وارث شاہ… سخن دا وارث
اک عظیم شخصیت،ولی اللہ،بزرگ ،جوگی،صوفی ،پیر، فقیر،استاد ،دانشور ، ویدتے حکیم بارے اُچیچی لِکھت
ڈاکٹر صائمہ بتول
وارث شاہ ناں اے اک مکمل مکتبہ فکر دا اک اجیہی صاحب علم ہستی دا جیہڑا اک قصہ لکھ کے امر ہوا گیا۔پنجاب دی ادبی تاریخ وارث شا ہ دے ذکر توں بناں سخنی اے۔وارث شاہ دا ناں لیاں ای ہیر تے ہیر دے ذکر نال وارث شاہ دا ناں ذہن وچ آ جاندا اے۔ہیر وارث شاہ اک داستان یا قصہ ای نہیں سگوں اک آرسی اے جیہدے وچ اوس ویلے دا پنجاب ہسدا کھیڈدا وکھالی دیندا اے سادگی شوخی ، روانی ، سحر انگیزی، حقیقت نگاری ،جوش بیانی ،تاریخ ،معلومات دا دفتر غرض کیہڑا ایسا پکھ اے جیہڑا پوری آب تاب نال ہیر وارث شاہ وچ ڈھلکاں ماردا وکھالی نی دیندا ہووے۔وارث شاہ ہوراں نوں خراج عقیدت پیش کردیاں ہوئیاں میاں محمد بخش آکھدے نیں۔
وارث شاہ سخن دا وارث نندے کون اوہناں نوں
حرف اوہناں تے انگل دھرنی نہیں مجال اسانوں
میاں محمد بخش ورگے قادرالکلام شاعرنے میاں وارث شاہ نوں سخن دا وارث آکھ کے ایس گل دا ثبوت دتا اے کہ وارث شاہ نوں لفظاں دا جادو چلانا آوندااے تے ایہدا عملی ثبوت قصہ ہیر وارث شاہ اے وارث شاہ دا بیانن ڈھنگ بڑا اولا نویکلا تے انکھرا اے ۔اوہناں دے مزاج تے انداز دی شوخی اوہناں دے کلام وچ تھا ں تھاں وکھالی دیندی اے۔وارث شاہ صرف شاعر نہیں سن سگوں اوہ اک ولی ،اللہ لوک ،بزرگ ،جوگی،صوفی ،پیر، فقیر،استاد ،دانشور ، ویدتے حکیم وی سن۔وارث شاہ پنجابی زبان دی پہچان تے مان اے۔وارث شاہ ہوراں دا کلام ہر خوبی نال پروچا ہویا اے۔اوہناں دا قصہ ہیر ایس قدر خوبصورت تے جاندار اے کہ ایہدے وچ اوہ سارے پکھ موجود نیں جیہڑے کسے ادبی فن پارے نوں شاہکار دا رتبہ دلان لئی ہونے چاہی دے نیں۔وارث شاہ دا قصہ ہیر پڑھیاں لگدا اے کہ اوہ تاریخ دان وی سن تے ماہر اخلا قیات وی مذہب دیاں باریکیاں توں وی جانوں سن تے سماجی نالے معاشی حالات دے مفسر وی حکمت دانائی،علم و فکر، قانون،فلسفہ،طب تے واہی وانی غرض کیہڑا پکھ اے جیہڑا وارث شاہ دی ہیر پڑھیاںاوہناں دی شخصیت وچ نظریں نہ آوندا ہووے ایہہ ای کارن اے کہ وارث شاہ ہوراں دے استادمولوی غلام مرتظی قصوری ہوراں جدوں ہیر وارث شاہ دے کجھ شعر میاں وارث شاہ دے مونہوں سُنے تے اوہ عش عش کر اُٹھے۔وارث شاہ لکھدے نیں۔
ایہہ روح قلبوت دا ذکر سارا نال عقل دے میل ملایا ای
وارث شاہ میاں لوکاں کملیاں نوں قصہ جوڑ ہشیار سنا یا ای
مطلب عام لوکاں لئی بھاویںقصہ ہیر اک عشقیہ داستان اے پر اصل وچ تاں ایہہ روح تے قلبوت دا ذکر اے سارا۔مولوی غلام مرتظی ہوراں جدوں اپنے شاگرد دا کلام سنیا تاں آکھیا کہ توں تاں منج دی رسی وچ موتی پرو چھڈے نیں۔ایہہ سچ اے کہ منج وچ موتی پرونا بڑا اوکھا اے منج یعنی عشقیہ داستان وچ موتی یعنی علم و حکمت تے تصوف دیاں رمزاں۔
