قازقستان مظاہرے تے مداخلت

حمید اللہ بھٹی

قازقستان بظاہر وسطی ایشیا دا معاشی لحاظ نال مستحکم تے خوشحال ملک اے کیوں جے اوہدے کول تیل تے گیس وغیرہ دے کھلے ذخیرے نیں لیکن دو جنوری نوںپٹرول تے ایل پی جی قیمتاں وچ ہون والے اضافے دے خلاف شروع ہون والا احتجاج 5جنوری تک پرتشدد ہو گیاجہنے چھیتی ای دارالحکومت الماتے سنے پورے ملک نوں اپنی لپیٹ وچ لے لیا۔ مظاہرین تے قنون نافذکرن والے اداریاں وچ تھاں تھاں لڑائی وی ہوئی جہدے دوران دو سو بندہ ہلاک تے ہزاراں زخمی وی ہوئے۔ مظاہریاں وچ حصہ لین‘سرکاری املاک لُٹن تے اَگ لان دے جرم وچ ہن تک دس ہزار بندے گرفتار نیں۔ ملک وچ کشیدہ صورتحال دے پیش نظر صدر قاسم جو مارت توقائف نے سب توں پہلا کم تے ایہہ کیتا کہ مظاہریاں اتے قابو پان لئی روس کولوں مدد منگی۔ دُجا دارالحکومت الماتے سنے مظاہریاں دے مرکز شہراں وچ 17جنوری تک ایمرجنسی لا دتی۔ ایمرجنسی لان مگروں وزیراعظم عسکر مامن مستعفی ہوئے تے عبوری کابینہ تشکیل دے دتی۔ اک ہفتے توں ودھ جاری رہن والے مظاہریاں نوں کچلن مگروں ہون والے نقصان اتے سوگ وی منایا جا چکیا۔ صدر قاسم آکھدے نیں حکومت سٹن لئی مظاہرے ہوئے۔ نیز مسلح عسکریت پسند مظاہرین وچ شامل ہون دے انتظار وچ سن لیکن ویلے اتے اقدامات نال بے چینی اتے قابو پایا جا چکیا مگر کیہ صورتحال اینی سادہ اے جیویں بیان کیتی جا رہی اے؟ انج نہیں کیوں جے صرف حکومت سٹنا مقصود ہوندا تے مظاہرے شدت پھڑدے ای نہ حکومت تے مستعفی ہو گئی سی جہدے مگروں احتجاج جاری رکھن دا جواز نہیں سی۔ مظاہرے برقرار رہن دی اصل وجہ ملک وچ کرپشن دا ناسور تے نور سلطان نذر بائیوف دی حکومتی امور وچ بے جا مداخلت اے۔
نور سلطان نذر بائیوف تے اوہناں دے اہلخانہ اتے کرپشن‘ اقربا پروری تے حکومتی امور وچ مداخلت دے سنگین الزام نیں۔ پٹرول تے ایل پی جی دے ریٹس وچ وادھا تے محض بہانہ سی ایس لئی کابینہ سنے وزیراعظم دے استعفے دے باوجود احتجاج جاری رہیا تے غصے تے نفرت نال مغلوب مظاہرین لٹ مار تے املاک نذرآتش کرن وَل آئے۔ مظاہرے ختم ہون مگروں جائزہ لئیے کہ کیہ مظاہرین دے مطالبے پورے ہوئے؟ ایسا کچھ نہیں ہویا بلکہ روسی دستیاں دی آمد تے انتباہ دے بغیر گولی چلان دے احکامات جاری ہون تے مظاہرین پسپا ہوئے مگر ہن سوال ایہہ ہے کہ کیہ قازقستان متوازن خارجہ پالیسی اتے نظرثانی کرے گا؟ سوال دی وجہ ایہہ ہے کہ 30ورھیاں پہلے سوویت یونین توں علیحدگی اختیار کردیاں ہویاں آزاد ملک دے طور تے قازقستان نے جدوں دنیا نال تعلقات دا آغاز کیتا تے شروع وچ آزاد خارجہ پالسی دا تاثر دتا۔ بیرونی تعلقات وچ توازن رکھن اتے آمادہ کرن لئی ای امریکی وزیر خارجہ جیمز بیکر نسدے نسدے دورے اتے آئے تے قازق رہنما نور سلطان نذر بائیوف دے نال ووڈ کا دے جام پی کے مضبوط تے دوستانہ تعلقات قائم کرن دا عزم ظاہر کیتا۔ ظاہر اے مقصد روس توں آزادی حاصل رکن والی ریاستاں نال تعلقات بنا کے پچھلی سپر پاور دے کول موجودگی یقینی بنان دے نال معاشی تے تجارتی مفادات حاصل کرنا سی۔ ایسے تناظر وچ امریکی صدر نے اک واری نور سلطان نوں مخاطب کردیاں ہویاں آکھیا کہ ساڈاملک تہاڈے ملک نوں فخریہ اپنا دوست آکھدا اے۔ آزادی ویلے قازقستان دی اہمیت دی اک وجہ ایہہ سی کہ اوہدے کول کافی ایٹمی ہتھیار سن جہڑے دنیا داچوتھا وڈا ذخیرہ سن جہڑے ہن تلف کر دتے گئے نیں۔ا یسے دوران تیل دی صنعت دی ترقی لئی قازقستان نے کئی امریکی کمپنیاں نال معاہدے کیتے لیکن ہن صورتحال بدل رہی اے تے کسے وی چیلنج یا بحران دے ایام وچ وسطی ایشیائی ریاستاں روس ول ویکھدیاں تے امریکہ نوں قابل بھروسہ دوست نہیں سمجھدیاں۔ مظاہریاں اتے قابو پان لئی قازق صدر دا روس نوں دعوت دینا ایس خیال نوں تقویت دیندا اے۔
امریکہ تے مغربی ملکاں نال روس دے ودھدے تنائو دے باوجود صدر ولادیمر پیوٹن نے قازقستان وچ عوامی بے چینی ختم کرن لئی فوج روانہ کیتی جہدے توں ایہہ تاثر ہور ڈُنگھا ہویا کہ اول وسطی ایشیائی ریاستاں دی علیحدگی دے باوجود خطے وچ اوہ کسے ہور عالمی طاقت نوں مداخلت دا موقع نہیں دینا چاہندے مگر خود قابل بھروسہ دوستاں نوں نظم و نسق برقرار رکھن وچ فوری مدد فراہم کرن اتے یقین رکھدے نیں۔ دُجا انسانی حقوق دی آڑ وچ دبان نال امریکہ تے مغرب دوستاں توں محروم ہوندے جا رہے ہمسایہ ریاستاں آرمینیا‘ بیلاروس تے یوکرائن وچ روسی مداخلت حقیقت اے۔ ایسے لئی امریکہ نال کئی دو طرفہ معاہدیاں دے باوجود قازقستان نے بحران وچ اوہنوں نظرانداز کردیاں ہویاں ہمسایہ ملک روس ول ویکھیا تے مدد منگی جہدے توں ظاہر ہوندا اے کہ وسطی ایشیا وچ روسی اہمیت تے مداخلت مسلمہ اے۔
روسی تے امریکی صدر گل بات دے دوران اک دُجے نوں سنگین نتائج دی دھمکیاں دے چکے فیر وی قازقستان بحران وچ مدد لئی روس دا 25سو فوجی بھیجنا ثابت کردا اے کہ پوٹن پراعتماد تے اپنے ایجنڈے اتے کاربند نیں۔ اوہناں نے اگست 2020وچ ہمسایہ ملک بیلاروس دے صدر الیگزینڈر لوکاشینکو دے خلاف عوامی مظاہریاںنوں کچلن لئی نہ صرف مدد دی پیشکش کیتی بلکہ سفارتی حوالے نال مغربی ملکاں دے دبائو دے خلاف لوکاشینکو دے نال کھڑے نظر آئے ۔ آزربائیجان تے آرمینیا وچ جاری جنگ روکن لئی فوجی دستے بھیجے۔ یوکرائن دی سرحد اتے اک لکھ فوجی تعینات کر کے نیٹو نوں دبائو وچ لیا چکے نیں۔ یوکرائن اتے حملہ نہ کرن دی یقین دہانی کران دے باوجود بحران زدہ علاقیاں وچ روسی مداخلت ودھن نال صاف ظاہر اے کہ خطے وچ پوٹن اپنے ایجنڈے دے سوا کجھ ویکھنا ای نہیں چاہندے۔
