سلطان قطب الدین ایبک اک صاف دل‘ مخیر‘ عادل تے انصاف پسند حکمران

مرزا عثمان بیگ

برصغیر پاک و ہند وچ خاندان غلاماں دی بنیاد رکھن والے سلطان قطب الدین ایبک دا مقبرہ لہور انارکلی ایبک روڈ اتے واقع ہے۔ قطب الدین ایبک دے نام توں بہت سارے لوک واقف نیں مگر شاید قطب الدین ایبک دے مقبرے توں بہت گھٹ لوکی واقف نیں۔ حالانکہ ایہہ مقبرہ لہور دے سب توں مشہور بازار انارکلی دے کول واقع اے۔
قطب الدین ایبک سلطان شہاب الدین غوری دا اک ترک غلام سی۔سلطان شہاب الدین غوری دا کوئی پتر نہیں سی لہٰذا اوہنوں غلام رکھن تے پالن دا بہت شوق سی۔ اوہنے اپنے غلاماں دی پتراں وانگوں تربیت کیتی سی۔ اوہناں دی قابلیت اتے اعتماد سی۔ سلطان قطب الدین ایبک نے خاندان غلاماں دی بنیاد رکھی۔ ایس خاندان نال تعلق رکھن والے مشہور حکمران قطب الدین ایبک‘ ارام شاہ‘ شمس الدین التمش‘ رکن الدین‘ رضیہ بیگ‘ غیاث الدین بلبن تے کئی نامور بادشاہ اک دے بعددُجے تخت نشین ہوئے۔ اوہناں نے کل چھیاسی ورھے (1290-1206) تک حکومت کیتی۔ ایس خاندان نوں خاندان غلاماں کہن دی وجہ ایہ دَسی جاندی اے کہ ایس خاندان وچ جنے بادشاہ ہوئے اوہ غلام سن یا غلاماں دی نسل توں سن۔
قطب الدین ایبک ترکی النسل سی۔ ایبک ترکی زبان دا لفظ اے جہدے توں جسمانی کمزوری مراد اے۔ آکھیا جاندا اے کیونکہ قطب الدین ایبک دی شکل و صورت تے جسم بھدا سی۔ ایس لئی اوہنوں ایبک آکھیا جاندا سی۔ اکثر تریخ دان ایبک دا لفظی مطلب چھنگلی (چھوٹی انگلی) دسدے نیں ۔ ایہنوں کمزور چھنگلی والا شخص مراد لیندے نیں۔ ایبک دے ہتھ دی اک چھنگلی مفلوچ یاشل سی ۔ ہو سکدا اے ایس وجہ توں اوہنوں ایبک آکھیا جاندا ہووے۔ ایبک شکل و صورت دا اینا خوبصورت نہیں سی۔ قطب الدین ایبک اجے بچہ ای سی کہ اوہنوں کسے نے پھڑ کے نیشاپور (خراسان) اک مشہور تاجر قاضی فخرالدین دے ہتھ ویچ دتا۔ جہڑا امام اعظم دے خاندان توں سی۔ قاضی فخرالدین نے اوہنوں اپنے پتراں دے نال تعلیم دوائی تے اوہدی تربیت دا پورا پورا خیال رکھیا۔ قاضی فخر الدین نے قطب الدین ایبک نوں قرآن پاک دے نال نال تیر اندازی تے شاہسواری وی سکھائی ۔ قازی صاحب دی وفات مگروں اوہناں دے پتراں نے قطب الدین نوں اک ہور سوداگر دے کول ویچ دتا۔ جہنے اوہنوں غزنی وچ لیا کے محمد غوری دے دربار وچ پیش کیتا۔سلطان نے اوہنوں چست تے ذہین پا کے خرید لیا تے اوہنوں شاہی اصطبل خانے دا دروغا مقرر کر دتا۔ قطب الدین ایبک انتہائی دلیر تے بہادر انسان سی۔ قطب الدین ایبک نے اپنی وفاداری‘ ہمت تے بہادری نال محمد غوری نوں بہت متاثر کیتا ایتھوں تک کہ دہلی تے اجمیر فتح ہوئے تے محمد غوری نے اوہنوں اپنے سارے دوجے افسراں اتے فضیلت تے ترجیح دیندے ہوئے ہندوستان دے مفتوحہ علاقیاں دا نائب السلطنت (گورنر) بناد تا۔ محمد غوری دی وفات اتے اوہدی سلطنت دا برقرار رہنا نہایت ای اوکھا نظر آندا سی کیونکہ مفتوحہ علاقیاں نوں اجے پوری طرحاں استحکام حاصل نہیں ہویا سی کہ محمد غوری دی وسط ایشیائی شکست تے اوہدی موت دے حادثات پاروں ہندوواں نوں سر چکن دا موقع مل گیا جہدے کارن صوبائی گورنراں دی خودسری دے علاوہ کالنجر‘ بدایوں‘ فرخ آباد‘ لکھنوتی وغیرہ وچ ہندوواں ولوں بغاوت دے آثار نمایاں ہون لگے سن ۔ ایہناں حالات وچ سلطنت نوں تباہی توں بچان لئی اہل لہور دی دعوت اتے دہلی توں لہور آیا تے ہندوستان دے خودمختار بادشاہ دی حیثیت اختیار کر کے اوتھوں رسم تاجپوشی ادا کیتی تے مملکت پاک و ہند دی زمام حکومت اپنے ہتھ وچ لے لئی ۔ محمد غوری دے جانشین غیاث الدین محمود نے وی ایہدی خودمختاری نوں تسلیم کر لیا۔ قطب الدین ایبک دی تخت نشینی ویلے سلطان شہاب الدین غوری دے کجھ ہور غلام وی موجود سن جنہاں وچ تاج الدین یلدوز افغانستان سندھ دے درمیانی علاقے دا حاکم سی تے ناصر الدین قباچہ سندھ اتے حکومت کردا سی۔ سلطان دے شہید ہوندے ای اوہناں نے وی اپنی اپنی خودمختاری دا اعلان کردتا سی۔ تاج الدین بلدوز نے غزنی اتے حکومت کرن دی سند پا کے دہلی دی حکومت اتے قبضہ کرن لئی صوبہ پنجاب نوں غزنی دی سلطنت وچ شامل کرنا چاہیا۔ اوہدے برعکس قطب الدین ایبک نے پنجاب نوں سلطنت دہلی دا صوبہ ہون دی حیثیت توں اپنے قبضے وچ رکھن اتے اصرار کیتا ۔دونواں وچ جنگ ہوئی۔ اول تاج الدین یلدوز نے لہور فتح کر لیتا لیکن اوہدی ایہ کامیابی دیرپا ثابت نہ ہوئی کیونکہ قطب الدین ایبک نے ایہنوں چھیتی ای پنجاب توں کڈ دتا تے فیر مگروں غزنی اتے وی چڑھائی کر کے تاج الدین یلدوز نوں اوتھوں نسا دتا۔ تاج الدین یلدوز دے خطرے دے پیش نظر سلطان لئی دلی دی بجائے لہور رہنا بوہتا مفید سی۔ یلدوز دی دشمنی دے علاوہ قطب الدین ایبک نوں ناصرالدین قباچہ تے علی مردان ولوں وی خطرہ سی۔ مصالحت دی غرض نال اوہنے اک پاسے جے یلدوز دی دھی دے نال ویاہ کر کے اپنا رشتہ قائم کیتا تے دُجے پاسے اوہنے اپنی اک دھی دا ویاہ ناصرالدین قباچہ نال کردتا۔ اپنی پہلی دھی دے مرن اتے اوہنے اپنی اک ہور دھی وی قباچہ نوں ویاہ دتی۔ اوہناں تعلق داریاں دے نال نال علی مردان نال وی دوستانہ تعلقات استوار کیتے۔ ایس حکمت عملی دا نتیجہ بہت خوشگوار نکلیا۔ ملک وچ امن و امان بحال ہو گیا تے ہندوستان دا تعلق غزنی تے غور نال منقطع ہو کے ایتھے اک جداگانہ آزادخودمختار اسلامی سلطنت قائم ہووے گی۔
قطب الدین ایبک نوں بطور حکمران عرصہ چار سال (1210-1206) توں ودھ حکومت کرن دی مہلت نصیب نہ ہوئی۔ 1210وچ سلطان قطب الدین ایبک لہور وج چوگان کھیڈ رہیا سی کہ اپنے گھوڑے توں قلابازی کھا کے ایس طرحاں ڈِگ کے گھوڑے دے تھلے دب گیا تے گھوڑے دی زین دا پیش کوہ سلطان دے سینے وچ جا گڑھیا۔ جہدی ضرب توں اوہ جانبر نہ ہو سکیا۔ اوہ ہندوستان وچ اسلامی مملکت دا پہلا تاجدار سی۔ سلطان قطب الدین ایبک نے فتح دلی مگروں اپنی وفات تک کل ویہہ سال تک ہندوستان وچ حکومت کیتی لیکن ابتدائی سالاں وچ اوہ تائب سلطنت دی حیثیت نال سی۔ آخری چار سال خودمختار تے مستقل شہنشاہ رہیا۔ اوہدے وڈے وڈے کارنامے نیں جنہاں وچ اوہنے راجپوتاں تے ہندوواں نوں بار بار شکست دتی۔ قطب الدین ایبک اک صاف دل‘ مخیر‘ عادل تے انصاف پسند حکمران سن۔ سلطان قطب الدین ایبک دے زمانے وچ سلطنت خوشحال تے امن وامان دا دور دورہ سی۔
سلطان قطب الدین ایبک نوں علم وادب تے شعرو شاعری نال وی خاصا لگائو سی۔ سلطان قطب الدین ایبک نے فن تعمیر ول وی توجہ دتی۔ اوہناں دی مشہور تعمیرات وچ مسجد قوت الاسلام دہلی۔ قطب مینار تے ڈھائی دن دا جھونپڑا حاصل طور تے قابل ذکر نیں۔
اینی وڈی سلطنت اتے حکومت کرن والے سلطان قطب الدین ایبک دا مقبرہ اج ویرانی دا منظر پیش کردا اے۔ لہور دے مشہور بازار انارکلی وچ واقع ہون دے باوجود بہت گھٹ لوکی مغفرت دی دعایاں حاضری لئی مقبرے اتے جاندے نیں۔ یاں بہت گھٹ لوک سلطان قطب الدین ایبک دی خدمات توں واقف نیں۔ ایہ ساڈے ساریاں لئی اک لمحہ فکریہ اے۔ سانوں اپنے بالاں نوں اپنے اسلامی ہیروز تے سلاطین‘ بادشاہ دا دسنا چاہیدا اے تے اپنے اسلامی تے قومی ہیروواں نوں خراج عقیدت پیش کرنا چاہیدا اے۔