سیاسی حل کی اپیل
تحریر حمیداللہ بھٹی
کیہ فلسطینی قیادت تھکاوٹ تے مایوسی دا شکار اے؟حالیہ کجھ ورھیاں دے واقعے ایہدی تصدیق کردے نیں۔ فلسطینی قیادت دی تھکاوٹ تے مایوسی دی وجہ واضح اے۔ اہم عرب ملکاں دا اسرائیل نوں تسلیم کرنا تے بقیہ دا کجھ اک شرطاں دے عوض تعلقات قائم کرن اتے آمادگی دے اظہار نال مایوسی تے تھکاوٹ نے جنم لیتا اے کیوں جے بیرونی مدد دا سلسلہ ختم ہون نال دو ریاستی حل دا امکان گھٹ ہون لگیا اے۔ ایہدا ایہ مطلب ہر گز نہیں کہ سارے فلسطینیاں نے موجودہ حالات نوں تسلیم کر لیتا ہے بلکہ ہن وی مزاحمت جاری اے لیکن شدت وچ کمی آندی جا رہیا ے۔ بیت المقدس دی حد تک ہن وی صیہونی در اندازاں نوں رکاوٹاں دا سامنا اے مگر ایہ رکاوٹاں کنا عرصہ برقرار رہندیاں نیںکجھ آکھیا نہیں جا سکدا کیوں جے دونویں فریق تصادم وچ کمی لیان ول مائل نیں۔ اسرائیل چاہندا اے کہ شام تے لبنان وانگ فلسطین وچ ایران نواز عناصر دی قوت نہ ودھے جد کہ فلسطینی قیادت چاہندی اے کہ بہتر روزگار تے زراعت دے تحفظ لئی اسرائیلی کارروائیاں ختم یا گھٹ کرائی جان۔ ناکہ بندی تے وقفے وقفے نال ہون والی جھڑپاں توں بے گھراں دے ودھدی گنتی تے روزگار دے مواقع گھٹ ہون نال فلسطینی قیادت اتے عوامی دبائو ودھ رہیا اے۔ ہور ستم ایہ کہ فضائی بمباری نال سٹے یا اسرائیلی فورسز دے ہتھوں خالی کرائے جان والے گھر دوبارہ تعمیر کرن دی اجازت نہیں دتی بلکہ یہودی بستیاں بسا دتی جاندی یا خالی گھر یہودی خانداناں دے حوالے کر دتے جاندے نیں جہدے توں فلسطینیاں دی مشکلاں ودھدی جا رہیاں نیں لیکن ودھدی مشکلاں دا احساس کرن دے بجائے عرب ملک اپنی جغرافیائی سرحداں نوں برقرار رکھن لئی اسرائیل ول ویکھن تے سفارتی و اخلاقی مدد دے بجائے فلسطینی مزاحمت کاراںتوں فاصلے دی روش اتے گامزن نیں جہدے توں فلسطینی قیادت وی دو ریاستی حل دے علاوہ آپشن ول ویکھن اتے مجبور ہوئی اے۔
امریکہ یا مغربی ملک اسرائیل نوں قابض یا جارح ملک نہیں سمجھدے بلکہ اوہدی ہر کارروائی تے حملے نوں دفاعی قرار دیندے نیں ایسے لئی اوہناں دے ذرائع ابلاغ وچ اسرائیلی حملیاں نوں جنگی جھڑپاں لکھیا تے بولیا جاندا اے جہڑا درست نہیں کیوں جے اک ملک دے کول ایسی تربیت یافتہ بری فوج ہے جہڑے نہ صرف جدید ترین ہتھیاراں نال لیس اے بلکہ ایہنوں بحری تے فضائی مدد وی حاصل اے لیکن جواب وچ فلسطینی عام طور تے پتھراں نال مقابلہ کردے نیں مگر بظاہر انسانی حقوق دی دعویدار عالمی طاقتاں دو ملکاں دی جھڑپاں کہہ کے معاملے دی سنگینی گھٹ کر دیندے نیں۔ قبل ازیں فلسطینیاں نوں عالمی طاقتاں دی ساری جانبداری دے باوجود عرب ملک مذہبی حوالے نال اپنا اخلاقی تے سفارتی فریضہ نبھاندے رہے مگر پچھلے کجھ ورھیاں توں وہ اپنے فریضے دی ادائیگی توں دستکش ہون لگے نیں جہڑا فلسطینی قیادت وچ تھکاوٹ مایوسی نوں جنم دین دا کارن بنیا اے تے اوہ مزاحمت دی بجائے روزگار تے زراعت دے حوالے نال ویکھن تے مجبور ہو کے سیاسی حل دی اپیل ول جاندی نظر آندی اے۔
ہفتیاں توں فضائی بمباری مگروں اسرائیل نے فلسطینی اتھارٹی نال میل ملاقاتاں ودھا دتیاں نیں۔ مقصد عرباں نوں احساس دوانا اے کہ فلسطینی مزاحمت دے بجائے اسرائیل نال پرامن تعلقات قائم کرن اتے آمادہ نیں۔ ہن مزید عرب ملک سفارتی تعلقات قائم کرن وچ کسی اندیشے دا شکار نہ ہون۔ ایس حوالے نال ایہنوں امریکی تعاون وی حاصل اے جہڑا عرباں دے نال دوجے اسلامی ملکاں اتے اسرائیل نوں تسلیم کرن لئی دبائو پارہیا اے۔ اجے حال ای وچ امریکی وزیر خارجہ نے اپنے انڈونیشی ہم منصب نال ملاقات دے دوران ایس حوالے نال قائل کرن دی کوشش کیتی لیکن انڈونیشیا نے دو ریاستی حل توں پہلے کسی وی تجویز نوں قبول کرن توں انکار کردتا۔ ہن اسرائیلی عہدیداراں دے فلسطینی اتھارٹی دے دورے تے بہتر روابط نال ہور اسلامی ملکاں نوں تسلیم کرن دی شہ ملے گی۔جیویں جیویں فلسطینی مزاحمت گھٹ ہوندی جاوے گی اسرائیلی غلبہ تے قبضہ مستحکم ہوندا جاوے گا جہدے لئی حالات سازگار ہو رہے نیں۔ حال ای وچ فلسطین اتے ہون والی فضائی بمباری دے دوران نہ صرف او آئی سی نے عضو معطل دا کردار ادا کیتابلکہ عرباں ولوں وی کوئی خاص جوش و جذبہ ویکھن وچنہیں آیا۔ ایس لئی جے فلسطینی قیادت جہڑی اپیلاں تے مجبور ہوئی اے ایہ کوئی حیران کن نہیں تھکاوٹ تے مایوسی دا نتیجہ انج دا ای ہوندا اے۔
فلسطین دی سیاسی تے مزاحمتی قوتاں بیان بازی دی حد تے اکثر باور کراندی رہندیاں نیں کہ دشمن دے عزائم نوں ناکام بنان دی مکمل تیاری اے۔ حماس جئی قوتاں غزہ وچ کسی قسم دی بیرونی جارحیت دا دندان شکن جواب دین دے عزم دہراندی رہندی نیں مگر سچ ایہ اے کہ ہن فلسطینی صفاں وچ دو ریاستی حل دے بجائے اسرائیل وچ رہندے ہوئے تعلقات بہتر بنانے دی سوچ جڑاں پکڑن لگیاں اے۔ فلسطینی قیادت کا طرز عمل واضح ہے فلسطین دے موجودہ صدر محمود عباس ایس ویلے اسرائیل دے دورے تے نیں۔ ایہ اوہناں دا اسرائیل دا پہلا دورہ ہے جہدے دوران اسرائیل تے فلسطین دے درمیان اعلیٰ سطح دے روابط مضبوط ہوئے نیں۔ اوہناں نے دورے دے دوران وزیر دفاع بینی گنٹز سنے دوجے کئی اہم رہنماواں نال ملاقاتاں کیتیاں نیں۔ ہون والی ملاقاتاں دا حیران کن پہلو ایہ اے کہ فلسطینی صدر نے دورے دے دوران وزیر دفاع نال اوہناں دے ذاتی گھر جا کے ملاقات کیتی۔ ملاقات وچ محمود عباس تے اوہناں دے نال وفد نے فلسطینی اتھارٹی نوں ٹیکساں توں حاصل ہون والی رقوم دی منتقلی‘ تاجراں تے دوجی اہم شخصیات لئی پرمٹوں دا اجرا سنے مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی دے ہزاراں بے گھر ہون والے فلسطینیاں دی سکونت دی منظوری جئے مطالبات پیش کیتے گئے جہناں وچوں کجھ دی منظوری وی دے دتی گئی۔ ایہ پیش رفت زیادہ حیران کن نہیں کیوں جے فلسطینی اتھارٹی دے علاقیاں وچ غربت و فلاس ودھدی جا رہی اے۔ آئے دن ہون والی فضائی بمباری نال بے گھراں دی گنتی وچ نمایاں وادھا ہوندا جا رہیا اے۔ ایس لئی ہونا تے ایہ چاہیدا سی کہ عرب ملک مظلوم بھراواں دی مالی مدد وچ غیر معمولی وادھا کردے لیکن الٹا کمی کیتی گئی اے۔ فلسطین وچ تعلیم تے صحت دا نظام منہدم ہون دے کول اے۔ معلم تے معالج دونویں لوڑ توں تشویشناک حد تک گھٹ نیں۔ ایہناں حالات وچ فلسطینی قیادت دا مزاحمت چھڈ کے مراعات ول آنا باعث تعجب نہیں محسوس نہیں ہوندا۔
اسرائیل تے فلسطین دے حالیہ باہمی روابط دی اک وجہ ایہ وی اے کہ اسرائیل وچ موجود مسلم عرب عام انتخابات وچ اک وڈی سیاسی قوت بن کے ابھرے نیں۔ کجھ ورھیاں دے دوران میدان تجارت‘ عدلیہ‘ صحت تے تعلیم دے شعبیاں وچ نمایاں مقام حاصل کر چکے نیں۔ ایہ حالات وی فلسطینی قیادت نوں محدود آزادی قبول کرن ول لیائے نیں۔ محمود عباس دے دورے توں پہلے اسرائیلی وزیر دفاع نے وی فلسطینی اتھاڑتی دے ہیڈ کوارتر دا دورہ کتیا سی جہدے دوران اعتماد سازی لئی معاسی تے شہری تعاون ودھان دا فیصلہ کیتا گیا۔ موجودہ دورے تے ملاقات دے دوران دونویں فریقاں نے اک دوجے اتے ایسا سیاسی ماحول بنان اتے زور دتا اے جہڑا عالمی قنون تے قرارداداں دے مطابق دو ریاستی حل ول لے جا سکے مگر کیہ عملی طور تے ایسا ممکن اے؟ ظاہر اے ایسا کسی طور تے ممکن نہیںالبتہ اسرائیل ولوں نرمی دا سپنا ویکھیا جا سکدا اے کیوں جے اسرائیل نوں ہر حوالے نال بالادستی حاصل اے تے اوہ کیونکر آبادکاراں دے طرزعمل نال پیدا ہون والی کشیدگی دا خاتمہ چاہوے گا۔ ایسے حالات وچ جدوں فون نوں پتھر مارن والے فلسطینیاں نوں گولی مارن دا اجازت نام مل چکیا اے۔ کسی وڈی پیش رفت دا امکان تے نہیں لیکن جاری دورے دے دوران بھلے سیاسی حل دی اپیل نامنظور ہو جاوے البتہ محدود مراعات دا امکان رد نہیں کیتا جا سکدا۔
