قائداعظم دا پاکستان دی پہلی دستور ساز اسمبلی نال خطاب

قائد ملت دے جنم دیہاڑ 25 دسمبر دے موقعے اتے اوہناں دا خطاب پنجابی زبان وچ پیش خدمت اے

تحریرو تحقیق: ایم آر شاہد

پاکستان دی پہلی دستور ساز اسمبلی دی متفقہ رائے نال قائداعظم بلامقابلہ دستور یہ پاکستان دے پہلے صدر منتخب ہوئے۔ 11 اگست 1947 نوں اوہناں نے کرسی صدارت سنبھالدے ای تاڑیاں تے مسرت و شادمانی دے نعریاں دی گونج دے بعد صدارتی خطبہ فرمایا۔
’’کوئی وی خود مختار تے آزاد اسمبلی کسے بندے نوں سب توں وڈا اعزاز جو بخش سکدی اے اوہ تسیں مینوں اپنے ایس باوقار ادارے دا صدر چن کے بخش دِتا اے۔ ایس طرح میری زبردست عزت افزائی کیتی اے۔ مینوں پوری امید اے کہ اسیں دستور ساز اسمبلی نوں اک مثالی اسمبلی دے طور تے پیش کرن وچ کامیاب ہو جاواں گے۔
دستور ساز اسمبلی دے سپرد دو اہم ذمہ داریاں نیں۔ پہلی ذمہ داری جیہڑی سب توں زیادہ مشکل تے صبر آزما اے اوہ پاکستان دے آئین دی تشکیل اے۔ دُوجا کم جیہڑا ایس اسمبلی دے حوالے اے اوہ بطور خود مختار تے مختارِ کل وفاقی اسمبلی دی قانون سازی دا اے۔ پاکستان لئی قوانین بنان وچ سانوں ایہناں دونواں ذمہ داریاں نوں بطور احسن نبھانا اے۔آپ نوں پورا احساس ہونا چاہیدا اے کہ ایس موقعے اُتے اسیں ای صرف حیران نہیں ہو رہے بلکہ اک عالم ایس بے نظیر انقلاب دے رونما ہون اُتے ورطہ حیرت وچ اے۔ اک انج دے انقلاب توں جس نے ایس برصغیر دے بطن توں دو آزاد تے خود مختار مملکتاں نوں جنم دِتا کیوں جے ایس توں پہلے تاریخ وچ کوئی انج دا واقعہ پیش نہیں آیا۔ عالمی تاریخ وچ ایس واقع دی کوئی مثال نہیں ملدی۔
ایس اسمبلی وچ اپنی ابتدائی تے پہلی کارکردگی دے موقعے اُتے وی میں ایس گھڑی کوئی سوچی سمجھی ہوئی تقریر یا اعلان نہیں کر سکدا پر اپنے کجھ افکار جیہڑے ایس ویلے میرے ذہن نوں گھیرے ہوئے نیں۔ گموش گزار ضرور کراں گا۔
سب توں پہلے تے سب توں اہم گل جس اُتے میں اصرار کرنا چاہنا واں اوہ ایہہ وے آپ نوں ہر وقت ایہہ یاد رہنا چاہیدا اے کہ تسی ہن اک آزاد تے خود مختار ادارے دے رُکن او ۔ تہاڈے کول پورے اختیارات نیں، ایس لئی تہاڈے اُتے پوری ذمہ داری عائد ہوندی اے کہ تسیں کنج فیصلہ کردے او۔ایس ضمن وچ میرا سب توں پہلا رد عمل ایہہ وے جس نال تسیں لوک اتفاق کرو گے کہ کسے وی حکومت دی سب توں پہلی تے اہم ذمہ داری امن و امان دی بحالی اے تاکہ رعایا دی جان و مال محفوظ ہون تے وَسن والیاں دے مذہبی حقوق دی حکومت تے ریاست ولوں پوری پوری حفاظت ہو سکے۔
میرا دُوجا رد عمل ایہہ وے کہ برصغیر جس وڈے عذاب نال دو چار اے اوہ اے رشوت تے بدعنوانی سانوں سختی دے نال انج دی لعنت دا خاتمہ کرنا چاہیدا اے مینوں امید اے کہ تسیں جلدی توں جلدی ایس لعنت دے خاتمے لئی اہم قدم چکو گے۔
دُوجی لعنت چور بازاری اے مینوں پتہ اے کہ چور بازاری کرن والے عام طور اُتے پھڑے جاندے نیں تے ایہناں نوں سزاواں وی ہوندیاں نیں کجھ اوقات عدالتی سزاواں تے جرمانے وی ہوندے نیں میرے نیڑے جیہڑے شہری چور بازاری کردے نیں اوہ مکروہ ترین جرائم توں وی زیادہ مکروہ تے گھنائونے جرم دا مرتکب ہوندے نیں۔ میرے نیڑے ایہہ چور بازاری کرن والے عام طور اُتے جانے پہچانے تے معاشرے دے ذمہ دار لوک ہوندے نیں۔ ایس لئی میرے نیڑے ایہناں نوں کڑی توں کڑی سزا ملنی چاہیدی اے کیوں جے ایہہ معاشرے دے پورے نظام نوں نہ صرف درہم برہم کر دیندے نیں بلکہ لوکاں نوں بھُک تے موت دا شکار بنان دے ذمہ دار ہوندے نیں۔ اک ہور گل جیہڑی مینوں رہ رہ کے کھٹکدی اے اوہ اے اقربا پروری، جنبہ داری (گروہ بندی) ایہہ مہلک امراض سانوں ورثے وچ ملے نیں۔ ایس مرض نوں وی سختی نال دبان دی لوڑ اے۔ میں ایس موقعے اُتے ایہہ گل واضح کر دینا چاہنا واں کہ میں کسے قسم دی اقربا پروری تے جنبہ داری نوں برداشت نہیں کراں گا۔ تے نہ ای میں کسے قسم دی براہ راست یا بالواسطہ سفارش توں متاثر ہوواں گا۔ مینوں ایہہ وی پتہ اے کہ بوہت سارے لوک نیں جیہڑے ہندوستان دی تقسیم دے حامی نہیں سن تے خاص طور تے پنجاب تے بنگال دی تقسیم نال ایہناں نوں بوہت دکھ ہویا اے۔ ایس دے خلاف بوہت کجھ کہیا گیا اے پر ہن ایس تقسیم نوں منظور کر لیا گیا اے ہن ساڈے وچوں ہر اک دا ایہہ فرض اے کہ اوہ ایس تقسیم نوں خلوص تے باعزت طور اُتے قبول کرے تے جیہڑا معاہدہ ہویا اے ایس دے مطابق عمل کرے جواب حتمی اے تے سب نوں ایس معاہدے دا پابند بنانا اے پر تہانوں پتہ ہونا چاہیدا اے جویں کہ میں پہلے کہہ آیا واں کہ ایہہ انقلاب جیہڑا برپا ہویا اے اوہ بے مثال اے۔
پر سوال تے ایہہ وے کہ کیہ اسیں جیہڑا رستہ اختیار کیتا اے ایس دے علاوہ وی کوئی ہور راہ اختیار کر سکدے سی؟ تقسیم تے بہرحال ہونی سی، دونواں پاسے ہندوستان تے پاکستان وچ لوکاں دی خاصی تعداد اے جیہڑی ایس تقسیم نال متفق نہیں سی، ایہناں نوں ایہہ تقسیم پسند نہیں سی پر میرے نیڑے ایس دے علاوہ ہور کوئی حل نہیں سی تے مینوں امید اے کہ مستقبل دی تاریخ ایس تقسیم نوں برحق ثابت کرے گی۔
مزید برآں ساڈے کول روزمرہ زندگی دے تجربے نے وی ایہہ ثابت کر دتا اے کہ ایہو ممکنہ حل سی۔ متحدہ ہندوستان دا کوئی وی تصور میرے خیال وچ قابل عمل نہیں سی تے میرے صوابدید وچ متحدہ ہندوستان زبردست تباہی دا موجب بننا ممکن اے میں صحیح ثابت واں تے ممکن اے غلط ثابت واں ایہہ ویلا فیصلہ کرے گا۔
تقسیم توں گریز ممکن نہیں سی کیوں جے مسائل دا کوئی ہور حل نہیں سی پر ہن اسیں کیہ کریے؟ ہن جے اسیں پاکستان اسٹیٹ نوں بافراغت تے خوشحال ویکھنا چاہنے آں تے سانوں کلیۃ عوام دی خصوصاً غریباں دی خدمت وچ لگ جانا چاہیدا اے جے اسیں سب پچھلے واقعات نوں بھلا کے تے اختلافات نوں ختم کر کے متحدہ طور تے کم وچ مشغول ہو جائیے تے اسیں ضرور کامیاب ہوواں گے۔ جے اسیں اپنا ماضی بدل دیئے تے سب مل کے یکجہتی نال کم شروع کر دیئے، خواہ تسیں کس کمیونٹی دے او، خواہ تہاڈے آپس دے تعلقات پہلے کجھ ای کیوںنہ رہے ہون، خواہ تہاڈا رنگ، ذات تے دین کجھ ای ہوئے پر ہن بہرصورت تسیں پاکستان دے شہری او تے ہر اک دے اوہ ای حقوق اور اوہ ای ذمہ داریاں نیں جیہڑی کسے ہور دیاں نیں ایس توں ودھ ایس اُتے زور نہیں دے سکدا۔
سانوں ایس جذبے نال کم کرنا اے تے تھوڑے عرصے وچ اکثریت تے اقلیت، ہندو کمیونٹی تے مسلم کمیونٹی دے قصے ختم ہو جان گے کیونکہ ساڈے مسلماناں وچ پٹھان، پنجابی تے شیعہ سنی وغیرہ نیں ایس طرح ہندوواں وچ براہمن، ویش ، شودر، کھشتری، بنگال تے مدراسی وغیرہ نیں۔ ایہہ سب دور ہو جان گے۔
جے تسیں میرے توں پچھو تے حقیقت ایہہ وے کہ ہندوستان دی آزادی وچ ایہہ مختلف حالات خارج رہے نہیں تے اسیں بوہت پہلے آزاد ہو گئے ہوندے۔ تسیں آزاد او پاکستان دی مملکت او، تہانوں اپنے مندراں وچ اپنی مسیتاں وچ یا کسے وی عبادت گاہ وچ جان دی پوری آزادی اے۔ تسیں کسے وی مذہب یا مسلک متعلق او پاکستان دی ریاست دا ایس نال کوئی تعلق نہیں۔‘‘
ایہہ سی پاکستان دے خالق قائداعظم محمد علی جناح دا خطبہ جیہڑا اوہناں نے دستور ساز اسمبلی دے پہلے اجلاس وچ فرمایا۔