اخلاقی انحطاط تے دیوالیہ پن دا شکار معاشرہ

خالد مسعود خان

ساڈا مسئلہ ایہہ وے کہ اسیں ماضی دے سنہرے خواباں وچ حیاتی گزار رہے آں۔ اسیں ماضی دیاں اپنیاں اوہناں اخلاقی تے معاشرتی خوبیاں تے آکڑ رہے آں جہناں دی اک رتی وی ہن ساڈے وچ موجود نہیں۔ اسیں اپنے وڈیریاں دے قصیاں توں دل بہلان والے اوہ لوک آں جہناں وچ اپنے وڈیریاں دی اک گل وی نہیں۔ ایس زیاں دا احساس انج تے ہر ویلے ای رہندا اے پر جدوں بدیس جانے آں تے اوتھے اوہ سب کجھ ویکھنے آں جو کدی ساڈی میراث سی تے ہن اوہناں دا چلن اے جہناں دے مقابلے وچ اسیں اپنے آپ وچ بڑے اعلیٰ ارفع آں تے ایس خیالی سوچ تے حیرانی نہیں افسوس ہوندا اے کہ اسیں اپنی اعلیٰ اخلاقی اقدار دے کھو جان دا رتی برابر افسوس نہیں اسیں اج وی اپنیاں ایہناں خوبیاں تے اچھائیاں تے بنے پھرنے آں جو حقیقت وچ ہن ساڈے وچ ہے ای نہیں۔ اوہو حضرت اقبالؒ والی گل اے کہ:
تھے تو آبا وہ تمہارے ہی‘ مگر تم کیا ہو
ہاتھ پر ہاتھ دھرے منتظر فردا ہو
ایسیاں ایسیاں گھٹیا تے فضول حرکتاں کہ سوچ کے افسوس وی ہوندا اے تے ہاسا وی آئوندا اے ہن بھلا دسو بہاولپور وچ ہاکی دے لیجنڈ سمیع اللہ دے مجسمے دی ہاکی چوری کرن دا کیہ تُک سی؟ بھلا اوہ ہاکی کسے دے کس کم دی سی؟ پر بھائی لوک ہاکی کھسکا کے لے گئے۔ دو چار دن بعد دوبارہ نویں ہاکی لائی گئی تے کوئی فنکار فیر ایس ہاکی نوں لے کے پھرر ہو گیا ہن بندہ پچھے‘ ایہ سوائے گناہ بے لذت دے ہور کیہ سی؟ پر ایہ ساڈے معاشرے دے اخلاقی انحطاط دی نشاندہی کردا ہویا عمل اے دو چار دن ہوندے نیں کسے نے وہاڑی وچ قائداعظم محمد علی جناحؒ دے مجسمے دی عینک چوری کر لئی اے۔ ہن بھلا جنہے وی اتاری اے اوہنے ایہ عینک اپنی دادی اماں نوں تے نہیں سی پہنانی۔ بس اپنے ولوں شغل لایا تے بانی پاکستان دے مجسمے دی عینک لاہ لئی۔ ایہ سوائے ایس اخلاقی دیوالیہ پن توں علاوہ کجھ نہیں جہدے چوں اسیں گزر رہے آں۔
اودھر امریکہ وچ جس معاشرے نوں اسیں پاکستان وچ بہہ کے گھٹیا‘ ذلیل‘ تباہ شدہ تے پتہ نہیں کہڑے کہڑے القابات نال نوازنے آں‘ اوتھے ایہ عالم اے کہ آن لائن خریداری دا بڑا رواج اے۔ ایس آن لائن خریداری دے کاروبار دا اندازہ ایس گل توں لا لوو کہ دنیا دے امیر ترین بندیاں دی فہرست وچ دوجے امیر ترین بندے جیف بیزوس دا تعلق ایسے آن لائن خریدوفروخت دے کاروبار نال اے۔ جیف بیزوس دنیا دے سب توں وڈے آن لاین کاروبار کرن والے ادارے ’’ایمازون‘‘ دا بانی و مالک اے۔ ایس دن بدن ودھدے ہوئے آن لاین خریداری دے رجحان وچ حالیہ وباء دوران کئی گنا وادھا ہویا اے۔ آن لاین خریدیاں گئیاں شیواں وچوں کجھ چیزاں اک کارٹن دی صورت وچ کوریئر تہاڈے گھر لیاندا اے۔ گھنٹی وجاندا اے تے گھر وچ کسے بندے دی غیرموجودگی دی صورت وچ اوہ کارٹن گھر دے بوہے دے باہر رکھ جاندا اے۔ میں ان گنت گھراں دے باہر ایہ سامان رکھیا ہویا ویکھیا اے سگوں آپ میری دھی دے گھر کئی واری انج ہویا اے کہ اسیں واپس آئے تے باہر سامان پیا ہویا سی۔ انج وی بتیری واری ہویا کہ میں گھر وچ اکلا سی تے گھر دی اُتلی والی منزل تے سی‘ تھلے گھنٹی وجی‘ مینوں آندے ہوئے تھوڑی دیر ہوئی تے کوریئر سامان دا کارٹن رکھ کے ٹر گیا۔ میں باہر نکلیا تے بوہے تے کارٹن پیا سی۔ میری دھی تے داماد ہسپتال وچ اپنی نوکری تے بچے سکول وچ ہوندے نیں۔ اوہ اپنا سارا آن لاین خریدیا گیا سامان گھر واپسی تے بوہے دے باہر پیا ہویا وصول کردے نیں۔ بقول اوہناں دے اج تک انج نہیں ہویا کہ اوہناں دی کوئی چیز گواچی ہووے یاں چوری ہو گئی ہووے۔
