہ اک سرحدی چوکی سی جیہدے تے دشمن قبضہ کر کے ساڈی سپلائی لائن توڑنا چاہندا سی۔ پر میجر اکرم نے اوہدا کوئی حملہ کامیاب نہ ہوون دتا۔ 13 دسمبر نوں دشمن نے بھاری اسلحے نال زبردست حملہ کر دتا۔ میجر اکرم شہید نیایتھے اک جنگی چال چلی ۔ دشمن توں مغالطے وچ رکھ کے اوہدے تے حملہ کر کے پوری بٹالین دا صفایا کر دتا، نالے بوہت سارے ٹینک تباہ کر دتے ۔ ایس دوران دشمن نال ہتھا پائی ہوئی جیہدے وچ آپ نوں شہادت دا رتبہ نصیب ہویا تے “نشان حیدر” دے حق دار قرار پائے۔
اکو جا ، سوئی ستا ،(اکھان)
اکو پتر اوہ وی تنگ کردا اے۔
اکھ نہ پچھ ووہٹی ہیرے ورگی ، (اکھان)
کسے دی تعریف کردیاں ہویاں اجہی گل کر دتی جاوے جیہدے نال اگلا بندہ آپدی توہین سمجھے۔
اکناں مکناں جھجھناں جھوں (لوک کھیڈ)
ویکھو روڑا لکاون
اکو راہ تے مرد عورت جا رھے ہون تے تیز تیز لنگھ جاوے یا فیر ہولی چلے ۔ عورت دے برابر نہ ٹرے ۔ (قول علی محمد، مصنف آٹو میٹک ہجیاردو قاعدہ)
اکھاں بنھن:(لوک کھیڈ)
ایہہ بالاں دی کھیڈ اے تے نکے بال آپدے گھر دے ویہڑے یا سکول وچ کھیڈ دے نیں ۔ ایس کھیڈ وچ اک یا دو بالاں دیاں اکھاں بنھ کے اوہناں نوں چھڈ دیندے نیں ۔ نال دے بال اوس نوں چونڈی وڈھ دے یا ہتھ لاندے نیں ۔ میں جس بال دیاں اکھاں بنھیاں ہون اوہ دوجے بالاں نوں ہتھ لا لوے یا پھڑ لوے تے اوہدی واری مک جاندی اے ۔
اکھاں دیاں سوئیاں رہ گئیاں نیں(اکھان)
بوہتا کم ہو گیا تے تھوڑا رہ گیا ۔پرانے زمانے وچ اک شہزادی جنگل وچ گئی ۔ اوتھے اوس نوں اک گبھرو جوان لماں پیا دسیا ۔ جس دے سارے پنڈے وچ سوئیاں کھبیاں ہویاں سن ۔ شہزادی اوس نوں ویکھ کے اوہدی دیوانی ہو گئی تے اوہدے جسے وچوں سوئیاں کڈھنیاں شروع کر دیتاں۔ اوس ساریاں سوئیاں کڈھ لئیاں اک اکھ دیاں سوئیاں رہندیاں سن جے اک پھپھے کٹنی جادو گرنی آ گئی تے اوس شہزادی نوں گلیں لا لیا تے آکھن لگی۔ دھیئے سامنے میری ڈنگوری پھڑ لیا۔ جدوں شہزادی مائی دا آکھیا من لیا ۔ تے ڈنگوری لین لئی چلی گئی ۔ جادو گرنی اگے ودھ کے جھٹ جوان دیاں اکھاں دیاں سوئیاں کڈھ دتیاں ۔ شہزادے توں جادو دا اثر مک گیا۔ اوہ اٹھ کے بہہ گیا۔ اوس اپنے سامنے جادو گرنی نوں ویکھیا تے سمجھیا جے ایہہ ای میری محسن اے جس میری اکھاں و چوں سوئیاں کڈھیاں نیں جدوں کڑی ڈنگوری لے کے آئی تے جادو گرنی آکھیا ایہہ میری نوکرانی اے ۔
اکھو مکھو:عورتاں رات ویلے دیوے دی لو تائیں ہتھ لے جا کے بال نوں کھڈاندیاں نیں۔ اکھو مکھو کانٹری ، مٹاکو جوکوئی میری ننھی نوں ٹوکے ، اسدی اکھ وچ تاکو ۔یا اکھو مکھو میری بیوی نوں اللہ رکھو۔
ایہہ مثل مشہور ہے جگ اندر جٹی چارے ای تھوک سواری دی اے ۔ ان تمب دی ہک تے بال لیہڑے ، چڑیاں ہاکرے لیلڑے چار دی اے (اکھان)
عورت مرد نالوں بوہتے کم کر دی اے۔
اکی سیر چوراسی ٹنگاں پوچھل ساڈھے ویہہ،لکھوں پچھے بکو کولوں ، موڈھے اتے ہینہہ (اڑیال ، بھیڈاں ، کتے دا ادھا پوشل)
اکی پانی دھو ونا (محاورہ)کسے شے نوں پانی نال دھو دھو کے بالکل صاف کر دینا۔
اکی کیڑیاں کھڈ نوں وڑ گئیاں (اکھان)
جدوں کسے دی نصیحت دی گل نوں کوئی بندہ سنی ان سنی کرے تے آکھ دے نیں ۔ ایہدے پچھے اک واقعہ انج دسیا جاندا اے۔ اک منڈے نوں ماں پیو اوہنوں نصیحت دیاں کجھ گلاں سمجھان لگ پئے۔

اوہ چپ کر کے بیٹھا سن دا رہیا ۔ اوہدے سامنے کیڑیاں دی کھڈ سی ۔ اوہدے وچ کیڑیاں آ جا رہیاں سن ۔ اوہ کیڑیاں نوں کھڈ وچ وڑ دیاں نوں گن دا رہیا۔ جدوں ماں پیو آپدی گل مکائی تے سوچیا جے منڈا ساڈی گل بڑے دھیان نال سن رہیا اے ہن ایہہ سیانا بن جاسی ۔ اوہناں آپدی ، تسلی لئی اوہدے کولوں پچھیا ۔ پترساڈی گل تیری سمجھ وچ آ گئی اے ؟ اوس آکھیا آہو اماں جی ، ابا جی ! اکی کیڑیاں کھڈ وچ وڑ گئیاں نیں۔
اکے میں سد پچھیندی ساں ہن ساڈے نال اجوڑ ہوئی :(اکھان)
جدوں کوئی بندہ اگلی (جوانی دی) عمر وچ با اختیار رہیا ہووے تے پچھلی عمر اوس نوں کوئی نہ پچھے تے آکھ دے نیں۔
اگ آکھیاں منہ نہیں سڑدا :(اکھان)
کسے شے دا ناں لین نال اوس دا اثر نہیں ہوندا زہر دا ناں لین نال بندہ مردا نہیں۔
اگ: کسے چیز دے جلان توں حاصل ہون والی روشنی بھری حرارت
اگ بناں دھواں نہیں ہوندا:(اکھان)
ہر گل دی کوئی نہ کوئی وجہ ضروری ہوندی اے۔
اگ کول گھیو پیا ہووے (رکھئے) تے اوہ پنگھر دا اے : (اکھان)
جدوں بندے کول اوس دی انتہائی دلچسپی دی شے موجود ہوئے تاں اوس دا دھیان اوہدے ول ہو جاندا اے ۔
اگ لے آ ، سڑنا ای ، پانی لے آ ، ڈبنا ای (اکھان)
جدوں کوئی بندہ ہر کم کرن دے وچ بہانے بناوے تے کسے وی طریقے کم نہ کرنا چاہوے ۔
اگ توں ڈریا ٹٹانے توں وی ڈر دا اے: (اکھان)
وڈی مصیبت دا ڈریا نکی توں وی ڈر دا اے۔
اگ لا کے کتا کندھ تے : (اکھان)
لڑائی کروا کے کنی تے ہو جانا۔
اگ لا کے تماشا ویکھنا :(اکھان)
شرارتی تے مکار بندے پاروں آکھ دے نیں جیہڑا لڑائی پوا کے تماشا ویکھے ۔
اگ لگی تے پانی نہیں اپڑ دا :(اکھان)
غصے وچ سمجھ ، ہوش تے صبر نہیں ہوندا۔
اگ لگیاں کھوہ نہیں کھٹیندا : (اکھان)
کئی واری ڈاڈھی لوڑ ویلے اوس کم دا آہر پاہر نہیں ہوسکدا۔
اگ نہ اگل لال اگل (اکھان)
بھیڑیاں گلاں چھڈ ، چنگیاں گلاں کر۔
اگ وچ سڑ کے مرنا (ہندواں دی رسم)جیکوئی بندہ میدان جنگ وچ کنڈ وکھا کے نس جاوے اوہدا کفارا بعد وچ انج دتا جاندا اے اوہ بلدی اگ وچ چھال مار کے مر جاوے۔ جے پال راجہ دوجی واری محمود غزنوی کولوں شکست کھا کے نسیا تے بعد وچ اگ وچ سڑ کے مر گیا۔
اگ لین آئی تے گھرین بن بیٹھی(اکھان)
تھوڑا جناں بہانہ کر کے قبضہ کر لین تے آکھ دے نیں ۔ اگلے وقتاں وچ جدوں ماچس اینی عام نہیں سی ہوندی ۔ زنانیاں دوجے ویلے اگ بالن لئی چلھے وچ اگ نپ دیندیاں سن ۔ اک زنانی ہر روز اک گھروں اگ لے جا کے اپنے گھر اگ بال دی سی ۔ اک دن اوہ اگ لین آئی تے آکھن لگی میں تے ایتھے ای رہ پینی آں۔ کیوں جے ایتھوں اگ تاں لبھ جاندی اے۔


ایتھوں ایہہ گل مشہور ہو کے اکھان دا روپ دھار گئی ۔
اگ لگی ہووے تے مشکاں دا بھا نہیں پچھی دا :(اکھان)
مشکل ویلے وچ حساب نہیں کری دا۔
اگ تے ویری نوں گھٹ نہ سمجھو (اکھان)
تھوڑی اگ تے کمزور دشمن گھٹ نہیں سمجھنا چاہیدا۔
اگا دوڑ پچھا چوڑ : (اکھان)
نواں سبق پڑھنا تے پچھلا بھل جانا۔
اگالی : بعض ددھ دین والے جانوراں دا کھادی غذا نوں اندروں منہ وچ لیا کے چِھتنا چبانا ، جگالی ، جغالی
اگاں تیرے بھاگ لچھیے (اکھان)
کسے دا چنگا سودا کر دینا ، اگاں اوہدے بھاگ جے اوہدے لئی اوہ کھرا ثابت ہووے یا کھوٹا۔پوری بولی انج اے ۔ منڈا ویکھ لے کبوتر ورگا۔ اگاں تیرے بھاگ لچھیے۔
اگا تیرا تے پچھا میرا : (اکھان)
جس طرح توں کریں گا میں وی اوویں ای کردا جاواں گا۔
اگر : اک درخت جس دی لکڑی خوشبودار ہوندی اے۔ ایس دیاں تیلیاں گھر وچ اگ لا کے رکھیاں جاندیاں سن۔
اگر بتی: اک خوشبو دار تیل جس نوں گھر وچ جلا کے رکھ دے نیں جے اوس دی خوشبو کمرے وچ پھیل جائے۔ اج کل ایہہ بناوٹی ہوندی اے تے اگر درخت دی بنی ہوئی نہیں ہوندی۔
اگرا ہنا : جا کے لین والی رقم وصول کرنا ، رقم اکھٹی کرنا ، راہ روکنا۔
اگست : انگریزی سال دا اٹھواں مہینہ ایس مہینے وچ شدید گرمی ہوندی اے۔
اگلا کرے پشلا بھرے: پہلیاں دی کیتی دا نتیجہ پشلیاں نوں بھگتنا پیندا اے۔
اگلے گھر دسنا : جیہڑا اپنے ول کوئی غرض لے کے آوے اوس نوں کسے ہور ول ٹور دینا۔
اگم ودیا : اگوں ہون والیاں گلاں نوں اج جان لین دا علم۔
اگنی: ہندو دیو مالا وید دے زمانے دے مطابق اگنی دیوتا آر اینس مطلب دو لکڑیاں دے ٹکڑیاں وی رگڑ نال پیدا ہویا۔ کجھ لوک اہنوں برہما دا پتر وی آکھدے نیں۔ اگنی دیوتا دے رہن دی تھاں پانی ، زمین تے آسمان ، فضا تے تحت الثری اے ۔ ایس دیاں اکھاں دی تعداد ہزار اے ۔ اہناں نال اوہ آپدے منن والیاں نوں ہر ویلے ویکھدا اے تے دشمن دے مقابلے وچ اوہناں دی مدد کردا اے ۔ ایس ویلے اگنی نوں منن والیاں دا فرقہ باقی نہیں اے ۔ شادی تے ہور موقعیاں تے ایس دی پوجا کیتی جاندی اے ۔
اگوں خیر نہ ملیا تے پچھوں کتا لے گیا (اکھان)
فائدے دے لالچ وچ نقصان ہویا۔ اک پاسیوں کمائی کرنا تے دوجے پاسے نقصان کرا بہنا ۔
اگوں نیواں، پچھوں اچا ، گھر ہندا حرامی لچا (بجھارت)چھج
اگھ لتھا بزار تے بٹا وی جوار (اکھان)
بوہتی مہنگائی ہون تے معمولی شے دا مل پین تے آکھ دے نیں۔
اگے اک قضیے نوں رووندی سیں اتوں لکھ قضیے تینوں ہور پئے ، تینوں ول نہیں سی کشید ڑے دا ، تینوں لکھنے تتر تے مور پئے((اکھان)
نکی عمرے مشکل کم کرنے پے جان تاں آکھدے نیں۔
اگے آگرہ پچھے لاہور (اکھان)
پٹھے راہ تے ہونا ، الٹے رہ پینا۔
اگے پچھے چنگے تے عید دن ننگے (اکھان)
تہوار دے دن کنجوسی کرنا تے اگے پچھے خرچ کرنا۔
اگیتر : رتوں پہلاں سمے توں پہلاں یا عام وقت توں پہلاں ہون دی حالت۔
اگیتری : فصل بجائی ، اوہ فصل جیہڑی عام حساب توں پہلاں ہووے یا ہون واسطے گڈی جائے ۔ جس دا اجے ویلا نہ ہووے۔
اگے چکڑ پچھے ڈھیر ی ، بجھ لویں تے ساری تیری (بجھارت) بول ، گاون
اگے سپ تیپچھے سپ اگے شینہ(شیر ) پچھے اگ(اکھان)
ہر پاسے نقصان ای نقصان ہر پاسیوں خطرہ ای خطرہ۔
اگے کھوہ پچھے کھائی :(اکھان)
دونوآں پاسیوں خطرہ ۔کم کرن تے نہ کرن دونواں طرح خرابی۔
اگے اگ پچھے کندھ (اکھان)


دونواں پاسیوں خطرہ کم کرن یا نہ کرن ۔
اگے نانی نچنی اتوں ڈھولاں دی کڑکٹ(اکھان)
پہلیای نہیں سی مان،اتوں دولت تے شہرت مل گئی ۔
اگے نہیں سی مان وے گھڑا چھلا ، اتوں پے گئی رات وے کیہ ہوسی اللہ :(اکھان)
پہلاں ای شرارتی سی تے ہور شرارت دا موقع ملن تے خورے کیہ کرسی ۔
اگے نئیں سی مان اتوں نتھ گھڑائی (اکھان)
نخرے باز نوں ہو ر نخرہ کرن دا موقع مل گیا اے۔
ال : کسے بھیڑی گل پاروں کسے دا جیہڑا ناں عام ہو گیا ہووے۔ (ویکھو ا ل پے جانا) پٹپڑی توں اٹھ کے اکھ ول جان والا درد ۔
الاہنیاں: کجھ لوک اہناں نوں لوک گیتاں وچ شامل کردے نیں تے کجھ نہیں ۔ پر میرا خیال اے جے اہنوں لوک گیتاں وچ شامل کیتا وی جا سکدا اے ۔ شامل ایس لئی کیتا جا سکدا اے جے لوک گیتاں وچ اپنے دکھاں تے درداں دا اظہار کیتا جا سکدا اے تے موت نالوں وڈا دکھ کیہ ہو سکدا اے ۔ تے نہیں ایس لئی جے لوک گیتاں دا اک مقصد بندے دے وجود نوں تسکین دینا وی اے تے اجہیے گیت (وین کرن) نال تسکین نہیں مل دی سگوں دکھاں وچ ہور وادھا ہوندا اے ۔ اہناں شعراں وچ مویاں دیگن بیان کرنے ہوندے نیں تے اوہناں دیاں وڈیائیاں بیان کیتیاں جاندیاں نیں ۔ جوان کڑی دی موت اتے سیاپے دا نمونہ
گئی جہانوں خالی ۔دھئیے مورنیے ۔کومل بدن سریر ۔دھیئے مورنیے۔ہائے ہائے دھیئے مورنیے۔تیرے نکے نکے بال ۔دھیئے مورنیے ۔ہائے دھیئے مورنیے ۔
ال پینا: جدوں کوئی بندہ آپدے کسے وڈیرے دی کسے بھیڑی عادت پاروں مشہور ہو جاوے جویں کسے دے وڈیرے بھور چگیا ہووے یا پڑی ہونجی ہووے یا فیر گاجر /مولی دا بونڈا کھادا تے اوس دی اولاد بھور چگ ، پڑی ہونجھ یا بونڈے کھانے دے ناں نال مشہور ہو جاندی اے۔
ال دا ناں کو کو نہیں جاندا۔(اکھان)
بالکل کجھ نہیں جاندا۔
الٹے ناں سدنا(وک کھیڈ)
ایہ نکیاں بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ دا مقصد اک دوجے نوں چھیڑنا ہوندا اے ۔ جیہڑے بال یا کڑی دا ناں بالی یا گڈی ہووے دوجے بال اوہناں نوں انج چھیڑ دے نیں ۔ بالی پِرچ پیالی۔ اڈ گیا کاں تے بہہ گئی لالی ۔ گڈی ۔ لے پراندہ اڈی۔

کڑیاں اک اک دوجی داا لٹا ناں سد دیاں تے چھیڑ دیاں نیں ۔
” اربیہ گھڑیبہ گھڑم ٹوئے پئی ، پترآں دی واری آئی ڈڈ جم پائی “
الائچی:اک پودا جس دا بیج خوش بو دار ہوندا اے ۔ کھانیاں وچ استعمال ہوندا اے ۔ ایہہ ہاضمہ درست کردی اے ۔ ایشیا دے گرم علاقیاں وچ ایس دی کاشت ہوندی اے ۔ ایس دا پودا 5 توں 9 فٹ اچا ہوندا اے ۔ ایس دا بی سفید خول وچ بند ہوندا اے ۔ ایس دا تیل وی کڈھیا جاندا اے ۔ اہنوں چھوٹی الائچی لاچی وی آکھیا جاندا اے ۔
الٹی میٹم: انگریزی دا لفظ اے تے پنجابی وچ استعمال ہوندا اے ۔ سیاسی اصطلاح اے ۔ آخری تجویز یا شرط ۔ اک فریق دوجے فریق نوں پیش کردا اے ۔ ایس شرط نوں من لیا جاندا اے تے یا امن ہو جاند ا اے۔ یا فیر دونواں وچکار جنگ چھڑ جاندی اے
الائچی: وڈی لاچی مشرقی ہند دی پیداوار اے ۔ ایہہ چھوٹی لاچی توں وڈی تے سیاہی مائل ہوندی اے ۔ ایس دا درخت 6 فٹ توں وڈا ہوندا اے ۔ پتے نکے تے پھل قدرے زرد ہوندے نیں
الا ہما : کسے نوں اوس دے اپنے یا اوس دے کسے لگدے دی کیتی آکھی بارے جا کے شکایت دے طور تے آکھنا۔
البرز: ایران دے اک پہاڑی سلسلے دا ناں۔
الار:کسے اک پاسے جھکا ۔ ٹانگے گڈے دا اگے ول جھکیا ہونا۔
الارو: الار والا ، گڈ دے پچھے بدھی ہوئی لکڑی جو زمین نال لگ کے پچھے الر دی گڈ نوں روک لیندی اے۔
الاری تے ماری اکو جہی: (اکھان)
بے عزتی دا لفظ آکھ دین نال بے عزتی تاں ہو گئی ۔
الانس : بھتہ ، تنخواہ توں علاوہ ملازم نوں مالک کولوں با قاعدگی نال ملن والی رقم۔
التوا دی تحریک: اسمبلی یا کونسل وچ کسے گل بارے فیصلے نوں اگے تے پوان لئی ممبراں دا آکھنا۔
الٹے ہتھ نال کم کرن والے لوک عقل مند ہوندے نیں :(لوک عقیدہ)
الحاد : خدا توں انکاری ہونا ، ایہہ سمجھنا جے کائنات دا رچن والا کوئی نہیں ، بے دینی ، لا مذہبی ۔
الحمد : حمد ، خدا دی تعریف ، قرآن دی سب توں پہلی سورت، پنجابی وچ شکر دے معنیاں وچ آندا اے۔
الو: اک پرندہ جہیڑا اکثر رات نوں جاگدا اے ۔ ایس دے وجود تے نرم وال ، گردن چھوٹی ، سر وڈا ، مڑی چنج تے تیز اکھاں ہوندیاں نیں۔ دنیا تے ایہدیاں کئی قسماں نیں۔ درختاں دیاں کھڈاں ، ویران عمارتاں وچ آپدا ٹکانہ بناندا اے ۔ رات ویلے شکار کردا اے ۔ چوہے ، گالھڑاں ایس دی خوراک اے ۔ طرح طرح دیاں آوازاں کڈھ دا اے ۔ ایشیا وچ اہنوں منحوس خیال کیا جاندا اے پر مغرب دے لوک اہنوں دانا سمجھ دے نیں۔
الہیات:اوہ علم جس وچ خدا دی ذات بارے بحث کیتی جاندی اے۔

رب بارے گویڑا ں دا علم
المیہ: اوہ تمثیل جس دا انجام المناک ہووے المیہ دا آغاز یونان قدیم توں ہویا۔ شیکسپیئر دا ہیملٹ ، امتیاز علی تاج دا انار کلی انج ای زہر عشق دا انجام المناک ہویا۔
الہام : رب ولوں کسے بندے دے دل وچ کجھ پانا ۔ جبرائیل فرشتے دے ذریعے جو کجھ رسول کریم ﷺ تے نازل کیتا گیا ۔
الہامی کتاباں : ویکھو اسمانی کتاباں
الحمد اللہ: حمد دے لائق خدا دی ذات اے رب دا شکر اے ۔ کھانا کھان توں بعد ایہہ بول بولیا جاندا اے ۔ کوئی حال پچھے تے جواب وچ ایہہ جملہ آکھیا جاندا اے۔
الزام: لازمی کرنا ، پنجابی وچ صرف کسے تے تہمت لان یا کوئی ماڑی گل کسے دے متھے لان لئی ورتیا جاندا اے۔
الست ، الستو: قرآنی آیت دا اک ٹوٹا، کیہ میں نہیں (تہاڈا رب)ایہہ سوال رب نے روحاں کولوں پہلے دیہاڑے پچھیا سی ۔ ایس توں ای ایس دا مطلب ازل دا دیہاڑ ا لیا جاندا اے۔
السی : اک چھوٹے قد دا بوٹا جس دے پھل کاسنی رنگ دے ہوندے نیں ۔ تے دانے کٹ کے گھیو کھنڈ وچ رلا کے پنیاں بناندے نیں ۔ ایس دے بیجاں دا تیل وی کڈھیا جاندا اے۔
الیاس(حضرت)حضرت الیاس اک پیغمبر دا ناں اے جنہاں بارے لوکاں دا عقیدہ اے جے اوہ قیامت تک زندہ رھن گے ۔ تے حضرت خضر دے برعکس خشکی اتے بھلے لوکاں نوں راہ وکھاندے نیں۔
الیا س : اللہ دے پیغمبر قرآن مجید دیاں دو سورتاں سور انعام تے سور الصفت وچ آپ دا ذکر آیا اے ۔ بعض علما دا آکھن اے جے حضرت الیاس ، حضرت خضر تے ادریس اک ای شخصیت دے تن ناں نیں ۔ عام خیال اے جے آ پ ملک شام دے لوکاں دی ہدایت لئی آئے ۔ مسلماناں تے یہودیاں دا عقیدہ اے جے آپ خشکی تے لوکاں دی رہنمائی کر دے تے دریاواں ، سمندراں وچ حضرت خضر رہنمائی کر دے نیں۔
الیاس گھمن : محمد الیاس گھمن 25 اگست 1961 نوں وزیر آباد ضلع گوجرانوالہ دے اک پنڈ دے چک ستیا وچ پیدا ہوئے ۔ اوہناں دے والد دا ناں چودھری سردار خان گھمن سی ۔ الیاس گھمن نے میٹرک گورنمنٹ ہائی سکول سوہدرہ توں 1977 وچ پاس کیتا تے بی ایس سی گورنمنٹ کالج لاہور توں کیتی ۔ داد کالج آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی کراچی توں 1985 وچ بی اے الیکٹرونکس انجینئر نگ پاس کر کے واپڈا وچ اسٹنٹ ڈائریکٹر ہو گئے ۔ کراچی وچ تعلیم دے دوران گھمن ہوراں نے دو رسالے “سحر” تے “سوہنی دھرتی” شروع کیتے ۔ ملازمت دے نال نال اوہناں نے اپنیاں علمی ادبی سر گرمیاں جاری رکھیاں ۔ اوہ مہینہ وار ”رویل ”دے اعزازی چیف ایڈیٹر نیں ۔ بالاں لئی پہلا پنجابی رسالہ مٹی اوہناں دی ادارت وچ چھپ رہیا اے ۔ اوہ پنجابی سائنس بورڈ دے بانی چیئرمین وی نیں۔ اوہناں طباعت دے شعبے وچ پنجابی کمپیوٹر نوں متعارف کرایا اے ۔ اوہناں دے کالم جالندھر دے پنجابی اخبار ” اجیت” وچ وی چھپدے نیں ۔

