گوادر دے حصول وچ پنجابی دا کردار

گوادر بندر گاہ دی اہمیت دا اندازہ خلیج فارس تے بحیرہ عرب وچ موجود
باقی دیاں بندرگاہواں توں منفرد خصوصیات توں لایا جا سکدا اے

حاجی عارف

1 . گوادر
گوادر دا علاقہ اٹھارویں صدی تک خان آف قلات میر نصیر نوری بلوچ دی ملکیت وچ رہا ۔ اس علاقے نوں انتظامی طور تے گچکی قبائل سمبھالدے تے گوادر دی آمدنی دا ادھا حصہ خان آف کلات نوں دیندے ہن ۔
1783 وچ بھرا توں شکست دے بعد سامنے سمندر وچ واقع عرب سلطنت اومان دے سلطان نے حالات ٹھیک ہون تک خان آف قلات توں گوادر دے علاقے وچ رہن لئی عارضی اجازت لئی سی ۔ جس نوں خان آف قلات نے سلطان توں مطالبے تے واپسی دی شرط تے من لیا سی \ ہائی ۔
لیکن کجھ عرصہ گزرن دے بعد جد مطالبہ کیتا گیا تاں معاہدے دے تحت اس عارضی مقیم سلطان نے ٹال مٹول توں کم لینا شروع کر دتہ ۔ جتھوں کہ علاقے وچ آئی نویں طاقت انگریز نوں ثالثی دے بہانے وچ وڑن دا موقع مل گیا ۔
انگریزاں دی طرفوں واپسی دے مطالبے دا خان آف قلات نوں ایہہ جواب دتہ گیا کہ تہاڈے فیصلے دیاں اجے کجھ گواہیاں دا انتظار اے ۔ انگریزاں نے خاموشی نال الٹا اومان دی حکومت دا ساتھ دتہ ، بڑی ہی چالاکی نال اومان حکومت نوں کجھ حفاظتی مفادات دین دے معاہدے تے آمدنی دا ادھا حصہ دین دی شرط نال اپنیاں فوجاں گوادر وچ واڑ لیاں جتھوں ایہہ سوا سو سال تک قابض رہے ۔
پاکستان بنن دے بعد ریاست قلات نے پاکستان وچ شمولیت اختیار کر لئی ، جتھوں پاکستان گورنمنٹ نے گوادر دا مطالبہ وی کیتا ۔ جس دا ہن جواب ایہہ ملیا کہ ساڈا معاہدہ سلطنت اومان نال اے تہاڈے نال نہیں ، اس ویلے مطالبے دا پاکستان گورنمنٹ نوں کوئی فائدہ نہ ملیا ۔
گوادر تے کئی ملکاں دی نظر سی جنہاں وچ ایران تے بھارت سہرفہرست ہن ۔ کیوں کہ امریکی سروے کمپنی نے گوادر دی بندرگاہ دے بہت سارے فائدے گنوائے ہن ۔ جس وچ 35 اعلی قسم دی نسلی مچھیاں دی بھاری مقدار دی برآمدگی دی گل وی دسی گئی سی ۔
اس ویلے ” سی آئی اے ” دی سربراہی ہیٹھ چلن والے شاہ ایران نے صدر نیکسن نوں کہہ کے اپنی بندرگاہ چاہ بہار نوں اس میگا پروجکٹ دا حصہ بنان دی کوشش وی کیتی سی ۔
امریکہ دے افغانستان حملہ دے بعد بھارت وی افغانستان وچ بہت مضبوط ہو گیا سی ۔ جتھتوں اس نے ایران نوں چاہ بہار بندرگاہ دی تعمیر دے سارے اخراجات برداشت کرن ، ایران افغانستان دے رستے باقی اندرون ایشیائی ریاستاں تک اپنی پہنچ ودھان تے علاقے دا پردھان بنن دے خواب ویکھنے شروع کر دتے ۔ پر چاہ بہار دے مقابلے وچ گوادر دی ودھ گہرائی تے چین دی دلچسپی نے امریکہ ، ایران ، افغانستان تے بھارت دے سارے خواب مٹی وچ ملا دتے سن ۔
گوادر بندر گاہ دی اہمیت دا اندازہ خلیج فارس تے بحیرہ عرب وچ موجود باقی دیاں بندرگاہواں توں منفرد خصوصیات توں لایا جا سکدا اے ۔
بندرگاہ. میٹرگہری. گنجائش جہاز
دبئ 67 9
دمام 39 9
چاہ بہار 26 9.4
اومان 19 10
قطر 29 11
گوادر 120 18
2 . ملک فیروز خان نون
قیام پاکستان دے بعد 1956 وچ گوادر دے معاملے نوں اس ویلے مڑ \ پھر شروع کیتا گیا جد ملک فیروز خان نون پاکستان دے وزیر خارجہ بنے ، انہاں نے ایہہ کم اپنی بیگم محترمہ وقار النساء نون دے ذمے لایا کہ اوہ ایہہ مطالبہ انگلنڈ دے شاہی گھرانے دے سامنے رکھن ۔ جس وچ کہ دو سال دی محنت دے بعد آخرکار کامیابی مل گئ ۔
سلطنت اومان نال معاملات طے ہون دے بعد گوادر نوں گورنمنٹ آف پاکستان دے حوالے ہون لئی 6 مہینے دی مدت لگی ۔ آخرکار 7 ستمبر نوں ہک دن پہلے وزیراعظم نے ریڈیو پاکستان تے معاملات طے ہو جان دی خوشخبری دتی تے گوادر دا 2400 مربع میل \ تقریبا 15 لکھ ایکڑ دا علاقہ 8 ستمبر 1958 ء نوں اس ویلے دے اومان دے سلطان سعید بن تیمور نوں 3 ملین ڈالر دی رقم وفاقی خزانے وچوں جس وچ کراچی دی آغا خانی کمیونٹی دی مالی معاونت وی شامل اے ( نا کہ بلوچستان دے خزانے وچوں ) دے کے منا لیا گیا ۔
