انور اُداس دے نگھر بھانڈے

غلام شبیر عاصم

کمہیار وی بھانڈے جدوں آوے وچ پاوندا اے تے سارے بھانڈے پکے پِیڈے تے نِگھر نہیں نِکلدے۔کوئی ڈِھلا،پِلا تے کوئی کِھنگر ہار سڑیا بھجا نِکلدا اے۔کچھ چنگے تے کجھ مندے نِکلدے نیں۔حالانکہ کمہیار بھانڈے آوے پاون توں پہلاں رِیجھ تے گوہ نال مٹی بھیوندا،گوندا تے صاف کردا اے۔پھر بھانڈا ڈول کے چاک اتے رکھ کے خوب نچاوندا،چلاوندا تے گھماوندا اے۔ہتھاں تے انگلاں وِچوں نِکھردا ہویا اوہدا فن تے کمال مٹی دے اک تھوبے نوں من کھِچویں تے سوہنی شکل دے کے بھانڈا بنا دیندا اے۔چاک اتے گھمن گھیریاں لین تیک تے سب بھانڈے اپنی اپنی شکل تے خوبصورتی قائم رکھی رکھدے نیں۔پر جدوں چاک اتوں لیہ کے آوے وچ پئیندے نیں۔تے پھر گھت اوکھلی وچ چھڑن وانگوں ہر کوئی اوکھلی دی جھال نہیں جھل سکدا۔کوئی ٹٹ بھج کے ببرِیاں اکھواندے تے کجھ آوے دی اوکھلی دے امتحانوں کامیاب ہوکے بھانڈے اکھواوندے تے حسن بازارے اپنی قدر تے مل دا سواد مان دے نیں۔گاہک دی نظر وچ ایہناں دا وکھو وکھ مل پئیندا اے۔ایہو مثال اک لکھاری،شاعر تے ادیب دے فن پاریاں دی اے۔اوہ بہت کچھ تخلیق کردا اے،نثر،شاعری، نظماں،غزلاں، کہانیاں،مضمون، سفر نامے،ناول تے کالم وغیرہ سبھے صنفاں وچ دماغ لڑاوندا تے نویں نویں خیال اگاوندا اے۔بعض شیواں معیاری تے بعض ہلکیاں تے بعض بہت چنگیاں نِگھر تے ستھریاں تخلیق ہو جاندیاں نیں۔تے لکھاری جدوں اپنی فکر تے خیال دی مٹی گنھ بنا کے اپنے فن دے چاک اتے چاڑھ کے اک کمہیار طرحاں گھماوندا اے تے پھر اک مناسب شکل دے کے پھر کمہیار دے آوے ورگے معاشرے وچ پا کے لوکاں دے حوالے کردیندا اے تے لوک( عام قاری تے نقاد) جدوں ویکھدے نیں تے کجھ بھانڈے کچے پِلے تے کچھ پک جاندے نیں تے اپنی اصلی شکل وچ قائم دائم نِکلدے نیں۔ساڈے اک بزرگ دوست،استاد شاعر تے نقاد جناب انور اداس نیں،جیہڑے ہون تیک نثری تے شعری ادب وچ اپنا لوہیا منوا چکے نیں۔اوہناں اردو تے پنجابی شاعری تے نثر وچ جیہڑا اپنا مقام بنایا تے ادب دی خدمت کیتی اے اوہ ادب دی تاریخ دا بہت وڈا حصہ بن دا اے۔انور اداس ہون تک کئی شاگرداں دی اصلاح کرکے ادب دے خدمتگاراں دی گِنتری وچ چوکھا وادھا کرچکے نیں۔
