پنجاب دا نواں بلدیاتی نظام

مقامی حکومتاں دے قیام ولوں تریخی قدم

محمد سہیل رانا

بلدیاتی اداریاں تے بلدیاتی نظام نوں کسی وی جمہوری ملک وچ عوام دے مسئلیاں دے حل دے حوالے نال خصوصی اہمیت دا حامل تصور کیتا جاندا اے۔ بلدیاتی اداریاں نوں حقیقی جمہوریت دا آئینہ وی آکھیا جاندا اے۔ ترقی یافتہ ملکاں وچ بلدیاتی نظام تے ادارے مستحکم تے عوام دے مسئلیاں دے حل دے حوالے نال بااختیار ہوندے نیں۔ پاکستان وچ ساری سیاسی جماعتاں بلدیاتی نظام تے اداریاں نوں بااختیار بنان دی دعویدار تے رہیاں نیں لیکن ایہ دعویٰ اک سیاسی نعرے توں اگے نہیں ودھ سکیا اے۔ تاہم ایہ اک روشن حقیقت اے کہ بلدیاتی اداریاں نوں بااختیار بنان دے دعوے نوں سچ کر وکھان والی پہلی جماعت پاکستان تحریک انصاف اے جہنے پنجاب وچ اک موثر تے مربوط بلدیاتی نظام متعارف کران دا وعدہ پورا کیتا اے۔ وزیراعظم عمران خان اک مضبوط تے بااختیار بلدیاتی نظام دے سب توں وڈے حامی نیں تے اوہناں دے ایسے ویژن نوں مدنظر رکھدیاں ہویاں وزیراعلیٰ پنجاب سردار عثمان بزدار دی زیر قیادت تے وزیر بلدیات پنجاب میاں محمودالرشید دی زیر نگرانی صوبے دے نویں بلدیاتی نظام نوں رائج کر دتا گیا اے۔ گورنر پنجاب چودھری محمد سرور دے دستخطاں نال لگو ہون والا پنجاب لوکل گورنمنٹ آرڈیننس 2021ہن منظوری لئی پنجاب اسمبلی وچ وی پیش کردتا گیا اے۔ وزیراعلیٰ سردار عثمان بزدار دی قیادت وچ تیار ہون والا ایہ نواں بلدیاتی نظام انتہائی محنت تے عرق ریزی نال تیار کیتا گیا اے تے ایہدی تیاری وچ ساری اتحادی جماعتاں دی تجویزاں نوں وی شامل کیتا گیا اے۔ ایس نویں بلدیاتی نظام دا سب توں وڈا مقصد بلدیاتی اداریاں نوں بااختیار بنا کے عوام دے مسئلیاں دا اوہناں دی دہلیز اتے حل اے۔
وزیراعلیٰ پنجاب سردار عثمان بزدار دی ہدایت اتے وزیر بلدیات میاں محمودالرشید تے معاون خصوصی وزیراعلیٰ تے ترجمان پنجاب حکومت حسان خاور نے ذرائع ابلاغ دے نمائندیاں نوں پریس کانفرنس دے ریعے نویں بلدیاتی نظام دے خدوخال توں آگاہ کیتا۔ وزیر بلدیات میاں محمودالرشید نے ایس موقع اتے آکھیا کہ پنجاب دا نواں لوکل گورنمنٹ نظام 2021بااختیار مقامی حکومتاں دے قیام ولوں اک تریخی قدم اے۔ ایس حوالے نال سارے اتحادی جامعتاں آن بورڈ نیں۔ اپوزیشن جے سنجیدگی تے گہرائی نال نویں بلدیاتی نظام دا مطالعہ کرے تے اوہ وی ایس ضمن وچ لازمی تعاون کرے گی۔ پی ٹی آئی بطور سیاسی جماعت خم ٹھونک کے میدان وچ اے۔ بھرواں تیاری نال بلدیاتی انتخاباں وچ حصہ لین گے۔ اوہناں نے آکھیا کہ وزیراعظم عمران خان دے ویژن دے مطابق تے وزیراعلیٰ عثمان بزداردی زیر نگرانی پنجاب وچ موثر بلدیاتی نظام متعارف کرا کے عوام نال کیتا اک ہور وعدہ پورا کر دتا اے۔ ماضی دے برعکس نویں بلدیاتی نظام وچ آئین دے آرٹیکل A-140 دی اصل روح دے مطابق اختیارات دی نچلی سطح اتے منتقلی نوں یقینی بنایا گیا اے۔ ڈویلپمنٹ اتھارٹیز‘ ویسٹ مینجمنٹ کمپنیاں‘ پی ایچ ایز تے پارکنگ کمپنیاں میٹرو پولیٹین میئرز دے ماتحت ہوں گی جد کہ ضلعی سطح اتے ہیلتھ‘ ایجوکیشن‘ سوشل ویلفیئر‘ پاپولیشن ویلفیئر تے سپورٹس اتھارٹیز‘ ضلعی میئر دے ماتحت ہون گئیاں۔ بلدیاتی اداریاں نوں مکمل سیاسی‘ انتظامی تے مالی اختیارات دتے جان گے۔ نویں نظام وچ 11میٹروپولیٹین کارپوریشنز‘ 35 ضلعی کونسلز‘ شہری علاقیاں وچ 2385کونسلاں جدکہ دیہی علاقیاں وچ 3464 ویلیج کونسل قائم ہون گئیاں۔ صوبے دی تریخ وچ پہلی واری ہر پنڈ وچ ویلیج پنچایت کونسل تشکیل دتی جاوے گی جہڑی مقامی طوت تے چوکیدارا نظام ‘ سٹریٹ لائٹس‘ سینی ٹیشن تے چھوٹے موٹے جھگڑیاں دے حل دی ذمہ دار ہووے گی۔ میاں محمودالرشید نے آکھیا کہ بلدیاتی انتخابات الیکٹرانک ووٹنگ مشیناں اتے کران لئی پنجاب حکومت تے الیکشن کمیشن دے درمیان گل بات جاری اے۔ کوشش اے کہ بلدیاتی انخابات ای وی ایم اتے ہون۔ بلدیاتی انتخابات مرحلہ وار وی کرائے جا سکدے نیں۔ میاں محمودالرشید نے آکھیا کہ نویں نظام دے تحت ہر ضلع وچ ڈسٹرکٹ اسمبلی قائم ہووے گی۔ ضلعی نمائندے تے ویلیج کونسل دے نمائندے مقامی علاقیاں دی ترجیحات دے مطابق ترقیاتی فنڈز دا استعمال کرن گے تے براہ راست ترقیاتی کماں دی نگرانی کرن گے۔ پنجاب وچ نویں تے بااختیار بلدیاتی نظام رائج ہون اتے اوہ صوبے دے عوام نوں کبارکباد پیش کردے نیں۔معاون خصوصی وزیراعلیٰ پنجاب برائے اطالعات‘ پی ایچ ایز سیاحت حسان خاور نے ایس موقع تے آکھیا کہ پنجاب دے بلدیاتی نظام دا سندھ دے حالیہ اعلان کردہ بلدیاتی سسٹم نال موازنہ نہ کیتا جاوے تے آشکار ہووے گا کہ جمہوریت‘ بلدیاتی نظام تے اداریاں دی خودمختاری تے مضبوطی دا اصل علمبردار کون اے۔ اوہناں نے آکھیا کہ پنجاب تے سندھ دے بلدیاتی قنون وچ واصح فرق اے۔ پنجاب دا بلدیاتی نظام ہووے گا جہدے وچ عورتاں تے معذوراں نوں وی انتخاب وچ حصہ لین دا موقع دتا جاوے گا۔
اوہناں نے آکھیا کہ اک ای ویلے وچ مختلف تھاواں اتے بلدیاتی نظام اتے قنون سازی ہو رہی اے جہدے موازنے توں پتہ چلدا اے کہ جمہوریت دے نال کیہڑا کھڑا اے کیہڑا نہیں۔ اوہناں نے وزیراعلیٰ سندھ مراد علی شاہ نوں مشورہ دتا کہ اوہ محض کراچی دے بجائے پورے صوبے اتے فوکس کرے کیوں جے ہن تبدیلی دا ویلا اے۔ ایہ تبدیلی اوہنوں راس آوے گی جہڑا ٹھیک نال ڈیلیور کرے گا۔ حسان خاور نے ہور آکھیا کہ پنجاب دا لوکل گورنمنٹ سسٹم منظم تے مثالی نظام ہووے گا جہدے وچ عوام دے مسئلے صحیح معنیاں وچ اوہناں دہلیز اتے حل ہون گے تے اوہناں نوں درخواستاں لے کے در در نہیں جانا پوے گا۔ اوہناں نے آکھیا کہ ایہ قنون پنجاب دا تریخی قنون ثابت ہووے گا جہدے وچ بنن والی اتھارٹیز مکمل طور اتے بااختیار ہون گئیاں تے اپنے فیصلے خود کر سکن گئیاں۔ اوہناں نے آکھیا کہ نویں بلدیاتی نظام دا نفاذ وزیراعلیٰ پنجاب عثمان بزدار دا بہت ودا کم اے جہدے وچ پنجاب دی تریخ وچ پہلی واری بلدیاتی نمائندے براہ راست منتخب ہون گے۔ پنجاب دی تریخ وچ اینا پاور فل نظام پہلے کدی نہیں آیا۔ حسان خاور نے ایس موقع اتے پنجاب دی عوام ولوں وزیراعلیٰ عثمان بزدار دا شکریہ ادا کیتا تے ایس امید دا اظہار کیتا کہ دوجے صوبے وی پنجاب دے بلدیاتی قنون نوں اپنان گے تاں جے ایہ نظام تشکیل دین دا مقصد صحیح معنیاں وچ پورا ہو سکے۔
ایسے حوالے نال وزیراعظم عمران خان نال وزیر بلدیاتی پنجاب میاں محمودالرشید نے پرائم منسٹر ہائوس اسلام آباد وچ ملاقات کیتی سی۔ ملاقات وچ پنجاب وچ بلدیاتی انتخابات دے انعقاد دے حوالے نال گل بات کیتی گئی۔ وزیراعظم نے میاں محمودالرشید نوں بلدیاتی انتخابات دے جلد انعقاد دا ٹاسک دیندیاں ہویاں ہدایت کیتی کہ ایس ضمن وچ سارے انتظامات تے قنونی کارروائی مکمل کیتی جاوے تے پنجاب لوکل گورنمنٹ ایکٹ نوں اسمبلی توں چھیتی منظور کرایا جاوے۔ ایس موقع اتے میاں محمودالرشید نے وزیراعظم نوں بلدیاتی انتخاباں دی تیاریاں دے متعلق تفصیلی بریفنگ دتی۔ مزید برآں لوکل گورنمنٹ ایکٹ 2021دے نمایاں خدوخال توں وی آگاہ کیتا۔ میاں محمودالرشید نے آکھیا کہ لوکل گورنمنٹ ایکٹ دا مسودہ وزیراعظم دے ویژن دے مطابق تیار کیتا گیا اے۔ ایہدا مقصد نچلی سطح اتے اختیارات دی منتقلی یقینی بنانا اے تے ایس دے ذریعے بلدیاتی اداریاں نوں بوہتا بااختیار بنایا جاوے گا۔ لوکل گورنمنٹ دے موثر نظام نال عوام دے مسئلے اوہناں دی دہلیز اتے حل ہون گے۔ اوہناں نے آکھیا کہ نواں لوکل گورنمنٹ سسٹم نچلی سطح اتے عوام دے مسئلیاں دے حل وچ اہم کردار کرے گا۔ قبل ازیں وزیراعلیٰ پنجاب سردار عثمان بزدار دی زیر صدارت متعدد اہم اجلاس منعقد ہوئے جنہاں وچ نویں بلدیاتی ایکٹ دے حوالے نال اتحادی جماعت مسلم لیگ ق دے نال مشاورت اتے پیش رفت دا جائزہ لیتا گیا۔ وزیر بلدیاتی میاںمحمودالرشید نے مشاور تدے عمل وچ ہون والی پیشرفت نال آگاہ کیتا۔ وزیراعلیٰ عثمان بزدار نے مسلم لیگ ق دے نال مشاورت دے عمل وچ مثبت پیش رفت اتے اطمینان دا اظحار کردیاں ہویاں مشاورت دا عمل جاری رکھن دی ہدایت کیتی۔ اوہناں نے آکھیا کہ نواں بلدیاتی نظام عرق ریزی تے مشاورت نال تیار کیتا گیا اے۔ ایہ نظام عوام نوں نچلی سطح اتے حقیقی معنیاں وچ بااختیار بناوے گا۔ صوبائی وزیر راجہ بشارت‘ پرنسپل سیکرٹری وزیراعلیٰ ‘ سیکرٹری لوکل گورنمنٹ تے متعلقہ حکام دی اجلاس وی ایہناں اجلاساں وچ شریک ہوندے سن۔ ملاقاتاں وچ سیاسی تے اہم امور تے محکمے دی کارکردگی دے حوالے نال وی تبادلہ خیال کیتا گیا۔ میاں محمودالرشید نے وزیراعلیٰ عثمان بزدار نوں محکمے دی کارکردگی نال آگاہ کیتا۔ وزیراعلیٰ پنجاب نے آکھیا کہ پنجاب کابینہ نے اتفاق رائے نال پنجاب لوکل گورنمنٹ ایکٹ 2021دے مسودہ قنون دی منظوری دے چکی اے۔ نواں لوکل گورنمنٹ سسٹم نچلی سطح اتے عوام دے مسئلیاں دے حل وچ اہم کردار ادا کرے گا۔ نویں بلدیاتی نظام توں مقامی سطح اتے ترقی دے نویں دور دا آغاز ہووے گا۔ عوام دے مسئلے اوہناں دی دہلیز اتے حل ہون گے۔
اس ضمن وچ وزیر بلدیاتی پنجاب میاں محمودالرشید دی زیر صدارت اجلاس وچ وزیر جنگلات محمد سبطین خان‘ وزیر ٹرانسپورٹ جہانزیب کھچی‘ پارلیمانی سیکرٹری ملک احمد خان‘ افتخار حسین گوندل نوں پنجاب دے نویں بلدیاتی نظام دے نمایاں خدوخال نال آگاہ کیتا گیا۔ وزیر بلدیات میاں محمودالرشید نے صوبائی وزرا تے پارلیمانی سیکرٹریز نوں دسیا کہ لوکل گورنمنٹ ایکٹ 2021دا مقصد نچلی سطح اتے اختیارات دی منتقلی یقینی بنانا اے۔ نویں ایکٹ دے ذریعے بلدیاتی اداریاں نوں بوہتا بااختیار بنایا جاوے گا۔ لوکل گورنمنٹ دا موثر نظام نچلی سطح اتے عوام دے مسئلیاں دے حل وچ اہم کردار ادا کرے گا۔ اختیاراں دی نچلی سطح اتے منتقلی نال عوام نوں بااختیار بنانا ساڈی پہلی ترجیح اے۔ تحریک انصاف دی حکومت عوام دے مسئلے اوہناں دی دہلیز اتے حل کرن لئی پرعزم اے۔ ایسے حوالے نال وزیر بلدیاتی پنجاب میاں محمودالرشید دی زیر صدارت ایوان وزیراعلیٰ وچ منعقدہ اجلاس منعقد ہوئے جنہاں وچ صوبے دی ڈسٹرکٹ کونسلاں دے چیئرمیناں نے رلت کیتی۔ سیکرٹری بلدیات نورالامین مینگل وی شریک ہوئے۔
میاں محمودالرشید نے ایس موقع اتے آکھیا کہ بلدیاتی نمائندیاں نوں بااختیار بنانا پہلی ترجیح اے۔ مقامی ضلعی حکومتاں دے مسئلے ترجیحی بنیاداں اتے حل کیتے جا رہے نیں۔ ڈسٹرکٹ کونسلز‘ چیئرمیناں نے ایس موقع اتے اپنے خیالاں دا اظہار کردیاں ہویاں آکھیا کہ اوہ پنجاب حکومت دے نال رل کے کم کرنا چاہندے نیں۔ ننکانہ صاحب‘ اوکاڑہ‘ چنیوٹ‘ پاکپتن‘ وہاڑی‘ بہاولنگر‘ بہاولپور‘ خانیوال‘ مظفر گڑھ‘ بھکر‘ جھنگ تے خوشاب دی ڈسٹرکٹ کونسلاں دے چیئرمین اجلاس وچ شریک ہوئے جد کہ راولپنڈی تے وہاڑی توں بلدیاتی نمائندے اجلاس وچ موجود سن۔ ایسے ضمن وچ وزیر بلدیات پنجاب میاں محمودالرشید نال لہور دی یونین کونسلاں دے چیئرمیناں نے وی ملاقات کیتی سی۔ ڈپٹی میئر لہور وسیم قادر وی ایس موقع اتے موجود سن۔ میاں محمودالرشید نے آکھیا کہ نچلی سطح اتے عوام دے مسئلیاں دے حل دے حوالے نال بلدیاتی اداریاں دی خصوصیا ہمیت اے تے بلدیاتی نمائندے عوام دے مسئلیاں دے حل وچ اہم کردار ادا کردے نیں۔ میاں محمودالرشید نے یونین کونسلاں دے چیئرمیناں نوں آکھیا کہ اوہ آئندہ بلدیاتی الیکشن دیتیاری کرن جہڑے اگلے اپریل وچ متوقع نیں۔
جمہوری معاشریاں وچ بلدیاتی انتخاباں نوں حقیقی جمہوریت دے آئینے نال تشبیہ دتی جاندی اے۔ بلدیاتی انتخاب دا بنیادی مقصد لوکاں دے مسئلے اوہناں دی دہلیز اتے حل کرنا اے۔ بلدیاتی انتخاب کسی وی ملک وچ اہم کردار ادا کردے نیں۔ ایہناں انتخاباںنال عوام دے مقامی مسئلے حل ہون دی راہ ہموار ہوندی اے۔ نچلی سطح توں سیاسی قیادت ابھرن دے مواقع فراہم ہوندے نیں۔ اختیارات دی مرکزیت ختم ہوندی اے۔ بلدیاتی ادارے بااختیار تے مالی وسائل دے مالک ہون تے مالی وسائل دے استمال وچ آزادی دی وجہ نال علاقائی مسئلے حل کرن وچ آسانی یپدا ہوندی اے۔ بلدیاتی اداریاں نوں کسی وی ملک وچ ابتدائی سیاسی نرسریاں وی آکھیا جاندا اے۔ دنیا بھر وچ ایہناں ادریاں نے کئی وڈی سیاسی شخصیات نوں جنم دتا جنہاں نے اگے چل کے ملک دی قیادت دی باگ ڈور سنبھالی۔ ساڈے کول وی کئی شخصیات نے بلدیات دی نرسری توں پرورش پائی۔ امنو امان دا قیام‘ تعلیم وتربیت دی سہولتاں‘ رزوگار‘ سکونت تے ضروریات زندگی دی فرہامی‘ ایہ سارے امور بلدیاتی نظام دی بنیاد نیں۔ بلدیاتی نظام اک ایسا نظام اے جہدے وچ عوام اپنے مقامی نمائندیاں دا انتخاب خود کرنے آں۔ عوام اپنے نمائندے اہل علاقہ نال منتخب کرنے آں۔ بلدیاتی نمائندیاں دے اپنے علاقہ توں منتخب ہون دی وجہ نال اوہ 24گھنٹے عوام نوں میسر رہندے نیں۔ عوام نوں یقین ہوندا اے کہ اوہناں دے علاقے نال تعلق رکھن والے نمائندے اوہناں دے مسئلے نوں حل کرن دی کوشش کراں گے۔ الغرض موثر بلدیاتی نظام عوام نوں ریلیف دین دا فوری تے مضبوط ذریعہ اے۔
بلدیاتی اداریاں نوں ترقی دی بنیاد سمجھیا جاندا اے۔ جے دنیا دے ترقی یافتہ ملکاں اتے نظر پائیے تے اوتھے سانوں بلدیاتی ادارے نہ صرف مستحکم دکھائی دین گے بلکہ ایہناں وچ کم کرن والے لوکی پیشہ وارانہ مہارت دے حامل ہوندے نیں۔ امریکہ‘ چین‘ جاپان‘ جرمنی‘ برطانیہ‘ بھارت‘ فرانس‘ اٹلی‘ برازیل تے کینیڈا دا ترقی وچ دنیا بھر دے ملکاں وچ پہلے دس ملکاں وچ آن دی اک وجہ ایہناں ملکاں دا اپنے ملکاں وچ مسلسل جمہوری اداریاں تے بلدیاتی نظام نوں وی مستحخم ‘ فعال تے بااختیار بنائے رکھنا اے۔ ایہناں مہذب معاشریاں وچ مقامی حکومتاں نوں ایس حد تک اختیارات دتے گئے نیں کہ انفراسٹرکچر‘ تعلیم‘ پولیس تے صحت عامہ وی میئر دے دائرہ اختیار وچ ہوندے نیں۔