وارث شاہ ہوریں علم و عرفان دیاں اجیہہاں اُچیائیاں تے فائز سن کہ اوہ اکو ویلے شاعر محقق ماہرنباتیات ماہر انسانیات ماہر اخلاقیات تے ماہر سماجیات ہوون دے نال نال اک وڈے مفکر، مدبر، مدرس تے مفسر وی سن۔ہیر دا قصہ وارث شاہ توں پہلے وی تے بعدوں وی کئیں شاعراں نے لکھیا پر جو تھاں پنجابی ادب وچ وارث شاہ دی ہیر نوں ملی اوہ ہور کسے نوں نصیب نا ہوئی پنجاب دے دیسی وسیب وچ ہیر وارث شاہ بڑی ریجھ نال سنی جاندی اے تے ایس نوں سنن نال اک صوفیانہ وجدانی تے روحانی کیفیت طاری ہو جاندی اے وارث شاہ دی ہیر نوں پنجاب دا دیوان تے آئینہ ااکھیا جاندا کیوں کہ ایس نوں پڑھ کے اسیں اوس ویلے دا پنجاب اپنیاں اکھیں نال ویکھ سکنیں آں۔زبان تے بیان دے حوالے نال ایہہ تصنیف اپنی مثال آپ اے۔ایس وجہوں ای وارث شاہ لکھدے نیں۔
ایہہ روح قلبوت دا ذکر سارا نال عقل دے میل ملایا ای
اگے ہیر نہ کسے نے کہی ایسی شعر بوہت مرغوب بنایا ای
وارث شاہ ہوراں ایس عشقیہ داستان وچ جوگیاں ،پنڈتاں،مولویاں تے جٹاں دے کردار تے کرتوت، پینڈو رہتل،اوتھوں دیاں رسماں ریتاں،عاشقاں دے راز نیاز،جدائی تے نکھیڑے دے دُکھاں تے ملاپ دیاں خوشیاں تے چاواں ،دشمناں دی دُشمنی تے چالبازاں دیاں چالاں دے نال نال تصوف تے حکمت دے انمول موتی وی کھل کے بیان کر چھڈے نیں۔وارث شاہ دا قصہ ہیر علم و حکمت دانائی تے تصوف دے اوہناں پھلاں دا گلدستہ اے جیہدے بارے وارث شاہ آپ فرماندے نیں۔
حکم من کے سجناں پیاریاں دا قصہ عجب بہار دا جوڑیائے
فقرہ جوڑکے خوب درست کیتا نواں پُھل گلاب دا توڑیائے
وارث شاہ طلسماتی بیانن ڈھنگ دے مالک نیں لفظاں فقریاں محاوریاں تے حکمت دے موتیاں نوں انج لڑی وچ پروندے نیں کے معلوم ہوندا اے جیویں لفظاں دا بھنڈار اوہناں اگے ہتھ بنھ کے کھلوتا اے تے اوہ اوہنا ں نوں چن چن کے لگائی گئے نیں۔وارث شاہ سماجی شعور تے انسانیت نال محبت دے پرچارک نیں اوہنا ں دا کلام آفاقی خوبیاں نال مزین اے۔اوہناں سیاسی افراتفری دے دور وچ اخلاقیات امن تے پیار دا درس دتا انسانی قدراں دی واشنا بکھیرن والاتے مثبت سوچ دا حامل وارث شاہ ہوراں دے شعر اج ضرب المثلاں دا روپ اختیار کر گئے نیں۔
وارث شاہ میاں بھائیاں نال سوبھا بناں بھائیاںسوبھ سنسار ناہیں
وارث شاہ کیہہ فائدہ جھورنے دا جو ہونا سی سو ہو ریہا
وارث شاہ نہ ہنگ دی باس جاوے بھاویں رکھیے وچ کافور میاں
وارث شاہ اوہ صدا ای جیوندے نیں جنہاں کیتیاں نیک کمائیاں
بھیت دسناں مرد دا کم ناہیں،مرد سوئی جو ویکھ دم گھٹ جائے
وارث شاہ نہ بھیت صندوق کھلے بھاویں جان دا جندرا ٹٹ جائے
وارث شاہ دا کلام ہر من پیارا منیا جاندا اے کیون کہ ایہدے وچ ہر خوبی موجود اے تے اوس ویلے دے پنجاب دا ہر رنگ ۔ وارث شاہ اک پڑھیا لکھیا تے عالم فاضل شاعر سی ایہہ ای کارن اے کہ اوہناں دے کلام وچ نہ صرف تھاں تھاں علم وحکمت دے موتی بکھرے وکھالی دیندے نیں سگوں قران پاک حدیث شریف تے تلمیحاںدا ورتارادسدا اے۔جیویں وارث شاہ لکھدے نیں