انور اداس نے ہون تیک اپنیاں 10 کتاباں (ساہواں دی خوشبو۔ساوی رت دے سفنے۔میں تے میرا رب۔ تکھیاں دھپاں۔کون میرے وچ توں۔بلدیاں رتاں۔راوی۔ یاداں پِنڈ دیاں۔چانن سومے۔راج دلارے) آوے وچ پائیاں نیں،تے ایہ کتاباں،ایہ سارے بھانڈے اپنی اپنی اصل شکل وچ آوے چوں باہر آن کے عِلم تے ادب دے گنی تے سیانے لوکاں دی توجہ دا مرکز بن چکیاں نیں۔انور اداس جی نے پنجابی زبان وچ غزل کہئی تے کئیاں پارکھاں تے پڑچولیاں نوں حیرانی نال ایہ وی کہنا پیا کہ،کِیہ غزل پنجابی وچ وی ہوسکدی اے؟انور اداس دی اردو پنجابی شاعری مجموعی طور تے ہر پاسیوں فنی تے فکری حوالیوں گناں دی پوری ثابت ہندی اے۔پِچھلے دِنیں انور ادس دی اک لمی نظم”راوی” کتابی شکل وچ آئی تے ادبی حلقیاں وچ دھم پے گئی۔تے نقاداں نوں مننا پیا کہ انور اداس اک نِگھر تخلیق کار ہون دے نال نال محنتی تے ادمی مورخ وی اے۔جنہیں دریا راوی دی پوری تاریخ منظوم کرکے وڈے وڈے دریاواں دے مونہہ موڑ کے رکھ دِتے نیں۔اوہناں دی ایہ نظم” راوی” پڑھئیے تے لگدا اے جیویں اوہناں دے شعری بند ہنے ای کھرکے راوی بن کے کتابوں باہر وگ جان گے۔شعر پڑھ کے قاری کدی دریا دی سِیت نال ٹھرن جہیا لگ پیندا اے تے کدی ریت اتے جیٹھ ہاڑھ دے چماسے محسوس کرکے گرمی نال جویں بوندل جہیا جاندا اے۔ایس نظم وچ اوہناں منظر نگاری دی حد کردتی اے۔نظم پڑھدے ویلے کئی واری پِلچھی،ریت،سڑکڑا،کانے،ریت،دھدل تے کاہی وچوں قاری نوں لنگھنا پیندا اے۔
انور اداس جی دیاں شاعری دیاں سبھے کتاباں کمہیار دے اوہناں نِگھر تے پکے پِیڈے بھانڈیاں دی طرحاں نیں جیہڑے ہتھو ہتھی وِک جاندے نیں۔تے کمہیار دے فن دی شہرت نوں اسماناں تک چاڑھی رکھدے نیں۔نقاداں ہمیش ایہ گل منی اے کہ انور اداس دی شاعری تے نثر اپنے اپنے فنی اصولاں موجب پکی،پوری تے نِگھر تخلیق اے۔ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ انور اداس دے سبھے بھانڈے آوے دی چکی،اوکھلی تے ویلنے وچوں بھگتن بھگت کے اپنے وجودے صحیح سلامت اپنی شکلے قائم نیں۔انور اداس جی دی کتاب”کون مِرے وچ توں” وچوں ونگی دے طور تے کلام کردا ہویا کلام ویکھو۔
نہ سانوں تڑپا وے رانجھن
لگیاں توڑ نبھا وے رانجھن
میں آں روز ازل توں تیری
تیرے ناویں جِندڑی میری
نہ مینوں ازما وے رانجھن
لگیاں توڑ نبھا وے رانجھن
آ اک واری دید کرا دے
میری جھولی ہاسے پا دے
سُتڑے لیکھ جگا وے رانجھن
لگیاں توڑ نبھا وے رانجھن
کِیہ مجبوری کاہدی سنگا
اینا روسا وی نہیں چنگا
آ میں وچ سما وے رانجھن
لگیاں توڑ نبھا وے رانجھن
سینے عشق تِرے اگ بالی
کد ڈھیہنی کندھ دوئی والی
دل دا روگ گوا وے رانجھن
لگیاں توڑ نبھا وے رانجھن
توں نہ قدر اساں دا پایا
ساڈے توں نِت مُکھ پرتایا
نہ ہن ہور ستا وے رانجھن
لگیاں توڑ نبھا وے رانجھن