اوہناں دیاں ہن تیکر کئی کتاباں چھپ چکیاں نیں ۔ مشہور ایہہ نیں۔ بھگوان شکاری ، ریڈار ، سائنس بالاں لئی (حساب)بالاں لئی جنور باتاں ،پرانا پِنڈ ، گھر والی تے وا ویلیاں ۔
الیاں متھلیاں (لوک کھیڈ) ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ بوہت ساریاں کڑیاں حصہ لیندیاں نیں ۔ ساریاں کڑیاں آپدا ہتھ سامنے کردیاں نیں ۔ اک کڑی (جیہڑی دوجیاں نوں پگا ندی اے ) اوہ ہر کڑی دے ہتھ اتے ہتھ رکھ کے بولی پانید اے۔ الیاں متھلیاں ، چک دی مٹی چیکنی ۔چکاندے گھوڑے آئے ، تیرے ویر دا ناں کیہ؟اوہ کڑی آکھ دی اے ” عباس علی ! ۔عباس ویر آوے گا ، کھٹیاں مٹھیاں لیاوے گا۔بھین دی جھولی پاوے گا، مینوں وی چکھاوے گا۔
جس آخری کڑی دے ہتھ اتے بولی مک جاوے اوہ پگ جاندی ایتے دوجیاں کڑیاں توں وکھ ہو کے کھلو جاندی اے ۔ انج واری واری ساریاں کڑیاں نوں پگاندی اے ۔
الطاف قریشی: الطاف قریشی ہوریں 13 نومبر 1937 نوں مظفر آباد آزاد کشمیر وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں احمد دین قریشی سی ۔ بی اے دا امتحان پاس کرن توں بعد ریڈیو پاکستان وچ ملازم ہو گئے۔ پہلے اوہ پروگرام پروڈیوسر سن تے پھر ترقی کے کر پروگرام مینجر بن گئے ۔ اپنی ایس ملازمت دے دوران اوہ مظفر آباد ، لاہور، راولپنڈی تے پاکستان دے کئی ہور وڈیاں شہراں دے ریڈیو سٹیشناں اتے کم کردے رہے ۔ جدوں لاہور ریڈیو سٹیشن دی سنٹرل پرو ڈکشن وچ پرو گرام مینجر سن اوہناں نوں دل دا دورہ پیا پر کافی علاج مگروں اوہ سنبھل گئے۔ بعد وچ اوہناں دا تبادلہ راولپنڈی کر دتا گیا جتھے اوہناں نوں دوجا دورہ پیا جیہڑا جان لیوا ثابت ہویا تے اوہ عید توں اک دن پہلاں 12 اگست 1980 مطابق 29 رمضان 1400ھ نوں وفات پا گئے ۔ اوہناں دی شاعری دا مجموعہ ” اکھیاں دے پرچھاویں “تا ز ہ زہرپلا” چھپ چکے نیں۔
الفوں ب نہ کرنا : کوئی گل اگوں نہ کرنا ، کوئی عذر اعتراض نہ کرنا۔
الفوں لے کے ب تائیں : شروع توں لے کے اخیر تائیں۔
الفی : فقیراں دا پاون والا کھلا کڑتا جس دیاں بانہواں نہیں ہوندیاں ،۔ / غسل دے کے میت نوں پوا یا گیا چولا۔
القا : رب دا دل وچ کوئی خیال پا دینا ، ربوں کسے گل دا پتہ لگنا۔ ، حواسی مدد توں بغیر جانکاری۔
الکھ جاگے :جوگیاں دا بول جس دا مطلب اے جے خدا سب نوں ویکھدا اے۔
الکھ جگانا : اچی آواز نال الکھ الکھ آ کھ کے خیر منگنا۔
الی لگنا :کسے شے تے ساوے رنگ دی جماند جئی ہو جاندی اے۔ اوس نوں الی آکھ دے نیں۔
الماری: خانے دار کھلوتویں کپڑے کتاباں رکھن والی لکڑی یا لوہے دی صندوق ورگی شے۔
الونا : لون توں بناں پکیا کھانا۔
الو دے منہ تے ناں چڑھیا (اکھان / لوک عقیدہ) آکھیا جاندا اے جے الو کسے بندے دا ناں سن لوے تے اوہ اوس ناں نوں رٹ دا رہندا اے ۔ ایتھوں تائیں جے اوہ بندہ مر جاندا اے جدوں کوئی بندہ کسے گل دی رٹ لا لوے تے آکھدے نیں۔
الو دا پٹھا :اک لوک گالھ ۔ نالائق۔
النکار:لفظاں دے ورتن دا اوہ طریقہ جس نال سوہج تے دل کشی پیدا ہو جائے۔
الن:رِجھ دے ساگ وچ پایا گیا آٹا یا کوئی ہور شے تاں جے اوس دا پانی خشک کیتا جا سکے (تے لون مرچاں وی برابر ہو جان)
اللہ دے گھر وچوں چوری :(لوک کھیڈ)
ایہہ خاص نکے بچیاں دی کھیڈ اے ۔ بال اک ہتھ دیاں پنجے انگلاں زمین اتے انج رکھدا اے جے ہتھ دی تلی زمین اتے نہ لگے ۔ انج اوہ اک مکان دی شکل بن جاندی اے ۔ اوس دے تھلے کوئی شے رکھی جاندی اے ۔ جدوں کوئی بال اوس شے نوں چکن لگدا اے تے اوہ آکھدا اے اللہ دے گھر وچوں چوری کردا اے ۔
اللہ کولوں ہر ویلے ڈر دے رھیے تے غرور نہ کریے ۔(دانش)
اللہ بخش استاد: 1895 وچ وزیر آباد (پنجاب) وچ پیدا ہوئے ۔مصوری وچ مشہور ہوئے ۔ آپ دے استاد ماسٹر عبداللہ سن ۔ 1914 وچ بمبئی گئے 5 سال تائیں اک سٹوڈیو وچ فوٹو گرافر تے مصور دے طور تے کم کیتا ۔ میو سکول آف آرٹس لاہور وچ استاد رہے ۔

اماں دے بیلی کوئی جولاہے کوئی تیلی (اکھان)
جس عورت دی واقفیت بندے بندے نال ہووے۔
اماں نانکیاں تے جان نوں جی کردا اے ، آکھیا پتر پیکے میرے ای نیں :(اکھان)
اوس موقعے تے بولیا جاندا اے جدوں کوئی اجہی تھاں تے جانا چاہندا ہووے جتھے قدر عزت نہ ہووے۔
اماں جائے شریک : (اکھان)
اک ماں دی اولاد جہیڑے وارثت وچ حصہ دار ہون۔
اماں ساگڑا کنہیں رِدھا ، بچہ تیری نار نے ، اماں ساگڑا تاں مٹھا ، بچہ گھوٹیا تاں میں ای اے(اکھان)
اپنا کیتا کم چنگا دوجیاں دا کیتا مندا لگدا اے۔
اماں نہ بابا سنجا پیا دو آبا (اکھان)
ماں پیو توں بغیر ویرانی نظر آندی اے۔
اماں دے آنڈے کوڑے / مٹھے
(لوک کھیڈ)
اماں دادی اماں دادی سیر کو جائیں:
(لوک کھیڈ)
ایس کھیڈ وچ اک بال دادی اماں بن جاندا اے تے دوجے اوہدے پوترے ۔اک بال دادی اماں کولوں پچھ دا اے ۔ دادی اماں دادی اماں سیر نوں جائیے ۔ دادی اماں آکھدی اے ” نہیں بچو” دوجا بال وی انج ای پچھ دا اے دادی اماں دادی اماں فیر آکھدی اے ” نہیں بچو” انج سارے بالاں نوں ہر واری نہ وچ جواب دیندی اے ۔ فیر سارے بال رل کے دادی اماں کول آندے نیں۔ دادی اماں پچھ دی اے ” میرے لئی کیہ لے کے آ گے ” اک آکھدا اے ۔ لڈو ، دوجا آکھدا اے برفی تیجا آکھدا اے جلیبی چوتھا آکھدا اے سوٹ ، انج سارے بال چیزاں گن دے نیں ۔ اخیر سارے بال آکھدے نیں دادی اماں اسیں تیرے لیے قرآن شریف لیاواں گے ۔ ایہہ سن کے دادی اماں اجازت دے ۔ “آجا بچو۔ سارے سیر نوں ٹر جاندے نیں تے سجے کھبے پھر پھرا کے اکھٹے ہو جاندے نیں۔ فیر دادی اماں سد ماردی اے آجا بچو۔ بچے آکھدے نیں اسیں نہیں آنا ۔ بال آکھدے نیں سانوں کیہ دیویں گی دادای اماں آکھدی اے میں تہانوں سونے دا قرآن شریف دیواں گی ۔ بال سن کے آکھدے نیں آئے ، آئے ، آئے ، دادی اماں پچھ دی اے میرے لئی کیہ لیائے او۔ سارے بال آکھدے نیں ” کوڑے کریلے ” دادی اماں اٹھ کے بالاں دے مگر لگ جاندی اے تے بال نس جاندے نیں۔
اماں نی اماں کی لبھ دی (لوک کھیڈ)
ایہہ نکے بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایس وچ بوہت سارے بال حصہ لیندے نیں۔ اک بال اماں بن دی اے اوہ زمین اتے انگلاں نال مٹی پھر ول کے سوئی لبھ دی اے اک بال پچھ دا اے ۔
بال ” اماں نی اماں کیہ لبھ دی ، اماں: سوئی دھاگہ ” ،بال : سوئی دھاگے دا کیہ کرسیں ، اماں ” بوجھی سیواں گی ۔
بال : بوجھی دا کیہ کرسیں ،اماں : پیسے پاساں ، بال: پیسیاں دا کیہ کرسیں ، اماں : ککڑی (مل) لیساں
بال : ککڑی دا کیہ کرسیں ،اماں : آنڈے لیساں ، بال : آنڈیاں دا کیہ کرسیں ،اماں : بچے کڈھا ساں
بال : بچیاں دا کیہ کرسیں اماں : تل تل کے کھاساں ، اماں بالاں نوں آکھدی اے ۔ ہتھ دھو آ ۔ بال سجے پاسے ہتھ دھون جاندے نیں تے تھو تھو کر دے نیں ۔،
اماں :پچھ دی اے کیہ ! اے ۔
بال : ایدھر کتا مویا پیااے ۔ بال دوجے پاسے جاندے نیں تے تھو تھو کر دے نیں ۔
اماں : پچھ دی اے کیہ اے ؟
بال: ایدھر کھوتا مویا پیا اے ۔ بال سامنے ہتھ دھون جاندے نیں تیتھو تھو کر دے نیں ۔
اماں : پچھ دی اے کیہ اے ؟
بال : ایدھر باندر مویا پیا اے ۔ بال کنڈ پچھے ہتھ دھون جاندے نیں تے تھو تھو کر دے نیں۔
اماں : پچھ دی اے کیہ اے ؟
بال: اودھر بلی موئی پئی اے ۔ اخیر اماں آکھ دی اے ۔ چلو (ہتھ دھوتے بناں ) ایویں ای کھا ل ۔ بال کھانا شروع کر دے نیں ( منہ ول ہتھ لے جا کے چپ چپ دیاں آوازاں کڈھ کے ) تے آکھ دے نیں ۔ اماں دے آنڈے کوڑے ” اماں مگر لگ جاندی اے ۔ تے جدوں اک بال نوں پھڑ لیندی اے ۔ تے اوہ آکھ دا اے اماں دے آنڈے مٹھے، تے اماں اوہنوں چھڈ دیندی اے ۔ تے کوئی بول دا اے اماں دے آنڈے کوڑے اماں اوہدے مگر لگ جاندی اے ۔ انج ایہہ کھیڈ جاری رہندی اے ۔(جاری اے)



ہندو دیو مالا تے پنجاب دے پینڈو وسیب تے بنائیاں تصویراں تے شہرت حاصل کیتی ۔ اوہناں دی اک تصویر ” آٹھواں حسن” نے بمبئی آرٹ سوسائٹی دے زیر اہتمام نمائش وچ پہلا انعام جیتا۔ پاکستان تے باہر وی اوہناں دے فن پاریاں دی نمائش ہوئی ۔ 1960 وچ پاکستان دے صدر ولوں تمغہ حسن کارکردگی ملیا۔ 1978 وچ لاہور وچ وفات پائی ۔
اللہ نکا بھرا نہ بناندا ، کتا بنا دیندا(قول)
اللہ کرے ڈولی بھل وی جان : (اکھان)
جدوں کوئی بندہ کسے دی غلطی(بھل)
پاروں آدے فائدے دی امید رکھے تے آکھدے نیں ۔ کجھ لوک ڈولی (کڑی ویاہ کے) لئی جارہے سن ۔ دوپہراں ویلے آرام کرن لئی درخت تھلے بہہ گئے۔ کڑی وی ڈولی اک رکھ تھلے رکھ دتی ۔ تاں جے کڑی وی آرام کر لوے ۔ بندے کجھ نیڑے نیڑے کِھلر گئے ۔ کئی حقہ بھخان لگ پئے اک ایالی وی نیڑے بھیڈاں چراندا پیا سی ۔ اوہ کڑی دی ڈولی ویکھ کے دعاواں منگن لگ پیا ۔ اللہ کرے ایہہ بندے ڈولی بھل وی جان۔
اللہ یاد تے بیڑا پار (اکھان)
کم کرن ویلے اللہ نوں یاد کریے تے کامیابی مل دی اے ۔ مسلمان دا عقیدہ دسیا گیا اے۔
اللہ ہو: رب نوں یاد کرن والے درویش فقیراں دا مونہہ چڑھیا بول
اللہ میاں رحم: عورتاں رت جگے وچ گلگلیاں توں علاوہ چاولاں دے آٹے وچ کھنڈ رلا کے پیڑے بناندیاں نیں۔ جنہوں اللہ میاں دا رحم آکھدیاں نیں۔
اللہ مار ی ڈوئی سبھو اکو جہی ہوئی (اکھان)
جدوں کوئی مصیبت سب انساناں تے اکو جہی آوے تے آکھ دے نیں۔
اللہ رلائی جوڑی اک انھا تے اک کوڑھی (اکھان)
میاں بیوی دونواں دا اکو جہیا حال۔
اللہ دے ناں دا چن: رمضان شریف توں پہلا مہینہ (شعبان)اللہ دے ناں دا چن گنیا جاندا اے۔
اللہ دتیاں گاجراں وچے رنبہ رکھ (اکھان)
بیگا نہ مال ہتھ آ جاوے تے بے دردی نال اڈا ون تے آکھدے نیں۔
اللہ بیلی: چلے جانا ، جان لگیاں اک دوجے واسطے رب دا راکھا ہون دی دعا کرنا ، رب دے حوالے کرنا۔
اللہ دی امان : میر عالماں ، دا تکیہ کلام اکثر شکریہ ادا کرن ویلے یا کجھ منگن ویلے ” اللہ دی امان” آکھ دے نیں۔ جدوں میر عالم کسے زمیندار کولوں مددمنگن لئی جاندے نیں تے اوہنوں آکھدے نیں ” اللہ دی امان” انج ای جدوں بہر وپیے کوئی روپ وٹا کے بندے نوں بھلا لین تے آخیر تے اپنا آپ جِتان لئی (آپ دی اصلیت دسن لئی ) ” اللہ دی امان ” آکھ دے نیں تے کجھ خیر خیرات لیندے نیں۔
اللہ دتہ :(دانش ور، ماہر تعلیم)پورا ناں اللہ دتہ نظامی با پ دا ناں مولوی جان محمد قادری 5 فروری 1967 نوں چاہ سوہنے والا ، بصیرپور (اوکاڑا) وچ پیدا ہوئے ۔ والد دا پیشہ کپڑے دی دکانداری سی ۔ پرائمری دی تعلیم کلاسن پیڑا مل ، میڑک حجرہ شاہ مقیم ، ایف اے دیپالپور ، بی اے ، اوکاڑہ تے ایم اے ہسٹری ایجوکیشن ، پنجابی پرائیوٹ کیتا۔ علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی توں ایم فل تے پی ایچ ڈی کیتا۔ 1995 وچ انگریزی دے استاد لگے ، بعض وچ ترقی کر کے ایس ایس ٹی ہو گئے ۔ اج کل گورنمنٹ ہائی سکول نمبر 1 بصیر پور وچ ملازمت کر رہے نیں۔ چھیماہی کھوج وچ حضرت بابا فرید الدین کی تعلیمات دے ناں تے مضمون چھپیا ۔ پنجاب ٹی چینل بہاولپور توں ہر پندرہ دن بعد ذکر فرید دے پروگرام وچ انٹرویو نشر ہوندا رہیا۔ لکھتاں: تاریخ نیلی بار، کلام بابا فرید کے نثری اردو تراجم ، کلام بابا فرید کے متون کا تقابلی جائزہ ، نیلی بار کی غیر مطبوعہ پنجابی سی حرفیاں، سوانح حیات حضرت بابا فرید الدین گنج شکر ۔
امام: مسیتے بانگ صلو دا کم سنبھالن والا ۔ ملاں نماز پڑھان واسطے ، اگے کھلون والا ، پیشوا ، اگے لگن والا۔
امام ضامن دا روپیہ: اوہ روپیہ جیہڑا سفر ویلے عورتاں مرد دے موڈھے نال بنھ دیاں نیں ۔ تاں جے خیر نال سفر پورا ہووے تے خیر نال پِشاں پرتے۔
اماں پکی ، بابے پکی ، میں نہ پکی ، کسے نہ پکی (اکھان)
آپدی گھر روٹی پکدی ہووے فائدہ اے کسے دے گھر دی پکن دا (بندے نوں)کوئی فائدہ نہیں۔

گیانی کرتارسنگھ شکاری دی سپتری ۔ اگست نوں گو جرانوالہ وچ جنم لیا۔ کوتری جماندری واہی ماپیا دا لاڈلا پتر سی۔ پیو کولوں ہی گور مکھی پڑھی۔ تے کوتا سکھی ۔ لاہور وچ رہ تے انگریزی وی سکھ لئی۔ بچپن توں گڈ یاں پٹولے چھڈ دتے کرنا ں دی پھلواڑی وچ کھیڈی رہی ۔ 10۔11 ورہے دی عمر وچ گیانی ہوریں وی اپنی اک کوتا ” ویر اک دے بان” دی سدھائی کر رہے سن اک شعر سی۔
مہر رب دی ناں بچا ساڈا ۔ایتھے کسے دی سجناں واہ کوئی نہیں ۔ بیڑا گھر یا اے منجدھار اندر۔ لوکی آکھدے نے ایتھے تھاہ کوئی نیئں۔
امرت بارہ تیرہ ورہیاں دی سی جے ماں دی ممتا توں وانجی گئی ۔ ماں دی موت نے اہدیاں ستیاں جذباں نوں جگا دتا ۔ تے ایس شعراں راہیں دل دی ہواڑ کڈھی ۔ ایناں دیاں نظماں دا پہلا مجموعہ امرت چھپیا ۔امرتا پریتم دے قلم وچ کسے مہان کار دے برش والی روانی اے۔ بھارت سرکار نے کتاب ” سنہڑے” تے امرتا نوں پنج ہزار تے سویر تے پنج سو انعام دتا۔
اج آکھاں وارث شاہ نوں کتے قبراں وچوں بول
تے اج کتاب عشق دا کوئی اگلا ورقہ پھول
اک روئی سی دھی پنجاب دی توں لکھ لکھ مارے وین
اج لکھاں دھیاں روندیاں تینوں وارث شاہ نوں کہن
اٹھ درد منداں دے دردیا ، اٹھ تک اپنا پنجاب
اج بیلے لاشاں وشیاں تے لہو دی بھری چناب
اج سبھے کیدو بن گئے حسن عشق دے چور
اسیں کتھوں لیائیے لبھ کے اج وارث شاہ اک ہور
امرت :آب حایت ، ہندی دیو مالا وچ جدوں دیوتاواں تے اپسراواں وچکار جنگ ہوئی تے دیوتاواں نوں شکست ہوئی ۔ اوہناں وشنو دیوتا اگے فریاد کیتی ۔ اوس حکم دتا سمندراں نوں سدیا جاوے ۔ کوہ ندھیا چل مدھانی بنیا تے شیش ناگ رسی ۔ دیوتاواں سمندر نوں سدیا ۔ ایس توں امرت بنیا ۔ دیو تاواں اہنوں پی کے اپسراواں تے فتح پائی ۔
امرناتھ منصف: پنجابی ادب دا لکھاری ضلع جالندھر دے موضع بنگہ وچ پیدا ہویا۔ لکھنو توں بی ۔ اے کیتا۔ ڈیرہ اسمعیل وچ منصف لگ گئے ۔ پنجابی زبان وچ پہلا ڈرامہ “ہیر وارث شاہ لکھیا ۔ 1895 وچ پنڈ دادن خان ضلع جہلم توں پہلا پنجابی اخبار امرت پتر جاری کیتا۔
امرود: مشہور پھل ایس دیاں 150 توں ودھ قسماں نیں۔ امرود دا درخت سال وچ دو واری پھل دیندا اے ۔ کھٹا، مٹھا پھل چنگا لگدا اے ۔ پیٹ لئی مفید اے ۔ پاکستان وچ بہت علاقیاں وچ کاشت کیتا جاندا اے ۔
امید نال ہونا : کسے بچے دے ہون دی آس لگنا ۔ امید واری۔
امریکہ: اک مشہور برا عظم دا ناں جس دا اتلا حصہ شمالی امریکہ تے ہٹھیلا حصہ جنوبی امریکہ اکھواندا اے ۔ اج کل امریکہ دنیا اتے سب توں وڈی طاقت اکھواندا اے۔
امستا سہارے: انگوٹھے دے لاگے والی انگلی جس نوں گوڈے بھار بیٹھیاں کلمہ شہادت پڑھن سمے بعض لوک اتاں چک دے نیں۔
امیر خسرو:1253ھ وچ پیدا ہویا ۔ فارسی تے ہندی زبان دا مشہور شاعر ۔ اصل ناں ابو الحسن تے امیر خسرو لقب سی ۔ آپ دا باپ ترک سردار سی ۔ جدوں منگولاں ہندوستان تے حملہ کیتا اوس سمے آگرہ وچ آ کے رہائش کیتی ۔ ایتھے امیر خسرو پیدا ہویا ۔ آپ دی ماں ہندوستانی سی ۔ کچھ چر پچھوں دہلی چلے گئے ۔ خاندان خلیجی ، غلاماں تے تغلق بادشاہواں دا زمانہ ویکھیا ۔ پاک ہند جدوں کٹھا سی اوس ویلے ایتھوں دی سیاسی ، ثقافتی تے سماجی زندگی وچ بھر پور حصہ لیا۔ کئی اصناف وچ لکھیا جنہاں وچ قصیدہ ، غزل ، مثنوی ، دو ہے ۔ دو سخنے ، کہہ مکرنیاں ، گیت ، پہیلیاں شامل نیں۔ فی البدیع شعر آکھن وچ کمال حاصل سی ۔ بڑے حاضر جواب ،پنج دیوان مرتب کیتے ۔ موسیقی وچ کئی سر ایجاد کیتے ۔ قول ، ترانہ ، قلبانہ آپ دی ایجاد نیں۔ ایمن کلیان راگنی اوہناں دی ایجا د اے ۔ ہندو ستانی راگاں نال ایرانی راگ ، جوڑے ، حضرت خواجہ نظام الدین اولیا دے مرید سن ۔ اوہناں دے کول دفن ہوئے ۔
امیر دی مر ی کتی تے ساری خلقت ڈھکی ، غریب دی مر گئی ماں تے کسے نہ لیا ناں (اکھان)
کوئی امیر دی خبر لیندا ایغریب نوں کوئی نہیں جاندا۔
امیر ی تے فقیری دی بوچالی سال تائیں نہیں جاندی (اکھان)
دولت مندی تے غربی دا اثر دیر بعد جاندا اے۔
اِملا: پر کرنا ۔ کسے نوں لکھان واسطے بولنا ۔ بولے گئے نوں لکھنا ۔ لکھن دا طریقہ

