دو گھنٹے دا سفر

خالد مسعود خان

میں اک دوست نال سفر کر رہیا سی۔ چھوٹا جیہا سفر سی ایہو کوئی ڈیڑھ دو گھنٹے دا‘ پاکستانیاں لئی شاید ایہ سفر لماں ہووے پر امریکہ وغیرہ وچ ڈیڑھ دو گھنٹے دی مسافت مختصر جہی سمجھی جاندی اے۔ گڈی وچ میرے اک دوست دا اک دوست وی ساڈے نال سی۔ ہن اوس دوست دا ناں کیہ لکھنا بس ایہو کافی اے کہ اوہ ساڈا دوست اے تے واہوا پرانا دوست‘ چنگا بھلا سفر جا رہیا سی تے بڑی خوشگوار گل بات ہو رہی سی۔ گل بات دا موضوع سڑک دے دوہاں پاسے لگے ہوئے ان گنت ٹنڈمنڈ درخت سن جو تھوڑا ای عرصہ پہلے سرسبز و شاداب سن پر سردیاں دے شروع ہوندیاں ای پتیاں توں محروم ہو کے صرف لکڑی دے تنے تے شاخاں وچ بدل چکے سن۔ ریاست پنسلوینیا انج ای بڑی سرسبز اے تے ایہدا تے ناں ای لارڈ ولیم پن‘ جو ایس ساری جاگیر دا مالک سی نے اپنے باپ دے ناں تے پنسلوینیا رکھیا سی۔ ریاست دے ناں دا پہلا لفظ ’’پن‘‘ اوہدے والد دے ناں تے سی تے سلوینیا لاطینی زبان دا لفظ اے جہدا مطلب وڈلینڈ یعنی درختاں نال بھری سرزمین اے۔ ایہ ریاست اپنے ناں دے عین مطابق ہن وی درختاں نال بھری ہوئی اے تے ہر پاسے سبزہ ای سبزہ وکھائی دیندا اے۔ پر سردیاں وچ درختاں دیاں کجھ قسماں توں علاوہ زیادہ تر درختاں دے پتر خزاں دی نذر ہو جاندے نیں تے صرف لکڑی دے تنے تے شاخاں باقی رہ جاندیاں نیں۔ بہار آئوندیاں ای سب کجھ فیر ہرا ہو جاندا اے۔ مرحوم منیرنیازی دا اک شعر یاد آ گیا:
دشت باراں کی ہوا سے پھر ہرا سا ہو گیا
میں فقط خوشبو سے اس کی تازہ دم سا ہو گیا
گل بات دا موضوع درخت‘ سبزہ‘ ہر پاسے پھردے ہوئے چٹی پوشل والے ہرن‘ ایس ریاست وچ آباد قدامت پرست عیسائی فرقے دے ’’آمش‘‘ لوک تے شمال دی نسبت گھٹ سرد تے بہتر موسم سی۔ اچانک پچھلی سیٹ تے بیٹھے ہوئے ساڈے دوست دے دوست نے سوال جڑ دتا کہ پاکستان دی سیاست دا کیہ حال اے؟ میں سوال ان سنیا جیہا کر دتا تے اپنے دوست توں پچھیا کہ کیہ ایہنوں پتہ اے کہ امریکہ وچ چٹی پوشل والے ہرن یعنی وائٹ ٹیل ہرن شکار کیتے جاندے نیں پر ایہناں دی گنتی تقریباً اکو جہی رہندی اے۔ کدی ریاست ہائے متحدہ امریکہ وچ ایہناں دی گنتی اینی گھٹ ہو گئی سی کہ ایہناں دے ختم ہون دا خطرہ سر تے منڈلان لگ پیا سی پر ہولی ہولی ایہ گنتی ودھدے ودھدے چار کروڑ توں وی ودھ گئی پر ایہ گنتی لوڑ توں ودھ سمجھی گئی تے ہن ایہ گنتی تن کروڑ دے نیڑے اے۔ ہر ورھے لکھاں شکاری پرمٹ لے کے ایس ہرن دا شکار کردے نیں تے ہر ریاست وچ قائم یو ایس وائلڈ لائف اینڈ فشریز ڈیپارٹمنٹ دا شماریاتی شعبہ ریاست وچ موجود کل ہرناں دا تخمینہ لا کے اوہناں دی سالانہ بڑھوتری دے حساب نال شکار دے پرمٹ جاری کرن دی گنتی مقرر کردا اے تے ایسے حساب نال پرمٹ جاری ہو جاندے نیں۔ بناں پرمٹ شکار کرن دا کوئی تصور نہیں پر ہاں ایس گنتی وچ شکار دے پرمٹ جاری کرن توں علاوہ ہر ورھے سڑکاں تے ایکسیڈنٹ دی صورت وچ مرن والے ہرناں دی گنتی وی شامل کیتی جاندی اے۔ اج امریکہ وچ ہر ورھے لکھاں وائٹ ٹیل ہرن شکار ہون دے باوجود آئی سی یو این دے کنزرویشن سٹیٹس وچ ایہ ہرن آخری درجے وچ شمار ہوندا اے۔ کنزرویشن سٹیٹس دے لحاظ نال جانور ست درجیاں وچ تقسیم اے۔ سب توں خراب درجہ نابود دا اے۔ ایہ جانور ماضی قریب تک ساڈی زمین تے پائے جاندے سن پر ڈھیر شکار‘ ماحول دا ختم ہونا‘ انسانی آبادی وچ ڈھیر وادھا‘ جنگلات دی کٹائی‘ موسمیاتی تبدیلی تے دوجے کئی کارناں پاروں گھٹ گئے۔ ایہناں مکمل طور تے معدوم جانوراں دے بعد اک ہور درجہ ماحول وچ معدومی‘ تریجا درجہ معدومی دے خطریاں وچ پھسیا جانور‘ چوتھا درجہ کمیابی دے خطرے وچ پھسیا اے۔ پنجواں درجہ خطرے دے نیڑے‘ چھیواں درجہ ایہناں نوں کوئی خطرہ نہیں تے آخری درجہ ایہدے بارے کسے نوں فکر نہیں ہونی چاہیدی۔ وائٹ ٹیل ایسے درجے وچ شمار ہوندا اے پر جے ایہ ساڈے ایتھے ہوندا تے گھٹوگھٹ وی ایہ تریجے درجے وچ یعنی محدومی دے خطرے وچ پھسیا ہوندا۔ ایتھے ایہ سڑکاں تے‘ میداناں وچ‘ پہاڑاں تے‘ پارکس وچ‘ حالاں کہ گھراں دے پچھواڑیاں وچ تے صحناں وچ گھمدا نظر آندا اے۔ میں اپنے ایس دوست نوں دسیا کہ کل میں بالٹی مور وچ عرفان یعقوب دے نال سی۔ رات گھر اپڑے تے اوہدی ڈرائیو وے دے نال گھاہ تے گھٹو گھٹ دس باراں وائٹ ٹیل ہرن کھڑے سن میرے موبائل فون دے کڈھدے کڈھدے اوہ انھیرے وچ گم ہو گئے۔
میریاں ایہناں گلاں توں بور ہو کے میرے دوست دا دوست پچھلی سیٹ توں کہن لگا: جناب میں چٹی پوشل والے ہرناں بارے نہیں‘ پاکستان دی سیاست بارے پچھیا سی۔ میں وی جواباً اوہنوں کہیا کہ میں وی تہاڈے سوال دے جواب توں بچن لئی ایہناں چٹی پوشل والے ہرناں دا تذکرہ چھیڑیا سی۔ میں پاکستان وچ ایسے موضوع توں چالو آں تے ایتھے آ کے وی ایسے بے مقصد تے لاحاصل موضوع تے گل بات کرنی اے تے فیر ایناں لماں سفر کرن دا فائدہ؟ اوہ کہن لگا: اسیں تے تہاڈے توں جانکاری لینا چاہندے آں میں زور نال ہسیا۔

تے اوہنوں کہیا کہ میں خوب جاننا واں‘ تسیں کنی آگاہی لینی چاہندے او‘ صرف شروع ہون دی دیر اے فیر تسیں مینوں دسو گے کہ پاکستان وچ ایسا کیہ ہو رہیا اے جہدا مینوں غریب نوں پتہ نہیں تے ایہ وی کہ مینوں اصل وچ پاکستان دی سیاست تے حالات دا صحیح علم نہیں سگوں سانوں لوکاں نوں تے ایہ وی پتہ نہیں کہ سانوں پاکستان وچ کہڑیاں سہولتاں تے آسانیاں میسر نیں تے سانوں ایہ وی پتہ نہیں کہ باقی دنیا وچ کنی مہنگائی تے کسادبازاری اے۔ اوہ اک لمحے لئی دفاعی انداز وچ چلا گیا تے کہن لگا: نہیں خیر ایسی تے کوئی گل نہیں‘ میں تے تہاڈے توں پچھنا چاہندا سی کہ پاکستان وچ کیہ سیاسی صورتحال اے۔ اگلے انتخابات وچ کیہ نتیجہ نکل سکدا اے تے حکومت دی کارکردگی کیسی اے‘ پر تسیں تے کسے گل دا جواب دین لئی تیار نہیں۔ میں کہیا: میرے بھائی! میں اپنی زندگی نوں آسان بنان لئی جو نویں قاعد و ضوابط وضع کیتے نیں اوہناں وچ دو گلاں ایہ وی نیں کہ کسے نال مذہبی بحث نہیں کرنی تے ہر کسے نال سیاسی گل بات نہیں کرنی۔
دو تن لمحے چپ رہن دے بعد اوہ کہن لگا: اچھا فیر ایہ دس دیو کہ پاکستان وچ واقعی مہنگائی اے یاں ایہ حکومت مخالفین دا پراپیگنڈا اے؟ میں کہیا: میں نہیں جان دا کہ تہاڈا تعلق کس سیاسی پارٹی نال اے پر جے تہاڈا تعلق پی ٹی آئی اے نال تے پاکستان ایس ویلے روئے زمین تے سب توں سستا ملک اے‘ جے تسیں معقول بندے او تے فیر تہاڈے لئی خبر کوئی ایڈی چنگی نہیں تے اوہ ایہ کہ پاکستان وچ مہنگائی اپنے عروج اُتے اے۔
میں کہیا میرے نیڑے پیپلزپارٹی دے جیالے مسلم لیگ ن دے متوالے تے پی ٹی آئی دے کھڈاری وچ کوئی فرق نہیں اپنے اپنے لیڈر نال غیرمشروط وفاداری تے انھی تقلید کرن وچ تنے پارٹیاں دے ورکر تے حمایتی اکو جہے نیں۔ جہالت دے اک ای مرتبے تے فائز نیں۔ اوہ کہن لگا: تسیں زیادتی کر رہے او۔ پی ٹی آئی دے حمایتی سب توں ودھ پڑھے لکھے نیں۔ میں کہیا میں جہالت دی گل کیتی اے تعلیم دی نہیں۔ تعلیم دی حد تک تسیں ضرور ٹھیک کہندے ہوو گے پر تہاڈی گل من لیے کہ پی ٹی آئی والے زیادہ پڑھے لکھے نیں تے اوہناں توں گھٹ توں گھٹ توقع تے نہیں ہونی چاہیدی سی جو اوہ کر رہے نیں تے جس قسم دا رویہ اوہناں نے ظاہر کیتا اے۔ گھٹوگھٹ اوہ تے دوجیاں سیاسی پارٹیاں دے ورکراں تے حمایتیاں توں کجھ وکھرے ہوندے۔ پڑھے لکھے ہون نال کوئی فرق تے وکھائی دینا چاہیدا سی ایہناں پڑھے لکھے تے ان پڑھاں وچ۔ دوجیاں پارٹیاں دے حمایتیاں توں کوئی تے اجہی گل ہونی چاہیدی سی جو اوہناں نوں نویکلا کردی‘ پر کیہ ہوندا اے؟ مینوں اج تک پیپلزپارٹی دا کوئی جیالا اجیہا نہیں ملیا جو زرداری اینڈ کمپنی نوں کرپٹ من دا ہووے۔ ایسے طرح اجے تک میری ملاقات کسے اجہے مسلم لیگی متوالے نال نہیں ہوئی جو میاں نوازشریف اینڈ سنز نوں پیسہ لٹ کے لندن وچ جائیداد بنان والا خاندان منے۔ ایسے طرح مینوں ہن تک کوئی اجیہا پی ٹی آئی دا کھڈاری نہیں ملیا جو موجودہ حکومت نوں نااہل‘ نالائق تے پچھلیاں حکومتاں توں فارغ التحصیل بے ایمان وزراء دا ٹولہ منے۔ تسیں آپ دسو تعلیم نے پی ٹی آئی دے حمایتی دا کیہ وگاڑ لیا اے؟ مغرب دی جمہوری اقدار نے ایہناں ملکاں وچ رہن والے پاکستانیاں دی کنی جمہوری تربیت کیتی اے؟۔
