جِندے میرئیے

پروفیسر ثروت سہیل

اوہدے کپڑے، مٹیو مٹی پیر تے پرانی جُتی چیک چیک کے اوہدے حالات دا شکوہ تے کرے جاندے سن تے نال اوہدا اُداس چہرہ اوہدے دل دا حال وی دَسدا سی پیا۔ اوہ چپ چپیتی کجھ سوچدی ٹُری جاندی سی پئی۔ اک دم اوہدا تراہ نکل گیا۔ اوہ کھلو گئی۔ اوہنے مونہہ اُتانہہ کر کے ویکھیا تے اوہدا مونہہ کُیلٹ دا کُھلا ای رہ گیا۔’’ہائے ہائے شکر اے۔یا اللہ گڈی والے نے بڑے ٹیم نال بریک لا لئی نہیں تے پتا نہیں کیہ ہو جاندا‘‘۔ گڈی والے نے اپنا شیشہ تھلے کیتا تے بڑے غصے نال بولیا’’اوہ بی بی کدھرے ہور جا کے مر۔ میرے سرے چڑّھن لگی سیں ‘‘۔ اوہنے اک ساہ وچ کہیا تے بُڑ بُڑ کردا اپنے راہ پیا۔ اوہ حران گھبرائی فٹ پاتھ تے جا کے کھلو گئی۔ کجھ راہی وی کھلو کے ویکھن لگ پئے۔ کسے نے پُچھیا سٹ تے نہیں لگی’’کوئی بولیا بچت ہی ہو گئی اے‘‘ اک کہندا۔باجی کتھے جانا جے، چلو میں چھڈ آنا واں، تے اوہ چپ چاپ اپنے راہ تے ٹر پئی۔ سوچدی رہی پئی ہویا کیہ اے۔ اوہ خورے کیہڑے ویلے مڑن والی سڑک دے وچکار آ گئی۔ اوہنوں پتا ای نہ لگا سوچدی سوچدی ٹردی ٹردی۔ چل اوہ ربّا اک واری فیر سہی، اک موقع اللہ نے مینوں ہور دے دتّا اے۔ اودے دل وچ ہول اُٹھیا۔ بچیاں بارے سوچیا تے اپنے آپ نوں ای کہیا خورے کیہڑی قسمت نوں میں اج بچ گئی آں‘‘۔ ہائے جے میں مر جاندی تے میرے بالاں دا کیہ بننا سی اوہناں تے رُل جانا سی۔ ماں میٹر داتے کوئی جیون نہیں۔ اللہ تیرا شکر اے ۔ اوہ دل وچ سوچدی ٹری جا رہی سی۔ اوہنے دھیان کیتا اوہدے ہتھ وچ جیہڑی کتاب تے رجسٹر سی اوہ کدرے ڈِگ تے نہیں پیا۔’’ شکر اے رب دا اے صیح سلامت اے۔ جے ایہہ اج گواچ جاندا، ڈگ کے خراب ہو جاندا تے فیر میرا کیہ بندا، شکر اے اللہ دا‘‘۔ اجیہاں فکراں تے خوشی دا رلا ملا کردی اوہ گھر ول ٹردی جا رہی سی تے اوہنے ساہمنے ویکھیا تے سڑک دے نال نال بال پئے کھیڈدے سن۔ اوہنوں اپنی ذینی یاد آ گئی۔ ’’ ہائے یاد آیا، ذینی نے تے کہیا سی،’’ امّی اج ضرور پر ضرور میری جتّی لے کے آنی ایں ‘‘ کنّے دن ہو گئے نیں اوہ بھیڑی ننگے پیروں پھردی سی۔ اوہدی جُتی ٹٹ گئی سی تے گنڈگنڈتے ہُن تروپے لان نوں تھاں وی نہیں سی رہ گئی اوہدے اُ تے۔ ماں دا دل تے جیویں بند ای ہو گیا۔ تنخواہ اج وی نہیں لبھی۔ سر نے وی اج ای چھٹی کرنی سی۔ اوہنوں کیہ پتا میرے گھر وچ کیہ گزردی اے۔اینے چِر وچ اوہ سبزی والی دکان دے نیڑے جا اپڑی۔ اوتھے بڑا رش سی، اوہ وی جا کھلوتی۔ چپ کر کے بھاہ سُندی رہی۔ سبزیاں تے بڑیاں مہنگیاں سن۔ اوہنے حساب لایا کہ آلو ہی سب توں سستے نیں۔ اوہنے کلو آلو لئے تے گھر وَل ٹر پئی۔