املتاس: اک درخت تے اوس دی پھلی جو ہتھ کوں لمی ہوندی اے تے اوس دا گودا دوا دے طور تے ورتیا جاندا اے۔
اِملی: اک رکھ تے اوس دا پھل جو کھٹیائی دے کم آوندا اے۔
امی: ان پڑھ ، جس نے کسے بندے کولوں کجھ پڑھیا نہ ہووے ۔ رسول عربی ﷺ نوں وی امی آکھ دے نیں۔
امین راہی : امین راہی ہوراں دا فیصل آباد دے ادبی گھرانے نال تعلق سی ۔ اہناں دے والد جناب منشی برکت علی آسی فیصل آباد دے نامور پنجابی شاعر سن ۔ ایس توں وکھ اہناں دے چھوٹے بھائی علی زلفی وی پنجابی مزاحیہ شاعری وچ اپنا ناں کما رہے نیں ۔ اہناں دی کتاب ویہلا بابابڑی مشہور ہوئی ۔ امین راہی ہوری اک وکھرے انداز دے شاعر سن ۔ فیصل آباد وچ اہناں دا شاعری دے حوالے نال بڑا اچا مقام سی ۔ اہناں دی وفات توں بعد اہناں دے ناں اتے کھر ڑیانوالہ وچ ” امین راہی ادبی ہال ” قائم ہو چکیا اے اہناں دی شاعری دی اکو کتاب ” کستوری ” سی۔
ان: اک اگیترا لفظ جو کسے لفظ نال لگ کے اوس دا مطلب الٹا دیندا اے ۔ جویں ان مٹ ان جان ۔ ان گھر ۔
ان: بھیڈاں بکریاں تے اگے ہوئے وال۔
اِن نہ مِن تے مینوں وچے گِن (اکھان)
کسے کاروبار لئی بغیر اوس دے نفعے دے خواہ مخواہ شامل ہون بارے آکھدے نیں۔
انا الحق: میں حق آں ۔ منصور حلاج دے اوہ بول جنہاں توں اوس نوں شروع دی رو نال پھاہے لا دتا گیا سی ۔
اناتھ: جس دا سائیں کھسم کوئی نہ ہووے۔ بے آسرا۔ یتیم
انار: جنت دے پھلاں وچوں اک پھل ، جس دا ذکر قرآن مجید وچ وی آیا اے ۔ عربی وچ رمان آکھیا جاندااے ۔ مئی جون وچ پودیاں نوں پھل لگدے نیں ۔ سمتبر اکتوبر تک پھل پک کے تیار ہو جاند ا اے ۔ کٹھا مٹھا ذائقہ ہوند ااے ۔ انار کھان نال صاف خون پیدا ہوندا اے ۔ معدہ ، دل ، سینہ حلق دی خرابی تے کھانسی وچ فائدہ مند ہوندا اے ۔ یرقان دے مرض وچ مفید ہوندا اے ۔ ہاضمہ درست کردا اے ۔ مثانہ دے نظام نوں درست کردا اے ۔ جس عورت نوں حمل نہ ہوند ا ہووے اوہدے لئی مفید ہوند ا اے ۔
انار کسزم: اوہ سیاسی نظریہ جس دے مطابق طرح دی حکومت نوں ختم کرنا انسانی بھلائی تے خوش وسن واسطے ضروری اے۔
انا ر کسٹ : راج نہ چاہن والا۔ ایہہ اک سیاسی فرقہ اے جس دا خیال اے جے راج انسانی تشدد دا کارن بن دا اے تے ایس طرح اک طبقہ دوجیاں نوں ہیٹھاں لائی رکھ دا اے تے ایس دا علاج اوہناں دے خیال وچ حکومت ادارے نوں ختم کر کے بھائی چارے تے مل ورتن نوں رواج دینا اے ۔ کمرو پاٹکن ایس خیال دا اک مشہور روسی لکھاری سی ۔
ان بانگا ککڑ:اوہ ککڑ جو بانگ دین والا نہ ہووے ۔ اوس دا گوشت کھان وچ بڑا مزیدار ہوند ا اے۔
انب چور: کچے انب دیاں سکائیاں ہوئیاں کچریاں یا کٹیا ہویا چورا۔
انبیا : جسم دے کسے حصے دا چوکھا چر کسے دبا نال دکھ جانا ۔ انب جانا۔
انت بھلے دا بھلا (اکھان)
نیک نوں نیکی دا صلہ ضرور مل دا اے ۔
انت بھیڑے دا بھیڑا نتیجہ : (اکھان)
برے کم دا نتیجہ برا ای ہوندا اے۔
انتخاب: چنا ، لوکائی دی اک خاص تعداد وچوں اک خاص علاقے دے حوالے نال اپنا نمائندہ چننا۔
انتساب:کسے چیز نوں کسے دوجے دے ناں کر دینا۔ ادب وچ جدوں کوئی بندہ کتاب لکھدا اے اوہ بڑی محبت دا اظہار کردیاں ہویاں آپدی کتاب نوں اپنے باپ ، ماں بھائی ، بھین ، عزیز دوست تے استاد دے ناں کر دیندا اے۔
انتظامیہ : اوہ لوک جنہاں دا کم حالات دی ویکھ بھال تے سوارن ہووے سماج وچ امن امان رکھن والے سرکاری ملازم۔
ان تے چم دا ناں نہیں رکھی دا(اکھان)
قول میں محمد یسین وٹو مرحوم ایم ۔این ۔اے)کھان والی شے تے عورت نوں برانہیں آکھی دا۔
انتظام: اک لڑی وچ پرونا، حالات نوں یا چیزاں نوں گڑ بڑ نہ ہون دینا ۔
انتقال: اک تھاں توں دوجی تھاویں جانا ۔ایس توں مراد مر جانا وی لیا جاندا اے۔

زمین دا کسے اک دے ناں توں دوجے دے ناں کرنا کرانا۔
انج چلدا اے، جویں کاں گلیلے توں چلدا اے ۔(اکھان)
بڑا ڈردا اے۔
انجبار: اک بوٹی جس دے بوٹے سرخ ہوندے نیں تے کھوپڑیا بی ہوندا اے ۔ ایس دا شربت بنا کے بعض بیماریاں وچ ورت دے نیں تے انج وی استعمال کردے نیں۔
انجن: اوہ مشین جو کسے ہور چیز وچوں حرکت حاصل کر کے اگوں کسے ہور چیز نوں حرکت وچ لیاوندی اے
انجیر: اک درخت تے اوس دا پھل ۔ بھگواڑ
انجیل: اوہ اسمانی کتاب جیہڑی اللہ نے اپنے رسول حضرت عیسی تے نازل فرمائی ، خوش خبر ، مراد اوہناں گلاں دے مجموعے توں اے جیہڑیاں حضرت عیسی نے اللہ ولوں اشارہ پا کے لوکاں نوں سنائیاں سن ۔ ایہہ گلاں چار بندیاں اکٹھیاں کیتیاں سن تے ایسے کر کے انجیلاں چار گن دے نیں ۔ متی، مرقس، لوقا تے یوحنا
انسائیکلو پیڈیا:(ENCYCLO PAEDIA) یونانی زبان دا لفظ اے اس توں مراد اوہ کتاب اے جس توں تہجی ترتیب توں علاوہ موضوع وار وی پوری دنیا دی مختلف شیواں تے علم تے فن بارے تفصیل نال معلومات مل دیاں نیں۔ اردو وچ ایس دا ناں دائرہ معارف اے ۔ دنیا دا پہلا انسائیکلو پیڈیا یونان دے علما نے ارسطو دے زمانے وچ مرتب کیتا سی پر عرب دے علما اخوان الصفا نے دسویں صدی ہجری وچ ایس نوں تیار کیتا۔ اوس ویلے ایس دیاں 25 جلداں سن ۔ اوس زمانے دے حاسداں نے بغداد وچ اہنوں اگ لا کے ساڑ دتا۔ بعد وچ فرانس دے کجھ عالماں اک وڈا انسائیکلو پیڈیا مرتب کیتا ،پر اہنوں وی ۔ حاسد عالماں ساڑ دتا۔ انسائیکلو پیڈیا (ENCYCLOPAEDIA BRITANICA) بریٹینکا اے ۔ ایس نوں 1767وچ انگلستان دے تجربہ کار دانش وراں نے 3 سال وچ تیار کیتا۔ اہ جامع کتاب اے ۔ 1962 وچ فیروز سنز نے اردو دا پہلا انسائیکلو پیڈیا مرتب کیتا۔ 1996 وچ چینی زبان وچ پہلا اسلامی انسائیکلو پیڈیا چھاپے پڑھیا ۔ امریکا نہ وی وڈا انسائیکلو پیڈیا منیا گیا اے ۔ 1997وچ عربی زبان دا پہلا عالمی انسائیکلو پیڈیا ” الموسوعہ العربیہ العالمیہ” چھاپے چڑھیا جس دیا 30 جلداں نیں اہنوں اک ہزار دانش وراں نے ست سال وچ مرتب کیتا۔ 1997 وچ حضو ر ﷺ دی سیرت تے 12 جلداں وچ عربی زبان وچ انسائیکلو پیڈیا چھپیا تے ایہہ ست سال وچ امام الحرم شیخ صالح بن عبداللہ دی نگرانی وچ ترتیب دتا گیا۔ ایہدا ترجمہ انگریزی ، ترکی ، فارسی ، اردو فرانسیسی تے ہو ر زبان وچ کرن دا پروگرام شامل اے ۔پنجابی زبان دا پہلا انسائیکلو پیڈیا 2020 وچ ، مزمل احمد (حویلی لکھا ضلع اوکاڑہ ، پنجاب پاکستان )نے مرتب کیتا۔ تے چھاپے چاڑھیا۔
ان ٹھریا پیا اے : جدوں کوئی کسے دے دروازے تے بار بار جاوے تے اوہ اک کے آکھدا اے ” ایتھے ان ٹھریا پیا اے”
اندر: ہندو دیوتاواں مالا مطابق دیوتیاں دا راجا مینہ دا دبوتا۔
اندر بھریا باہر بھریا ، بوہے اتے وٹا دھریا(اکھان)
گھر باہر ہر نعمت موجود اے پر بوہے اتے وٹا رکھ لیا مطلب ایہہ جے بے کار نونہہ لیاندی اے ۔ جے کجھ نہیں سمھال سکدی ۔
اندر بوٹی ، باہر بوٹی ، شوہ بوٹی (بجھارت)
اندر دا اکھاڑا : راجہ اندر دا دربار جس وچ پریاں حاضری دیندیاں سن اوہ اکٹھ جس وچ خوبصور ت عورتاں تے اک مرد بیٹھا ہووے۔
اندر سبھا: اندر دیوتا دا دربار ، راج دربار جتھے ناچ گانا ہوندا سی۔
اندر سہ: گھیو وچ تلی چاولاں دے آٹے دی مٹھی روٹی دے اندر سے قصور۔ شہر دے خاص طور تے مشہور نیں۔
اندر گاواں ، باہر گاواں ، وچ شریکے نک وڈھاواں (اکھان)
وہ زنانی جیہڑی شریکے برادری دے سامنے بے ہودہ حرکتاں پاروں شرمندگی اٹھاوے۔
اندروں بھکھا تے مچھ تے چاول (اکھان)
غریبی وچ ظاہری ٹھاٹھ باٹھ رکنے والے بارے آکھدے نیں۔
اندر ہووی سچ تے باہر کھلو کے نچ۔ (اکھان)
بندہ سچا ہووے تے اوس نوں ڈرنا نہیں چاہیدا۔

اندری: وجود دا اوہ حصہ جس دے ذریعے آلے دوالے دا پتہ لگدا اے ۔ اکھ ، نک ، کن ، ہتھ ، زبان تے جلد۔
اندھ راتا : اک بیماری جس وچ رات نوں نظر نہیں آندا ہور تفصیل لئی ویکھو ” ادھ ورِتا”
اندیاں پاونا(محاورہ)جدوں کپڑا پرانا ہو کے گھس جاوے تے اوہدا گھسیا پاسا باہر تے باہرلا اندر کر دتا جاندا اے ۔ تاں جے اوہ کجھ ہور ہنڈھ جاوے ۔ عام طور تے چادر/ دھوتی اندیاں پائی جاندی اے۔
ان دی چولی تے ریشم دا بخیہ :(اکھان)
نا موزوں رشتیاں نوں آپس وچ جوڑ نا ۔
ان ڈٹھی ڈٹھ کیتا ، سارے جگ نوں ٹھٹھ کیتا(اکھان)
اجہی زنانی نوں آکھدے نیں جس دے پچھے سارا خاندان خراب ہووے ۔
انشائیہ: انشائیہ ادب دی اوہ صنف اے جہیدے وچ لکھن والا دنیا دے کسے موضوع نوں لے کے اوہدے راہیں اپنی ذات تے شخصیت دا جھولا وکھاندا اے تے اوہناں خیالاں دا اظہار کردا اے جہناں توں اوہ حیاتی وچ متاثر ہوندا اے ۔ انشائیہ نگار دا مقصد پڑھن والے دے ذوق دی تسلی تے آسودگی دا سامان پیش کرنا اے ۔ ایس لئی اوہ اپنے انشائیے وچ سفنیاں دی دنیا ، ان ڈٹھے حسن دی بھال تے جذبیاں تے خیالاں دا اک جہان پیش کرداا ے۔ ایہہ خیال اک دو جے نال سنگلی دیاں گھریاں وانگوں جڑے ہوئے ہوندے نیں اک خیال توں دوجا تے دوجے توں تیجا خیال جنم لیندا اے۔ خیالاں دی ایہہ پوڑی اتانہہ ای اتانہہ لگی جاندی اے وچکار دانائی دیاں گلاں ، فلسفیانہ نکتے تے نفسیاتی ویروے وی آوندے جاندے نیں۔ ایہناں سبھناں گلاں دے باوجود انشائیے دی زبان ہلکی پھلکی ، شگفتہ تے رواں ہوندی اے۔ انشائیے دے اظہار یا اسلوب وچ لکھن والے دیاں سدھراں دی ہواڑ ، خلوص ، سچائی ، صوتی آہنگ، من دی کھچ ، شوخی تے لشک موجود ہوندی اے ۔ انشائیے دی خوبی ، بیان دی بے تکلفی ، غیر رسمی طریق کار ، اختصار تے جامعیت وچ اے ۔ ایہو چیزاں اک انشائیے وچ دلچسپی پیدا کردیاں نیں۔ پنجابی وچ انشائیہ اردو راہیں داخل ہویا تے سب توں پہلاں جو شوافضل دین ہوراں دے کجھ انشائیے ملدے نیں۔ مولانا عبدالمجید سالک ، قیوم نظر ، عبدالغفور قریشی ، ارشد میر ، ڈاکٹر وحید قریشی ،کنہیا لال کپور تے انور علی دے انشائیے پنجابی ادب وچ اچا مقام رکھدے نیں۔
انصار: یار ، مدد گار، نصرتے ناصر دی جمع ، مدینے دے اوہ لوک جنہاں رسول اللہ ﷺ دی مدد کیتی سی ۔
انعام الحق جاوید: انعام الحق جاوید فیصل آباد وچ 6 جون 1949 نوں پیدا ہوئے ۔ والد دا ناں چودھری غلام حسین سی۔ بی اے توں بعد لاہور آ گئے ۔ پنجاب یونیورسٹی توں ایم اے اردو تے ایم اے پنجابی کتیا ۔ اونہاں نے “پنجابی دا ارتقا” اتے مقالہ لکھ کے پی ایچ ڈی کیتی۔ اوہناں دی کتاب “اجو کی کہانی” تنقید تے تحقیق دے بارے اے ۔ “پرکھاں” چھاپے چڑھی ۔ 1990 وچ ” پنجابی ادب دا ارتقا (1947 توں 1988) چھپی تے ” پاکستان ان پنجابی لٹریچر” دے ناں نال 1973 وچ شائع ہوئی۔ 1987 وچ ” پنجابی سے اردو تراجم” دے ناں نال پنجابی توں اردو وچ ترجمہ ہون والیاں کتاباں تے پھٹکل تحریراں دی توضیحی ۔ ببلو گرافی مرتب کیتی ۔
انگ پاونا: قربانی دے موقعے تے مجھ ، گاں یا اٹھ دے حصیاں وچ قربانی دا اک (یا زیاہ)حصہ رکھنا۔
انگریزی : انگلستاں دے لوکاں دی زبان ، انگریز نال تعلق رکھن والا (والی)انگریزاں دے طور طریقے۔
انگ سہیلی: گوڑھی تے گہری سہیلی ۔ انگ سہیلی پنجابی لوک ادب وچ الفت تے محبت دی علامت سمجھی جاندی اے۔
انگشتاد: لوہے یا کسے ہور شے دی بنی ہوئی اوہ ٹوپی جیہڑی درزی انگل اتے پا لیندے سن ۔ تاں جے سوئی نہ چبھ جاوے۔
انگلاں دیاں چمٹیاں بنانا (لوک کھیڈ)
نکے بال انگلاں دیاں چونڈیاں (چمٹیاں) بنا کے کھیڈ دے نیں اک دوجے نوں چونڈی وڈھ دے نیں ۔
انگوٹھا پھڑنا (لوک کھیڈ)بالاں توں علاوہ وڈے بال وی ایہہ کھیڈ کھیڈ دے نیں ۔ ایس کھیڈ وچ اک بال دوجے دا انگوٹھا مٹھ وچ گھٹ کے پھڑ لیندا اے ۔

انگوٹھا چھڈان والا زور لا کے انگوٹھا چھڈا ندا اے ۔ جے کر اوہ انگوٹھا چھڈا لوے تے اوہ (چھڈان والا) جت جاند ااے ۔ فیر دوجا بال پہلے بال دا انگوٹھا چھڈاندا اے ۔
انگھوٹھی: انگلی وچ پان والا اک زیور ۔ چھاپ مندری۔
انگور: ایک ویل تے اوس دا پھل جیہڑا اپنے بعض گوانڈی ملکاں ، بلوچستان وچ وی بہت ہوندا اے۔ سب انگوراں وچوں سندر خانی ودھیا سمجھیا جاندا اے۔ ایس وچ بی نہیں ہوندا ۔ تے شکلوں لمیرا ہوندا اے ۔ عمدہ میوہ ایسے دا ہوندا اے ۔ موٹے انگور دا منقہ بن دا اے جیہڑا بیماراں نوں کھوایا جاندا اے تے ہور دوائیاں وچ کم آندا اے۔
انگور کھٹے نیں (اکھان)
شے نہ مل سکی ایس لئی خراب اے ۔ کسے شے دے نہ ملن تے اوس وچ عیب کڈھ کے آپدی شرمندگی دور کرنا۔
انگی: سنگی ، ساتھی ، کتاب تے چاڑھیا ہویا اچھاڑ۔ چھاتیاں تے چاہڑن والی کپڑے دی بنی ہوئی چولی ۔ انگیا۔
انگیٹھی : اگ بالن رکھن والی مٹی یا لوہے دی بنی ہوئی چلھ جس دا دھوآں باہر کڈھن لئی دود کش بنایا ہوندا اے ۔ ایس ساخت دا اوہ ودھا جس نوں محض سجاوٹ واسطے تے سجاوٹی چیزاں رکھن واسطے بنایا جاندا اے۔
انوار: نور دی جمع ، سوتر دی انی ہوئی دوتن انگل چوڑی لم سلمی پٹی جو پلنگ انن واسطے بنائی جاندی اے۔
انور علی چدھڑ: انور علی 25 اکتوبر 1916 نوں موضوع ٹھٹھہ سعی کا تحصیل سمندری ضلع فیصل آباد وچ پیدا ہوئے ۔ آپ دے باپ دا ناں میاں حسن سی ۔ آپ ہوراں دے استاد دا ناں محمد یوسف زرگر سی ۔ وفات 12 مئی 1977 اے ۔ بارہ ماہ ، سی حرفی ، دناں ، راتاں دا بیان ، بارا ں امام ، مولود شریف ، نعت تے حمد تے مشتمل اے ۔ ایس توں علاوہ قصہ تاش ، سیف (نعت)سی حرفی ، سوہنی مہینوال (داستان)، قصہ (نواں) حال طوفان شامل اے۔ کلام دا نمونہ کجھ انج اے۔
سن لے سلونیئے کڑیے کیہہ سلائیں گوری دا اکھ رتی بھر وٹے کالے منہ تاں مچھی موری دا
گھر دی شکر کوڑی لگ دی گڑ تاں مٹھا چور ی دا کچھڑ اتے بال کھڈاویں ول نہیں آندا لوری دا
انور مسعود: انور مسعود 8 نومبر 1935 نوں گجرات وچ پیدا ہوئے۔ والد دا ناں محمد عظیم اے جیہڑے سرکاری ملازم سن تے اوہناں دا تبادلہ لاہور ہو گیا ۔ 1941

وچ انور مسعود اپنے والد نال لاہور آگئے۔

تے مڈھلی تعلیم لاہور وچ حاصل کیتی ۔ 1947 وچ اوہناں دے والد گجرات پرت گئے جتھے انور مسعود نے زمین دار کالج گجرات توں بی اے کیتا۔ فیر یونیورسٹی اور ینٹل کالج لاہور توں ایم اے فارسی دا امتحان چنگے نمبراں وچ پاس کیتا۔ یونیورسٹی وچ پہلی پوزیشن حاصل کر کے گولڈ میڈل لیا۔ 1962 وچ اوہ لیکچرار ہو گئے ۔ مختلف کالجاں وچ پڑھاندے رہے ۔ پنجابی وچ اوہناں دا مجموعہ “میلہ اکھیاں دا” چھپ چکا ہے۔
انور ملک اوکاڑہ: آپ دا پورا ناں محمد انور ملک تے باپ دا ناں دسوندھی سی جیہڑے قوم دے ملک سن۔ انور ملک ہوریں 1943 نوں موضع لانبڑہ ضلع ہوشیار پور ( بھارت) وچ جمے ۔ آپ دے باپ محنت مزدور ی کر دیسن ۔ پاکستان تے ہندوستان دی ونڈ مگروں آپ دے باپ پاکستان دے شہر اوکاڑہ وچ آ گئے ۔ ایتھے آپ دا بڑا دل لگیا۔
بڑا پیار بھریا اوکاڑے دا پانی
سدا ایہو پانی پواویں توں ربا
انور ملک پرائمری توں اگے نہ پڑھ سکے۔ انور ملک ہوراں نوں کہانیاں پڑھن دا شوق بچپن توں ای سی۔ شاعری دا آغاز 79-78 توں کیتا۔ کدی وی کسے شاعر دا کلام نہیں سی پڑھیا ۔ مشاعریاں وچ جان دا شوق سی لوکاں دے شعر سن تے شعر آکھن دا شوق پیدا ہویا۔
سن کے شہرت سخنوراں دی شوق میرے دل آیا اے
انور میں وی ویکھاں محفل ادب دیاں سرداراں دی
جگ تے اچا ناں کرے گی محفل ایہہ گن کاراں دی
اک دن سب نوں مارت کرے گی سنگت ایہہ غم خواراں دی
شاعری وچ آپ دے استاد اوکاڑا دے چوٹی دے شاعر ،محقق تے دانشور، اقبال صلاح الدین ہوریں نیں
لکھتاں (مطبوعہ) جیون چکی ، نظم ، پنجابی ، ادب خیمہ ، مچھلی چوک اوکاڑہ (غیر مطبوعہ) پنجابی شاعری وچ بحراں بارے کتاب۔
جس ویلے سی لٹیا مینوں اوہدے ناز اداواں نے اس ویلے نہ جگرا کیتا میرے بھین بھراواں نے
انج لگدا اے اس جگ اندر میل نہیں ہونا اوہدے نال
جھوٹی آسے لا کے مینوں مار مکایا کانواں نے
انھا کر لے خیراتاں تے مڑ مڑ گھریں ای دے : (اکھان)
جدوں کوئی آپدیاں نال ای مروت کر ے۔
انھا کھو ہ وچ ڈِگ پیا سی اوس آکھیا جی تاں کردا اے کسے پاسے منہ کر جاواں(اکھان)
جدوں مصیبت وچ پے کے بندہ نکلنا چاہوے تے نہ نکل سکدا ہووے تے آکھدے نیں۔
انھا کیہ چاہوے دو اکھاں (اکھان)
لوڑ مند دی لوڑ پوری ہو جاوے تے اوہ ہور کجھ نہیں چاہندا۔