اوہ کہن لگا: میرا تعلق پی ٹی آئی نال نہیں پر میں عمران خان دا ضرور حمایتی آں۔ میں اوہدے توں پچھیا کہ کیہ اوہ ایہ سمجھدا اے کہ لوکاں نے خان صاحب توں جہڑیاں توقعات جوڑیاں سن اوہہ پوریاں ہو رہیاں نیں؟

اوہ کہن لگا: تسیں اوہناں نوں وقت دیو ایہ تریہہ ورھیاں دا گند اے سگوں چوہتر سال دا گند اے جو ساڑھے تن ورھیاں وچ صاف نہیں کیتاجا سکدا۔ تہانوں لوکاں نوں اندازہ ای نہیں کہ پاکستان وچ پچھلے حکمراناں نے کناں گند پایا سی۔ میں زور نال ہسیا تے کہیا کہ آخر تہاڈے منہ چوں اوہ گل نکی ای گئی جہدی میں کافی دیر توں توقع کر رہیا سی کہ سانوں پاکستانیاں نوں پتا ای نہیں کہ پاکستان وچ کیہ ہو رہیا اے تے تسیں جو پچھلے ستائی ورھے توں امریکہ وچ او تے پچھلے چار ورھیاں توں پاکستان وچ گئے تک نہیں سانوں دسو گے کہ پاکستان وچ کیہ ہو رہیا اے تے ساڈی کم عقلی تے لاعلمی دا مرثیہ پڑھو گے۔ اوہ اک دم گڑبڑا گیا تے کہن لگا: میرا مطلب ایہ نہیں سی‘ میں ایہ کہنا چاہندا سی کہ تسیں لوک ایس گل نوں محسوس نہیں کر رہے کہ پچھلے حکمراناں نے پاکستان نال کیہ سلوک کیتا اے؟ ایہ پچھلیاں حکومتاں دا کیتا دھریا اے کہ اج ملک معاشی طور تے بحران دا شکار اے۔ اسحاق ڈار نے مصنوعی طریقے نال ڈالر نوں کنٹرول کر رکھیا سی ہن اوپن ہویا اے تے معاملہ خراب ہو گیا اے۔ میں کہیا: بہرحال تہانوں اک داد تے دیواں گا کہ تسیں میرے ارادے دا ستیاناس کردے ہوئے مینوں آخر کار سیاسی گل بات وچ دھرون وچ کامیاب ہو گئے او۔
اوہ میری گل توں حوصلہ پا کے فیر پچھن لگا کہ کیہ پاکستان وچ واقعی مہنگائی اے؟ میں اوہنوں کہیا کہ آخر ایہ سوال کرن دا تہاڈا مقصد کیہ اے؟ اوہ کہن لگا: خان صاحب کہندے نیں کہ پاکستان دنیا دا سستا ترین ملک اے فواد چوہدری نے کہیا اے کہ ملک وچ ہر چیز سستی ہوئی اے۔ تہاڈا کیہ خیال اے‘ وزیراعظم تے وفاقی وزیر اطلاعات و نشریات غلط بیانی کر رہے نیں؟ میں کہیا: تسیں رعایت توں کم لے رہے او ایہ حضرات غلط بیانی نہیں کر رہے سگوں جھوٹ بول رہے نیں۔ اوہ کہن لگا: دوویں اک ای چیز نیں۔ میں کہیا: تہاڈی گل ٹھیک اے پر غلط بیانی اصل وچ شوگر کوٹڈ لفظ اے جد کہ جھوٹ تھوڑی کڑوی گولی اے پر موجودہ حکمراناں وچ اک گل بڑی شاندار اے کہ صرف جھوٹ نہیں بولدے سگوں اینے یقین‘ اعتماد تے دھڑلے نال بولدے نیں کہ سنن والا حیران و پریشان رہ جاندا اے کہ ایہ ہو کیہ رہیا اے۔
اک سکول ٹیچر نے اپنی کلاس دے اک بچے دی ماہانہ پراگریس رپورٹ تے لکھیا کہ نہ صرف ایہ کہ بچہ بڑا بدتمیز اے سگوں کدی غیرحاضر وی نہیں ہوندا۔
