قومی سلامتی پالیسی تے خطرے

تحریر حمیداللہ بھٹی

اسیں پالیسیاں تے بناندے رہنے آں لیکن عمل ولوں گھٹ ای دھیان دینے آں۔ ملک دی پہلی قومی سلامتی پالیسی دی کابینہ منظوری دے چکی اے جیہڑی بظاہر ہمہ پہلو اے۔ کاش ایہدے تے عمل وی ہو جاوے کیوں جے ساڈا ماضی ایہدا شاہد اے کہ قیادت جو آکھدی اے اوہ کہن تک ای محدود رہندا اے عمل دی نوبت گھٹ ای آندی اے۔
ایہدے وچ شک نہیں کہ سلامتی نوں لاحق خطرات دی نوعیت بدل رہی اے۔ ہن دفاع نوں محض فوجی حوالے نال ویکھنا درست نہیں کیوں جے خطرات سرحداں توں اگے ودھ گئے نیں۔ دفاع دے نال معاشی سلامتی وی اہم ہو گئی اے۔ اج اوہو ملک مضبوط‘ خوشحال تے مستحکم اے جہڑا تجارتی حوالے نال دنیا دے نال جڑیا اے جہدے کول بہت سارا تجارتی مال اے کیوں جے موجودہ دور وچ سلامتی دا تصور اکنامک سلامتی تک وسعت اختیار کر گیا اے۔ ایسے لئی ففتھ جنریشن وار‘ ہائبر ڈوار تے جیواکنامکس دی گلاں کیتیاں جاندیاں نیں مگر اک جمہوری ملک وچ سارے فیصلیاں نوں پارلیمنٹ دی تائید حاصل ہُندی اے۔ جمہوری ملک وچ جمہوری نظام دا کمزور ہونا وی قومی سلامتی لئی خطرے توں گھٹ نہیں۔
وزیراعظم نے اعتراف کیتا اے کہ عوام جے ریاست دے نال کھڑے نہ ہون تے سلامتی نوں خطرہ لاحق ہو سکدا اے مگر ایہہ بدقسمتی نال قومی سلامتی دے بارے فیصلے کردیاں ہویاں اپوزیشن نوں نظرانداز کر جاندے نیں حالانکہ اپنے آکھے دا کول کردیاں ہویاں جے رویے وچ تھوڑی جئی لچک پیدا کر لین تے سلامتی پالیسی اتے داخلی سطح اتے اتفاق پیدا کرن لئی مناسب تدبیراں اختیار کرن تے اوہناں نوں کوئی سیاسی خطرہ نہیں ہو سکدا۔ البتہ ملک و قوم دا بھلا ہو سکدا اے۔ جے اپوزیشن تعاون دے بجائے عدم تعاون دی راہ اختیار کردی اے تے عوام خود اوہدا ناطقہ بند کر سکدے نیں۔ ایس طرحاں حکمران جماعت نوں عوامی حلقیاں وچ پذیرائی مل سکدی اے مگر اپوزیشن حلقے قومی سلامتی پالیسی نوں پارلیمنٹ وچ زیر بحث نہ لیان اتے تنقید کر رہے نیں لیکن اجے تک حکومت ولوں وسعت قلبی دا مظاہرہ ویکھن وچ نہیں آیا۔
عمران خان دی ایس گل نال مکمل اتفاق اے کہ قنون دی حکمرانی دے بغیر ملک کمزور ہوندے نیں تے معاشی کمزوری آئی ایم ایف جئے اداریاں دی ایسی شرطاں تسلیم کرن تے مجبور کر دیندی اے جو ملک دی سلامتی دے حوالے نال درست نہیں ہُندیاں۔ ایتھے سوال تے ایہہ اے کہ قنون دی حکمرانی انتظامی اداریاں دے ذریعے حکومت یقینی بناندی اے لیکن موجودہ دور وچ کیہ ایس حوالے نال کجھ کم ہویا اے؟ بدقسمتی نال ایسا نہیں ہویا بلکہ ایس حوالے نال موجود ابتری وچ ہور وادھا ہویا اے۔ کوئی وی گروہ اٹھ کے جدوں چاہوے ریاست نوں اپنی شرطاں اتے تصفیے اتے مجبور کر سکدا اے۔ علاوہ ازیں پاکستان بار بار قرض لین لئی آئی ایم ایف دی کڑی شرطاں تسلیم کرن اتے مجبور اے مگر ایسی معاشی پالیسی دا اجرا نہیں ہو سکیا جہدے توں عالمی مالیاتی اداریاں دے چنگل توں آزادی مل سکے۔ اجے حال ای وچ اک ارب پنج کروڑ ڈالر دی قسط لین دے عوض اسٹیٹ بینک نوں خودمختاری دتی گئی تے ٹیکساں وچ وادھا کیتا گیا اے جہدے توں عام تے غریب بندے اتے بجھ ہور ودھ گیا اے۔ جانے قومی سلامتی پالیسی بناندے ہوئے ارباب اختیار ایس اہم پہلو نوں کیوں نظر انداز کر گئے؟ علاوہ ازیں وسائل دی غیر منصفانہ تقسیم احساس محرومی پیدا کردی اے جہڑی شہری نوں ریاست توں متنفر کرن دا کارن بندی اے۔