انوکھی دا منس مویا کوٹھے تے چڑھ پٹے (اکھان)
ایہہ اکھان اوہناں کچ دیاں عورتاں لئی بول دے نیں جنہاں عورتاں نوں آپدے نفع نقصان دا کوئی احساس نہیں ہوندا۔
انھا راجہ بیداد نگری: (اکھان)
جتھے راج کرن والا انھا ہووے اوس نگری وچ ظلم ای ظلم ہوندا اے۔
انھا مارے انھی نوں ، گھسن وجے تھمی نوں (اکھان)
دو اکو جیہے اک دوجے دا کجھ نہیں وگاڑ سکدے۔
انھا وٹے رسی تے پچھوں وچھا کھائے(اکھان)
کم ہون دے نال خرابی وی ہوندی جاوے۔
انھا اے پر راہ وکھا وے ، انھیاں دی اکھ بن جاوے (بجھارت)
انھا جھوٹا :(لوک کھیڈ)
منڈیاں دی کھیڈ اے جس وچ اک لڑکے دیاں اکھاں بند کر کے دوجا لڑکا اوس دی کنڈ تے سوار ہو جاند ا اے ۔ باقی لڑکے وار و واری اوس دے تھلوں لنگھ دے نیں سوار لڑکا اوس دے تھلوں لنگھن والے دا ناں پچھ دا اے ۔ جے اوہ ناں ٹھیک دس دیوے تاں پچھن والا انھا جھوٹا بن جاند ا اے ۔ تے ناں دسن والا اوس تے اسوار ہو جاند ا اے ۔
انھی انھا (لوک کھیڈ)دو بالاں دیاں اکھاں بنھ کے اوہناں نوں اک تھاں تے چھڈ دیندے نیں ۔ جیاک دوجے نوں لبھو۔ پر اوہناں نوں بولن دی اجازت نہیں ہوندی ۔ کول کھلوتے بال وی اوہناں نوں نہیں دسدے ۔ اوہ لمے ہتھ کر کے اک دوجے نوں لبھ دے نیں ۔ لبھدے لبھدے جدوں اک دوجے نال ٹکرا ندے نیں تے اوہناں دیاں اکھیاں کھول دتیاں جاندیاں نیں تے فیر ہور دو بالا ں دیاں اکھیں بنھ دیتاں جاندیاں نیں ۔
انھی نوں گدھے دا چا :(اکھان)
اجہی خواہش کرنا جیہڑی پوری نہ ہو سکدی ہوئے ۔
انھا کھوہ (لوک کھیڈ)
ایہہ کڑیاں تے منڈیاں دی کھیڈ اے ۔ ایہدے وچ دو توں ودھ بال حصہ لیندے نیں ۔ پہلاں بال پگ دے نیں ۔ جس دے سر واری آ جاوے اوہ دوجیاں نوں پھڑ دا اے ۔ جس دے سر واری آوے اوہنوں اوہلے کھلوا دتا جاند ا اے یا اوس دیاں اکھاں بنھ دیندے نیں ۔ اک چھوٹا جہیا ٹویا کھٹ کے اوہدے وچ پانی یا گارا رکھ کے اتوں باریک کانیاں لکڑیاں دی چھت پائی جاندی اے اتے مٹی پا کے برابر کر دیندے نیں ۔ تاں جے ڈکن والے نوں پتہ نہ لگے ۔ ایہہ کانے یا لکڑیاں اینیاں کمزور ہوندیاں نیں جے پیر رکھدیاں ای ٹٹ جان ۔ سارے بال اوس ٹوئے دے آسے پاسے گھم دے نیں ۔ اوہناں نوں ڈکن والا جدوں ٹوٹے اتے پیر رکھدا اے تے کانے ٹٹ جاندے نیں ۔ اوس دا پیر گارے مٹی نال لبڑ جاندا اے ۔ فیر سارے تاڑی مار دے نیں ۔ اخیر اوہ کسے نوں ہتھ لا لیندا اے ۔ دوجے بالاں نال رل کے اوہدے لئی ٹوئے توں علاوہ کوئی ہور سزا تجویز کردا اے ۔
انہد : تصوف دیاں کیفیتاں وچوں اک کیفیت جس وچ کن وج دے رہندے نیں ۔ اک قسم دی آواز سنائی دیندی اے جس نال کئی بھید ۔ کھل دے جاندے نیں۔ دل دی آواز ۔ دل نال تعلق رکھدے اک تپ تے عمل دا ناں اے۔
انھیر نگری بے دا د راجہ ، ٹکے سیر بھاجی ، ٹکے سیر کھاجا (اکھان)
ویکھو ٹکے سیر حلوہ تے ٹکے سیر بھاجی :
انھیر (انھیری) ہوا دا بہت تیز چلنا ۔جتھے علاقیاں وچ گرمی زیادہ ہوندی اے عام طور تے انھیر اوتھے زیادہ آندے نیں ۔ گرم ہوا اتاں جاندی تے کھلردی اے اوس دی تھاں لین لئی اتاں تے آسے پاسے دی ہوا تیزی نال ایس علاقے ول ودھ دی اے ۔ ایہہ ہوا آپدے نال گردو غبار لیاندی اے ۔ ایس دی تیزی سختی دا اندازہ بیرو میٹر نال لایا جا سکدا اے ۔
انھیر بی بی فاطمہ دے پاک دامن وچ بنھی۔ جدوں تیز انھیری چل رہی ہووے تے آکھدے نیں ۔” انج آکھن نال انھیری رک جاندی اے یا گھٹ جاندی اے تے بوہتا نقصان نہیں ہوندا۔(لوک عقیدہ)
انھیاں دیاں دوہٹیاں دا بنن ٹھنن کیہ (اکھان)
جدوں کسے نوں قدر نہ ہوووے تے اوہنوں وکھان دا کوئی فائدہ نہیں۔
انھیاں دیاں ووہٹیاں نوں سنگھار (نال) کیہ لگے

اوہ ای مٹھا جہیڑا بلا نہ ڈِٹھا :(اکھان)
جنی دیر تاں واہ واسطہ نہ پیا ہووے اونی دیر تائیں بندہ چنگا تے بھلا لگدا اے ۔
اوتاد : وتد دی جمع ، میکھاں ، رب دی راہ وچ ثابت قدم بندے۔ دینی یا باطنی زندگی دے تھم۔
اوتار: ہندی تے اردو زبان دا لفظ اے ۔ ایہہ مذکر اے ایہدا معنی نیک ، فرشتیاں ورگی خوبیاں والا ، ولی تے خدا رسیدہ بندہ ۔
اوترا : جس دی اولاد نہ ہووے ۔
اوتری ڈھیری (محاورہ)
جس عورت (خاندان) وچوں اولاد نہ ہوندی ہووے اوس دی زمین (جائیداد) نوں اوتری ڈھیر آکھیا جاندا اے ۔
اوتریاں دیاں وکھریاں پانڈاں (اکھان)
اوتریاں دا کوئی نہیں لیندا ناں ۔ بے اولاد بندے یا زنانی تے کیتے جان والے وین۔
اوجھری دا پلا پکایا انت گوہے دا گوہیا ، چوہڑے توں مسلمان ہویا آکڑ اوہندی اوہا (اکھان)
بھیڑی شے دی اصلیت چنگی نہیں ہو سکدی
اوڈا کوڈا : جیہڑا وڈا چھوٹا نہ ہویا ہووے ۔ جس وچ کوئی تبدیلی قد دے لحاظ نال نہ ہوئی ہووے(اوڈی ۔ کوڈی)
اورا : اٹیاں دا سوتر ا ٹیرن ولا اک چکر ۔ نلیاں تلے وٹن والا ، جولاہیاں دا اک ہتھیار۔
اوڑھی چادر ، ہوئی برابر ، میں وی شاہ دی خالہ ہاں۔ تھوڑی حیثیت تے اترانا ، وڈے آدمی نال خواہ مخواہ دا رشتہ ظاہر کرنا۔ شبنم گرنا، کملانا ، بے رونق ہونا۔
اوس ماں کول بہہ کے کامن پروئے سن (اکھان)
کسے سہاگن تے اولاد من دی انتہائی خوش بختی ظاہر کرن لئی ایہہ اکھان بولیا جاندا اے ۔ جے فلاں عورت بڑے مقدراں والی اے۔
اوسط: دو حداں دے وچکار کسے شے دی حالت ودھ توں ودھ تے گھٹ توں گھٹ کیفیت نوں سامنے رکھ کے وچلی حالت۔
اوسط کڈھنا: کسے اک مدت وچ دے وادھے گھاٹے نوں سامنے رکھ کے نفع نقصان یا کمی بیشی بارے عام اندازہ لانا۔
اوقاف: وقف دی جمع۔ اوہ شے جو ذاتی ملکیت کسے دی نہ ہووے ۔ لوک بھلائی واسطے عبادت گھراں تے مزاراں دے ناں لوائی ہوئی زمین جائیداد
اوکاڑا (ضلع) پنجاب دے ضلعیاں وچوں اک ضلع ۔ ایہدی حد قصورفیصل آباد، ساہیوال تے پاک پتن نال ملدی اے۔

پاک پتن توں قصور تے ساہیوال توں لاہور جان والی ریلوے لائن اس ضلع وچوں گزر دی اے۔ مشہور بزرگ حضرت کرماں والے دا مزار وی ایتھے واقع اے۔ کنک ، چاول ، کپاہ تے مکئی ایتھوں دیاں خاص فصلاں نیں ۔ کھنڈ بنان دے کارخانیاں توں علاوہ سوتی کپڑے ، کھیس دریاں تے قالین بنان دا کم ۔ گھریلو صنعت دے طور تے ہوندا اے۔ ایس تو علاوہ ددھ تے جانوراں دی پیدا وار لئی مشہور اے ۔ اوکاڑا وچ حقے تے دیپال پور ، بصیر پور تے حویلی لکھا وچ ڈھول ، سرکیاں ، حقے ،موڑھے وی مشہور نیں ۔ آب پاشی دا ذریعہ دریا ، نہراں ٹیوب ویل تے کھوہ نیں ۔ ایہدیاں تن تحصیلاں (دیپال پور ، رینالہ خورد ، تے ضلعی صدر مقام اوکاڑا )نیں رقبہ 4377 مربع میل ۔تے 2017 دی مردم شماری دے مطابق اوکاڑا دی آبادی 30,39,139 بن دی اے۔اہم فصلاں گندم جور ، باجرہ ، مکئی ، آلو۔ اہم صنعتاں ، چینی ، سوتی کپڑا تے ڈیری فارم دے متعلق نیں ، آب و ہوا گرمیاں وچ درجہ حرارت 40 ڈگری سینٹی گریڈ توں ودھ ہو جاندا اے ۔ اوسط بارش 625 ملی میٹر ۔ سلطان محمود غزنوی نے ایتھے پہلی اسلامی حکومت قائم کیتی ۔ تن سو سال مغلیہ دور توں بعد رنجیت سنگھ ایتھے حکمران ہویا جنہوں انگریزاں نے شکست دتی تے قیام پاکستان تائیں ایتھے حکمران رہے اوکاڑہ پہلاں ساہی وال دی تحصیل سی ۔ 1984 وچ اوکاڑہ نوں ساہیوال توں الگ کر کے ضلع دا درجہ دے دتا گیا۔
اوگت: ناس نہ ہون والا ، غیر فانی ۔ خدا۔
اوگت جانا : رب کول جان جوگا۔ جس دا زندہ رہنا ستا دا کارن ہووے ۔ بے کار یا برباد جانا کسے شے دا۔
اوگ ریڈی سٹ ، اوگ ریڈ ی سٹینڈ ۔ سٹ سٹینڈ (بہنا تے اٹھنا)
لوک کھیڈ: ایہہ بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایہہ عام طور تے سکولاں وچ وی کھیڈ جاندی اے۔ سٹ تے سٹینڈ دونویں انگریزی زبان دیلفظ نیں ۔ سٹ دا مطلب بہنا تے سٹینڈ دا مطلب اے اٹھ کھلونا۔ سٹ سٹینڈ نکے بالاں دے نال نال وڈیاں دی وی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ ان گنت بال حصہ لے سکدے نیں ۔ اک بال اوھناں نوں سٹ (Sit) سٹینڈ(Stand) کر اندا اے ۔ جدوں سٹ آکھے تے جیہڑے بچے نہ بہہ سکن اوہ بچے مقابلے وچوںباہر ہو جاندے نیں جدوں سٹینڈ آکھے تے کجھ بال نہ اٹھن تے بیٹھے رہن اوہ وی مقابلے توں باہر ہو جاندے نیں ۔ انج ای کھلو تے بالاں نوں سٹینڈ آکھن نال جیہڑے بال بہہ جان اوہ وی مقابلے توں باہر تے بیٹھیاں نوں سٹ آکھن نال اٹھن والے وی بال مقابلے توں باہر ہو جاندے نیں۔

پاک پتن توں قصور تے ساہیوال توں لاہور جان والی ریلوے لائن اس ضلع وچوں گزر دی اے۔ مشہور بزرگ حضرت کرماں والے دا مزار وی ایتھے واقع اے۔ کنک ، چاول ، کپاہ تے مکئی ایتھوں دیاں خاص فصلاں نیں ۔ کھنڈ بنان دے کارخانیاں توں علاوہ سوتی کپڑے ، کھیس دریاں تے قالین بنان دا کم ۔ گھریلو صنعت دے طور تے ہوندا اے۔ ایس تو علاوہ ددھ تے جانوراں دی پیدا وار لئی مشہور اے ۔ اوکاڑا وچ حقے تے دیپال پور ، بصیر پور تے حویلی لکھا وچ ڈھول ، سرکیاں ، حقے ،موڑھے وی مشہور نیں ۔ آب پاشی دا ذریعہ دریا ، نہراں ٹیوب ویل تے کھوہ نیں ۔ ایہدیاں تن تحصیلاں (دیپال پور ، رینالہ خورد ، تے ضلعی صدر مقام اوکاڑا )نیں رقبہ 4377 مربع میل ۔تے 2017 دی مردم شماری دے مطابق اوکاڑا دی آبادی 30,39,139 بن دی اے۔اہم فصلاں گندم جور ، باجرہ ، مکئی ، آلو۔ اہم صنعتاں ، چینی ، سوتی کپڑا تے ڈیری فارم دے متعلق نیں ، آب و ہوا گرمیاں وچ درجہ حرارت 40 ڈگری سینٹی گریڈ توں ودھ ہو جاندا اے ۔ اوسط بارش 625 ملی میٹر ۔ سلطان محمود غزنوی نے ایتھے پہلی اسلامی حکومت قائم کیتی ۔ تن سو سال مغلیہ دور توں بعد رنجیت سنگھ ایتھے حکمران ہویا جنہوں انگریزاں نے شکست دتی تے قیام پاکستان تائیں ایتھے حکمران رہے اوکاڑہ پہلاں ساہی وال دی تحصیل سی ۔ 1984 وچ اوکاڑہ نوں ساہیوال توں الگ کر کے ضلع دا درجہ دے دتا گیا۔
اوگت: ناس نہ ہون والا ، غیر فانی ۔ خدا۔
اوگت جانا : رب کول جان جوگا۔ جس دا زندہ رہنا ستا دا کارن ہووے ۔ بے کار یا برباد جانا کسے شے دا۔
اوگ ریڈی سٹ ، اوگ ریڈ ی سٹینڈ ۔ سٹ سٹینڈ (بہنا تے اٹھنا)
لوک کھیڈ: ایہہ بالاں دی کھیڈ اے ۔ ایہہ عام طور تے سکولاں وچ وی کھیڈ جاندی اے۔ سٹ تے سٹینڈ دونویں انگریزی زبان دیلفظ نیں ۔ سٹ دا مطلب بہنا تے سٹینڈ دا مطلب اے اٹھ کھلونا۔ سٹ سٹینڈ نکے بالاں دے نال نال وڈیاں دی وی کھیڈ اے ۔ ایس کھیڈ وچ ان گنت بال حصہ لے سکدے نیں ۔ اک بال اوھناں نوں سٹ (Sit) سٹینڈ(Stand) کر اندا اے ۔ جدوں سٹ آکھے تے جیہڑے بچے نہ بہہ سکن اوہ بچے مقابلے وچوںباہر ہو جاندے نیں جدوں سٹینڈ آکھے تے کجھ بال نہ اٹھن تے بیٹھے رہن اوہ وی مقابلے توں باہر ہو جاندے نیں ۔ انج ای کھلو تے بالاں نوں سٹینڈ آکھن نال جیہڑے بال بہہ جان اوہ وی مقابلے توں باہر تے بیٹھیاں نوں سٹ آکھن نال اٹھن والے وی بال مقابلے توں باہر ہو جاندے نیں۔

انج بالاں وچوں جیہیڑا اخیر تے رہ جاوے اوہ جیتا من لیا جاند ااے۔
اوگو (بیماری) پسوآں دی اک بیماری جس وچ پسو دا ساہ بند ہو جاندا اے۔ اولاد نوں اوہدی مرضی مطابق کھوا پر اوس دی تربیت آپدی مرضی مطابق کرو۔(دانش)
اولاد نوں چنگا کھوا پر حکم نہ منن تے سزا دیو۔(دانش)
اولاد دے نکاح کرن وچ دیر کرن نال جے اوہ کوئی گناہ کرے تاں اوہ ماں باپ دے اعمال نامے وچ لکھے جان گے ۔(لوک عقیدہ)
اول پک جانا : کسے عادت دا مزاج دا حصہ بن جانا یا عادت دا پک جانا ۔ جویں عورت نوں ہر بال جمن توں پہلاں ہر واری بال اوہدے ڈھڈ وچ الٹا ہو جاوے یا ہر واری بچہ عورت دے پیٹ دے تھلے والے حصے وچ پرورش پاوے ۔
اول طعام پھیر کلام : (اکھان)
بھکھ لگی ہووے تے کھان پین توں علاوہ کوئی ہور گل چنگی نہیں لگدی۔
اونا بھانڈا اچھل دا اے: (اکھان)
حقیر بندہ تھوڑی شے ملن تے آکڑدا اے پر حوصلہ مند پچا لیندا اے۔
اونسیاں پاونا (لوک عقیدہ)
جس کڑی دا محبوب پردیس گیا ہووے اوہ اوس دے آن دا اندازہ لان لئی اونسیاں پاندی اے تاں جے پتہ لگے جے اس دے محبوب آنا اے یا نہیں۔ ایہدا طریقہ ایہہ ہوندا اے جے زمین تے بہہ کے بغیر گنتی دے چھیتی چھیتی چھوٹیاں چھوٹیاں لکیراں لائیاں جاندیاں نیں ۔ فیر آپدے دل وچ متھ لیا جاندا اے جے لکیراں دے جوٹے گنن تون بعد جے کلی (اک لکیر) بچی تے اوہ (محبوب) آوے گا۔ تے جے جوٹے پورے ہو گئے تے نہیں آوے گا۔ یا ایہہ متھ لیا جاندا اے جے جوٹے پورے ہو گئے تے آوے گا۔ کلی بچی تے نہیں آوے گا۔
اوجھری: آندراں دا آخیرلا حصہ جس وچ باہر کڈھن توں پہلاں کھاد ا ہضم ہوجاندا اے ۔
اوہدی اوہ ای جانے :(اکھان)
رب دے کم نوں بندہ نہیں سمجھ سکدا ۔ اوہ آپ ای جاندا اے ۔
اوہدا بال ای کھیڈے دا جیہڑی پیسے خرچے (اکھان)
کم اوہدا ای ہوندا اے جیہڑا پیسے خرچ کرے۔ اک بندہ اکثر شہر جاندا سی ۔ اک دن اوہ شہر جا رہیا سی تے اوہدے محلے دیاں کجھ زنانیاں اوہنوں فرمائشاں پائیاں ۔ اک آکھیا بھائی میرے لئی پراندی لئی آویں اک آکھیا میری کڑی لئی گڈی لئی آویں ۔ اک زنانی اوس دے ہتھ وچ پیسے دتے تے آکھیا جے میرے بال لئی چھنکنا لئی آویں اوس آکھیا اوہدا بال ای کھیڈ دا اے جیڑی پیسے خرچے۔
اوہ بندہ بے وقوف اے جیہڑا بے وقوف نوں آپدا گلمہ پھڑا بہوے ۔
اوہ گئی ، ایہہ آگئی :(بجھارت) نظر
اوہلا موہلا کرنا : دو تن بالاں دا چادر یا دوپٹہ دوالے کر کے آوہدے وچ لک چھپ جانا۔
اوہ ماں مر گئی جیہڑی دہی نال ٹکر دیندی سی (اکھان)
جدوں کسے دے ناز نخرے چان والا کوئی نہ رہوے تے آکھدے نیں۔
اوہناں نال شریکا کیہا ، صاحب جنہاں دیاں منے (اکھان)
وڈے بندے نال کاہدا شریکا یاں دشمنی ۔
اوہ وی جاسی مر جیہڑی ہگدی سی گھر (اکھان)
عیش کرن والے وی اک دن دنیا توں ٹر جانا اے۔
اوہو رانیاں جیہڑیاں خصماں بھانیاں(اکھان)
جس عورت نوں اوس دا کھسم چاہوے اوہ ای گھر والی ہوندی اے۔

اوہو گھڑی سلکھنی جو شوہ دے نال وہاوے : (اکھان)
اوہ ای ویلا چنگا ہوندا اے جیہڑا خاوند نال گزرے۔
اوہ ویلا نہ بھال ٹکر کھاندی کسے نال(اکھان)
خوشحالی دا زمانہ یا دکرن تے آکھیا جاندا اے۔
اویس قرنی:پورا ناں اویس بن عامر قرنی ۔ آپ دا وطن یمن سی ۔ مراد قبلیے نال تعلق سی ۔ حضور ﷺ دے زمانے وچ دنیا تے موجود سن ۔ کدی وی حضور ﷺ نال ملاقات نہ ہو سکی ۔ غزوہ احد وچ حضور ﷺ دے دند مبارک شہید ہوئے تاں آپ ہوراں روحانی تکلیف محسوس کیتی ۔ حضور ﷺ دی محبت وچ آپدے سارے دند کڈھا دتے ۔ 17 ھ وچ یمن دی فوج نال مدینے آئے ۔ صفین دی جنگ وچ شہید ہوئے ۔ اکثر مستی دی حالت وچ جنگلاں وچ پھر دے رہندے سن ۔ تصوف وچ آپ نوں بلند مقام حاصل سی ۔ آپ دی رہائش کوفے وچ سی ۔ حضور ﷺ نے آپ دے بارے ارشاد فرمایا سی “اویس قرنی تابعین وچوں بہت چنگے نیں”
اھلا سہلا و مرحبا: جدوں کوئی بندہ اپنے عزیزاں ول آوے تے میزبان آکھدا اے ۔ ” اھلا سہلا و مرحبا” مطلب ایہہ جے توں اپنے عزیزاں وچ آیا ایں۔ توں نرم زمین تے پیر رکھیا اے ۔ تیرے لئی جگہ کھلی اے ۔ تیرا آنا مبارک اے۔
اہل بیعت: حضور ﷺ تے آپ دے کنبے دے پنج معزز افراد۔ حضور ﷺ ، حضر ت علی ، حضرت فاطمہ ، حضرت امام حسن ، حضرت امام حسین ۔
اہل تشیع: شیعہ لوک جیہڑے چونہہ خلیفیاں وچوں صرف حضرت علی نوں مندے نیں۔
اہل حدیث: مسلماناں دا اوہ فرقہ جیہڑا صرف قرآن تے حدیث تے عمل کرن دا دعویدار اے اوہناں نوں اہل حدیث آکھیا جاند ااے ۔
اہل سنت :مسلماناں دا اک فرقہ جیہڑا چونہہ خلیفیاں نوں من دا اے اوھنوں اہل سنت آکھیا جاندا اے ۔
اہل تسنن: مسلماناں دا اک فرقہ جیہڑا چونہہ خلیفیاں نوں مندا اے۔
اہل قرآن: مسلماناں دا اک مقامی فرقہ جیہڑا قرآن مندا اے ۔ تے حدیث تے سنت دا منکر اے ۔
اہل کتاب : مسلمان ، عیسائی تے یہودی ، جیہڑے اوہناں پیغمبراں دے پیرو کار نیں جنہاں تے آسمانی کتاباں اتریاں ۔
اہل مد: اوہ اہل کار جس نوں عدالت وچ اردو حساب دے دفتر دے کاغذات دا انتظام تے بندو بست سپرد ہووے ۔
اہناں تلاں وچ تیل نہیں تے ٹنڈے نہیں کپاہ (اکھان)
جس بند ے توں فیض نہ ملے اوس بارے آکھدے نیں۔
ایا نے دی یاری ، خواری(اکھان)
نادان دی دوستی وچ نقصان ای ہوندا اے۔
ایتھوں دا منہ مٹھا اگاں نوں کس ڈٹھا (اکھان)
دنیا وچ عیش کر لئے ۔ اگلا جہان کسے نہیں ویکھیا۔
ایتھے تیری دال نہیں گلے دی(اکھان)
تیرا دا نہیں چلے دا۔