برطانوی حکومت نے برصغیر پاک و ہند وچ میونسپل کارپوریشن دے نظام دا آغاز کیتا تے ہندوستان وچ پہلی بار بلدیاتی اداریاں دا تصور متعارف کرایا سی۔ پہلی میونسپل کمیٹی مدراس وچ قائم ہوئی سی۔ پاکستان وچ بلدیاتی نظام 1912 دے قوانین دا تسلسل سی۔ قیام پاکستان ویلے کیوں جے مملکت خداداد دا ابتدائی ڈھانچہ برطانوی ایکٹ 1935 دے تحت ای رکھیا گیا تے وقتی طور تے اوہدے تحت نظام چلایا گیا۔ صدر ایوب خان نے 1962 وچ ایسے نظام نوں Democratic Basis سسٹم دے نام نال متعارف کروایا۔ مگروں ذوالفقار علی بھٹو دور وچ کونسلرز سسٹم رائج ہویا۔ ضیا دور وچ وی 1979 تے 1980 وچ ایہ نظام نافذ کیتا گیا۔ ایہدے مگروں 1996 وچ بلدیاتی انتخابات کروائے گئے۔ پرویز مشرف نے 2001 تے 2005وچ ایس نظام نوں نہ صرف مضبوط بنیاداں اتے اسوار کیتا بلکہ ناظمین نوں مفاد عامہ تے انتظامی امور دے میدان وچ اختیارات سونپے گئے سن۔پنجاب دے بلدیاتی نظام وچ تبدیلی دی اک وجہ پی ٹی آئی دا اپنے انتخابی منشور وچ ملک بھر وچ بلدیاتی حکومتاں نوں بااختیار بنا کے اوہناں دے ذریعے مقامی سطح اتے مسئلے حل کرن داوعدہ اے۔ وزیراعظم عمران خان نے اقتدار سنبھالدے ای پنجاب تے خیبر پختوانخوا دی حکومتاں نوں ہدایت کیتی سی کہ نویں بلدیاتی نظام دے قنون نوں تبدیل کیتا جاوے تے پارٹی منشور نوں مدنظر رکھدیاں ہویاں اصلاحات عمل وچ لیا کے نواں نظام رائج کیتا جاوے۔ پچھلی حکومتاں نے ماضی وچ بلدیاتی نمائندیاں نوں بے اختیار رکھیا جس توں نچلی سطح اتے مسئلے حل نہ ہو سکے لیکن پی ٹی آئی نے عام انتخاباں وچ عوامی مسائل حل کرن دا جہڑا وعدہ کیتا سی اوہ نویں بلدیاتی نظام دے ذریعے پورا ہووے گا۔ ایس نظام دے تحت عوامی نمائندیاں نوں انتظامی تے مالی وسائل استعمال کرن دا مکمل اختیار ہووے گا۔ ماضی وچ سیاسی مصلحتاں دی بنیاد اتے مفلوج بلدیاتی ادارے تشکیل دتے جاندے رہے جہناں دے کول نہ کوئی اختیارات ہوندے سن تے نہ ای عوامی مسئلے حل کرن لئی فنڈز۔ پنجاب دے نویں بلدیاتی نظام وچ نہ صرف اختیارات بلکہ 30فیصد ترقیاتی بجٹ وی پنڈ دی سطح تک پہنچائے جان گے۔ پنجاب حکومت اگلے کجھ مہینیاں وچ بلدیاتی انتخابات منعقد کروان لگی اے ایس لئی امید کیتی جاندی اے کہ نویں بلدیاتی نظام دے ذریعے نہ صرف موثر عوامی نمائندگی ممکن ہو سکے گی بلکہ عام لوکاں دی فلاح و بہبود لئی وی خاطر خواہ کم کیتا جاوے گا۔