بس کر علموں یار

عتیق انور راجہ

اج ساڈے سکالرز، ساڈے علما کرام تے ساڈے موٹیویشنل سپیکر منٹاں وچ کسے وی مجلس نوں اپنی گلاں نال سحر زدہ کر دیندے نیں، انج انج دی مثالاں دیندے نیں کہ میرے جہیا گھٹ علم بندہ عش عش کر اٹھدا اے پر ساڈی حالت نہیں بدل رہی۔ ایس دی وجہ بوہت سارے سکالرز، بوہت سارے علما کرام تے بوہت سارے موٹیویشنل سپیکرز نوں اپنی کہی گلاں اُتے آپ یقین نہیں ہوندا ۔ قرآن پاک وچ ارشاد اے کہ جیہڑی قوماں اکھاں رکھدیاں نیں پر ویکھدیاں نہیں، کن رکھدیاں نیں پر سن دیاں نہیں، دماغ رکھدیاں نیں پر سوچدیاں نہیں اوہ ڈھورڈنگراں وانگوں بلکہ ایہناں توں وی بدتر نیں تے ایہو قوماں غفلت وچ پئیاں ہُندیاں نیں۔ ایہہ اشارہ جس پاسے کیتا گیا اے سوچو؟ کیہ اسیں اج دے مسلمان ایس اُتے پورا نہیں اتردے۔ ساڈے بیشتر علماء نے سانوں ایہہ سمجھا دتااے کہ دنیا عارضی اے اصل زندگی موت دے بعد شروع ہوئے گی لہٰذا زندگی نوں جویں تیویں صبر شکر کر کے لنگھایا جائے حالانکہ قرآن پاک وچ واضح اعلان اے کہ ایہہ ساری کائنات تہاڈے لئی ای بنائی اے ایس اُتے غور کرو۔ علم نوں روشنی کہیا گیا اے۔ دنیا وچ جنہی ترقی ہو رہی اے ایہہ سب علم ای دی بدولت اے۔ اللہ پاک نے انسانیت دی فلاح لئی اپنا پاک پیغام قرآن مجید گھل کے ساری دنیا دے لوکاں لئی ایس وچ قیامت تیکر لئی راہنما اصول رکھ کے کہیا۔ ایس اُتے غور کرو۔ قرآن پاک وچ جتھے دنیا وچ غور و فکر دی دعوت دتی جاندی اے اوتھے نال پہلے وقتاں وچ ایس جہاں دی رونق انساناں دی کہانیاں وی بیان کیتیاں گئیاں نیں۔جتھے اللہ پاک نیک و بدی دے بارے وچ احکامات ارشاد فرماندا اے اوتھے قرآن پاک وچ کامیاب زندگی لنگھان لئی تیاری دی ترغیب وی موجود اے۔ اج جے سانوں دنیا وچ بحیثیت قوم اپنا بہتر مورال قائم کرنا اے تے قرآن دے سنہری اصولاں اُتے چلنا ہوئے گا۔ سانوں لوکاں نوں مذہبی تعلیم دے نال نال سائنسی تے جدید علوم وی سکھانے ہون گے تے معاشرے وچ عدل و انصاف دا رویہ اپنانا ہوئے گا۔ سانوں عدل وی کرنا اے تے احسان وی تے سب توں ودھ کے اپنی زندگیاں وچ چنگے اخلاق تے روایات دا مظاہرہ کرنا ہوئے گا جویں کہ حدیث وچ وی اے کہ اوہ ساڈے وچوں نہیں جیہڑا وڈیاں دا احترام نہ کرے تے بالاں اُتے شفقت نہ کرے۔ میں کافی عرصے توں ایس الجھن وچ واں کہ دنیا وچ اینی وڈی تعداد وچ ہون دے باوجود مسلمان ای کیوں معاشی، سیاسی تے اخلاقی لحاظ نال اقوام عالم توں پچھے نیں۔ مسلم اکثریت والے ملکاں نوں خدا نے بوہت سارے معدنی ذخائر تے نباتاتی دولت نال نوازیا اے پر فیر وی ایہہ اپنے ہر کم لئی اغیار دے محتاج نیں۔ سائنسی علوم جنہاں اُتے اج غیر مسلم قوماں دی اجارہ داری اے ایس دی راہ سانوں قرآن نے وی دسی اے تے احادیث وچ وی ایس دا حکم اے پر ایہہ اک تلخ حقیقت اے کہ مسلماناں نوں سب توں زیادہ نقصان غیراں نے نہیں بلکہ اپنے لوکاں نے اپڑایا اے۔ ساڈے اپنے بادشاہواں، درباری ملاواں تے جعلی پیراں نے رَل کے پوری قوم نوں انج دا ذہنی یرغمال بنایا اے کہ ساڈی توجہ معاشی تے اخلاقی ترقی دی بجائے دیگر شیواں ول مبذول ہو گئی اے۔ ایس دا نتیجہ ایہہ وے کہ اج ساری دنیا دے مسلمان ذہنی غلام بن چکے نیں۔ ذہنی غلام نہ تے اپنی سوچ رکھدا اے تے نہ غلام دی کدی اپنی کوئی مستند رائے ہوندی اے۔ اوہ ویلا تے حالات دے بہائو وچ بہہ جاندا اے۔ ایہو کجھ امت مسلمہ اج بھگت رہی اے۔ اج دا مسلمان ایس طرح ذہنی غلامی وچ جکڑ چکیا اے کہ اپنا رہن سہن، اپنا اٹھنا بیٹھنا اپنا کھانا پینا اغیار دی نقل وچ کردا اے۔ سب توں وڈی ذہنی غربت ایہہ وے کہ دنیا اسلام دے کول انج دی کوئی درس گاہ ای نہیں جتھے اج اک مسلم نوجوان اعلیٰ تعلیم حاصل کر سکے۔ ذرا سوچو، جدوں ساڈے بچے اغیار دے طریقے نال تعلیم حاصل کرن گے تے فیر ایہناں وچ اوہ خودی کتھوں آئے گی۔ جیہڑی رب توں ہر گل منوا سکدی اے جدوں اج دے طالب علم دا اگلا اغیار ترتیب نصاب نے ای گھٹ دتا تے اوہ کلمہ حق کنج کہہ سکے گا۔ قرآن وچ تے اللہ پاک فرماندے نیں کہ تسیں اک غالب قوم او۔ جدوں خلافت وملوکیت وچ بدلی تے ساڈے اسلاف نے اپنے اقتدار نوں جلابخشن لئی تے عوام وچ اپنا رعب پان لئی ایہناں درباری ملاواں تے جعلی پیراں دا سہارا لیا جنہاں نے ایہناں دی ہر ناانصافی تے ظلم و جبر نوں قسمت دا لکھیا سمجھ کے قبول کرن دی راہ وکھائی تے اسیں صدیاں توں اپنے نال اپنیاں دے ظلم و جبر نوں تقدیر دا لکھیا سمجھ کے قبول کردے آ رہے آں۔صرف تقدیر دے فلسفے دی بنا اُتے جس نوں مذہبی پیشواواں نے گھڑیا، سرمایہ داراں نے پروان چڑھایا تے بادشاہواں نے مسلط کیتا۔ ساڈی قوم ہر آن والے دن وچ مایوس توں مایوس تے ناامید ہون لگی اسیں چونکہ قرآن نوں سمجھ کے پڑھدے ای نہیں آں ایس لئی ایس دے پیغام نال دوری دے باعث معاشرے وچ عدل و انصاف تے اک دوجے نال حسن سلوک دا برتائو وی ختم ہو گیا۔ اسیں ایس آفاقی سبق نوں بھلا دتا تے غیراں نے ایس نوں اپنا کے اج ترقی یافتہ تے مہذب قوماں دا سرٹیفکیٹ حاصل کر لیا۔ ایس لئی اوتھے عدل و انصاف اے، فکری تے سائنسی علوم اُتے کم کرن والے لوکاں دی حوصلہ افزائی کیتی جاندی اے۔ ایس دے برعکس ساڈے کول الفاظ دے معنی تے مفہوم ای بدل گئے نیں ایتھے سب کجھ اللہ اُتے چھڈ کے بہہ جان نوں توکل سمجھیا جاندا اے جد کہ توکل دا اصل مفہوم تے اپنی پوری کوشش دے بعد نتائج اللہ اُتے چھڈ دین دا ناں اے۔ قرآن پاک وچ تے محنت کرن والے نوں اللہ دا دوست کہیا گیا اے تے مزید فرمایا کہ جس نے جنہی کوشش کیتی اوس لئی اوہناں ای اے۔ ایسے طرح صبر دا لغوی معنی ایہہ وے کہ کسے مطلوبہ شے دے حصول لئی برابر مصروف کار رہنا جد کہ ایتھے ہر ظلم سہندے ہوئے بے بسی تے بے کسی اُتے مشتمل مجبور زندگی لنگھان نوں صبر دا ناں دے دتا جاندا اے۔ جے اسیں اپنا کل بدلنا اے تے اج سانوںعلم دے نال عمل وی شروع کرنا پئے گا۔ قرآن پاک پڑھ کے نیکیاں وی سمیٹنیاں ہون گیاں تے نال ایس پاک کلام نوں سمجھ کے اپنی زندگیاں وی سنوارن دی کوشش کرنی ہوئے گی۔صرف گلاں، صرف بیان ، صرف لیکچرز، صرف اپنے علم اُتے ناز ، صرف اغیار دی طرح اٹھنا بیٹھنا، کھانا پینا سانوں کدی ایس دنیا وچ کامیابی نہیں دلوائے گا بلکہ سانوں قرآن دے ارشادات دے مطابق قوماں دے عروج و زوال دے قصیاں اُتے وی غور و فکر کرنا ہوئے گا۔ اج اپنی علمی قابلیت دے جھنڈے گاڑن دی بجائے فکری سوچ نوں پروان چڑھا کے مسلم معاشرے نوں اخلاقی بنیاداں اُتے استوار کرنا ہوئے گا۔ صلح جوئی، درگزر، معاملہ فہمی دے نال ویلے دے تقاضیاں نوں ویکھ کے اپنا اج درست کرن دی پلاننگ کرنی ہوئے گی۔

ایس واقعے نال مینوں خیال ہوندا اے کہ قرآن مجید دی جیہڑی صوتیات اے، ایہہ علم و فن دی اک انج دی دنیا اے جس وچ کوئی محقق اج تیکر نہیں اتریا تے نہ ای قرآن مجید دے ایس پہلو اُتے ہن تیکر کسے نے ایس انداز نال غور و خوض کیتا اے

رسول اللہ ﷺ نے جدوں لوکاں نوں قرآن مجید عطا فرمایا سی تے فن تجوید دے اصولاں دے نال ای عطا فرمایا سی۔ ایس اُتے ایس موسیقار نے کہیا کہ جے محمد ﷺ نے اپنے لوکاں نوں قرآن مجید ایسے طرح سکھایا اے جویں کہ میں ہجے سنیا اے تے فیر بلاشبہ ایہہ اللہ دی کتاب اے ایس لئی کہ فن موسیقی دے جیہڑے قواعد تے ضوابط ایس طرز قرات وچ نظر آندے نیں، اوہ اینے اعلیٰ وارفع نیں کہ دنیا ہجے اوتھے تیکر نہیں اپڑی۔ ڈاکٹر حمید اللہ صاحب فرماندے سن کہ میں ایس دی ایہہ گل سمجھن توں قاصر سی کہ اوہ کیہ کہہ رہیا اے ایس بندے نے کہیا کہ بعد وچ، میں ہور وی قرات دی تلاوت قرآن نوں سنیا، مسجد وچ جا کے سنیا تے مختلف لوکاں توں پڑھوا کے سنیا تے مینوں یقین ہو گیا کہ ایہہ اللہ دی کتاب اے تے جے ایہہ اللہ دی کتاب اے تے ایس دے لیان والے یقیناََ اللہ دے رسول ؐ سن، ایس لئی تسیں مینوں مسلمان کر لوئو۔ ڈاکٹر صاحب کہندے نیں کہ میں ایہنوں مسلمان کر لیا پر میں نہیں جان دا کہ جو کجھ اوہ کہہ رہیا سی اوہ کس حد تیکر ٹھیک سی، ایس لئی کہ میں ایس فن دا بندا نہیں۔ ڈاکٹر صاحب نے دسیا کہ میں اک الجزائری مسلمان نوں جیہڑا پیرس وچ زیر تعلیم سی، ایس نویں موسیقار مسلمان دی دینی تعلیم لئی مقرر کر دتا۔ تقریباً ڈیڑھ مہینے بعد اوہ دونویں میرے کول آئے تے کجھ پریشان لگے سن۔ اجزائری معلم نے مینوں دسیا کہ اوہ نومسلم قرآن مجید دے بارے وچ کجھ انج دے شکوک دا اظہار کر رہیا اے جنہاں دا میرے کول کوئی جواب نہیں۔ ڈاکٹر صاحب فرماندے نیں کہ میں سوچیا کہ جس بنیاد اُتے ایہہ بندا ایمان لیایا سی، اوہ وی میری سمجھ وچ نہیں آئی سی ہن ایس دے شکوک دا میں کیہ جواب دیواں گا تے کنج دیواں گا پر اللہ دا ناں لے کے پچھیا کہ دسو تہانوں کیہ شک اے؟ ایس نومسلم نے کہیا کہ تسیں مینوں ایہہ دسیا سی تے کتاباں وچ وی میں پڑھیا اے کہ قرآن مجید بعینہ ایسے شکل وچ اج موجود اے جس شکل وچ ایس دے لیان والے پیغمبر علیہ الصلاۃ و السلام نے ایہنوں صحابہ کرام دے حوالے کیتا سی۔ ڈاکٹر صاحب نے جواب دتا کہ واقعی انج ای اے ہن ایس نے کہیا کہ ایس صاحب نے مینوں ہن تیکر جنہا قرآن مجید پڑھایا اے، ایس وچ اک تھاں دے بارے وچ مینوں لگدا اے کہ ایس وچ کوئی نہ کوئی شے ضرور حذف ہو گئی اے۔ ایس نے دسیا کہ اوہناں نے مینوں سورۃ نصر پڑھائی اے تے ایس وچ افواجاً تے فسبح دے وچکار خلا اے جس طرح اوہناں نے مینوں پڑھایا اے اوتھے افواجا ً تے فسبح دے وچکار خلا اے جس طرح اوہناں نے مینوں پڑھایا اے اوتھے افواجاً اُتے وقف کیتا گیا اے۔ وقف کرن نال اوتھے سلسلہ ٹُٹ جاندا اے جیہڑا نہیں ٹُٹنا چاہیدا جد کہ میرا فن کہندا اے کہ ایتھے خلا نہیں ہونا چاہیدا۔ ڈاکٹر صاحب فرماندے سن کہ ایہہ سن کے میرے پیراں تھلے زمین نکل گئی تے کجھ سمجھ وچ نہیں آیا کہ ایس شبہ دا جواب کیہ دیاں تے کس طرح مطمئن کراں۔ کہندے نیں کہ میں فوراً دنیائے اسلام نوں ویکھیا تے کوئی اک بندا وی انج دا نظر نہیں آیا جیہڑا فن موسیقی توں وی واقفیت رکھدا ہوئے تے تجوید وی جان دا ہوئے۔ ڈاکٹر صاحب کہندے نیں کہ کجھ سکینڈ دی شش و پنج دے بعد بالکل اچانک تے یکایک میرے ذہن وچ اک پرانی گل اللہ تعالیٰ نے پائی کہ اپنے بچپن وچ جدوں مکتب وچ قرآن مجید پڑھیا کردا سی تے میرے معلم نے مینوں دسیا سی کہ افواجاً اُتے وقف نہیں کرنا چاہیدا بلکہ افواجاً نوں بعد دے لفظ نال ملا کے پڑھیا جائے۔ اک وار میں افواجاً اُتے وقف کیتا سی تے ایس اُتے اوہناں نے مینوں سزا دتی سی تے سختی نال تاکید کیتی سی کہ افواجاً نوں اگے ملا کے پڑھیا کریئے۔ میں سوچیا کہ شاید ایس گل نال ایس دا شبہ دور ہو جائے تے ایس نوں اطمینان ہو جائے۔ میں ایہنوں دسیا کہ تہاڈے جیہڑے پڑھان والے نیں اوہ تجوید دے اینے ماہر نہیں۔ اصل وچ ایتھے ایس لفظ نوں غنہ دے نال اگے توں ملا کے پڑھیا جائے گا۔ افواجاً فسبح۔ ڈاکٹر صاحب دا اینا کہنا سی کہ اوہ خوشی نال اچھل کے کھڑا ہو گیا تے مینوں گود وچ لے کے کمرے وچ نچن لگیا تے کہن لگیا کہ واقعی انج ای ہونا چاہیدا اے۔ ایہہ سن کے ایس نوں میں اک دوجے قاری دے حوالے کر دتا جس نے ایس بندے نوں پورے قرآن پاک دی تعلیم دتی۔ اوہ وقتاً فوقتاً میرے نال ملدا سی تے کہندا سی کہ واقعی ایہہ اللہ تعالیٰ دی کتاب اے اوہ بوہت چنگا مسلمان ثابت ہویا تے اک کامیاب اسلامی زندگی لنگھان دے بعد 1970 دے لگ بھگ ایس دا انتقال ہو گیا۔ ایس واقعے توں مینوں خیال ہوندا اے کہ قرآن مجید دی جیہڑی صوتیات اے، ایہہ علم و فن دی اک انج دی دنیا اے جس وچ کوئی محقق اج تیکر نہیں اتریا تے نہ ای قرآن مجید دے ایس پہلو اُتے ہن تیکر کسے نے ایس انداز نال غور و خوض کیتا اے۔ (محاضرات قرآنی، ڈاکٹر محمود احمد)۔۔۔ ختم شد