ایجاب و قبول : نکاح سمے دونواں دا اک دوجے نوں جیون ساتھی قبول کرنا۔
ایجاد: اپنے کولوں کوئی نویں شے بنانا جیہڑی پہلاں کسے نہ بنائی ہووے۔
ایچی بیچی :بچیاں دی بنی ہوئی لکڑی دی گڈ۔
ایرا غیرا نتھو ولد خیرا : (اکھان)
فضول آدمی جنہوں کوئی پسند نہ کرے۔
ایرے نظر آونا جاگدیاں (لیٹیاں ہویاں) خوبصورت بد صورت بندے دی شکل گردن تیکر نظر آنا تیویکھ دیاں ویکھ دیاں غائب ہو جانا ۔ لوکاں دا عقیدہ اے جے اجیہا بندہ چھیتی مر جاند ااے ۔
ایدھر کھوہ اودھر کھائی(اکھان)
ہر پاسے مصیبت ہووے تے آکھ دے نیں
ایدھر وی کندھ ، اودھر وی کندھ ، وچ کالی مجھ:(بجھارت) کڑاہی۔ ایسا بہنا بیٹھیے کوئی نہ آکھے اٹھ ایسا بولنا بولیے کوئی نہ آکھے چپ:(اکھان)
مجلس وچ بہن تے بولن دے آداب دسے گئے نیں۔
ایس گھر دا باوا آدم ای نرالا اے(اکھان)
ایتھوں دا طریقہ وکھرا ای اے ۔
ایس جبھ دا کیہ جاسی ، ایہہ آکھ کے وڑ جاسی (اکھان)
زبان چلان دا نقصان ہوندا اے۔
ایس حمام وچ سب ننگے نیں: سارے اک ای برائی وچ شامل نیں۔
ایسٹ: سختی ، تکلیف ، کشتی دا اک (پہلوان) دا تھلیوں دا مار کے اتے آ جانا
ایسڑ: 21مارچ یا اس توں بعد آن والا اتوار ۔ عیسائیاں دا عقیدہ اے جے ایس دن حضرت عیسی مصلوب ہون توں بعد دوبارہ زندہ ہوئے ۔ ایہہ دن عیسائیاں وچ تہوار دے طور تے منایا جاندا اے۔
ایلچی : اک دربار سرکار توں دوجی دربار سرکار گھلیا ہویا بندہ ، سفیر سنہیا لے جان والا۔
ایملی : زمین دا لگان ادا کرن دا اقرار نامہ ، بٹولی پٹہ۔
ایف ۔ آئی ۔ آر۔: ابتدائی واردات دا پرچہ ۔ اوہ پہلی اطلاع جو قریبی پلس نوں کسے جرم دے ہون تے دتی جاندی اے ۔ ایہہ اطلاع لکھی یا زبانی ہو سکدی اے۔ پر اج دے دور وچ زبانی اطلاع نوں نہیں منیا جاندا۔ ایف آئی ۔ آر ،انج دی صورت حال وچ درج کیتی جاسکدی اے ۔
1۔جے کر انچارج تھانہ نوں زبانی اطلاع دتی جاوے تاں انچارج آپ لکھے یا آپدی نگرانی وچ لکھواوے ۔2۔لکھی گئی تحریر اطلاع دین والے نوں پڑھ کے سنائی جاوے تے تحریر اتے ستخط کرے ۔3۔ ایہہ تحریر قابل دست اندازی پلس جرم دے بارے ہووے 4۔اصل تحریر دا مواد تھانے دے خاص فارم دی صورت وچ رکھی ہوئی کتاب وچ ہووے ۔5۔ٹیلی فون تے دتے گئے پیغام نوں پولیس لکھدی اے ۔ غلط لکھی جان والی ایف آئی آر دا فائدہ مجرماں نوں ہوندا اے اوہ سزا توں بچ سکدے نیں۔
اینو (اِنھو) وان نو گول چھلے دی شکل دا بنا کے اتے لیرا ں ول دتیاں جاندیاں نیں۔ گول چھلے دی شکل وچ بنھ کے پانی والیگھڑے چکن والی اک شے۔

تاں جے سِر نوں تکلیف نہ ہووے شادی ویاہ دے موقعے تے گھڑ ولی چکن والا اینو سوہنیاں لیراں تے موتیاں نال سجا کے بنایا جاندا اے تے وچ لونگ وی رکھے جاندے نیں تاں جے خوشبو آوے ۔ پہلے وقتاں وچ اینوں داج (جہیز) وچ وی دتا جاندا سی۔
اینیاں منتاں رب نوں کرے تے اوہ چار کنیاں پا دیندا اے (اکھان)
جدوں کوئی بندہ بوہتاں منتاں کرن دے باوجود کوئی کم نہ کرے تے آکھدے نیں۔
ایویں انگل ای لائی سی: نکی حرکت کر کے لڑائی کروا دینا (اکھان)
اک جٹ دا شیطان بیلی بن گیا۔ جٹ آکھیا یار مینوں تیرے کولوں ڈر لگدا اے کسے مصیبت وچ نہ پاویں۔ اوس آکھیا نہیں یار توں فکر نہ کر ۔ اک دن جٹ کراڑ دی دکان تے سود ا لین گیا ۔ جٹ دا کتا وی نال سی ۔ شیطان نے انگل نال ذرا جنا گڑ لا کے کندھ نوں لا دتا۔ گڑ اتے مکھی بیٹھی ۔مکھی نوں پھڑن لئی کر لی جھپٹی ۔کرلی نوں پھڑن لئی بلی جھپٹی ۔جٹ دا کتا بلی تے جھپٹیا جٹ تے کراڑ ددونوں آپس وچ جٹ بکھی ہوئے ۔جدوں لوکاں چھٹ چھٹا کرا دتا تے جٹ کپڑے جھاڑ کے اپنے گھر ول ٹریا ۔راہ وچ شیطان ٹکریا جٹ آکھیا بیلیا توں نہ ٹلیا ۔ شیطان آکھیا یار میں تاں ایویں انگل ای لائی سی۔
ایہہ ای دیپال پور پلے ای تے کھا ٹر : (اکھان)
دیپال پور دی دھرتی دے بندے پلیوں نہیں کھواندے ۔ (مہمان نوازی وچ پچھے نیں)
ایہہ تاں کبیر وی آکھ گئے نیں :(اکھان)
ایہہ گل تاں منی ہوئی اے۔
ایہدے نال ڈرسیں :(لوک کھیڈ)
بالاں دی کھیڈجس وچ اک بال دوجیبال نوں آپدی اک انگلی وکھا کے پچھ دا اے ۔ ایہدے نال ڈرسیں۔ دوجا آکھدا اے نیں ۔ فیر پہلا بال دوجی انگل دا اشارہ کر کے پچھ دا اے۔ ایہدے نال ڈرسیں دوجا بال فیر آکھدا اے نہیں انج پہلا بال واری واری ساریاں انگلیاں وکھا کے پچھ دا تے دوجا بال ہر واری نہ وچ سِر ہلا کے آکھدا اے نہیں ۔ اخیر تے اوہ آپ دی شہادت دی انگلی بال دی اکھ دے نیڑے انج لے جاندا اے جے دوجا سمجھ دا اے جے ایہہ میری اکھ وچ انگل مار ے گا تے آپدی اکھ جھمک دا (بند کر لیندا) اے۔
ایہہ دینہہ کتھے پئے سن مستقیما:(اکھان)
ایہہ خوش قسمتی دے دن نیں موج کر ل۔
ایہہ گل اے چلھے چکی دی ، گھر والے نوں نہیں دسی دی ۔ ایہہ کم اے ہل پنجابی دا ۔ رل مل کے جگا گالی دا۔ (اکھان)
جدوں میاں بیوی دونواں دا آپو اپنا وکھرا خرچ ہووے تے دونویں اک دوجے نوں نہ دسن تے آکھ دے نیں ۔ ایس اکھان دے پچے اک کہانی انج دسی جاندی اے ۔ اک زنانی ہر روز ددھ رڑک کے مکھن کھا لیندی ۔ زنانی دے سائیں پچھیا توں روز دد ھ رڑ کنی ایں بلداں نوں کھوان واسطے مکھن لیا۔ اوس آکھیا دد ھ وچوں تاں مکھن ای نہیں نکل دا۔ انج ای اوہ گھروں دانے کدھ کے دکان تے ویچ کے کھا پی جاندی اک دن اوس دے سائیں پچھیا جے گھر وچ کنک سی اوہ کدھر گئی آکھن لگی۔ ایہہ گل اے چلھے چکی دی ۔ گھر والے نوں نہیں دسی دی ۔ مرد کھیت وچ ہل چلاندا تے نال نال مٹھائی کھادی رکھ دا ۔ اک دن اوس دی زنانی روٹی لے کے پچھے گئی ۔ اوس پچھیا توں کیہ کھا رہیا ایں ۔ اوس دے سائیں آکھیا۔ ایہہ کم اے ہل پنجابی دا ۔ رل مل کے جھگا گالی دا ۔
ایہ منہ تے مسراں دی دال (اکھان)
بندے دا معیار اوہ نہ ہووے جس چیز دی اوہ منگ کرے تاں آکھ دے نیں ۔
اک نویں بنے نواب نیں اک شاہی باورچی نوکر رکھیا۔ جیہڑا مسراں دی دال بڑے کمال دی پکاندا سی ۔ باورچی نواب کولوں مسالیاں لئی سینکڑے روپیے لے لئے تے فیر دال پکانی شروع کر دتی۔ نواب نوں اوس دے نوکراں چاکراں شکایت کیتی جے باورچی تاں سارا دن ویہلا بہندا اے۔ نواب شاہی باورچی نوں سدیا تے اوہنوں برا بھلا آکھیا ۔ باورچی نوں نواب دی ایہہ گل چنگی نہ لگی ۔ اوس پکی ہوئی دال اک درخت دے مڈھ وچ روڑھ دتی تے سلام کر کے اوتھوں ٹر گیا۔ کجھ دناں پچھوں اوہ سکا سڑیا درخت ہرا بھرا ہو گیا۔ نواب نوں ایس گل دا پتہ لگا تاں اوس باورچی نوں تلاش کروایا تے فیر اہنوں دال پکان دی فرمائش کیتی ۔

باورچی نوں پہلاں والی بے عزتی یاد سی ۔ اوس آکھیا تسیں ایہہ دا ل نہیں کھا سکدے ” ایہہ منہ تے مسراں دی دال”
ایہہ گھوڑی تے گھوڑی دا مدان (اکھان)
ہنے چھیتی نتیجہ سامنے آجاوے گا ۔
ایہہ ویکھنا ہووے جے اللہ کسے بندے توں کِناں خو ش اے تے ایہہ ویکھو جے اللہ اوس نوں کیہڑے کم تے لایا ہویا اے ۔ (دانش۔قول)
ب: پنجابی پٹی دا دوجا حرف ۔ ابجدی حساب وچ ایس دا عدد 2 اے ۔ نال (بذریعہ ۔ بدست) بغیر (بفیض ۔فیض توں بغیر) آمنے سامنے (رو برو) بر (روز بروز۔ دمبدم
با(ف)کسے لفظ دے پہلاں آ کے اوہ صفت رکھن دی خاصیت پیدا کر دیندا اے ۔ با ہوش (ہوش والا) با عزت (عزت والا
با ادب با نصیب ، بے ادب بے نصیب (اکھان)
ادب کرن والا خوش نصیب تے گستاخ بد بخت ہوندا اے۔
بابا مر گیا کال وچ ، لون نہ لبھیا دال وچ (اکھان)
بوہتی غریبی وچ حیاتی گزارن آلے بارے آکھیا جاندا اے
باب : دروازہ ۔ کسے اک گل بارے کتاب دیاں بہت ساریاں ونڈاں وچوں اک ونڈ ۔
بابے آدم دے ویلے دا :(اکھان)
وڈی عمر دا۔
بال کاں تے کتا اکو جہے ہوندے نیں (اکھان)
تنوں ای چیزاں نوں خراب کردے نیں تے بار بار روکیاں وی نہیں رک دے۔
بابو(ذ) سرکاری ملازم ۔ نویں زمانے تے فیشن دا ۔ صاحب لوک (ایہہ لفظ بنگال توں آیا ہویا اے)
بابل (ع ذ) اک قدیم شہر دا ناں جس تھاں اوہ کھوہ اے اوس وچ ہاروت ماروت لٹکائے گئے۔۔
بابا ٹل پکی پکائی گھل (اکھان)
بغیر محنت رزق دی امید رکھن والے بارے آکھیا جاندا اے۔
بڈھے نوں رہ ، سنڈھے نوں گاہ ،مرد نوں چکی ، سمانوں بج کڑکی : (اکھان) بڈھی عورت نوں پیدل چلنا، سنڈھے نوں کنک گاہنا تے مرد نوں چکی پیہنا مشکل ہوندا اے ۔
بابا صادق: نام محمد صاق قوم دے کشمیری ۔ امرت سر دے وسنیک سن ۔ بیت بازی دا چرچا ہون کر کے اہناں نوں وی شعر آکھن دا شوق ہویا ۔ اک جوان پتر میراں بخش سی ۔ جو دلالی دا کم کردا سی ۔ اہدے سوگ وچ ڈھیر بیت آکھے تے اوسے دا غم موت دا بہانہ بن گیا ۔
بابو رجب علی 2-L/32 (اوکاڑہ
(حیاتی تے کلام)
تحقیق مزمل احمد ، حویلی لکھا ،اوکاڑا) بابو رجب علی پنجابی زبان دے اک منیپر منے شاعر ہو گزرے نیں۔ آپ 10 اگست 1894 وچ موضع ساہوکے ، تحصیل موگا، ضلع فیروز پور (انڈیا) وچ پیدا ہوئے آپ دے باپ دا ناں دھمالی خاں سی جیہڑے قوم دے راجپوت وریاہ سن۔ آپ دے باپ دادا قصبہ پھول ، ریاست نابھا دے وسینک سن ۔ قصبہ پھول وچ سکھ رہندے سن ۔ اک سکھ آپ دے باپ دا لنگوٹیا یار سی ۔ اوہ آپ دے باپ نوں نال لے کے موضع ساہوکا وچ آ گیا۔ ایتھے آپ دے باپ دو مربعے زمین خریدی تے واہی بیجی دا کم شروع کر دِتا۔ رجب علی دا ناں رکھن دی وجہ :
تحصیل مکشر وچ اک تحصیل دار دا ناں رجب علی سی ۔ آپ دے باپ دی خواہش سی جے اوہدے گھر پتر جمیا تے اوہدا ناں رجب علی رکھے گا۔ جدوں دھمالی خاں دے گھر پتر جمیا تے اوہناں اوہدا ناں رجب علی رکھا۔ آپ دے باپ نوں جوانی وچ کشتیاں لڑن تے شاعری دا شوق سی۔ اوس آپدی حیاتی وچ اہ دونویں شوق ای کیتے ۔
آل اولاد:بابو رجب ہوراں چار ویاہ کیتے ۔ پہلی بیوی وچوں عدالت خاں تے عاقل خاں پیدا ہوئے۔ دوجی تے تیجی بیوی وچوں کوئی اولاد نہ ہوئی ۔ چوتھی بیوی وچوں شمشیر خاں تے علی سردار تے دو دھیاں گلزار بی بی تے شمشاد بی بی ہوئیاں۔
حلیہ بابو رجب علی ہوراں دا قد لما ، جسم بھرواں ، رنگ گندمی تے مٹھ بھر داڑھی سنتِ رسول ﷺ دے مطابق سی ۔ آپ دا عقیدہ ” اہل سنت والجماعت” والا سی ۔ پنج ویلے دی نماز تہجد تے اشراق پابندی نال پڑھدے سن ۔ لباس وچ چادر قمیض پسند سی۔ اپنے ویلے دے رواج موجب سر تے کلاہ رکھدے سن۔ ملازمت دے دوران شلوار قمیض پائی ۔

وفات:(بابو رجب علی ہوراں 6 جون 1979 نوں ) شام 5 وجے وفات پائی ۔ اللہ اوہناں تے اپنی رحمت نازل فرماوے ۔ آمین ۔ آپ نوں 32 ضلع اوکاڑا وچ دفن کیتا گیا۔ آپ دی قبرے دے کتبے تے اوہناں دا اہ شعر لکھیا اے ۔
انھیری کوٹھڑی بسترا خاک تے جی بوہے بند غریب دے ہو ن لگے
بابو رب نوں بھالدا پھرے باہر تیرے وچ مکان دے فون لگے
تعلیم:بابو رجب علی ناظرہ قرآن دی تعلیم گھر توں اپنے باپ کولوں حاصل کیتی ۔ پرائمری تیکر بنیہا بھائی کے “پرائمری سکول وچ پڑھیا۔ پرائمری وچوں وظیفہ لیا۔ ایس سکول وچ اج وی بابو رجب علی ہوراں دی تصویر لگی ہوئی اے ۔ بجندرا ہائی سکول توں دسویں دا امتحان پاس کیتا۔ اوس ویلے آپ دی عمر 17 سال سی ۔ 1918 وچ مونگ رسول ضلع گجرات (انڈیا) وچ اوورسیئر (محکمہ نہر) دے کورس وچ داخلہ لے لیا۔ 1920 وچ آپ ہوریں محکمہ نہر وچ اوورسیئر لگ گئے۔ آپ دی پہلی تقرری پشاور وچ ہوئی ۔ اوس ویلے آپ بھر پور جوان سن ۔ جوانی وچ ہر شے سوہنی لگدی اے ۔ پشاور وچ آپ دا بڑا دل لگیا تے ایتھوں دی رنگینی اکھاں نوں بڑی چنگی لگی۔
ضلع نہر چ بھرتی، دولت پانی وانگوں ورتی ،وہاں بہاراں مانیاں ،سرخ مخملاں ورگے ، پھرن پٹھان پٹھانیاں
بابو رجب علی اپنے ویلے دے چنگے اتھلیٹ وی سن۔ آپ ہوراں کو ڈی وی کھیڈی ۔ مالوہ (انڈیا)وچ لمی چھال مارن دا آپ دا ریکارڈ سی۔
مرشد: آپ ہوراں 22 ورہے دی عمر وچ حضرت محمد اسمعیل شاہ بخاری المعروف حضرت کرماں والے دی بیعت کیتی۔ تے اوہناں نوں اپنا روحانی مرشد منیا۔بابو رجب علی ہوراں 84 سال عمر پائی تے 84 کتاباں لکھیاں۔ حمد ، نعت ، روایتی داستاناں توں علاوہ سکھاں لئی وی لکھیا۔ اوہناں دے کم تے ہندوستان وچ دو Phdدیاں ڈگریاں دتیاں جا چکیاں نیں۔
ابھمن دا ویاہ ، اجاڑا (جنرل ایو ب دا زمانہ )اردو لہجہ ، امام حسین ، او خاں ان رد ، بابا دیپ سنگھ دی شہیدی ، باہرلے چھند ، بھائی صاحب جھنبے والا ، بداوا، بِدھی چند دے دو شالے ، بِدھی چند دے گھوڑے ، بلبیر سنگھ ابلخ رانے والا، بیگو نار ، پربھ براٹھ ، پھلاں دا گملا، پورن بھگت ، پونٹے صاحب دا جنگ (سڈوعرے والا پیر) پیران پیر (معجزہ غوث اعظم) پیند دا محلہ ، تین تا چھ اشیا کا جوڑ ، ٹٹی سکھی گنڈھی (ماجھے والیاں دی لڑا ئی )، جانی چور ، جنج و سہرا ، جنگ پاک و ہند ، جنگ چمکور ، جنگ چین ، جنگ مکتسر ، جنگ یورپ ،جمیل فتا، جیونا موڑ ، چانینیاں راتاں، چندی ، چھوٹے صاحب، درلبھ ہیرے ، دلا بھٹی ، دہو د بادشاہ ، رام سنگھ ڈوک والا ، رامائن ، رتن سین ، رامن کمہار ، ساکا سر ہند ، سچا سنگھ تے گھکر ، سردار بلبیر سنگھ ابلخ رانے والا ، سردار بھگت سنگھ ، سسی پنوں ، سلو چنا، سمن موسن ، سوہنی مہینوال ، سیتا دی بھال شامو نار ، شیریں فرہاد، عاشقوں کے سوال و جواب ، غوث اعظم ، قصہ بھوڑ بہادر ، قصہ رام کور ، قصہ طلبن ، کبت ، کولاں بھگتنی ، گرو ارجن دیو دی شہدی ، گرو صاحب دا دورہ ، گرو نام سنگھ را کا ، گنا کاری جھند ، گنا کاری کبت ، لال سنگھ مدھے والا ، لیلی مجنوں ، مائیاں دا ملاپ ، مار مکا ، متر دھرو، مجموعہ بابو رجب علی ، محمد بن قاسم ، مرزا صاحباں ، مستا رنگھڑ ، معراج دی ڈھاب ، منگل دے چھند، منگل دے کبت ، مہاراج نل دیانتی ، نعت رسول ﷺ ، وڈے صاحبزادے ، ہاس رس دے چھند ، ہر پھول ، ہیر رانجھا ، یوسف زلیخاں ۔نمونہ کلام:
بندیا رہیں نہ وچ جہان دے جی رہنا مرن دے لئی تیار بینا
چوری کریں تے ٹگھیاں مارداتوں تیرے واسطے نہیں درکار بیبا
اچا بول زبان چوں بولنا نہ نیواں ہوئیکے وقت گزار بیبا
عمل تلن گے وچ ترازوآں دے جدوں لگیا سچ دربار بیبا
لک بنہہ لیا بدی کماونے نوں کدی کری نہ سوچ وچاربیبا
رجب علی توں روز اڈیک رکھی تینو ن آونی موت دی تار بیبا
بادشاہ خوش ہو کے کسے نوں انعام دے طور تے خلعت دیندے سن ۔(قدیم ایرانی روایت)
باگیں توتیں چڑھ گیا : (محاورہ)
سیر سپاٹے لئی نکل گیا۔

بال اڑانے دیکھکھ ہوندے نیں : (اکھان)بال ٹوردے ٹوردے ایویں ای کشے شے نوں ویکھ کے رک جاندے تے وقت ضائع کردے نیں۔
بابے دی اذان(لوک کھیڈ)
ایہہ نکیاں کڑیاں دی کھیڈ اے ۔ ایہدے وچ کڑیاں دائرے وچ بہہ جاندیاں نیں ۔ اک کڑی اپنی مٹھ بند کر کے زمین اتے رکھ دی اے ۔ اوہدی مٹھ اتے دوجیاں کڑیاں اپنی اپنی مٹھ رکھ دیاں نیں ۔ ساریاں کڑیاں توں وڈی کڑی آخری دی مٹھ وچ آپدی انگل پھیر کے آکھ دی اے ۔ ” اٹنی بٹنی ، بابے دی چٹنی ، بڑی مزیدار ، پھڑ بلی دا کن ، بابے اذان ،دتی کہ نہیں” نکیاں کڑیاں دو واری آکھ دیاں نیں نہیں ۔ تے تیجی واری پچھن تے آکھ دیان نیں “اذان دتی ” فیر ساریاں کڑیاں اٹھ کے اک دوجی دا کن پھڑ کے آکھ دیاں نیں ” اللہ اکبر”
بابے دی توڑی کھلر گئی (لوک کھیڈ) ایہہ کڑیاں دی کھیڈ اے ۔ نکیاں کڑیاں دے نال نال وڈیاں وی شاموں بعد کم کار توں وھلیاں ہو کے کھلی تھاں تے گول دائرے وچ کھلو کے تاڑی ماردیاں نیں ۔ اک کڑی وچکار بہہ کے دونواں پیراں نال فرضی توڑی کٹھی کر دی اے اوہ کڑی تے اوہدیاں کول کھلوتیاں سہلیاں گیت گاندیاں نیں ” بابے دی توڑی کھلر گئی ، کرلے بچو کٹھی “
باپ دا صافا پتر سر تے نہ لوے :(لوک دانش)
بار:دریا دے نیڑے دیاں آبادیاں نوں بار آکھیا جاندا اے ۔ ہر دریا دے نال بار دا علاقہ ہوندا اے تے ہر بار دا ناں وکھرا ہوندا اے ۔ جوئیں ستلج دریا دے ارد گرد علاقے دا ناں نیلی بار آکھواندا اے ۔ پنجاب دیاں چار باراں مشہور نیں ۔ نیلی بار ، گنجی بار ، ساندل بار ، کڑانا بار ۔ انج ای پنجاب دے پنج دریاواں دے درمیانی علاقے نوں وی بار آکھیا جاندا اے ۔
بارش توں بعد آسمان تے پئی ست رنگاں دی پینگھ (قوس قزح) جتھے زمین نال مل دی اے اوتھے زمین وچ سونے دا برتن ہوندا اے ۔ (لوک عقیدہ)
بازاں نال بٹیری کھیڈے آپے کھیت پٹارے :(اکھان)
طاقت ور نال کم زور لڑے گا تاں آپد ا ای نقصان کرے گا۔
با گھی : اک طرح دا ناچ جس وچ کچھاں مار دے نیں ۔ عام طور تے عورتاں ایہدے وچ نچدیاں تے گیت گاندیاں نیں۔ باگھی پاسنا ، لاڑے دیے نی بھینے ! میں تے باگھی نہاون چلے کھنڈے پپل ہیٹھ ، کھنڈا پپل ڈھے پیا تے باگھی آگیا ہیٹھ
چونہہ مناں دا من پکایا اوہ وی گوڈے ہیٹھ
کھاندی نہیں ایں بھیاں پِٹن ، کھا گئے درویش
باگھی ائیں کھڈیندی یار
باگھی ائیں کھڈیندی یار
بال جمن تے اک دے پتے کوٹھے دی چھت اتے سٹے جاندے نیں تاں جے بد روحاں دور ہو جان ۔(لوک عقیدہ)
بال دی پٹھ سرخ ہو جاوے تے کوڑا تیل لا ٹھیک ہو جاند اے ۔ (لوک علاج)