عوامی بے چینی کچلن لئی روس نے ایسے 25 سو فوجی قازقستان بھیجے جہڑے سپیشل آپریشنز دی شہرت رکھن والی اوس 45 بریگیڈ نال تعلق رکھدے نیں جہناں نے چیچنیا وچ دوجی جنگ عظیم دے دوران بے رحمی تے بے دردی نال روس دے خلاف جاری عوامی شورش نوں ٹھکانے لایا۔ 2008 وچ جارجیا دے علاقے اوستیہ وچ وی ایہو بریگیڈ متحرک رہی۔2014 وچ کریمیا نوں روس وںچ ضم کرن وچ وی ایسے بریگیڈ دا کلیدی کردار اے۔ عام خیال ایہ اے کہ شام وچ وی ایسے بریگیڈ دے دستے سرگرم نیں۔ آزادی حاصل کرن والی ریاستاں دے حکمراناں نوں دوبارہ روسی تسلط وچ لیان تے کنٹرول داکم وی پوٹن ایسے بریگیڈنوں سونپ رہے نیں۔ قازقستان مظاہریاں وچ امریکہ تے مغرب فاصلے اتے نظر آئے مگر ویلے اتے مدد نال روسی دوستاں دی تعداد وچ اک ہور دوست دا وادھا ضرور ہو گیا اے البتہ سویڈن تے فن لینڈ جئے ملک روسی مداخلت دا خطرہ محسوس کردے ہوئے نیٹو ول جا سکدے نیں لیکن ایہ کیہ گھٹ اے کہ دھمکیاں دے باوجود پوٹن اپنے ایجنڈے اتے ثابت قدم نیں۔ پوٹن دے ویلے اتے فیصلیاں نال وسطی ایشیائی ریاستاں امریکہ توں دور ہوندی جا رہیاں نیں کیوں جے فوجی امداد نال پوٹن علاقے دے اک ناگزیر محافظ دے طور تے سامنے آئے نیں جہدا فیدہ روس مراعات دی صورت وچ ملے گا۔ ہور ایہ اے کہ وسطی ایشیائی ملکاں نوں خطے توں باہر عالمی طاقتاں نال تعلقات وچ توازن رکھن دی پالیسی روس دے حق وچ کرن دی ترغیب ملے گی۔
مظاہرے کچلن تے علیخان اسماعیلوف دے وزیراعظم بنن مگروں روسی دستیاں دی موجودگی دا کوئی جواز نہیں رہیا۔ صدرقاسم جومارت نے عوام نال نشری خطاب وچ روسی فوجی اتحاد دا مشن مکمل ہون دی گل کردیاں ہویاں یقین دوایا اے کہ دو روز تک فوجی انخلا شروع ہو کے دس دن وچ پایہ تکمیل نوں پہنچ جاوے گا مگر روس دی تریخ دسدی اے کہ جتھے اوہ جاندا اے مکمل طور تے رخصت ہون دے بجائے کسی نہ کسی شکل وچ اپنی موجودگی برقرار رکھن دی کوشش کردا اے۔ صدر پوٹن دا قازقستان نوں بین الاقوامی دہشتگردی دا نشانہ بنان دی گل کرنا ایسے پاسے اشارہ اے۔ نیز ایہ آکھنا کہ اوہ خطے وچ کسی انقلاب نوں رونما نہیں ہون دین گے تے شورش نوں رفع کرن لئی بھیجی فوج محدود ویلے تک قیام کرے گی ‘ توں کیہ ایہ ثابت نہیں ہونداکہ قازقستان مظاہریاں توں عوام دے بھلے دے بجائے ایس اہم ملک وچ محض روسی مداخلت دا جواز پیدا ہویا اے؟۔