ایکائی دے آداب

امرجلیل

میرا اٹھنا بیٹھنا بونگیاں دے نال اے ہن توں نہیں بچپن توں ای میرا بونگیاں دے نال چولی دامن دا ساتھ اے۔ بونگیاں دیاں بونگیاں گلاں سن کے میرا بچپن گزر گیا۔ بونگیاں دیاں بونگیاں گلاں سن کے میرا لڑکپن گزر گیا۔ بونگیاں دیاں بونگیاں گلاں سن کے میری جوانی گزر گئی۔ ہن بونگیاں دیاں بونگیاں گلاں سن کے میرا بڑھاپا گزر رہیا اے۔ جدوں بڑھاپا گزر جاوے گا اودوں بونگیاں نال میرا رابطہ ختم ہو جاوے گا۔ جدوں میں وی موقع ہتھ لگدا اے میں بونگیاں دیاں گلاں تہاڈے نال شیئر کرنا واں۔ بونگیاں دیاں گلاں سن دے سن دے میں چکرا گیا واں۔ میرا دل کردا اے کہ بونگیاں دیاں گلاں سن ے تسیں وی چکرا جائو۔ ایہ جو سیانے تہانوں تے مینوں دسدے نیں کہ اسیں سارے اکو جہے پیدا ہونے آں۔ پر محل وقوع‘ حالات تے ماحول سانوں بدل کے رکھ دیندے نیں۔ اجہیاں گلاں اپنے پلے نہیں پیندیاں سیانیاں دیاں فرضی گلاں تے مفروضیاں نال سانوں اختلاف اے۔ سیانیاں دی اک گل توں اسیں مشروط متفق آں۔ محل وقوع‘ حالات تے ماحول صرف انساناں تے ای نہیں‘ چرند پرند تے نباتات تے وی اثرانداز ہوندے نیں۔ اجہے چرند پرند تے نباتات جو بدلدے ہوئے محل وقوع تے ماحول نال موافقت رکھدے نیں اوہ بدلدے ہوئے حالات وچ پھلدے پھولدے تے ودھدے نیں‘ فنا نہیں ہوندے۔ ہن رہیا سوال انسان دا‘ سیانے سنوں دسدے نیں کہ انسان اک کورے کاغذ وانگوں ایس دنیا وچ آئوندا اے تے ویکھدے ای ویکھدے کورے کاغذ تے وکھووکھ قسم دیاں تحریراں واضح ہون لگدیاں نیں۔
تسیں ایس دنیا وچ کیہ کرنا اے‘ کیہ نہیں کرنا‘ تہاڈے لئی بہتر کیہ اے تے نقصان دہ کیہ اے۔ تہاڈے لئی سمتاں دا تعین کیتا جاندا اے کہڑی سمت تہاڈے لئی مناسب اے کہڑی سمت مناسب نہیں اے۔ سب کجھ دس دتا جاندا اے۔ کجھ وی تہاڈے تے‘ تہاڈی سوچ سمجھ دے مطابق فیصلیاں تے چھڈیا نہیں جاندا۔ جے سب کجھ پہلے توں طے شدہ‘ مقرر تے معین اے تے قادر مطلق نے انسان نوں سوچ سمجھ کے بھنڈار‘ عرف عام وچ دماغ نال کیوں نوازیا؟ قدرت نے انسان نوں صلاحیتاں نال لیس کر کے دنیا وچ گھلیا اے۔ انسان دا موازنہ اسیں نباتات تے حیوانات نال نہیں کر سکدے۔ جوالامکھی ورگے گرم تے تپدے ہوئے افریقہ دے لوک آسانی نال الاسکا تے انٹارکٹیکا ورگے یخ ٹھنڈے برفانی علاقیاں وچ رہندے نیں۔ پر تسیں برگد‘ تے نیم دے درخت الاسکا وچ نہیں لا سکدے۔