جد پاکستانی ہائی کمشنر اکرام اللہ نے گوادر دی پاکستان دے حوالے کرن دی دستخط شدہ فائل ملک صاحب نوں دتی ، اس بارے ملک صاحب اپنی کتاب ، چشم دیدہ ” وچ لکھدے ہن کہ
میری خوشی دا اندازہ نہیں لایا جا سکدا ۔ جد گوادر غیر ملکی ہتھ وچ ہائی \ سی تاں مینوں ایہہ لگدا ہائی \ سی کہ جیویں اسیں ہک ایہو جہے کوٹھے وچ ہیں جس دا پچھلا دروازہ کسے ہور دے ویہڑے وچ کھلدا ہووئے تے اوہ واسؤں اس نوں کسے ویلے وی اس نوں وڈی رقم دے بدلے کسے غیر دے ہتھ ویچ سکدا ہووئے ۔ ساڈے ملک دے قار دے مقابلے وچ ایہہ پیسہ کوئی اہمیت نہیں رکھدا کیوں کہ اس پیسے نے تے گوادر دی آمدنی نال کجھ سالاں وچ پورا ہو ہی جانا اے ،نون خاندان انج تے سارے پنجاب وچ ہن ۔ پر بھلوال دے نون ذراں زیادہ تگڑے سمجھے جاندے ہن ۔ نون زیادہ تر ” رانا ” تے کجھ خان تے ملک دا لقب ورتدے ہن ۔ بھلوال وچوں عدنان حیات نون ایم این اے وی رہا اے ۔ جنہاں دی بھلوال وچ ” نون شوگر مل ” ڈیری پروڈکٹ ، نور پور ملک ، نورپور بٹر بندا تے باہر وی ایکسپورٹ ہوندا اے ۔
ملک فیروز خان نون نے دسمبر 1970 وچ وفات پائی تے بھلوال دے پنڈ نور پور نون وچ دفن ہوئے ۔
3 . محترمہ وقار النساء نون
گوادر دی پاکستان نوں واپسی وچ انہاں سابقہ یہودی توں مسلمان ہوئی انگلینڈ مقیم آسٹرین خاتون وقار النِساء نون دا کردار بہت کم آیا ۔
ایہہ ملک فیروز خان نون جہڑے کہ انہاں نال شادی توں پہلے برطانیہ وچ انڈین ہائی کمشنر دے عہدے تے فائز ہن ۔ ایتھے انہاں دی ملاقات ہک یہودی سوانی وکٹوریہ ریکھی نال ہوئی سی جس نے اسلام قبول کر کے اپنا ناں وقار النساء رکھ لیا تے دوئی \ دوجی سوانی دے طور تے ملک صاحب نال بمبئی وچ نکاح کر لیا سی ۔ جہڑی کہ پاکستان دے منتخب ہون آلے 7 ویں وزیراعظم دی سوانی تے پہلی خاتون اول ہون دا اعزاز رکھدیاں ہن ۔ انہاں نوں وکی نون وی آکھیا جاندا اے ۔
( انہاں دے بارے ہک لطیفہ وی مشہور اے کہ
ہک افسر نے فیروز خان نون دے ڈیرے تے موجود مولوی سالک کولوں پچھیا کہ فیروز خان صاحب دی پہلی سوانی نوں تے اسیں نون صاحبہ اہندے ہیں ہون نویں سوانی نوں کیہ آکھیا جا سیں ؟
اس تے مولوی سالک جواب دتہ کہ ایہہ کہڑا اوکھا سوال اے ۔
نویں سوانی نوں آکھیا جا سیں آفٹر نون After Noon ۔ مولوی سالک دا ایہہ جواب سن کے سارے حاضرین بہوں ہنسدے رہے )
محترمہ وقار النساء \ وکی نون نے تحریک پاکستان ویلے سوانیاں دے کئی دستے تیار کیتے جس وجہ توں انگریز سرکار نے انہاں نوں گرفتار وی کیتا سی ۔ آپ دا شمار سوانیاں دی پہلی ویلفیئر ” اپوا ” دے بنان والے ممبران وچ ہوندا اے ۔ برطانیہ وچ اپنی بے اولاد بھین دے مرن توں بعد اس دی ملن والی جائیداد نال سماجی خدمت لئی وکی نون ایجوکیشن فاؤنڈیشن پاکستان ” بنائی جس وچ فنڈز دا اک بہت وڈا حصہ انہاں ذہین غریب طلباء لئی رکھوایا جہڑے آکسفورڈ جہی وڈیاں یونورٹیاں توں تعلیم حاصل کر کے نویں بنن والے ملک پاکستان دے لوکاں دی خدمت کر سکن ۔ انہاں نے وقار النساء گرلز کالج راولپنڈی تے وقار النساء سکول ڈھاکہ دی بنیاد رکھن دے نال نال ہلال احمر وچ اپنی خدمات پیش کیتیاں ۔ ضیاء الحق دور وچ ٹورازم ڈویلپمنٹ کارپوریشن بنا کے پوری دنیا وچ پاکستان دی خوبصورتی نوں متعارف کروایا ۔
انہاں دی خدمات توں انہاں نوں ” مادر مہربان ” وی آکھیا جاندا اے 1959 وچ سب توں وڈا سرکاری سول اعزاز ” نشان ِامتیاز ” دتہ گیا ۔ بہت عرصہ بیمار رہن دے بعد انہاں نے 16 جنوری 2000 ء نوں وفات پائی ۔