بال کھیڈ دے چنگے نہ لگ دے وچ آپ دا فرزند نہ ھووے ، ٹوڈے چر دے چنگے نہ لگ دے وچ آپ دی سنڈھ نہ ہوے ۔ عورتاں بیٹھیاں چنگیاں نہ لگن ، وچ آپ دی رن نہ ھووے (اکھان)
آپدی شے سامنے ہووے تے بندہ ویکھ کے خوش ہوندا اے۔
بالو: برصغیر دی نام ور لوک فنکارہ ۔اوہ سٹیج تے کم کردی سی ۔ اوس محمد علی عر ف “ماہیا” نال نکاح کیتا جیہڑا گجرات وچ تانگہ چلاندا سی ۔ بعد وچ دونواں بمبئی وچ اک فلم وچ کم وی کیتا ۔
بانٹے کھیڈ(لوک کھیڈ)
بال کچ دے گول بانٹیاں نال کھیڈ دے نیں ۔ زمین وچ نکا جنا ٹویا بنا کے ایہہ کھیڈ کھیڈی جاندی اے ۔بال انگوٹھا زمین تے رکھ کے وچکارویں انگل دی مدد نال دوجے ساتھی دے بانٹیاں نوں نشانہ لاندے نیں ۔ اہنوں پل گولی آکھدے نیں ۔ انج ای گچی توں کچھ فاصلے توں کھلو کے اپنے اپنے بانٹے سٹ دے نیں ۔ جس دا بانٹا پہلاں گچی وچ جاوے یا گچی دے نیڑے ہووے اوہ پہلاں واری لیندا اے ۔ سارے ساتھی اک اک بانٹ اوہنوں دیندے نیں ۔ اوہ سارے بانٹے کٹھے کر کے روہڑ کے گچی وچ پاندا اے ۔ جے بانٹے گچی وچ چلے جان اوہ اوہدے ،تے جیہڑے باہر ہون اوہناں وچوں اوس دے ساتھی جہیڑا بانٹا آکھن اوہنوں اوہ نشانہ لاندا اے۔ جیکر اوہ بانٹا چٹ لوے تے باہرلے سارے بانٹے وی اوہدے ،جیکر کوئی ہور بانٹا وی چٹیا جاوے تے اوہنوں جرمانہ دے طور تے اک بانٹا دیندا اے نالے ،گچی دے بانٹے وی نہیں لے سکدا۔
باندر کلا :(لوک کھیڈ)
ایہہ کھیڈ بھارت وچ انبالہ ڈویژن ، پنجاب ، حصار ، روہتک ، کرنال دے علاقیاں وچ پرانے وقتاں توں ای کھیڈی جا رہی اے ۔ حصار توں اگے اوہناں پنڈاں وچ ایہہ کھیڈ مقبول ہوئی ۔ جتھے با ندر زیادہ تعداد وچ مل دی اے ۔ یاد رہوے اہناں علاقیاں وچ کتے نہیں سن
ایہہ وڈے بالاں دی کھیڈ اے ایس کھیڈ وچ پہلاں بال پگ دے نیں جہدے سر واری آوے اوہ واری دیندا اے ۔ ایس کھیڈ دا طریقہ انج اے ۔ اک کھلے دائرے وچکار ہر کھلاڑی آپدیاں جتیاں رکھدا اے انج جتیاں دا ک ڈھیر لگ جاندا اے۔ سارے کھلاڑی دائرے توں باہر کھلوندے نیں ۔ اک منزل مقرر کر لئی جاندی اے ۔ جتھے واری دین والے نس کے ہتھ لانا ہوندا اے ۔ واری دین والا جتیاں دوالے چکر لاند ا رہندا اے تے خیال رکھدا اے جے دائرے توں باہر کھلوتا کھلاڑی اوس دیاں جتیاں نہ چک لوے تے اوس ویلے تیکر باہر ک نہیں نکل دا جدون تیکر ساریاں جتیاں چک نہ لئیاں جان ۔دائرے توں باہر کھلوتے کھلاڑی اوس توں اکھ بچا کے واری واری جتیاں چکدے نیں تے خیال رکھدے نیں ۔ جے اوہ اوہناں نوں ہتھ نہ لاوے اوہ دائرے وچ آن والے کسے وی کھڈاری نوں ہتھ لا لوے تے اوہدی واری مک جاندی اے ۔
باراں ٹانی :(لوک کھیڈ)
ایہہ دلچسپ کھیڈ اے تے دو بندیاں وچکار کھیڈی جاندی اے ۔ ہر بندہ بارہ بارہ گوٹیاں نال کھیڈ دا اے ۔ ایس کھیڈ وچ عقل دا عمل دخل بڑا ہوندا اے ۔ ایس کھیڈ وچ اک کھڈاری دوجے دی گوٹی مار کے پہل کردا اے تے انج گوٹیاں مارن دا کم اخیر توڑی جاری رہندا اے ۔ ہر کھڈاری دی کوشش ہوندی اے ۔ جیاوہ دوجے دی گوٹی مارے ۔ جس کھڈاری دیاں ساریاں گوٹیاں پہلاں مار (مک) جاون اوس دا مخالف (دوجا) کھڈاری جت جاند ا اے ۔
بار : جتھے پانی نہ جا سکے ویرانہ علاقہ
بانہہ پھڑنی (لوک کھیڈ)
بانہہ پھڑن دا مطلب اے ۔ کسے نوں سہارا دینا۔ پیار دا اظہار کرنا ۔ نکے دیور ے بانہہ پھڑ لئی۔
باہمن نکیاں نکیاں کیاریاں بناندے نیں۔ فیر اوہناں کیاریاں نوں مختلف ذاتا ں / فرقیاں دے ناں نال منسوب کر دے نیں ۔ جویں اک کیاری باہمن دی ، اک کھتری دی ، اک ویش دی ، اک شودر دی ۔ فیر اک بھونڈ / بھونڈی چھڈ دے نیں ۔ جے کر بھونڈی کھتری دی کیاری وچ اڈ کے جا پئی تے آکھن گیجے سماں اے تکڑی کھڑ کے گی ۔مطلب ایہہ جے ہن اناج آوے گا۔ جے بانیے دی کیاری وچ اڈ کے جا بہوے (بانیے لیکھا کر دے نیں) آکھن گے جے کال پوے دا ۔
باشک : سپاں دا سردار سپ جس بارے لوکاں دا وچار اے جے ایہدے اتے زمین ٹکی ہوئی اے (لوک عقیدہ)

بانگ ہووے تے چپ کر کے سنو۔ (دانش)
باپ تے پوت ، پوت تے گھوڑا ، بوہتا نہیں تے تھوڑا تھوڑا :(اکھان) اولاد اتے باپ دی تربیت دا اثر ضرور ہوندا اے۔
باتھو (ذ)اک اگنی بوٹی جس نوں پکا کے کھاندے نیں ۔ خاص طور تے توریے تے سروں دے ساگ نال کھایا جاندا اے ۔
باپو مر دیاں ویکھیا تے مرن تو ں کڈھی توبہ(اکھان)
کسے نوں تکلیف وچ ویکھ کے سبق حاصل کرن تے آکھ دے نیں۔
بات پاواں بتولی پاواں بات نوں لگے کنڈے ،سدا کڑی ویاہون چلے سارے پنڈ دے بندے :(بجھارت)کھدو کھونڈی
بات پاواں بتونی پاواں بات نوں لگے موتی ، موتی موتی جھڑ گئے تے بات رہی کھلوتی (بجھارت)
بیری دا درخت
باجی (ث) آپاں ، وڈی بھین ، اپنے توں وڈی تے ڈھلی عمر دی کسے عورت نوں بلان دا لفظ۔
باجرا (ذ) اناج دی اک قسم جس نوں ساونی دی فصل وی آکھدے نیں ۔ سروں اچے ٹانڈے دے سر تے گٹھ لماں سٹا لگدا اے ۔جس نال چھوٹے چھوٹے گول دانے لگے ہوندے نیں۔ ساڈے لوگ گیتاں وچ باجرے دا بڑا ذکر ملدا اے ۔
باجرے دا سٹا اساں تلی تے مروڑیا
رٹھڑا جاندا ماہیا اساں گلی وچوں موڑیا
باجرہ جیٹھی دا تے پتر پلھیٹی دا (اکھان)
جیٹھ دا گڈیا (اگیترا)باجر چھیتی پک دا اے تے پلیٹھی دا (پہلا) پتر چھیتی وڈا ہو کے ماں پیو دے کم وچ ہتھ ونڈا ندا اے ۔
باچھ (واش) کھاتہ دار معاملہ دی تقسیم
بادام (ف۔ذ) بدام ۔ اک مشہور درخت تے اوس دا پھل
بادبان: ہوا نال چلن والی بیڑی دا اوہ تنبو ورگا تان جہیڑا ہوا نوں جھلی رکھدا اے۔
بادشاہ (ف ۔ذ) خاندانی طور تے حکمران۔ ملک تے راج کرنا ، تخت دا مالک ، سادہ ، بے وقوف ، بے پرواہ ، سیانف کولوں چوکھا کم نہ لین والا۔
بادشاہی مسجد: ایہہ پاکستان دی خوبصورت مسجد لاہور وچ واقع اے ۔ ایہہ مسجد مغلیہ فن تعمیر اک بہت وڈا شاہکار اے ۔ ایہہ مسجد اپنی بنیاد توں دس فٹ اچی اے ۔ مسجد سرخ پتھر دی بنی ہوئی اے۔ مرکزی دروازے دے سامنے ویہہ قدم اچا اک چبوترا اے ۔ عظیم مغل بادشاہ اورنگ زیب عالمگیر ایہہ مسجد بنوائی ۔ ایہہ مغلاں دے عظیم عجوبیاں وچوں اک عجوبہ اے۔
بادنما (ف ذ)اک ککڑ ورگا آلہ جس دے رخ توں ہوا دے چلن دے رخ دا اندازہ ہوندا اے ۔
بادی:ہوا وچ رہن والی مخلوق اوہ مخلوق جس وچ ہوائی خاصیت ہووے ۔ آبی خاکی تے ناری توں علاوہ چوتھی مخلوق۔یونا نی طب مطابق بعض چیزاں کھایاں ہوا پیدا کردیاں نیں ۔ اہناں نوں بادی آکھدے نیں ۔ پرانے سیانیاں مطابق ہر شے یا آبی اے یا خاکی اے۔ یا بادی اے یا ناری اے ۔ بادی وہ اے جس وچ ہوا دا رنگ ہووے ۔
بار: جنگلی علاقہ ۔غیر نہری علاقہ ۔ گھٹ پانی والا علاقہ ، بوجھ ، بھار ، پھلدار اوہ تھاں جتھے کسے شے دی چوکھ ہووے۔
باراں سال تاں کسے ماں دے یار نال وی گھت لے سن (اکھان)
مجبوری دی حالت وچ بندہ دشمن ۔/ناپسند بندے کول وی کم لئی چلا جاندا اے۔
بار برنگ وچ بھڑولا ، نہ اوہندی چھاں نہ اوہندا اوھلا (بجھارت)کھوہ
بارک (انگ۔ث) نال نال جڑے مکان جنہاں وچ فوجی سپاہی یا پولیس دے سپاہی رہندے نیں۔
بارہ ماسہ (اذ) نظم دی اوہ قسم جس وچ سال دے بارہ مہینیاں دے مطابق وچھوڑے دیاں گلاں کتیاں جاندیاں نیں ۔
باراں وفات (اذ) ربیع الاول دی باراں جدوں حضور پاک ﷺ (رسول خدا) دنیا تے تشریف لائے
باردانہ (ا ذ) اوہ بوری جس وچ کجھ رکھیا جاوے تھیلا ، خورجی۔
بارک ماسٹر (ذ) فوجی مکاناں دی تعمیر تے ویکھ بھال کرن والا آفسر
بارود: توپ بندوق وچ چلان والے گولے ، گولیاں وچ کم آن والا مسالا ، اوہ بھاڑا جس دے بغیر جاندار کم نہ کر سکے۔

بارہ پتھر پار: چھانی دی حدوں پار ۔ شہروں باہر ، وستیوں دور، اگلے زمانے وچ سزا دے طور تے بعض لوکاں نوں باہرکڈھ دیندے نیں۔
بارہ دری (ف)(ا ث) بارہ دروازیاں والا مکان ، چونہہ پاسے دروازیاں والی کوٹھی۔
بارہ سنگھا (ذ) اک پہاڑی ہرن جس دے سنگھاں وچوں ہور سنگھاں دیاں شاخاں پھٹیاں ہوندیاں نیں۔
باری(ث) دروازے توں علاوہ کندھ وچ ہوا تے چانن واسطے رکھی ہوئی کھڑکی
بار برنگ وچ کدو پکیا چکھونی سہیلیو کڈا مٹھا :(بجھارت)ماکھو /شہد
بار برنگ وچ گندل پکی گھر گھر پین کٹارییا بجھن پیر پیغمبر یا بجھن کوارے (بجھارت)نیند
باراں برج: سورج دیاں باراں منزلاں جنہاں نوں سورج اک سال وچ طے کردا اے ۔ علم نجوم وچ اہناں دے ناں انج نیں۔بارہ برج ! حمل، ایس برج دی شکل مینڈھے ورگی ہوندی اے ۔ جس دن سورج ایس برج وچ آندا اے شرف آفتاب ہوندا اے ۔ ایہہ ای نور وز دا دن ہوندا اے ۔
ثور :ایس برج دی شکل بلی ورگی ہوندی اے۔
جوزا:ایس برج دی شکل دو جوڑے بچیاں ورگی ہوندی اے۔
سرطان :ایس برج دی شکل کیکڑے ورگی ہوندی اے (اک پانی دا کیڑا جیہدی شکل بچھو ورگی ہوندی اے)
اسد:آسمان دا اوہ حصہ جتھے چن ستارے رل مل کے شیر دی شکل وچ ہوندا اے۔
سنبلہ:ایس برج دی شکل اک کواری کڑی ورگی ہوندی اے جیہڑی ہتھ وچ والی لے کے کھلوتی ہوندی اے۔
میزان: ایس برج دی شکل ترازو ورگی ہوندی اے۔
عقرب: ایس برج دی شکل بچھو ورگی ہوندی اے ۔
قوس:ایس برج دی شکل تیر کمان ورگی ہوندی اے ۔
جدی: ایس برج دی شکل بکری دی ہوندی۔
دلو: ایس برج دی شکل گھڑا یا ڈول چکدے بندے دی اے ۔
حوت: ایس برج دی شکل مچھی ورگی ہوندی ایبارا ں خانوادے: فقیراں دے اوہ باراں فرقے جیہڑے صوفیا کرام دے ناں نال منسوب نیں۔
قادریہ منسوب بہ شیخ عبد القادر جیلانی ،نقشبدیہ منسوب بہ خواجہ نقشبند،صفیہ منسوب بہ شیخ صفوی ،عبد الرسیہ منسوب بہ شیخ عبد الرس،نوریہ منسوب بہ شیخ ابو الحسن نوری ،شطاریہ بہ منسوب شیخ عبداللہ شطاری،یوسفیہ منسوب بہ شیخ احمد یوسفی ،انصاریہ منسوب بہ شیخ عبداللہ انصاری ،زاہدیہ منسوب بہ خواجہ بدر الدین زاہد،قلندریہ منسوب بہ شیخ محمد قلندر،خضرویہ منسوب بہ خواجہ احمد خضروی حسینہ منسوب بہ حضرت امام حسین
باراں دروازے:دہلی دروازہ ، اکبری دروازہ ، موچی دروازہ، شاہ عالمی دروازہ، لوہاری دروازہ ، موری دروازہ، بھاٹی دروازہ، ٹکسالی دروازہ، روشنائی دروازہ ، مستی دروازہ ، کشمیری دروازہ ، شیراں والایا خضری دروازہ ، یکی دروازہ یا ذکی دروازہ (لاہور دے دروازے)
باراں گاٹ: اک باراں گاٹاں نال کھیڈی جان والی کھیڈ جس وچ شطرنج دی طرح دو ول کھیڈ دے نیں تے جیہڑا دوجے دیاں ساریاں گاٹاں مار لئے اوہ جت جاندا اے ۔ گاٹاں اپنے اپنے پاسے دونویں چھے چھے کر کے دو قطاراں وچ رکھدے نیں۔ گاٹ مر دی تاں ایں جے اوس توں ٹپ کے گاٹ خالی گھر بیٹھ سکدی ہووے۔
باراں ماس اک اجہیا درخت جیہڑا سارا سال سر سبز رہندا اے تے سارا سال پھل دیندا اے ، اوہ نہر جیہڑی باراں مہینے (پوراسال) وگدی رہندی اے۔
باراں ماہ: باراں ٹکڑیاں دا ہندی گیت جس وچ عورت دی زبان وچ باراں مہینیاں دے فراق تے مصیبت دا ذکر کر دی اے ۔
باراں ماہ پنجابی شاعری دی بہت پرانی صنف اے ۔ ایس صنف وچ شاعر ہر مہینے دا ناں لے کے جدائی دی پیڑ تے اڈیک دی تانگھ بڑے درد ناک تے سوز بھرے لفظاں وچ بیان کردا اے۔ شاعری دی ایس صنف دی خاص گل ایہہ وے پئی ہر مہینے دیاں خصوصیتاں تے اوہدے موسمی اثرات نال شاعر دے من اندر روحانی تے جذباتی ہون والیاں تبدیلیاں صرف بارہ ماہ وچ کھل کے بیان کیتیاں جا سکدیاں نیں۔ پنجابی وچ تن طرح دے باراں ماہے لکھے گئے نیں ۔

پہلی قسم دے باراں ماہے شمسی مہینیاں دے ناواں اتے لکھے گئے نیں ۔ دوجی قسم دے باراں ماہے قمری مہینیاں تے تریجی قسم دے انگریزی مہینیاں دے ناواں اتے لکھے گئے نیں ۔بہتے باراں ماہے شمسی مہینیاں دے حساب نال لکھے گئینیں تے اوہناں دا مڈھ چیتر دے مہینے توں بجھدا اے ۔ بابا بلھے شاہ ہوراں دا باراں ماہ اسوج توں شروع ہوندا اے۔ امام الدین مجاہد نے ساون توں اپنے باراں ماہ دی ابتدا کیتی اے۔باراں ماہ وچ ہر قسم دے مضمون تے خیال بیان کیتے جا سکدے نیں ۔ پر زیادہ شاعراں نے وچھوڑے دیاں نیتیاں تے کجھ شاعراں نے تصوف نوں باراں ماہ دا موضوع بنایا اے۔ سید مراتب علی نے باراں ماہ وچ کربلا دی وکھانت تے باراں اماماں دا ذکر کیتا اے۔ باراں ماہے وچ شعراں دی تعداد دی کوئی پابندی نہیں ۔ ایس لئی مختلف شاعراں دے باراں ماہے وچ شعراں دی تعداد مختلف اے ۔ ایس صنف وچ ہر مہینے دے سر نانویں ہٹھ گھٹو گھٹ دو مصرعے تے ودھ توں ودھ اٹھتالی مصرعے ملدے نیں۔ عام طور تے ہر مہینے وچ چار چار مصرعیاں دا بند لکھیا جاندا اے۔ باراں ماہ لکھن والے شاعراں وچوں سلطان باہو ، بلھے شاہ ، فرو فقری ، وارث شاہ ،سید فضل شاہ ، میاں محمد بخش ، ہدایت اللہ ، پیرا ں دتہ ، ملکھی رام، حیات علی ، عشق لہر ، مراتب علی شاہ ، تے محمد بخش فرشی دے ناں مشہور نیں۔ خواجہ فرد فقری ساون بارے لکھدے نیں۔
آساون سر تے گجیا،میرا عقل فکر سب بھیجیا،کہی بجلی چمک ڈراونی ،گھٹ اٹھی مینہ وسانی ،میرے سر توں پانی چلیا،میں رو رو کانگاں چاہڑوی
باراں مسالے /مصالحے :زیرہ سفید، زیرہ سیاہ ، پودینہ ، الائچی ،مرچ سیاہ ، سرخ مرچ ، نمک ، دھنیا،ہلدی ، لونگ ،اجوائن ، دار چینی
باراں خانوادے :فقیراں دیباراں فرقے منے جاندے نیں ۔ جیہڑے مختلف صوفی بزرگاں نال روحانی نسبت رکھ دے نیں
1۔ قادریہ : حضرت شیخ عبد القادر جیلانی نال نسب نیں 2۔ نقشبندیہ :حضرت خواجہ نقشبند نال منسوب اے۔3۔صفیہ :حضرت شیخ صفوی ہوراں نال منسوب نیں 4۔ عبدالرسیہ: حضرت عبدالرس نال نسبت رکھ دے نیں5۔ نوریہ : حضرت شیخ ابو الحسن نوری نال نسبت رکھدے نیں6۔ شطاریہ : حضرت شیخ عبداللہ شطاری نال نسبت اے ۔7۔یوسفیہ : حضرت شیخ احمد یوسفی نال نسبت رکھ دے نیں8۔ انصاریہ : حضرت شیخ عبداللہ انصاری ہوراں نال منسوب نیں 9۔ زاھدیہ : حضرت خواجہ بدر الدین زاھد ہوراں نال منسوب 10۔قلندریہ: حضرت شیخ محمد قلندر نال نسبت رکھدے نیں 11۔حسینیہ : حضرت امام حسین نال نسب رکھدے نیں۔
بارھیں ورہیں مکان آئی ، ہسدیاں نوں روان آئی :(اکھان)
ہر کم اپنے موقعے تے ای چنگا لگ دا اے بوہتے چِر مگروں چنگا نہیں لگ دا
باراں امام :مسلماناں دے فرقہ امامیہ دے بارہ پیشوائے دین جیہڑے حضور ﷺ دے اہل بیت وچوں ہوئے نیں۔ ایہہ باراں امام ایہہ نیں۔ حضر ت علی ، حضرت امام حسن ، حضرت امام حسین ، امام زین العابدین ، امام باقر ، امام جعفر صادق ، امام موسی کاظم ، امام احمد رضا ، امام محمد نقی ، امام محمد تقی ، امام حسن عسکری ، آن والے امام مہدی
بارا :اوہ راگ جیہڑا کھوہ وچوں چمڑے دا ڈول چھکن ویلے گایا جاندا اے اوہنوں “بارا” آکھدے نیں ۔ اوہ بندہ جیہڑا واھی نوں پانی لان لئی کھوہ تے کھلو کے چمڑے دا ڈول پانی نال بھریا چھک دا اے اوہنوں وی “بارا” آکھیا جاندا اے ۔ انج ای اوہ کھانا جیہڑا بڈھے بندے دے مرن مگروں رشتہ دارں تے بھائی چارے والیاں وچ ونڈیا جاندا اے اوس نوں وی “بارا” آکھدے نیں۔
باراں ورھیاں پچھوں روڑی دی وی سنی جاندی اے (اکھان)
مصیبت تے پریشانی دا ویلا اکو جہیا نہیں رہندا مطلب ایہہ جے پریشانی دا زمانہ ہمیشہ نہیں رہندا ۔ کجھ عرصے بعد گھٹیا درجے دے لوک وی وڈے مقام تے پہنچ جاندے نیں۔
بارا ں ہرن وکھو وکھ چرن ، نہ اوہناں نوں موت آوے نہ اوہ مرن(بجھارت)باراں مہینے)
بارانی : اجہی زمین جس نوں بارش دے پانی نال سیراب کیتاجاندا اے تے فصل گڈی جاندی اے ۔
باڑا : اوہ خیرات جیہڑی ہندو لوک شادی دے موقعے تے تقسیم کردے نیں۔

بازی مارنا : سر تھلے تے لتاں اتاں کر کے اک پاسے توں دوجے پاسے نوں جانا ۔ پٹھی چھال مارنا۔
بازو بند : بازو نال بنھن والا تعویذ ی زیور ، عام طور تے بری نظر لگن توں بچن لئی بدھا جاندا اے (اک زنانہ زیور)
باسپتی (باسمتی) اک عمدہ قسم دا مہک والا چاول ، ایس دے پکن دی خشبو دوروں ای آ جاندی اے مریدکے ، شیخوپور، مانا والا دے علاقے ایس چاول دی کاشت لئی بڑے مشہور نیں۔
باشک (باسک) سپاں دا سردار ، اوہ سپ جس دے بارے خیال کیتا جاندا اے جے زمین اوہدے اتے ٹکی ہوئی اے۔
باشہ :باز توں چھوٹا اک شکاری پرندہ ، بادشاہ دا سانگ بن کے لوکاں کولوں منگن ولا مسخرا ، سانگ بھرن والا۔
باطینہ : حضرت امام جعفر دے بیٹے اسماعیل نوں امام منن والے ۔ اوہناں نوں “ست امامیے” وی آکھدے نیں (ویکھو اسمعیلیہ)
باقر خانی (ت) ۔(اث) میدے دی روغنی مٹھی روٹی ، ددھ وچ گنھ کے پکائی ہوئی روٹی۔
باقی صدیقی : اصل ناں سائیں محمد افضل ،ٹیکسلا دے اک پنڈ بہام وچ 1909 وچ پیدا ہوئے ۔ نکی عمرے یتیم ہو گئے تے دسویں جماعت پاس کرن مگروں اک پرائمری سکول وچ استاد لگ گئے ۔ کافی چر ملازمت کر دے رہے ۔ فیر بمبئی جا کے فلمی کہانیاں تے گیت لکھدے رہے ۔ کجھ عرصے لئی فوج دے محکمے ایم ای ایس وچ کلرکی وی کیتی ۔ جدوں راولپنڈی واپس مڑے تے اک ہفت روزہ رسالہ “راہ منزل” دے ادارتی عملے وچ شامل ہو گئے ۔ قیام پاکستان توں بعد ریڈیو پاکستان راولپنڈی نال منسلک ہو گئے ۔ اوہناں نے ریڈیو لئی گیت ، فیچر ، تے ڈرامے لکھے ۔ 8 جنوری 1972 نوں فوت ہو گئے ۔ لکھتاں : اردو۔ جام جم ، دار و رسن ، زخم بہار (پنجابی) کچے گھڑے ، زخمی پیار
باگیں توتیں چڑھ گیا : (محاورہ) سیر سپاٹے لئی نکل گیا۔
باگھی :شادی ویاہ دے موقعے تے گایا جان والا اک مشہور لوک گیت اے ۔ جدوں لاڑے دی جنج چڑھا کے پنڈ دیاں کڑیاں پِشاں پرت دیاں نیں تے لاڑے دی بھین باگھی دے گیت گاندی اے۔ لاڑے دی بھین خوشی نال دو ہتھ واری واری موڈھیاں دے اتوں پشاں نوں کر دی ، تے انج دے گیت گاندی تے نالے نچ دی اے ۔
لاڑے دیے نی بھینے توں باگھی پا سنا
میں تے باگھی نہاون چلے کھنڈے پپل ہیٹھ کھنڈا پپل ڈھے پیا تے باگھی آگیا ہیٹھ
باگھڑ بِلا : اک قسم دا وڈا بِلا، اوہ پتلا جیہڑا جانوراں نوں ڈران لئی کھیتاں وچ کھلوا دتا جاندا اے۔ (بجوکہ)
بال ادب : بال ادب توں مراد اجہیا ادب اے جیہڑا خاص طور تے بالاں لئی تخلیق کیتا گیا ہووے ۔ اجہیے ادب دا مقصد بالاں دی تربیت دے نال نال اوہناں دا من پر چاونا وی اے ۔ بال ادب ساڈے معاشرے وچ تھاں تھاں تے کھلریا ہویا اے ۔ بال ادب وچ ہر علاقے دی ثقافت تے پچھان وکھری ہوندی اے ۔ بال ادب وچ لوریاں ، مینہ دے گیت ، لوک کھیڈاں ، لوک بجھارتاں لوک کہانیاں تے لوک لطیفے شامل نیں۔ ساڈے باقاعدہ بال ادب لکن والیاں وچ بشیر منذر ، مزل احمد حویلی لکھا والے خاص ذکر دے قابل نیں۔
بال اڈیاں رگڑن تے مینہ آندا اے :)لوک عقیدہ)
بال ددھ یا سالن آلی ہانڈی پونجھے اوھدے ویاہ تے ہنیری آندی اے ۔ (لوک عقیدہ)
بال کھیڈ دے ہوئے کسے کم نوں رل کے کرن پاروں یا کوئی گل پچھن پاروں دوجے بالاں نوں سونہہ (قسم) یا گالھ پاندے نیں ۔ پر دوجے بال سونہہ یا گالھ دے ختم ہون دا انج ای اعلان کردے نیں ۔کوٹھے تے مصلی ، ساڈ ی گالھ لاہوے اللہ۔
بال نوں اوری نکلے تے بال کول گلاباں دے پھل رکھو ۔اوہ چھیتی ٹھیک ہو جاندا اے انج ای سونے دا کوئی زیور بال دے کول رکھو ۔ (عقیدہ)
بال دی دوڑ ماں تائیں :(اکھان)
بال رو کے ماں ول ہی جاندا اے۔
بالاں دے سِر وچ دبھ نہیں اگ دی : (اکھان)
بالاں نوں بہت دکھ پہنچ دے نیں۔
بالاں دے لوک گیت :بالاں دے لوک گیت ساڈی معاشرت تے ثقافت دا اک ان ملا سرمایہ نیں ۔ بال ایہہ گیت گلیاں بازاراں وچ نس دے ، بھج دے تے کھیڈ دے ہوئے گاندے پھر دے نیں۔

