’’ جب آ شیا ں نہ ہو ‘‘

ماہ نور احمد

کرہ ارض اتے ماحولیاتی تبدیلیاں دے منفی اثرات وچ جہڑی تیزی نال وادھا ہو رہیا اے اوہ باشعور بندیاں نوں ورطۂ فکر وچ پان لئی کافی اے مگر افسوس کہ اوہناں دی گنتی آٹے وچ نمک دے برابر اے۔ ماحولیاتی تبدیلیاں دے منفی اثرات نے پوری کرہ ارض نوں اپنی لپیٹ وچ لے لیا اے۔ مشرق وسطی توں مشرق بعید تک ‘ یورپ توں لے کے لاطینی امریکہ تک افریقہ دے گھنے جنگلاں توں لے کے انٹارکٹکا دے میلاں پھیلے گلیشیرز تک کوئی خطہ‘ کوئی علاقہ ایسا نہیںجہڑا ماحولیاتی تبدیلی دے اثرات توں متاثر نہ ہویا ہووے۔ ہر جاندار شے خواہ انسان ہووے‘مویشی چوپائے ہون‘ اشجار ہون‘ چرند پرند ہون یا درندے ہر شے ماحولیاتی اثرات توں متاثر اے تے اوہ ویلا دور نہیں جدوں سیلابی‘ قحط پانی دی کمی تے گرمی دی شدت نال کسے وی جاندار شے دا زندہ رہنا ممکن نہ ہووے گا۔ ایہہ دنیا بنجر تے ویران ہو جاوے گی تے زندگی دے امکانات معدوم ہو جان گے۔ بلاشبہ قدرت وی ماحولیاتی تبدیلیاں دا پیش خیمہ اے لیکن جہڑا منفی کردار انسان دا ایس ماحولیاتی وگاڑ وچ اے اوہدی مثال نہیں ملدی۔
چونکہ انسان اک خودغرض مخلوق اے اوہ اپنے وقتی مفاد لئی اپنا دائمی نقصان کردا اے۔ مثال دے طور تے جنگلاں دی کٹائی جہنوں اوہ گھر بنان وچ یا فرنیچر دی تیاری یا کاغذ دی تیاری وچ استعمال کردا اے۔ اوہدے ماحول اتے بہت منفی اثرات مرتب ہُندے نیں۔ ہوا وچ کاربن ڈائی آکسائیڈ دی زیادتی‘ گرمی وچ وادھا‘ سیلاب دی زیادتی‘ زمین وچ سیم و تھور دا وادھا‘ جنگلی تے آبی مسکن دی تباہی تے ایہہ انسانی صحت لئی وی اوہنا ای نقصان دہ اے تے ایہہ انسان ایسی مفاد پرست مخلوق اے جہڑی اپنی آئندہ آن والی نسلاں دے بارے وچ وی نہیں سوچدا تے نہ ای اوہنوں احساس اے کہ اوہدے ایس اقدام نال گلے‘ ساہ تے پھیپڑیاں دی بیماریاں کس طرح عام ہو جان گئیاں۔ ایہ ساری شیواں انسان دے مفاد پرست ہون دا ثبوت نیں۔ انسانی کردار دے نال نال بدقسمتی نال پاکستان وچ حکومت دی نظر وچ ایہ شعبہ عدم توجہ دا شکار رہیا۔قیام پاکستان ویلے پاکستان دے 4فیصد رقبے اتے جنگلات سن لیکن ہن (UNFAO) دی رپورٹ دے مطابق 2.2فیصد رقبے اتے رہ گئے نیں۔ جنگلاں دا کٹائو 0.7فیصد دے نال سالانہ جاری اے تے اوہدے اتے رہی سہی کسر ہائوسنگ سوسائٹیاں نے پوری کردتی اے تے ایہ ملکی زرعی رقبے نوں بری طرحاں متاثر کر رہیاں نیں۔جے کوئی ہائوسنگ سوسائٹیاں دے خلاف کوئی بے ضابطگی نوں عدالت وچ چیلنج وی کرد یوے تے اوہنوں ریگولرائز کروا لیتا جاندا اے۔ پاکستان وچ قریباً 241 ہائوسنگ سوسائٹیز نیں جہڑیاں گرین بیلٹ دی خلاف ورزی کردیاں ہویاں بنیاں لیکن ایتھے کوئی جزا تے سزا دا تصور نہیں۔ ایہناں اقداماں پاروں لہور دنیا دا آلودہ ترین شہر قرار پایا اے۔