پاکستان نے ہمیشہ بھارتی خطرے نوں مدنظر رکھدیاں ہویاں فوجی توازن قائم رکھن دی کوشش کیتی۔ ہن وی ایس پہلو نوں نظرانداز نہیں کیتا جا سکدا لیکن دونواں ملکاں دے جوہری طاقت بنن نال براہ راست ٹکرائو دا امکان گھٹ ہو گیا اے۔ ایسے لئی بھارت خطریاں دی نوعیت بدل رہیا اے۔ ہن اوہ پاکستان نوں اندرونی طور تے غیر مستحکم کرن دی کوشش وچ اے۔ ایہدے لئی کدی افغانستان تے کدی ایران دی سرزمین استعمال کردا اے۔ روسی حملے نال سرحدی خطریاں دے نال منشیات تے اسلحہ کلچر آیا فیر جہادی گروہ خطرہ بنے۔ مگروں امریکی آئے تے ملک تے معاشرے نوں ہور نویں تنازعیاں نے گرفت وچ لیتا۔ کدی روس تے بھارت دونویں سانوں نقصان پہنچان دے حوالے نال اک سن۔ ہن روس دے بجائے بھارت دی امریکہ نال شراکت داری اے۔ مقصد دنیا دے واحد اسلامی جوہری ملک نوں اندرونی طور تے غیر مستحکم بنا کے ایٹمی اثاثیاں توں محروم کرنا اے۔ ایف اے ٹی ایف ولوں مسلسل گرے لسٹ وچ نام رکھنا ایسے شراکت داری دا کمال اے لیکن ہمہ پہلو خارجہ پالیسی نہ ہون پاروں اسیں اج وی ایہ طے نہیں کر سکے کہ ساڈی منزل کیہ اے بلکہ فیصلے کردیاں ہویاں کسے نہ کسے عالمی طاقت ول ویکھنے آں جہدے توں قومی سلامتی نوں لاحق خطریاں وچ کمی نہیں آ رہی۔
پاکستان نے لمے عرصہ تیکر امریکی مفادات دا تحفظ کیتا۔ایتھوں تک کہ روس دے خلاف جاسوسی لئی امریکی طیاریاں نوں اڑان بھرن لئی اڈے دتے۔ نائن الیون مگروں افغانستان اتے حملیاں لئی وی فضائی تے زمینی حدود استعمال کرن دی عام اجازت دتی لیکن ملک دا فیدہ ہون دے بجائے ات گردی نوں فروغ ملیا۔ اسی ہزار انسانی جاناں دی قربانی دے باوجود اج وی پاکستان نوں ات گردی دا سرپرست ایسا ملک آکھیا جاندا اے جہڑا ات گرداں نوں مالی مدد دیندا اے۔ ہُن اسیں اپنا رخ چین ول موڑ لیا اے تے سی پیک دی صورت وچ مستقبل خوشحال بنان دے سفنے ویکھن لگے آں حالاں کہ ایہ منصوبہ محض تجارتی رستہ اے لیکن چین ول جھکن نال دوبارہ اسیں اپنے لئی خطرے ودھا لئے نیں۔ جدوں تک فیصلے کردیاں ہویاں ملکی مفاد دے بجائے عالمی مفاد نوں ترجیح دین دی پالیسی ترک نہیں کراں گے اوہدوں تک خطرے ختم نہیں ہو سکدے۔ جے قومی سلامتی دا تحفظ کرنا اے تے آزادانہ فیصلے کرنا ہون گے تے قومی سلامتی پالیسی وی ہمہ جہت بنانا ہووے گی تاں جے خطریاں دی نوعیت دے مطابق توڑ کیتا جا سکے۔
حکومتی سطح اتے اعتراف کیتا جا چکیا کہ ملک خوراک وچ خود کفیل نہیں ہو ریا مگر ایس حوالے نال اجے تک عارضی اقدامات اتے گزارا اے۔ اگلے کجھ سالاں وچ خوراک دے ذخائر وچ ہور
کمی دا خدشہ اے کیوں جے آبی قلت وچ ہر گزردے دن دے نال وادھا ویکھن وچ آ رہیا اے لیکن پالیسی ساز اجے تک ٹھوس لائحہ عمل بنان وچ نکام نیں۔ کہن نوں ساڈا ملک زرعی اے لیکن گندم‘ چینی‘ دالاں‘ مصالہے تے خوردنی تیل تک درآمد کرن اتے مجبور نیں۔ مہنگائی تے بے روزگاری وکھرا مسئلہ نیں جدوں تک قومی سلامتی پالیسی نوں فوجی زاویے دے نال عام شہری دے مفادات نوں پیش نظر رکھ کے ترتیب نہیں دتا جاندا۔ معاشی تے تجارتی ترقی لئی نتیجہ خیز اقدامات نہیں کیتے جاندے اوہدوں تک قومی سلامتی نوں لاحق خطرات نہ صرف برقرار رہن گے بلکہ عالمی اداریاں دی ناروا شرطاں تسلیم کرن تے وی مجبور رہن گے۔ کرپشن دے خاتمے تے قنون دی حکمرانی دا قومی سلامتی نال گہرا تعلق اے مگر سیاسی استحکام تے قومی اتفاق رائے دے بغیر کیتے جان والے فیصلے سودمند نہیں ہو سکدے۔ لوڑ ایس امر دی اے کہ جے ریاست نے اپنے وجود تے بقا دے تناظر وچ اک جامع تے متوازن نکتہ نظر نوں اپنا ای لیتا اے تے ایہدی جھلک معاشی پالیسیاں وچ وی نظر آنی چاہیدی اے۔ ہن سمت دا تعین تے ہو چکیا‘ ترجیحات وچ وی تبدیلی لیائی جاوے تاں جے مقصد اں دا حصول ممکن ہوسکے۔