’’مرقع گجرات‘‘

تنویر ظہور

میرا کالم کتاباں دے تبصرے لئی نہیں پر کجھ انج دیاں کتاباں مل جاندیاں نیں کہ فہرست تے اک نظر مارن دے بعد ایہدے تے لکھن نوں دل کردا اے۔ مرقع گجرات وی اوہناں اہم کتاباں وچ شامل اے جہدے لکھاری شیخ عبدالرشید نیں۔ ایہ کتاب مینوں پچھلے مہینے مل گئی سی۔ میں تھوڑا تھوڑا ایہدا مطالعہ وی کر لیا۔ کالم لکھن وچ تاخیر ایس لئی ہو گئی کہ میں ڈینگی دا شکار ہو گیا۔ اک مہینہ سرت ای نہ رہی۔ دو ہفتے میرا کالم وی نہیں چھپیا۔ ایس کتاب وچ تریخ گجرات دی جھلک پیش کیتی گئی اے۔ شیخ عبدالرشید نے ڈُب کے لکھیا اے۔ میں ایس کتاب نوں پڑھن دے بعد Trans وچ رہیا۔ صحیح معنیاں وچ تحقیقی‘ ادبی‘ علمی تے معلوماتی تصنیف اے۔
ایہ کتاب ست ابواب تے مشتمل اے۔ مذہب تے روحانیت‘ تعلیمی و سماجی مصلحین‘ علم و ادب‘ صحافت‘ فن تے فنکار‘ رومانوی داستاناں‘ کامیاب بزنس مین۔ پیش لفظ وچ لکھاری شیخ عبدالرشید لکھدے نیں مرقع گجرات‘ وچ گجرات دی بتالی نامور شخصیات دا تذکرہ اے۔ ایہناں وچ خاص طور تے تقسیم ہند توں پہلاں دے گجرات دی نامور مسلم‘ سکھ تے ہندو مذہبی‘ سیاسی‘ سماجی‘ صحافتی تے گیت نگار شخصیات دا ذکر مساوی تفاخر دے نال کیتا گیا اے۔ گجرات دے اجہے بہت سارے فرزند نیں جہناں دا ذکر صرف مذہبی اختلاف دی وجہ نال نہیں کیتا جاندا۔ ایہناں ہستیاں نے ایس خطے دے لوکاں لئی تعلیمی تے سماجی میداناں وچ کارہائے نمایاں انجام دتے نیں۔ اوہ سارے ہن وفات پا چکے نیں۔ کہیا جاندا اے کہ مرن والیاں دی قومی خدمات دا اعتراف وی اک فرض کفایہ ہوندا اے جو لکھن والے پورے معاشرے ولوں ادا کرنا اے۔ اوہ اصحاب فکروفن جہناں دے افکار و اعمال توں حیات منور ہوئی۔ اجہے لوک مذہب و نسل دی تمیز دے بناں انساناں دا مشترکہ سرمایہ افتخار ہوندے نیں۔ ایہناں دے تذکرے توں تاریخ ثروت مند ہوندی اے۔ شیخ عبدالرشید دے ایہناں خیالات نال مکمل اتفاق کرنا واں‘ ایہو وجہ اے کہ مذہب و روحانیت دے باب وچ جتھے اوہناں نے سائیں کرم الٰہی (کانواں والی سرکار) فردفقیر تے پیر سید نصیب علی شاہ گردیزی دے بارے مضمون لکھے نیں۔ ایسے باب وچ گیانی چیت سنگھ دے بارے مضمون شامل اے۔ علم و ادب دے باب وچ غنیمت کنجاہی‘ صحافت دے باب وچ شیرمحمد اختر‘ ریاض بٹالوی‘ فن اور فنکار وچ رفیع پیرزادہ‘ عنایت حسین بھٹی تے رومانوی داستاناں وچ سوہنی مہینوال دا قصہ وی شامل اے۔ صحافت‘ فن تے فنکار ابواب وچ کجھ اجہی شخصیات تے شیخ عبدالرشید دیاں لکھتاں شامل نیں جہناں نال میریاں ملاقاتاں رہیاں تے ایہناں شخصیات تے میں لکھ چکیا واں جو میری کتاباں وچ شامل نیں۔ صحافت دے باب وچ ریاض بٹالوی میرے کولیگ رہے نیں۔ فن اور فنکار دے باب وچ عنایت حسین بھٹی دے بارے مضمون شامل اے۔ بھٹی صاحب نال میریاں کجھ ملاقاتاں رہیاں۔ اوہناں دے نال لہور توں پاکپتن تے فیر ملکہ ہانس تک سفر کرن دا اتفاق ہویا۔ میری داستان حیات میرا عہد جو میں نے لمحہ لمحہ جیا وچ عنایت حسین بھٹی دے بارے میرا مضمون شامل اے۔ گجرات دے حوالے نال میری دلچسپی ایس لئی وی اے کہ میں آدھا لاہوری اور آدھا گجراتی ہوں۔ میں پکا لہوری آں پر 1974ء وچ شادی گجرات وچ ہون پاروں ادھا گجراتی ہو گیا۔ کتاب دے شروع وچ تاریخ گجرات دی مختصر جھلک بیان کیتی گئی اے۔ ایس جھلک دیاں آخری سطراں نیں گجرات ساڈی قومی تریخ وچ اپنی مثال آپ اے۔ کدھرے ایہدیاں جڑاں اوہدے کچے گھڑے وچ نیں جو کسے وی لمحے ڈب سکدا اے۔ کدھرے ایہدیاں جڑاں شریف کنجاہی دے جگراتے وچ جو محبت کرن والی عورت دے دکھ دی آواز اے۔ کدھرے ایہدیاں جڑاں پیر فضل گجراتی دے قطبی تارا وچ نیں جو اسمان ادب تے چمک رہیا اے۔ کدھرے ایہدیاں جڑاں ملکہ موسیقی روشن آراء بیگم دے راگاں وچ نیں جو ہمیشہ زندہ رہن گے۔ ایہ ساریاں جڑاں مل کے اہلیان گجرات دی جذباتی تے حسیاتی کائنات تشکیل دیندیاں نیں۔ علم و ادب دے باب وچ شیخ مقبول الٰہی دی شخصیت تے فن دے بارے مضمون شامل اے۔ برطانیہ وچ مینوں شیخ مقبول الٰہی دے کول اک ہفتہ قیام دا موقع ملیا۔ اوہناں نے اوتھے میرے اعزاز وچ تقریب منعقد کیتی۔ اوہ جدوں وی لہور آئوندے‘ اوہناں نال ملاقاتاں رہندیاں۔ بڑے نفیس‘ ملنسار تے وضعدار شخصیت نیں۔ ایہناں دیاںلکھتاں میں اپنے جریدہ ’’سانجھاں‘‘ وچ چھاپدا رہیا واں۔ شریف کنجاہی نال بزرگاں ورگا رشتہ سی۔ میری بیوی نوں اوہناں نے منہ بولی دھی بنایا سی۔ مینوں اوہناں دی تصنیفات خرید کے پڑھنیاں پیندیاں پر میری بیوی نوں اوہناں نے اپنے دستخط نال ’’جگراتے‘‘ عنایت کیتی۔ لکھیا سی صفیہ دھی نوں‘ شریف کنجاہی ولوں 1-2-75 پیش لفظ وچ شیخ عبدالرشید نے ٹھیک لکھیا اے شاید اوہناں وچوں کوئی مضمون ساڈے نوجوان محققین لئی فائدہ مند ہو سکے میں سمجھنا واں‘ کوئی مضمون نہیں‘ کجھ مضموناں توں نوجوان استفادہ کر سکدے نیں۔٭٭