گھر اَپڑ کے تھکی ٹُٹی جا کے بڈھی ماں دے کول بہہ گئی۔ ذینی بھجدی آئی تے اوہدے گلھ نال چمڑ گئی۔ ماں دا مونہہ چمیا، نکّے نکّے ہتھ اوہدے مونہہ تے پھیرے۔ ماں دا تے جیویں تھکیڑا کدرے جاندا نہ دِسیا۔ اوہ وی اپنی ماں نال ٹیک لا کے بہہ گئی۔ امی جُتّی نہیں لیائی۔ تے فیر اوہ ماں دے مونہہ ول ویکھ کے چپ کر گئی۔ نانی نے ذینی نوں کہیا،’’ ماں نوں پانی تے پیا، ساہ چڑھیا سو، کتھوں ٹر کے آئی اے، وختاں ماری‘‘۔ ’’ میں دوائی آکھی سی، کتھے یاد رہی ہونی ایں تینوں۱س بڈھی ماں دی گل‘‘۔ اوہ ٹھپ ٹھپ کردی اُٹھ کے کمرے ول ٹر پئی۔’’اماں نہ تے تنخواہ لبھی اے تے نہ مکان دا کرایہ۔ اک دن ہور اُڈیک لے اماں ‘‘۔ اماں نے سر اُتاں چک کے ویکھیا۔ ایہہ تیرا گھر والا کوئی پیسہ دھیلا تیری تلی تے نہیں رکھدا۔ ایہنوں دفع کر۔ جان چھڈا ایدے کولوں جان چھڈا’’اے شغل اے نا’‘‘دو اتھرو اوہدیاں اَکھاں وچ ٹم ٹمائے پر اوہ پی گئی۔ کرن لگیاں سوچنا سی۔ اودوں وی کوئی افسر نہیں سی لگا اے، ہن یاد آیا جے کردا کجھ نہیں’’۔ اوہ باورچی خانے وچ گئی ۔ چُنی لاہ کے اک پاسے رکھی، تے کم نوں جڑ گئی۔ نال نال بولدی وی جاندی سی ‘‘میرا تے دل کردا اے میں ایہہ دس ہزار دی سکول دی نوکری چھڈ دیاں۔ ایدوں چنگا اے میں کسے دے پانڈے مانجھ لواں۔ ہانڈی روٹی دے تے لوکی بہتیرے پیسے دیندے نیں، نالے کوئی شے کھان نوں وی لبھ جاندی اے۔ پر ایہہ چودہ جماعتاں مینوں لے کے بہہ گیاں نیں۔ نہ میں اینا پڑھدی تے نہ مینوں اس نوکری دی آس ہوندی۔ سکول والے تے خون وی چوس لیندے نیں تے پیسے دین تے وی دل نہیں کردا ایناں دا۔ ایہہ بندہ کردا ککھ نہیں ، پر جے میں کم کرن دا ناں لواں تے ایدی بے عزتی ہو جاندی اے۔ او ہ بھانڈے دھو کے چھاننے وچ رکھی جاندی اے۔ میں تے بس ہار جو من لئی میں اپنے بال کھجل نہیں کرنا چاہندی۔ ’’وقاص اجے سکولوں نہیں آیا؟ میں چٹ پٹ آلو پکا لواں۔ اوہنوں پکھ لگی ہووے گی۔ سویرے وی اوہ پورا کو روٹی کھا کے ٹر گیا سی‘‘ وقاص بوہے توں باہر ای شروع ہو گیا ’’سامّی، امّی کتھے وے امّی‘‘ اوہ بھج کے اندر آیا، جیویں کوئی بڑی وڈّی خبر لے کے آیا اے۔ ’’ ایتھے آں میں، آجا ، آ جا،میرا پُتر۔ کیہ ہویا اے‘‘۔ وقاص اندر گیا امی میں ویکھیا اے ، گلی دی نکڑ تے جیڑی دال چول دی ریڑھی اے ، ابّو اوتھے کھلو کے چول کھا رہیا سی۔ مینوں ویکھ کے کہندا اے جا گھر جا کے ماں کولوں پرونٹھے کھا۔ ماں نے اوہنوں سینے نال لایا تے کول پیڑھی تے بٹھا لیا۔ جدوں روٹی پک گئی تے اوہنوں سمجھایا ’’ جا جا کے ہتھ دھو کے آ۔ ذینی نوں وی بلا، دوویں آ جائو ایتھے اماں کول بہہ کھانے آں‘‘۔ ذینی اک جگ بھر کے پانی لے آئی۔ ’’امّی گلاس وی لے کے آواں؟‘‘آہو، آہو دو گلاس لے آ۔اوہناں ساریاں نے رل مل کے روٹی کھادی۔ بال اُٹھ کے ویڑھے وچ کھیڈن لگ پئے تے ماں اندر جا کے لمّی پے گئی۔ جھٹ پچھوں گراڑیاں دو اواز آئی۔ بچے ہسن لگ پئے۔ کوئی گھنٹہ تے اوہنوں کوئی ہوش نہیں سی۔ جس ویلے اکھ کھلی تے بالاں نو ں اواز ماری ’’ آئوسکول دا پڑھ لو۔ ذینی توں وی اپنا قاعدہ لے کے بہہ جا۔ میں کجھ سکول دا رجسٹر دا کم اے او ہ کر لواں ‘‘۔ وقاص نے بستہ کھولیا تے ماں نوں سکول دیاں گلاں سنان لگ پیا۔ نال نال لکھن دا کم وی کری گیا، فیر ماں دے آکھن تے اوہنے سبق وی یاد کیتا۔ پیوباہروں آیا تے ویڑھے وچ پئی پرانی جئی کرسی نوں ٹھڈا ماریا ’’ ایہہ کیہ راہ وچ رکھیا اے، گند پائی رکھدے او‘‘ ذینی باپ کول گئی ابو میرے لئی ٹافیاں نہیں لیائے۔ نہیں پتر کل لیانواں گا۔ تیری ماں کیہ پئی کردی اے۔ ستی پئی ہونی ایں۔ ایہنوں کوئی پرواہ نہیں۔ بندہ باہروں آیا اے، کوئی پانی نہیں پچھیا۔ اوہ کمرے وچ بیٹھی سندی سی پئی۔ باہر آ ئی اوہنوں پانی دا گلاس پھڑایا تے پراں اک پیڑھی تے بہہ گئی۔ ایہہ ویکھیا اے ذینی دی جتی ٹٹی اے، اج کئی دن ہو گئے نیں ،تے بندے دا غصے والا مونہہ ویکھ کے فیر اندر ٹر گئی۔ ’’ بس مینوں ویخدیاں سار تینوں کوئی نہ کوئی کم یاد آ جاندا اے‘‘۔
ایسے لئی میں گھر نہیں آوندا ، ہر ویلے دی چِک چِک، پیسے پیسے، ہور کوئی گل ای نہیں رہ گئی ایتھے، ۔ بُڑ بُڑ کردا اندر جا کے لماں پے گیا۔ اوہ پئی سوچدی سی جیہڑاراضی نہ ہونا چاہندا ہووے اوہدے مونہہ لگنا نہیں چاہیدا۔ ایہہ تے ایویں بے عزتی کرن دے بہانے لبھدا اے۔ اوہ بہہ کے سوچدی رہی۔ بچے کھیڈ دے رہے۔ او ہ سوچدی رہی تے گھر دیاں چیزاں چُک کے سانبھن لگ پئی۔ اج اوہنے سکول وچ بچیاں نوں اردو پڑھائی۔ میر درد دا کلام سی۔ اوہنے سچ ای آکھیا اے۔
زندگی ہے یا کوئی طوفان ہے
ہم تو اس جینے کے ہاتھوں مر چلے
اوہ سوچدی رہی،’’بندہ کیہ کرے، کوئی آس امید نہیں۔ سوائے بے سوادی دے،اے بندہ ہور کجھ وی نہیں۔ پر باہر تے دنیا نوں بھلیکھا ہے نا۔ جے ایہہ وی نہ ہووے تے لگی جانواں۔ آوندا جاندا دسدا اے، سو پڑ بھلیکھااے۔ کسے نوں کیہ پتا اسیں کنج رہنے آں، ایہہ مینوں کیہ سمجھدا اے۔ ایہدی میری کیہ ورتن اے؟ چلو اِنج ای سہی۔ لڑن دا کوئی فیدا نہیں۔ کل نوں بچے وڈھے ہو جان گے ۔ کجھ کرن لگ پین گے، جدوں مُنڈا پیسے کما کے لیائے گا تے پیو وی خورے راضی ہو جائے گا۔ کیہ آہدے نیں سیانے:
بھنڈی کاہدی
جے توں ساڈا حال نہیں پُچھنا
اپنے دل دا حال نہیں کہنا
دو گھڑی آ کے کول نہیں بہنا
بھنڈی کاہدی
کسے دے پیریں جتی کوئی نہیں
روٹی رُکھی سُکی کوئی نہیں
کسے دا جے توں درد نہیں سہنا
بھنڈی کاہدی
ساڈھا تے توں دردی نہیں ایں
ساڈے دشمن دا بیلی توں ایں
کم کاج وی کردا نہیں ایں
بھنڈی کاہدی
دال پکاواں، ساگ پکاواں
بالاں دا وی دل پر چاواں
لوکاں بھانے سکھ منانواں
بھنڈی کاہدی
٭٭٭٭٭٭