اسیں بونگے سمجھنے آں تے مننے آں کہ نوزائیدہ دے روپ وچ انسان اپنی اپنی صلاحیتاں دے نال فلی لوڈڈ ایس دنیا وچ آئوندا اے۔ انسان دیاں دو بنیادی جبلتاں پیدا ہون دے اک دو مہینے دے اندر وکھائی دین لگ پیندیاں نیں۔ اک جبلت اے‘ پسند تے دوجی جبلت اے ناپسند‘ تسیں غور کرو دو ڈھائی مہینے دا بچہ کجھ لوکاں نوں ویکھ کے رون لگدا اے ماں دے نال چمڑ جاندا اے کجھ لوکاں نوں ویکھ کے اوہ کھلکھلا کے ہس پیندا اے خوش ہو کے اوہناں دی جھولی وچ ٹر جاندا اے ساڈے سب دی شخصیت اک دوجے توں منفرد ہوندی اے ایسے طرح ساڈے ساریاں دیاں جبلتاں اک دوجے توں وکھریاں ہوندیاں نیں۔
ساڈی پسند ناپسند وکھری ہوندی اے۔ فیر کیویں کہہ سکنے آں کہ اسیں سارے اکوجہ پیدا ہونے آں شکلاً بظاہر اسیں اک دوجے توں وکھرے ہونے آں۔ حالاں کہ ماں دے ڈھڈ چوں پیدا ہون والے جڑواں بھائی سوفیصد اکو جہے نہیں ہوندے تے فیر اوہ باطنی طور تے اک دوجے ورگے کیویں ہو سکدے نیں؟ جڑواں بچے وڈے ہو کے اپنی عادت‘ اطوار‘ پسند وناپسند تے رویاں وچ اک دوجے توں وکھرے ہوندے نیں سیانیاں دا دعویٰ کہ اسیں سارے اکو جہے ہونے آں ساڈے توں ہضم نہیں ہوندا۔
قدرت دی حیرت انگیز دین‘ ساڈی کھوپڑی وچ پیا ہویا برین‘ بھیجا‘ مغز‘ پاکستان سٹینڈرڈ ٹائم وانگوں کم نہیں کردا تاں جے کروڑاں لوکاں دیاں بانہواں تے بنھیاں گھڑیاں وچ اکو جیہا ٹائم وکھائی دیوے۔ اجہے ڈاکٹر سانوں بونگیاں نوں بالکل وی چنگے نہیں لگدے جو پریشان حال مریضاں نوں مشورہ دیندے ہوئے کہندے نیں سوچیا نہ کرو سوچ دا آنا‘ نہ آنا کسے دے وَس دی گل نہیں۔ سوچ اپنے آپ آئوندی اے تے اوہ پاکستان سٹینڈرڈ ٹائم وانگوں اکو جہی نہیں ہوندی۔
اک کلاس وچ چالھی شاگرد بیٹھے ہوندے نیں۔ تسیں اوہناں نوں حالات حاضرہ تے لیکچر دے رہے او۔ امکان توں بعید اے کہ چالھی دے چالھی طالب علم تہاڈے لیکچر توں اکو جناں مستفید ہوندے نیں۔ کجھ طلباء نوں تہاڈا لیکچر مکمل طور تے سمجھ وچ آئوندا اے۔ کجھ طلباء نوں کجھ کجھ لیکچر سمجھ وچ آئوندا اے۔ کجھ طلباء نوں تہاڈا لیکچر بالکل وی سمجھ نہیں آئوندا۔ تہاڈا دتا ہویا لیکچر اوہناں دے سروں لنگھ جاندا اے کہ کجھ طلباء دماغی طور تے دوجے طلباء توں اگے ہوندے نیں۔ گل دی تہہ تک اپڑن لئی ایس گل یاں موضوع وچ تہاڈی دلچسپی‘ لگائو لازمی سمجھیا جاندا اے۔ ایس لئی ایہ سمجھنا کہ کلاس وچ بیٹھے ہوئے طلباء اک نیں‘ غلط اے بالکل غلط اے‘ اوہ اپنی اپنی تھاں فرد نیں۔ اوہناں دی اپنی اپنی شخصیت اے‘ اپنی اپنی حیثیت اے۔ اپنی اپنی مخصوص صلاحیت اے۔ اوہناں دے اپنے اپنے رویے نیں۔ وکھووکھ کالجاں دیاں ٹیماں توں چیدہ چیدہ کھڈاری چن کے اسیں یونیورسٹی دی ٹیم بنانے آں۔ اوہ اک جان ہو کے میچ کھیڈدے نیں۔ سانجھا مقصد سانوں اک دوجے دے نیڑے لیا کے ایکائی وچ بدل دیندا اے۔ ایہ چھوٹی جہی گل ساڈی سیاستداناں دی سمجھ وچ نہیں آئوندی۔ نعریاں توں منتشر قوم اک نہیں ہوندی۔ سانجھا مقصد لبھو سرکار۔٭٭