ایہہ گیت عام طور تے نِکی بحر وچ ہوندے نیں۔ جیہڑی بڑی رواں تے ترکھی ہوندی نیں۔ اہناں گیتاں دے کوئی خاص تے اہم موضوع نہیں ہوندے ایہدی وجہ ایہہ اے جے بال حیاتی دی فکراں توں آزاد ہوندے نیں۔ اہناں نوں کھیڈن توں علاوہ کوئی کم نہیں ہوندا۔ اہناں گیتاں وچ بالاں دیاں کھیڈاں توں علاوہ اک دوجے نوں چھیڑ چھاڑ کرن دے موضوعات مل دے نیں۔ سارے چھوہر ککراں ہیٹھ، نورو ماں دے لِتراں ہیٹھ، آجا نورو کھیڈیے۔بالاں دے بہت سارے گیتاں وچ نِریاں تک بندیاں ہوندیاں نیں۔ فیر وی اہناں دی اہمیت توں انکار نہیں کیتا جا سکدا ، بالاں دے اہناں گیتاں وچ نرم تے مٹھاس ہوندی اے ۔ ایسے لئی ایہہ سنن والیاں نوں چنگے لگ دے نیں۔
بالمیک : ٹھگاں دے وڈ کے(مورثِ اعلی) دا ناں جو ذات دا برہمن تے قنوج (انڈیا)دا رہن والا دسیا جاندا اے ۔
باندر بڈھا ہو جاندا اے پر لچھن نہیں چھڈ دا (اکھان)
عادتاں مرن تک جاندیاں نیں۔
بالو شاہی (اث) اک مشہور مٹھائی جیہڑی ذائقے والی ہوندی اے۔
بالناتھ : ہیر رانجھے دے قصے وچ اوہ گرو جس کولوں رانجھے جا کے جو گ لیا سی ۔
بالشویک (ر) بالشوزم نوں منن والا ، روس وچ لینن دے سمے توں چلائے گئے نظام دا حامی۔
بان (ذ) تیر ، رکھن یا راکھی کرن والا ، ایس رنگ وچ ایہہ کسے ہور لفظ دے اخیر تے آوندا اے ، جویں گاڑی بان ، شتر بان ، وان وی ایسے دا ای روپ اے جے ب تے و آپو وچ وٹ جاندے نیں کوچوان ، عادت
بانا (اذ) لباس ، کھڈی چاڑھے سوتر دے تانے وچ انیا جاں والا سوتر
بانو بازار : عورتاں دی ضرورت دیاں چیزاں خریدن دا بازار
بانو (ف)سگھڑ ، عورتاں نوں مخاطب کرن لئی اک وڈیان والا لفظ۔ پنجابی وچ ایہہ لفظ صرف ناں دے نال آندا اے ۔ بلان لئی نہیں ورتیا جاندا۔
بانک (بانکاں)ث: اک زیور دا ناں جو ہتھیں وی پایا جاندا اے تے پیریں وی تے شکل دونواں دی وکھری ہوندی اے ، لوہاراں سنیاراں دی کسے شے نوں جکڑی رکھن والی سند ، بانکی صورت بانک : اک دھار دار آلہ جیہڑا وانس یا گنا کٹن لئی استعمال کیتا جاندا اے ۔ ایہہ گھوڑے دی کھری ورگا ہوندا اے ۔ اک زیور جیہڑا ہندو عورتاں پیراں وچ تے مسلمان عورتاں بانہواں وچ پاندیاں نیں
باندر : آدمی نال ملدا جلدا اک جانور شرارتی بال (باندری منث)
بانگر :اوہ زمین جس تے دریا دا پانی نہ چڑھ سکے اچی کدھی دی زمین ۔
بانٹا (اذ)بلور یا شیشے دی بنی ہوئی گولی جس نال منڈے گولی پِلا کھیڈ دے نیں، سوڈا واٹر دیاں بوتلاں بند کرن رکھن دے کم وی آندا اے۔
بانجھ (ل۔و۔ر)اک پہاڑی درخت جس دیاں گٹکاں (گٹھلیاں )بعض ہندو بالاں دے گل وچ پائیاں جاندیاں نیں تاں جے اوہ بیماری توں محفوظ رھوے۔ اوہ عورت جنہوں بچہ نہ پیدا ہوندا ہووے ۔
بانہہ پھڑنا (لوک کھیڈ) اک مشہور کھیڈ جس وچ اک آدمی دوجے دی کھبی بانہہ اپنے دونواں ہتھاں نال پھڑ دا اے۔

تے دوجا اپنے سجے ہتھ دے زور نال اوس نوں چھڈاندا کردا اے۔
باندر کیہ جانے ادرک دا سواد (اکھان)
نا قدرا چنگی شے دی قدر نہیں کر سکدا۔
باندر دے گل وچ موتیاں دی مالا (اکھان)
کمینے نوں شریف دی پوشاک پوا دینا ۔
باندر نوں کیہ لگن بنارسی بنات /پٹ دیاں ٹوپیاں(اکھان)
جدوں کسے بندے نوں نعمت دی قدر نہ ہوووے ۔
باندر نوں ہلدی لبھی تے اوہ پنساری بن بیٹھا (اکھان)
کمینہ بندہ تھوڑی جنی شے تے بڑا غرور کردا اے ۔
باندری دے پیر سڑن تے اوہ آپدے بچے پیراں تھلے لے لیندی اے (اکھان)
مصیبت ویلے آپدی پریشانی وچ کسے دا دھیان نہیں رہندا
باون اکھری : ویکھو سی حرفی
باہمن : برہمن ، برہما نال تعلق رکھن والا ، ہندو آں وچ مذہبی پوجا پرچار کرن والی اک ذات
باہمن دے ہتھ چھرا اوہ وی برے توں برا : (اکھان)
بھلا مانس وی ظلم کرن تے آمادہ ہو جاوے تے بڑی خرابی ہوندی اے ۔
باہمن (پیر)مٹی دیاں چھوٹیاں چھوٹیاں کیاریاں بناندے نیں ۔ اہناں کیاریاں وچ اک کیاری بانیے دی ، اک کھتری دی ، اہناں کیاریاں وچ اک بھونڈی چھڈی جاندی اے جے بھونڈی کھتری دی کیاری وچ چلی جاوے تے آکھدے نیں “سماں اے ، تکڑی کھڑکے گی (اناج آوے گا)جے بھونڈی بانیے دی کیاری وچ چلی جاوے تے لیکھا کر دے نیں جے ہن کال پوے گا۔ (لوک عقیدہ)
باہروں آیا بابا لودھی چھ ٹنگاں تے اکو بو دی (بجھارت)تکڑی
باہروں آئے دو ملنگ ، ہریاں ٹوپیاں تے پیلے رنگ (بجھارت)مرچ
باہروں آئے دو ملنگ ، ہریاں ٹوپیاں سوہے رنگ (بجھارت)متیرا
باہر میاں پنج ہزاری ، اندر بی بی قہر دی ماری (اکھان)
جس دی باہر بندے بڑی عزت کردے نیں گھر وچ اوس دی بیوی دی عزت نہیں کردی۔
باہو (ف۔) بازو ، موڈھے توں ارک تیکر دا حصہ ، موٹا سوٹا ، باہواں والا ، پنجابی دے اک مشہور صوفی شاعر سلطان باہو (ہور وضاحت لئی ویکھو سلطان باہو
بائین (ع ث) واضح ، ظاہر ، طلاق دی اوہ قسم جس وچ او ہلایا بھلیکھا نہ رہ جائے ۔ جس طلاق توں بعد واپسی نہ ہو سکے۔
بائیسکل (ث) چرخہ ، لت گیڑا ، دو پہیاں تے اک گدی والی سواری جس نوں پیراں نال چلا یا جاندا اے ۔
بب دا دتا کیہ کر سی جے رب نہ دیوے (اکھان)
دھیاں بارے آکھیا جاندا اے جے ماپے دھیاں نوں جناں مرضی دان (جہیز) دے لین جِناں چر اللہ نہ دیوے ماں پیو دا دِتا کجھ نہیں کردا۔
ببر (ف ۔اذ) ببر شیر ، مشہور جنگلی جانور جس نوں جنگل دا بادشاہ وی آکھیا جاندا اے ۔ اوہ ڈھانچہ جس وچ دل تے پھیپھڑے محفوظ ہوندے نیں۔ بہت بہادر۔
بپتسما (پب ،تِس ۔ما) عیسائی مذہب دی اک رسم جس وچ بال جمن تے اوہدے اتے مقدس پانی دے چھٹے پاندے نیں تے اوہنوں عیسائی من (بنا)لیا جاندا اے ۔
بتاں : ویکھو وتاں
بت (ف ۔ذ)کسے چیز توں بنائی ہوئی کسے شے نال مل دی جلدی شکل ۔ خاص طور تے اوہ جو پوجن دے لئی بنائی گئی ہووے کسے جاندار شے دا سایہ ۔
بتالیا: اوہ مردہ جس وچ کسے بھوت دی روح آ گئی ہووے ۔ جن ، بھوت ، بونجہ ، روایتی بہادراں وچوں بتالی نمبر تے جس دی کوئی ٹو ہر نہیں ہو سکدی ، اوہ بیر بہادر جس دی بہادری جن بھوت دے سِر تے ہووے (اپنی ہمت تے نہیں)
بت خانہ: اوہ تھاں جتھے بت بنا اکے رکھے تے پوجے جاندے نیں۔
بتول (ع۔ث) دنیا نوں چھڈ کے خدا ول جھکی ہوئی عورت، اوہ عورت جس ازدواجی زندگی توں کنارہ کیتا ہویا ہووے ۔ پاک دامن ، حضرت مریم دا لقب
بتی (ث) دیوے دی روں وٹ کے بنائی ہوئی وٹ جیہڑی تیل وچ ڈبے رہن کارن بالیاں بلدی رہندی اے سوتر دی ایس کم لئی بنائی ہوئی بتی۔
بت (لوک کھیڈ)منڈیاں دی اک کھیڈ جس وچ اک منڈا گول بکری پیر دے انگوٹھے تے انگل وچکار رکھ کے چلاندا (سٹ دا )اے۔

لوک کہانیاں وچ انج دیاں بجھارتاں دا ذکر ملدا اے ۔ کئی واری کوئی شہزادی انج دی شرط رکھ دی اے جے اوہ اوس مرد نال ویاہ کرے گی ۔ جہیڑا اوس دے سوالاں دا جواب دیوے گا۔ تے جے کر جواب نہ دے سکیا تے اوہ جان توں جاوے گا۔ انج کئی نوجوان جواب نہ دین پاروں آپدی جان گوا بہندے نیں۔ کئی واری ویاہ دے موقعے تے دولھے دی ذہانت دا متحان اہناں بجھارتاں راہیں کیتا جاندا سی ۔ بجھارت اصل وچ اک معمہ تے گنجھل ہوندی اے ۔ کئی واری غیر واضح اصطلاحواں دا استعمال کیتا جاندا اے۔ مثال ویکھو۔چٹی مسیت، بوہا کوئی وی نہیں (جواب ۔ انڈا) ہری سی من بھری سی ، لالہ جی دے باغ وچ دو شالا لے کے کھلی سی ، (مکی دی چھلی)، نیلی ٹاکی وچ موتی بنھے ، دنیں گواچے ، راتیں لبھے۔ (جواب نیلا اسمان تے تارے) ۔پنجابی بجھارتاں وچ گھریلو استعارے تے رنگین تصورات مل دے نیں ۔ بجھارت دا تجسس ایس دا حسن ہوندا اے ۔ جویں جویں انسان نے ترقی کیتی اے اوویں اوویں بجھارتاں دی مقبولیت گھٹ دی جا رہی اے۔
بِجھ گاہ (کالی ہانڈی) کالی ہانڈی پرندیاں نوں ڈران لئی کھیت وچ لکڑی اتے ٹنگ دیندے نیں۔ تاں جے پرندے فصل دا نقصان نہ کرن
بچ (ذ) کیڑیاں دے انڈے یا سجرے جمے بچے ، مچھیاں ڈڈو آں دا اک وار دا جم تے آنڈے۔
بِچیاں پاونا(صطلاح) گلی ڈنڈا کھیڈ شروع کرن توں پہلاں تے ایس گل دا تعین کرنا کہ پہلاں واری کون لوے گا ۔ بِچیاں پایاں جاندیاں نیں۔ ہر کھڈاری کھلو کے گلی نوں ڈنڈے نال ہولی ہولی انج اچھال دا تے گنتی کردا اے جے گلی زمین اتے نہ ڈگے ۔ جیہڑا بوہتی واری گلی اچھالے اوہ پہلاں واری لیند ا اے ۔
بحر : بحر دے لغوی معنے دریا یاں سمندر وغیرہ دے نیں۔ بحر دا علم خلیل بن احمد بصری نے ایجاد کیتا سی جنہیں بڑی سوچ مگروں پندراں بحراں ایجاد کیتاں جنہاں وچوں بحر رمل ، رجز ، کامل ، ہزج ، وافر تے متقارب بڑیاں مشہور نیں۔بحر اصل وچ شعر دا پیمانہ اے جہدے راہیں اسیں لفظاں نوں خاص ترتیب نال رکھدے آں کہ اوہناں وچ ترنم پیدا ہو جاندا اے ۔ ایہ کجھ مِتھے ہوئے لفظ ہوندے نیں جنہاں نوں اک خاص گنتی تے ترتیب دے مطابق لایا جاندا اے ۔
بحر (ع ۔ذ) شعر دا وزن جس توں اوس نوں تے اوس دے نال رل دے شعراں نوں باہر نہیں ہونا چاہیدا،نہیں تاں اوس نوں بحروں خارج سمجھیا جاوے گا عربی والیاں 19 بحراں متھیاں ہویا ں نیں۔
بحران (ع ذ) حالت وچ تبدیلی ، حالات دا اک ایسے موڑ تے پہنچ جانا جس تو ں اگے ملک یا خاندان واسطے کوئی بہتری دی صورت نظر نہ آندی ہووے ، لمے بخار وچ مریض دی تکلیف دا اوہ روپ اختیار کرنا جس دا نتیجہ صحت یا موت ہوندی اے۔
بحر رجز : علم عروض وچ رجزاک بحر دا ناں اے جس دی شامل شکل وچ مستفعِلن دی تکرار ہوندی اے ۔ عرب والیاں دے رجز ایس ای بحر وچ ہوندے سن ۔ ایس لئی ایس بحر نوں بحر رجز دا ناں دتا گیا اے۔
بخاری: بخارے دا رہن والا ، اک بزرگ جنہاں حدیثاں دا چھان پھٹک کر کے مجموعہ تیار کیتا سی ۔ اوہناں دی ایسے رعایت نال اوس مجموعے نون بخاری شریف آکھیا جاندا اے ۔
بخت اڈ گئے بلندی رہ گئی :(اکھان)
بخت سوں جان تے صرف ناں باقی رہ جاندا اے۔
بختاں والیاں دے کم بخت نوکر: (اکھان)
مال پیسے والے نوکراں نال چنگا سلوک نہ کرن تے آکھ دے نیں۔
بختیار کاکی حضرت: آپ دا سالانہ میلہ برسات دے موسم وچ لگ دا اے ۔ ایس میلے تے پھل بوھتے لیاندے جاندے نیں ایس میلے نوں پھلاں والیاں دی سیر کرنا آکھیا جاند ا اے ۔
بخش ملتانی (میاں)میاں بخش ملتان دے رہن والے انیسویں صدی دے مڈھلے سمے ہوئے ۔ ڈیرہ غازی خاں دے جم پل سی ، مڑ ملتان آ گئے ۔ اہناں دیاں کافیاں تے دوہڑے ملدے ہن ۔ پنجابی بولی تے ملتان رنگ دی ڈھیر پان چڑھی ہوئی ۔ کلام دا نمونہ۔
بھٹھہ بھاگ راج بابل دا ، بھانے چاک دے رہ ساں ، جھوک رانجھن دی چوک لگی تن چیر کے چاک کرساں ، لٹاں براگن تھیاں انگ انگ خاک رلسیاں ، بخش پیارے چاک باجھوں اٹھ پئی غمناک چلیساں

بخشی خانہ (ذ)مغل دور وچ فوج نوں تنخواہ دین والا محکمہ یا تھاں۔
بِد : ورا سوئی وچ شامل اوہ مٹھیاں چیزاں جیہڑیاں لاڑے دے گھروں تیار کر کے کڑی دے گھر گھلیاں جاندیاں نیں۔ ایہدے وچ دیسی گھیو دیاں پنیاں ، پنجیری ، لڈو ، جلیبی تے بوندی شامل اے ۔
بدانا (بدانہ) انگور دی اک قسم جس وچ بی /بیج ہوندا اے ۔
بدر دی جنگ :مسلمان کافراں دے ہتھوں تنگ آ کے مکے توں مدینے چلے گئے ۔ فیر وی مکے دے قریش مسلماناں نوں نقصان پہنچان لئی اوہناں نال کسے نہ کسے بہانے لڑن لئی ہر ویلے تیار رہندے سن ۔ مسلماناں دی ترقی اوہناں نوں چنگی نہیں سی لگدی ، ایس لئی اوہ مسلماناں نوں ختم کرن لئی دن رات جنگی تیاریاں وچ لگے رہندے سن ۔ اوہناں دناں وچ قریش دے قافلے ہر سال گرمیاں وچ ملک شام ول تجارت لئی جاندے سن۔ قریش دا اک تجارتی قافلہ شام توں واپس آ رہیا سی ۔ ایس قافلے دا سردار ابو سفیان سی ۔ کسے نے ایہہ افواہ پھیلا دتی کہ مسلمان ایس قافلے نوں لٹنا چاہندے نیں ۔ ابو سفیان نے جدوں ایہہ افواہ سنی تے اوہنے اک سوار نوں مکے گھلیا جنہیں جا کے مکے دے لوکاں نوں مسلماناں دے خلاف بھڑکایا ۔قریش اگے ای بہانہ لبھدے سن ۔ ایہہ گل سن کے قریش دا اک ہزار دا لشکر بدر دے میدان وچ اپڑ گیا۔ ایس لشکر وچ سو نا لوں ودھ سوار سن تے لڑائی دا دوجا سامان وی کافی سی ۔ بدر مدینے توں کوئی 129 کلو میٹر دو ر اے جتھے قریش پہلاں اپڑ گئے تے اوہناں جنگی حساب نال چنگیاں تھانواں تے قبضہ کر لیا۔ رسول کریم ﷺ نوں جدوں پتا لگا کہ قریش دی فوج آ گئی اے تے اوہناں مسجد نبوی ﷺ وچ ساریاں مسلماناں نوں اکٹھا کیتا۔ سارے مسلماناں نبی کریم ﷺ دے حکم اتے اپنیاں جاناں وی قربان کرن دا عہد کیتا۔ رمضان دی 12 تاریخ نوں رسول کریم ﷺ اپنے تن سو تیراں جاں نثاراں نوں نال لے کے مدینے توں نکل کے بدر دے میدان ول ودھے ۔ مسلماناں نے بدر وچ اپڑ کے پانی دے اک چشمے اتے قبضہ کر لیا۔ اوس رات بارش وی ہوئی جیہدے نال پانی کافی جمع ہو گیا جیہڑا مسلماناں نے اپنے وضو وغیرہ لئی جمع کر لیا۔ رسول کریم ﷺ نے رات نوں رب تعالی اگے ایہو دعا کیتی ” اے اللہ توں جیہڑا وعدہ میرے نال کیتا اے ، اوہنوں پورا کر ! اج جے ایہہ تیرے بندے دنیا توں مٹ گئے تے قیامت تک تیرا ناں لین والا کوئی نہیں رہوے گا۔ ” ایہہ دعا کرن توں بعد رسول کریم ﷺ نے فوج نوں تھاں تھائیں کھلاریا تے اپنے جان نثاراں نوں ایہہ ہدایتاں دیتاں ۔
1۔مسلمان صف بندی نہ توڑن
2۔اوس ویلے تک لڑائی شروع نہ کرن جدوں تک آپ ﷺ اجازت نہ دین ۔3۔دشمن دور ہووے تے تیر چلا کے ضائع نہ کیتا جاوے۔4۔ دشمن زد وچ آوے تے تیر چلان ، جے دشمن نیڑے آ جاوے تے پتھراں نال مارن ، جے ہور نیڑے آ جاوے تے نیزے نال روکن ۔ تے جے بالکل نیڑے آ جاوے تے تلوار کولوں کم لین ۔
رمضان 2 ہجری نوں بدر دے میدان وچ کھلی جنگ ہوئی جیہدے وچ مکے دے کئی مشہور سردار مارے گئے ۔ ایہناں وچوں عتبہ ، ولید ، شیبہ ، عبیدہ بن سعید تے امیہ بن خلف سر کڈھویں سردار سن ۔ ابو جہل وی ایسے جنگ وچ ماریا گیا ، جہنوں مدینے دے دو نو عمر بہادراں معوذ تے معاذقتل کیتا ۔ باقی کافراں جدوں اپنے وڈے وڈے سردار ڈھیر ہوندے ویکھے تے اوہ میدان چھڈ کے نس گئے ۔ ایسے لڑائی وچ ستر کافر مارے گئے ۔ تے ستر دے قریب قیدی بنائے گئے ۔ مسلماناں دے اک درجن دے قریب سپاہی شہید ہوئے ۔ سارے قیدی دو دو چار چار مسلماناں وچ ونڈ دتے گئے ۔ مسلمان قیدیاں نوں کھانا کھواندے سن پر آپ کھجوراں کھا کے گزارہ کردے سن ۔ جیہڑیاں قیدیاں کول کپڑے نہیں سن اوہناں نوں کپڑے دتے گئے ۔
بدرنگ (ص) تاش دی کھیڈ وچ منگے ہوئے رنگ توں وکھ ہور کسے رنگ دا پتا ، رنگ ملے منگے بغیر سراں لین دی کھیڈ۔
بدرہ (ع ذ)نوٹاں دے رواج توں پہلاں / کپڑے یا چمڑے دی اوہ تھیلی جس وچ پیسہ دھیلا رکھ کے لک نال بنھ دے سن
بدرہ خاتون: سیف الملوک قصے دی اک پری دا ناں۔