ماحولیاتی تبدیلیاں نوں روکن لئی محدود وسائل پاروں کوئی خاطر خواہ اقدامات تے نہیں کیتے جا سکدے لیکن جہڑے ہنگامی اقداماں دا نفاذ موجودہ حکومت نے کیتا اے اوہناں وچ بلین ٹری سونامی پراجیکٹ قابل ستائش اقدام اے۔ ایس اقدام دے تحت میاوا دی جنگلات (جاپانی ٹیکنالوجی) نوں پاکستان وچ متعارف کروایا گیا اے۔ایہ ماحولیاتی آلودگی نوں ختم کرن لئی سب توں وڈی مہم اے تے وزیراعظم دے ویژن ’’گرین پاکستان‘‘ دی تکمیل اے۔ میاوا دی جنگلات عام جنگلات دے مقابلے وچ دس گنا ودھدے نیں۔ میاوا دی جنگلات فضا وچ کاربن دی مقدار نوں گھٹ کر ن وچ اہم کردار ادا کرن گے تے اوہناں دی پیداوار تے گروتھ لئی (Geo Tag) نال اوہناں دی مانیٹرنگ کیتی جاوے گی۔ ایس دے علاوہ شہریاں وچ مفت پودیاں دی تقسیم‘ طالبعلماں نوں تعلیمی کیرئیر وچ 20پودے لان تے اضافی نمبر دین اتے قانون سازی‘ وزیراعظم دا کلین اور گرین پنجاب پروگرام 21000ہزار پودے مختلف پارک تے گرین بیلٹ وچ لوانا تے (Sustainable Development Goal 2030) وچ شمولیت حکومت دی ماحولیاتی آلودگی دے یپش نظر ممکنہ اثرات نوں روکن ولوں سنجیدگی ظاہر کردا اے۔ حکومتی دلچسپی دے نال نال حکومت دا اداریاں اتے مکمل چیک اینڈ بیلنس دا نظام برقرار رکھنا چاہیدا اے تاں جے قنون دی عملداری نوں یقینی بنایا جا سکے۔ جہڑا بندا کسے وی طرحاں ماحولیاتی آلودگی نوں ودھان وچ کردار ادا کر رہیا ہوئے مثلاً دھان دی باقیات نوں اگ لانا‘ پلاسٹک تے کوڑے نوں دریا وچ بہانا‘ فیکٹریاں تے بھٹاں دا دھواں‘ جہڑا وی ایہناں وچ ملوث ہویا اوہنوں سخت توں سخت سزا دتی جاوے۔ عوام دے شعور نوں اجاگر کرن لئی مناسب حکمت عملی ترتیب دتی جانی چاہیدی اے۔ ماحولیاتی آلودگی دے بالاں تے بزرگاں اتے ممکنہ اثرات دی تشہیر کیتی جانی چاہیدی اے تاں جے لوکاں وچ شعور اجاگر ہووے کیوں جے ماحول نوں صاف رکھنا صرف عوام تے حکومت دی ذمہ داری نہیںبلکہ ایہ انفرادی تے اجتماعی ذمہ داری اے۔ جے اسیں ایہ ذمہ داری پوری نہ کیتی تے کیہ خوب آکھیا اے کہ
’’ جب آ شیا نہ ہو پر ندوں کا وہ اکثر مر ہی جا تے ہیں ‘‘