سامان ٹھیک نہ نکلے یاں تہاڈی خواہش دے مطابق نہ ہووے تے فروخت کنندہ واپس لے لیندا اے نہ کوئی بحث ہوندی اے نہ کوئی انکار کردا اے۔ عموماً اٹھائی دن دے اندر اندر تسیں خریدیا ہویا سامان حالاں کہ کپڑیاں دی صورت وچ جے تسیں پا وی چکے او تے دوجے سامان دی صورت وچ جے تہاڈی اوہدی پیکنگ کھول چکے او یاں استعمال وچ لیا چکے او معیار تے پورا نہ اترن یاں کسے ہور وجہ نال ناپسند ہون دی صورت وچ واپس کر دیو تے کوئی وی واپس لین توں انکار نہیں کردا۔ ایدھر ایہ عالم اے کہ میں نیلاگنبد لہور وچ اک سرجیکل سپلائز والیاں سفر وچ پیراں نوں سوجن توں بچان والیاں مخصوص جراباں خریدیاں تے اوہنے پیسے گن کے دراز وچ پان دے بعد رسید کٹی تے اک مہر ایس رسید تے جڑ دتی۔ پڑھیا تے لکھیا سی کہ خریدیا ہویا مال بالکل واپس یاں تبدیل نہیں کیتا جاوے گا۔ میں سیلزمین توں پچھیا کہ کیہ ایہ شرط اوس صورت وچ وی لاگو ہووے گی جے میں ایس جراباں دے جوڑے دی اصل پیکنگ نہ وی کھولی ہووے؟ اوہنے کہیا: تسیں ساڈی دکان توں باہر نکلو تے ایس جراباں دے جوڑے دی تبدیلی یاں واپسی نہیں ہو سکے گی بھاویں ایہدی پیکنگ نہ وی کھولی ہووے۔
پاکستان وچ ساڈے اک دوست نے آن لاین شاپنگ کردے ہوئے دو نائٹ سوٹ منگوائے۔ ویب سائٹ تے ویکھن وچ ایہ واہوا معقول لگ رہے سن۔ کارڈ تے ادائیگی ہوئی تے چار چھ دن بعد کوریئر اوہناں نوں سامان دے کے ٹر گیا۔ جدوں کھولیا تے اندروں دو عدد پاٹیاں پرانیاں میلیاں کچیلیاں جینز نکلیاں۔ شکایت کیتی تے جواب ملیا کہ کوریئر والیاں نے کمینگی کیتی ہووے گی۔ کوریئر والیاں نال گل کیتی تے اوہناں نے جواب دتا کہ ایہ کوئی پہلا واقعہ نہیں۔ انج دیاں بتیریاں شکایتاں مل چکیاں نیں تے ایہ آن لاین سپلائی والے ملبہ ساڈے تے پا دیندے نیں۔ اسیں عشریاں توں کم کر رہے آں‘ پہلے کدی اجہی کوئی شکایت نہیں سی ہوندی آخر کیہ وجہ اے کہ صرف ایہناں آن لاین والیاں نوں ساڈے توں ای شکایت اے؟ تسیں چیک کر لوو پیکنگ اوریجنل حالت وچ سی تے سامان کیویں تبدیل ہو گیا؟۔
قوم دی ذہنی حالت ایس حد تک دیوالیہ ہو چکی اے کہ بالکل بے ضرر تے بے فائدہ فضول قسم دیاں چوریاں تے بے ایمانیں ساڈا وتیرہ بن چکیاں نیں۔ اجہیاں چیزاں نوں چوری کرنا جو ساڈے کسے کم دیاں نہیں۔ مثلاً سمیع اللہ دی ہاکی تے قائداعظم دے مجسمے دی عینک۔ دور کیوں جائیے‘ تسیں کدی سڑک تے ایس گل دا جائزہ لوو کہ کنیاں موٹرسائیکلاں دے سائیڈ مرر موجود نیں۔ تہانوں ایہ جان کے حیرت ہووے گی کہ دوفیصد موٹرسائیکلاں دے وی سائیڈ والے شیشے نہیں ہوندے۔ میں اک واری ٹھانی کہ پتہ کراں کہ ایہ شیشے موٹرسائیکلاں والے کیوں نہیں لاندے تے کتھے جاندے نیں۔ پتہ لگا کہ پنجاہ سٹھ فیصد نے پہلے دن ای لاہ کے گھر رکھ لئے سن کہ کوئی لاہ نہ لوے تے جہناں نے نہیں لاہے سن اوہناں دے واقعی کسے نے لاہ لئے سن۔ ہن بندہ پچھے کہ لاہن والیاں نے ایہناں شیشیاں دا اچار پانا اے؟ جے لاہن والے نے ایہ شیشے اپنی موٹرسائیکل تے لانے نیں تے اوہدے تے پہلاں توں ای ایہ شیشے لگے ہوئے سن اوہ کتھے گئے؟ جے اوہ کسے نے لاہ لئے سن تے اوس لاہن والے نے ایہناں شیشیاں دا کیہ کیتا ہووے گا؟ ایہ اجیہا سوال اے جہدا جواب کسے دے کول نہیں سی۔ ایہ صرف اخلاقی انحطاط تے دیوالیہ پن دا معاملہ اے جو روز دا کم اے۔ ایہدا حل ایہہ وے کہ نویں نسل دی تربیت کیتی جاوے پر ایہ تربیت کون کرے گا؟ پرانی نسل یعنی اسیں لوک! اللہ ساڈے تے رحم کرے ایس نسل نے ای تے سارا معاشرہ برباد کیتا اے۔(بشکریہ روزنامہ دنیا)