میرے دوست دا اوہ دوست کہن لگا کہ مہنگائی تے پوری دنیا وچ اے تے بھلا ایدھر ایتھے امریکہ وچ کہڑی گھٹ اے؟ تہانوں اندازہ اے کہ ایتھے مہنگائی تے بیروزگاری کنی ودھ گئی اے؟ میں کہیا مینوں تہاڈے وانگوں ایہ دعویٰ تے بالکل نہیں کہ مینوں امریکہ دے حالات دا تہاڈے توں ودھ پتہ اے پر ایتھے آن جان تے ایس توں ودھ کے ایتھے موجود واقفان حال تے صاحب علم دوستاں توں حاصل کردہ جانکاری پاروں تہاڈے حالات توں کسے حدتک جانکاری ضرور اے۔ میرا خیال اے کہ بیروزگاری لئی ایس لئی ودیھ اے کہ کرونا دی وباء دے نتیجے وچ سرکار ولوں لوکاں نوں گھر بیٹھے تقریباً دو ہزار ڈالر ماہانہ حکومتی امداد مل رہی اے ایس لئی اوہ کم کرن دی تھاں گھر بہہ کے ایس رقم نال مزے اڑا رہے نیں۔ اک انج دے ای مفت بر نال ملاقات ہوئی تے اوہدے توں پچھیا کہ اوہ کم نہیں کر رہیا؟ اوہنے جواب دتا کہ پنج چھ سو ڈالر ودھ کما کے اوہنوں کم تے آندے جاندے پٹرول دی مد وچ اڑان توں بہتر اے کہ بیروزگاری الائونس لے کے گھر وچ مزے اڑاواں۔ حالت ایہہ وے کہ میری پسندیدہ کافی ’’ٹم ہارٹنز‘‘ دیاں دکاناں جو کدی رات تک کھلیاں رہندیاں سن ہن دوپہر دو وجے صرف ایس لئی بند ہو جاندیاں نیں کہ اوہناں دے کول ورکراں دی ڈاڈھی کمی اے۔ اوہنے دخل اندازی کردے ہوئے آکھیا کہ ایتھے پٹرول پاکستان توں مہنگا اے میں کہیا ہن پٹرول دی وی سن لوو۔ ایتھے امریکہ وچ پٹرول دی قیمت وکھووکھ ریاستاں تے وکھووکھ پٹرول پمپاں تے جہنوں تسیں گیس سٹیشن کہندے او وکھری اے‘ پر اوسطاً اسیں کہہ سکنے آں کہ امریکہ وچ پٹرول دی قیمت تن اعشاریہ اسی ڈالر فی گیلن اے۔ اج دے حساب نال پاکستانی روپیاں وچ ایہ چھ سو اسی روپیے فی گیلن بن دی اے۔ اک امریکی گیلن وچ تن اعشاریہ اٹھہتر لیٹر ہوندے نیں یعنی ایس حساب نال اک لیٹر پٹرول دی قیمت پاکستانی روپیاں وچ اک سو اسی روپیے بن دی اے۔ یعنی اک ڈالر فی لیٹر۔ پاکستان وچ فی لیٹر پٹرول دی قیمت اج کل اک سو چالھی روپے فی لیٹر اے ایس حساب نال بظاہر پاکستان وچ پٹرول دی قیمت امریکہ دے مقابلے وچ فی لیٹر چالھی روپیے گھٹ اے پر ایہ حساب صرف قیمت دی حد تک اے جے گل مہنگائی دی کیتی جاوے تے مہنگائی دا دارو مدار قیمت خرید تے نہیں‘ قوت خرید تے ہوندا اے۔ تہاڈی آمدنی تے تہاڈی قوت خرید دے درمیان نسبت اصل وچ کسے چیز دے مہنگا ہون یاں سستا ہون دا فیصلہ کردی اے۔
پچھلے دیہاڑیاں میرا اک دوست برطانیہ توں آیا۔ بازاروں گزردے ہوئے پچھن لگا کہ انگور دا کیہ ریٹ اے؟ میں کہیا: کافی مہنگے نیں۔ اج کل ایہناں دا ریٹ ساڑھے تن سو روپیے کلو اے۔ حساب کرکے کہن لگا: یعنی ڈیڑھ پونڈ دے اک کلو؟ ایہ تے بڑے ای سستے نیں۔ اوہنے اینے سستے انگوراں دا سن کے حیرانی نال Damn Cheap دا لفظ استعمال کیتا۔