تے دوجا لڑکا اوس بکری نوں پیر دے انگھوٹھے تے انگل نال اک ای ساہ وچ چک کے لیاندا اے تے بتی بتی آکھدا رہندا اے۔
بتی دنداں دی بھاکھا خالی نہیں جاندی (اکھان)
اوہ گل جیہڑی لوک (دنیا) آکھن لگ پین پوری ہو کے رہندی اے ۔
بتی دھاراں (بخشنا)آکھیا جاندا اے جے جدوں تائیں ماں آپدی اولاد نوں بتی دھاراں (بال پنے وچ پیتا ددھ)نہ بخش دیوے بندے دی بخشش نہیں ہووے ۔ جدوں کوئی ماں آپدی اولاد تے بوہتا رنج ہووے تے اوہ آکھ دی اے جے میں تینوں بتی دھاراں نہیں بخشاں گی ۔ مطلب ایہہ جے میں تینوں معاف نہیں کراں گی۔
بتیسی : دنداں دیاں دونویں پالاں ، بتی کہانیاں دی کتاب۔
بٹوآ (بٹوا)ذ( پیسہ دھیلا رکھن والا کپڑے چمڑے دا بنیا ہویا کھیسہ ، پرس ، تھیلی
بٹیر ، بٹیرا : کنکاں وچ رہن والا اک چڑی ورگا پنچھی جو سرگھی ویلے خوب پٹاکدا اے تے لوک اوس نوں پٹاکن واسطے پنجرے وچ راکھواں رکھ دے نیں۔ لڑاندے وی نیں تے کھاندے وی نیں۔
بج (ث) جسم دے کسے حصے وچ کوئی نقص ، کسے چیز وچ ایس طرح دا نقص ہو جانا جے اوہ کوجھی لگے۔
بجا (اذ)روں ورگی کوئی شے جو کن وچ دتی جاوے ۔ پاٹے پرانے دا ٹوٹا
بجار (لوک رسم) لڑکی نال شادی کرن دا خرچہ یا رقم دینا۔
بِجار : اوہ بلد جیہڑا ہندو لوک اپنے کسے مردے دے ناں تے داغ کے چھڈ دیندے نیں
بجائی (لوک رسم): بلوچستان دی رسم عورت دا سائیں مر جاوے تے آپدے دیور یا کسے ہور رشتہ دار نال نکاح کرے۔
بجٹ (انگ) آمدنی تے خرچ دا اوہ اندازہ جو کوئی ملک ادارہ یا گھر اک خاص مدت واسطے پہلاں لاندا اے ۔
بجلی (اث) بدل وچوں نکل دا لشکار ا تے اوس دی کڑک جس دا کارن بدلاں دا ٹکرانا یا زور نال الگ ہو نا دسیا جاندا اے ، اوہ قوت جیہڑی پانی توں حاصل کیتی جاندی اے تے انسان دے سو کم سوار دی اے۔
بجلی گھر : اوہ تھاں جتھے بجلی پیدا کیتی جاندی اے یا اگوں ونڈن واسطے ذخیرہ کیتی جاندی اے ۔
بجھارت: بجھارتاں استعاریاں دے انداز وچ سدھے سادے سوال ہوندے نیں۔ بجھارت زبان و ادب دی اک اہم شاخ اے ۔ ایہہ صرف تفریحی ای نہیں ہوندی سگوں عام سدھ سادہ بندے اندر ذہانت پیدا کرن وچ مدد ملدی اے۔ عام طور تے گھراں وچ وڈے نکے رات ویلے اک دوجے کولوں بجھارتاں پچھ دے نیں ۔ عام مرد کماں کاراں توں ویہلے ہو کے رات اک تھاں تیاکٹھے ہو کے بجھارتاں پاندے نیں۔ کئی واری بڈھیاں تے جواناں وچکار بجھارتاں دا مقابلہ ہوندا اے ۔ لوک کہانیاں وچ انج دیاں بجھارتاں دا ذکر ملدا اے ۔ کئی واری کوئی شہزادی انج دی شرط رکھ دی اے جے اوہ اوس مرد نال ویاہ کرے گی ۔ جہیڑا اوس دے سوالاں دا جواب دیوے گا۔ تے جے کر جواب نہ دے سکیا تے اوہ جان توں جاوے گا۔ انج کئی نوجوان جواب نہ دین پاروں آپدی جان گوا بہندے نیں۔ کئی واری ویاہ دے موقعے تے دولھے دی ذہانت دا متحان اہناں بجھارتاں راہیں کیتا جاندا سی ۔

بجھارت اصل وچ اک معمہ تے گنجھل ہوندی اے ۔ کئی واری غیر واضح اصطلاحواں دا استعمال کیتا جاندا اے ۔ مثال ویکھو۔چٹی مسیت، بوہا کوئی وی نہیں ( جواب ۔ انڈا) ہری سی من بھری سی ، لالہ جی دے باغ وچ دو شالا لے کے کھلی سی ،(مکئی دی چھلی)، نیلی ٹاکی وچ موتی بنھے ، دنیں گواچے ، راتیں لبھے۔ (جواب نیلا اسمان تے تارے) پنجابی بجھارتاں وچ گھریلو استعارے تے رنگین تصورات مل دے نیں ۔ بجھارت دا تجسس ایس دا حسن ہوندا اے ۔ جویں جویں انسان نے ترقی کیتی اے اوویں اوویں بجھارتاں دی مقبولیت گھٹ دی جا رہی اے۔
بِجھ گاہ (کالی ہانڈی) کالی ہانڈی پرندیاں نوں ڈران لئی کھیت وچ لکڑی اتے ٹنگ دیندے نیں۔ تاں جے پرندے فصل دا نقصان نہ کرن
بچ (ذ) کیڑیاں دے انڈے یا سجرے جمے بچے ، مچھیاں ڈڈو آں دا اک وار دا جم تے آنڈے۔
بِچیاں پاونا (صطلاح) لی ڈنڈا کھیڈ شروع کرن توں پہلاں تے ایس گل دا تعین کرنا کہ پہلاں واری کون لوے گا ۔ بِچیاں پایاں جاندیاں نیں۔ ہر کھڈاری کھلو کے گلی نوں ڈنڈے نال ہولی ہولی انج اچھال دا تے گنتی کردا اے جے گلی زمین اتے نہ ڈگے ۔ جیہڑا بوہتی واری گلی اچھالے اوہ پہلاں واری لیند ا اے ۔
بحر : بحر دے لغوی معنے دریا یاں سمندر وغیرہ دے نیں۔ بحر دا علم خلیل بن احمد بصری نے ایجاد کیتا سی جنہیں بڑی سوچ مگروں پندراں بحراں ایجاد کیتاں جنہاں وچوں بحر رمل ، رجز ، کامل ، ہزج ، وافر تے متقارب بڑیاں مشہور نیں۔بحر اصل وچ شعر دا پیمانہ اے جہدے راہیں اسیں لفظاں نوں خاص ترتیب نال رکھدے آں کہ اوہناں وچ ترنم پیدا ہو جاندا اے ۔ ایہ کجھ مِتھے ہوئے لفظ ہوندے نیں جنہاں نوں اک خاص گنتی تے ترتیب دے مطابق لایا جاندا اے ۔
بحر (ع ۔ذ)شعر دا وزن جس توں اوس نوں تے اوس دے نال رل دے شعراں نوں باہر نہیں ہونا چاہیدا،نہیں تاں اوس نوں بحروں خارج سمجھیا جاوے گا عربی والیاں 19بحراں متھیاں ہویا ں نیں۔
بحران (ع ذ) حالت وچ تبدیلی ، حالات دا اک ایسے موڑ تے پہنچ جانا جس تو ں اگے ملک یا خاندان واسطے کوئی بہتری دی صورت نظر نہ آندی ہووے ، لمے بخار وچ مریض دی تکلیف دا اوہ روپ اختیار کرنا جس دا نتیجہ صحت یا موت ہوندی اے۔
بحر رجز : علم عروض وچ رجزاک بحر دا ناں اے جس دی شامل شکل وچ مستفعِلن دی تکرار ہوندی اے ۔ عرب والیاں دے رجز ایس ای بحر وچ ہوندے سن ۔ ایس لئی ایس بحر نوں بحر رجز دا ناں دتا گیا اے۔
بخاری: بخارے دا رہن والا ، اک بزرگ جنہاں حدیثاں دا چھان پھٹک کر کے مجموعہ تیار کیتا سی ۔ اوہناں دی ایسے رعایت نال اوس مجموعے نون بخاری شریف آکھیا جاندا اے ۔
بخت اڈ گئے بلندی رہ گئی :(اکھان)
بخت سوں جان تے صرف ناں باقی رہ جاندا اے۔ بختاں والیاں دے کم بخت نوکر(اکھان) مال پیسے والے نوکراں نال چنگا سلوک نہ کرن تے آکھ دے نیں۔
بختیار کاکی حضرت: آپ دا سالانہ میلہ برسات دے موسم وچ لگ دا اے ۔ ایس میلے تے پھل بوھتے لیاندے جاندے نیں ایس میلے نوں پھلاں والیاں دی سیر کرنا آکھیا جاند ا اے ۔
بخش ملتانی (میاں)میاں بخش ملتان دے رہن والے انیسویں صدی دے مڈھلے سمے ہوئے ۔ ڈیرہ غازی خاں دے جم پل سی ، مڑ ملتان آ گئے ۔ اہناں دیاں کافیاں تے دوہڑے ملدے ہن ۔ پنجابی بولی تے ملتان رنگ دی ڈھیر پان چڑھی ہوئی ۔ کلام دا نمونہ۔
بھٹھہ بھاگ راج بابل دا ، بھانے چاک دے رہ ساں ، جھوک رانجھن دی چوک لگی تن چیر کے چاک کرساں ، لٹاں براگن تھیاں انگ انگ خاک رلسیاں ، بخش پیارے چاک باجھوں اٹھ پئی غمناک چلیساں
بخشی خانہ (ذ)مغل دور وچ فوج نوں تنخواہ دین والا محکمہ یا تھاں۔
بِد : ورا سوئی وچ شامل اوہ مٹھیاں چیزاں جیہڑیاں لاڑے دے گھروں تیار کر کے کڑی دے گھر گھلیاں جاندیاں نیں۔ ایہدے وچ دیسی گھیو دیاں پنیاں ، پنجیری ، لڈو ، جلیبی تے بوندی شامل اے ۔ بدانا (بدانہ) انگور دی اک قسم جس وچ بی /بیج ہوندا اے ۔
بدر دی جنگ :مسلمان کافراں دے ہتھوں تنگ آ کے مکے توں مدینے چلے گئے ۔ فیر وی مکے دے قریش مسلماناں نوں نقصان پہنچان لئی اوہناں نال کسے نہ کسے بہانے لڑن لئی ہر ویلے تیار رہندے سن ۔

مسلماناں دی ترقی اوہناں نوں چنگی نہیں سی لگدی ، ایس لئی اوہ مسلماناں نوں ختم کرن لئی دن رات جنگی تیاریاں وچ لگے رہندے سن ۔ اوہناں دناں وچ قریش دے قافلے ہر سال گرمیاں وچ ملک شام ول تجارت لئی جاندے سن۔ قریش دا اک تجارتی قافلہ شام توں واپس آ رہیا سی ۔ ایس قافلے دا سردار ابو سفیان سی ۔ کسے نے ایہہ افواہ پھیلا دتی کہ مسلمان ایس قافلے نوں لٹنا چاہندے نیں ۔ ابو سفیان نے جدوں ایہہ افواہ سنی تے اوہنے اک سوار نوں مکے گھلیا جنہیں جا کے مکے دے لوکاں نوں مسلماناں دے خلاف بھڑکایا ۔قریش اگے ای بہانہ لبھدے سن ۔ ایہہ گل سن کے قریش دا اک ہزار دا لشکر بدر دے میدان وچ اپڑ گیا۔ ایس لشکر وچ سو نا لوں ودھ سوار سن تے لڑائی دا دوجا سامان وی کافی سی ۔ بدر مدینے توں کوئی 129 کلو میٹر دو ر اے جتھے قریش پہلاں اپڑ گئے تے اوہناں جنگی حساب نال چنگیاں تھانواں تے قبضہ کر لیا۔ رسول کریم ﷺ نوں جدوں پتا لگا کہ قریش دی فوج آ گئی اے تے اوہناں مسجد نبوی ﷺ وچ ساریاں مسلماناں نوں اکٹھا کیتا۔ سارے مسلماناں نبی کریم ﷺ دے حکم اتے اپنیاں جاناں وی قربان کرن دا عہد کیتا۔ رمضان دی 12 تاریخ نوں رسول کریم ﷺ اپنے تن سو تیراں جاں نثاراں نوں نال لے کے مدینے توں نکل کے بدر دے میدان ول ودھے ۔ مسلماناں نے بدر وچ اپڑ کے پانی دے اک چشمے اتے قبضہ کر لیا۔ اوس رات بارش وی ہوئی جیہدے نال پانی کافی جمع ہو گیا جیہڑا مسلماناں نے اپنے وضو وغیرہ لئی جمع کر لیا۔ رسول کریم ﷺ نے رات نوں رب تعالی اگے ایہو دعا کیتی ” اے اللہ توں جیہڑا وعدہ میرے نال کیتا اے ، اوہنوں پورا کر ! اج جے ایہہ تیرے بندے دنیا توں مٹ گئے تے قیامت تک تیرا ناں لین والا کوئی نہیں رہوے گا۔ ” ایہہ دعا کرن توں بعد رسول کریم ﷺ نے فوج نوں تھاں تھائیں کھلاریا تے اپنے جان نثاراں نوں ایہہ ہدایتاں دیتاں ۔
1۔مسلمان صف بندی نہ توڑن
2۔اوس ویلے تک لڑائی شروع نہ کرن جدوں تک آپ ﷺ اجازت نہ دین ۔
3۔دشمن دور ہووے تے تیر چلا کے ضائع نہ کیتا جاوے ۔
4۔دشمن زد وچ آوے تے تیر چلان ، جے دشمن نیڑے آ جاوے تے پتھراں نال مارن ، جے ہور نیڑے آ جاوے تے نیزے نال روکن ۔ تے جے بالکل نیڑے آ جاوے تے تلوار کولوں کم لین ۔
رمضان 2 ہجری نوں بدر دے میدان وچ کھلی جنگ ہوئی جیہدے وچ مکے دے کئی مشہور سردار مارے گئے ۔ ایہناں وچوں عتبہ ، ولید ، شیبہ ، عبیدہ بن سعید تے امیہ بن خلف سر کڈھویں سردار سن ۔ ابو جہل وی ایسے جنگ وچ ماریا گیا ، جہنوں مدینے دے دو نو عمر بہادراں معوذ تے معاذقتل کیتا ۔ باقی کافراں جدوں اپنے وڈے وڈے سردار ڈھیر ہوندے ویکھے تے اوہ میدان چھڈ کے نس گئے ۔ ایسے لڑائی وچ ستر کافر مارے گئے ۔ تے ستر دے قریب قیدی بنائے گئے ۔ مسلماناں دے اک درجن دے قریب سپاہی شہید ہوئے ۔ سارے قیدی دو دو چار چار مسلماناں وچ ونڈ دتے گئے ۔ مسلمان قیدیاں نوں کھانا کھواندے سن پر آپ کھجوراں کھا کے گزارہ کردے سن ۔ جیہڑیاں قیدیاں کول کپڑے نہیں سن اوہناں نوں کپڑے دتے گئے ۔
بدرنگ (ص) تاش دی کھیڈ وچ منگے ہوئے رنگ توں وکھ ہور کسے رنگ دا پتا ، رنگ ملے منگے بغیر سراں لین دی کھیڈ۔
بدرہ (ع ذ)نوٹاں دے رواج توں پہلاں / کپڑے یا چمڑے دی اوہ تھیلی جس وچ پیسہ دھیلا رکھ کے لک نال بنھ دے سن
بدرہ خاتون: سیف الملوک قصے دی اک پری دا ناں۔
بدل وی نیویں ہو کے وس دے نیں:(اکھان)
عاجزی وچ اللہ راضی ہوندا اے۔
بد معاش :ناجائز پیشے نال زندگی بسر کرن والا یا روزی پیدا کرنے والا۔
بد نالوں بدنام برا :(اکھان)
بد ہون نالوں بد نام ہونا برا اے ۔

بدھ کم سدھ :(اکھان)
جیہڑا کم بدھ والے دن کیتا جاوے اوہدا نتیجہ چنگا نکل دا اے ۔ ایہہ ہندوآں دا عقیدہ اے۔ مسلمان اجہیاں وہمی گلاں تے یقین نہیں کردے ۔
بدھ دے دن پیدا ہون والا بچہ فطری طور تے تکلیفاں اٹھان والا ہوند ا اے ۔ (لوک عقیدہ)
بدھا مارا پریت دا تے مڑ مڑ گوتے کھا(اکھان)
محبت کر کے مشکل وچ پے جان والے بارے آکھدے نیں۔
بڈھے کتے ایویں نہیں بھوکدے:(اکھان)
بڈھے دی گل دے پچھے تجربہ ہوندا اے ۔
بڈھے بندے نوں کدی نہ جھڑکو۔(دانش)
بدھو : حقے دے پھل (جس وچ تماکو پا کے اگ نال بھریا جاندا اے)اتے اگ نوں ڈھانپیں والا لوہے دا ٹوپی ورگابنیا خول ، جس دا مقصد ایہہ ہوندا اے جے پھل وچ پایا تماکو چھیتی نہ سڑے تے حقہ دیر تک بھخ دا رہوے ۔ ایہدا اک مقصد ایہہ وی ہوندا اے جے پھل دی اگ ہوا نال ایدھر اودھر اڈ کے نقصان نہ کرے۔
بدھی مٹھ لکھ برابر :(اکھان)
اتفاق وچ برکت ہوندی اے۔
بدھی ہوئی وال نہیں تاں کردیاں کوپال : (اکھان)
لیکھ رِنڈ نوں آکھیا سی جے میں وال نال چمڑی ہوئی آں نہیں تاں (سِر نوں)مور ا کردیاں۔ شرارتی مجبور ہو کے کجھ نہ کر سکدا ہووے تاں آکھ دے نیں۔
بدھے بھار مسافراں تے منا کوہ لاہور: (اکھان)
جدوں بندہ سفر کرن لئی اپنا بھار بنھ لوے تے اوہدے لئی دور دے پینڈے اوکھے نہیں رہندے ۔ مطلب ایہہ جے حوصلے تے ہمت نال ساریاں اوکڑاں دور ہو جاندیاں نیں۔
بدھے تے لدھے: (اکھان)
جدوں کوئی بندہ بجھ جاوے(قید ہو جاوے) تے اوہ کدی نہ کدی گھر آ جاندا اے پر مویا کدی وی پرت تے نہیں آندا۔
بدھیاں واس نہ وس دے ، سودے خوشی رضا دے :(اکھان)
زبردستی گھر نہیں بن دے سگوں پیار محبت نال بن دے نیں۔
بڈھی بھیڈ شاگرد جولاہیا ، نفع نہیں ایس مانوں (اکھان)
بڈھی بھیڈ تے جولاہے شاگرد توں فائدہ نہیں مل دا ۔
بڈھی رن پرانا گڈا ، مڑ گھر کھاوے مالک دا ہڈا: (اکھان)
بڈھی زنانی دی بیماری ،پرانی شے اتے ہمشیہ مرمت دا خرچہ ودھ آندا اے ۔ ایس لئی ہمیشہ نویں شے خریدنی چاہیدی اے۔
بڈھ سہاگن ہوویں :(اکھان)
دعا اے جے اللہ کرے توں وڈی عمر تائیں سہاگ بھاگ والی ہوویں۔
بڈھی ویہڑھے دی راکھی (اکھان)
بڈھی گھر وچ رہ کے صرف راکھی ای کر سکدی اے ۔
بڈھی ہوئی رنگاں تے ، پوشل مارے ٹنگاں تے :(اکھان)
جدوں کوئی بڈھی /بڈھا نخرہ وکھاوے تاں آکھدے نیں۔
برادہ (ف ۔د) ریتی دی رگڑ نال چورا چورا بن کے لتھا ہویا لوہیا ، آری نال لکڑی دا ڈگیا ہویا بورا۔

برا غریب دا مارنا تے بری غریب دی آہ اکھان)
غریب نوں نہ مارو اوس دی آہ توں بچو۔
برج (ع ۔ذ) قلعے ، مسجد یا کسے ہور عمارت تے اک پاسے کر کے اچی لمی مینار ، منارا۔ آسمان نوں کدے سیانیاں باراں برجاں یا حصیاں وچ ونڈیا ہویا سی۔ تے سورج اک مہینہ اک برج وچ سفر کردا رہندا دسی جاندا سی ۔
برج اسد : علم نجوم دی رو (حساب)نال آسمان باراں برجا ں وچ تقسیم اے اہناں وچوں اک برج دا ناں اسد اے ۔ جس وچ موجود ستاریاں دا مجموعہ شیر ورگا اے۔
برخوردار (ف ) کامیاب ، حصہ اپنے پلے پالین والا ، محنت دا پھل پان والا۔
بر خور دار (حافظ)
بر خوردار ناں قوم جٹ رانجھا ، تخلص حافظ۔ رانجھے دے تخت ہزارہ دے نیڑے پنڈ مسلمانی ضلع سرگودھا وچ جمے ۔ذرا جوان ہوئے تے لاہور آ ئے پر ایتھوں دی ہوا راس نہ آئی تے سیالکوٹ چلے گئے تے آخر ی عمر تک اوتھے ای رہے ۔
قرآن مجید دے حافظ سن ساری عمر لوکاں نوں پڑھان ، وعظ نصحیت کرن تے شاعری کرن وچ گزار چھڈی ۔اپنے استاد دا نام مولوی عبدالحکیم (ساکن جہاں آباد) لکھ دے نیں۔
برد (ف) نفع ، جوئے وچ جو کجھ اک وار جِت لیا جائے ۔
بردا : اک راگ دا ناں جیہڑا پچھلے پہر (د ن ویلے) گایا جاندا اے ۔ آکھیا جاندا اے جے ایہہ راگ سن کے وحشی رام ہو جاندے نیں۔
براق : اوہ گھوڑا جس تے بیٹھ کے حضور نبی کریم ﷺ معراج کرن عرشاں تے گئے سن ۔
برس (کوڑھ) اک مرض جس دے نال جسم وچوں پیپ نکل دی اے ۔ جدوں بندہ ایس مرض توں بچ جاندا اے اوس دے جسم تے سفید نشان بن جاندے نیں۔
برساتی (ث)جس دا تعلق برسات نال ہووے ۔کوٹھے تے کھلے در دی چھتی ہوئی تھاں ، جتھے برسات وچ منجیاں ڈاھیاں جاندیاں نیں۔ ، اوہ لماں کوٹ جیہڑا برسات وچ پایا جاندا اے ۔
برسی (ث)مرن دی تقریب ، ہر ورھے کسے مرن والے دی یاد وچ کیتا جان والا اکٹھ جو عام طور تے اوس دن دے مطابق ہوندا اے جدوں اوس دی وفات ہوئی سی ۔
برسیم :برسیم سردی دے موسم دی ڈنگراں دا چارا اے ۔ ایہد ا پو دا زمین توں کوئی دو فٹ اچا ہوندا اے ۔ برسیم دی ہر شاخ کنک دی ناڑ ورگی بریک ہوندی اے تے ایس دے سجے کھبے تے چوٹی تے پتے ہوندے نیں۔
برزخ (ع ذ) دو چیزاں دے درمیان آن والی کوئی شے۔ دنیا تے آخرت دے درمیان آون والی تھاں مرن توں بعد قیامت تائیں روحان رہن دیاں ۔ دو حالتاں دے درمیان اک ہور حالت ۔
برف (ف۔ث) پانی دا سردی نال جم جانا ، قدرتی طور تے ایہہ اچے پہاڑاں تیبن دی اے تے مصنوعی طور تے برف گھراں وچ تے فریجاں وچ بجلی دے ذریعے آپ بنائی جاندی اے۔
برے نوں اوہدے گھر تک پہنچا :(اکھان)
بھیڑے بندے دی خوب تحقیق کر کے اوس نوں جھوٹا ثابت کر کے چھڈو۔
برف پانی (لوک کھیڈ)ایہہ بالاں دی کھیڈ اے۔ ایس کھیڈ وچ کئی بال حصہ لیندے نیں ۔ بال پہلاں پگ دے نیں جیہڑے آخر تے دو بال رہ جان اوہناں سر واری آندی اے ۔ اک دائرہ بنا کے اوہدے وچ واری دین والیاں وچوں اک بال کھلوندا اے ۔دوجا بال باہر کھلوتے بالاں دے مگر لگ کے اہناں نوں ہتھ لاندا اے جنہوں ہتھ لا لوے اوہنوں لیا کے دائرے وچ کھلے ساتھی کول کھلوا دیندا اے ۔ دوجے نسدے بھجدے کھڈاری دائرے وچ کھلوتے ڈکے جان والے نوں بانہوں پھڑ کے چھک دے نیں ۔ تے دائرے اندر کھلا واری دین والا ساتھی اوہناں نوں چھکن نہیں دیندا تے پھڑ کے رکھدا اے ۔ دائرے اندر کھلوتا (واری دین والا) چھکن آلے نوں ہتھ لا لوے تے اوہ وی ڈکیا جاند اے ۔ تے دائرے اندر کھلو جاند ا اے جے چھک لوے تے اوہنوں اوہ دائرے اندروں کڈھ کے تے دوجے ساتھیاں دے نال کھلو ایا جاندا اے ۔ ہتھ لان والا سارے کھڈاریاں نوں واری واری ہتھ لا کے دائرے اندر کھلوا لیندا اے۔ انج دو کھڈاری جنہاں نوں سب توں پہلاں ہتھ لایا سی ، اوہناں سر واری آ جاندی اے ۔
(جاری اے)