ایہہ قرآن مجید دے معنے نیں جیہڑے شعر میئں وارث شاہ دے نیں
ایہدے نال نال کہیں اجیہے شعر ملدے نیں جنہاں وچ قرآن پاک دے لفط ورتے گئے نیںہیر جیس ویلے قاضی نال جرح کردی اے کہ اوہ کھیڑیاں ول ویاہ نہیں کرنا چاہندی تے قاضی رشوتاں کھا کے ھیر نوں نکاح کرن تے مجبور کردا اے اوس ویلے میاں وارث شاہ جیس علم تے دلیلاں نال ہیر دے موہوں شعر آکھواندا اے اوہ صلاحن جوگ اے ۔جیویں
سبھو جگ فانی ہکو رب باقی حکم کیتا ہے رب رحمان میاں
کُل شیء خلقنا زوجین حکم آیا ہے وچ قرآن میاں
قلوب المومینین عرش اللہ تعالی قاضی عرش خدائے دا ڈھا نہیں
جتھے رانجھے دے عشق مقام کیتا اوتھے کھیڑیاںدی کوئی واہ نہیں
وارث شاہ ہوراں دی قابلیت علم نالے تجربے وجہوں اوہناں نوں بڑا اُچا مقام ملیا اے اوہ صرف مذہب اسلام دے ماہر نہیں سن سگوں اوہناں ہندواں دیاں بھگواناں تے جوگیاں بارے وی جو جو دس پائی اے اوس توں ایہہ ظاہر ہوندا کہ اوہ سارے سماج دے ترجمان سن اوہناں کول علم تے تجربے دی پکیائی سی تے ربوں ملی ہوئی طاقت سی جیہدے کارن اوہ نکی توں نکی گل نوں وی بڑے سچجے ڈھنگ نال بیانن دے گر توں جانوں سن ۔ایس خوبی نیں اوہناں نوں ہر مذہب ،ہر طبقے ،ہر خطے،ہر علاقے تے ہر قوم وچ مانتا دوائی۔وارث شاہ دا کلام کلاسیکی کلام اے کلاسیک اوہ ہوندا اے جیس نوں ویلے دی دھدل تے خاک نے ملوٹا نہ کیتا ہووے تے جیہدا رنگ کدی مٹھا نہ ہووے سگون ہمیش چوہ چوہ کردا رہوے ایہہ خوبی وارث شاہ دے کلام وچ بدرجہ اُتم موجود اے اوہناں دا کلام پڑھیاں اج اوس ویلے دا پنجاب پوری آب وتاب نال ساڈے ساہمنے آکھلوندا اے تے اوس ویلے وارث شاہ اک شاعر نہیں سگوں اک مصور معلوم ہوندا اے جیہڑا لفظاں دے برش نال سوہنیاں تصویراں الیکن دا ماہر ہووے۔
چڑی چوہکدی نال جان ٹرے پاندھی پئیاں ددھ دے وچ مدھانیاں نیں
ہوئی صبح صادق جدوںآن روشن تدوں لالیاں آن چچلانیاں نیں
خبر بھابیاں نوں لوکاں جا دتی دھیدو ر ُ س ہزاریوں چلیا جے
ہل واہناں اوس توں ہوے ناہیںمار بولیاں بھابیاں گھلیاجے
ہتھ پکڑکے ُجتیاں مار ُبکل رانجھا ہوُ ٹریا وارث شاہ جیہا
جیکر وارث شاہ دی ہیر دیان خوبیان گنان لگیے تے اوہ بے انت نیں وارث شاہ ہوراں اوس ویلے دے پنجاب دی سیاسی اخلاقی ،مذہبی ،تہذیبی ،ثقافتی تے معاشی حالت دا برا سوہنا نقشہ کھچیا اے۔اوہ اک فطرتی شاعر سن جیس نوں زبان بیان لفظاں محاوریاں تشبیہاں استعاریاں تے مثالاں تے پُورا عبور حاصل سی۔شاعر کیوں جے سماج دا سب توں ودھ حساس جی ہوندا اے ایس لئی وی وارث شاہ ہوراں اپنے ویلے دے ماحول دی بھرپور تصویر کشی کیتی اے تے لوکاں دے دُکھاں تے تکلیفاں دا سچا تے سُچا ترجمان معلوم ہوندا اے شائد ایہہ ای کارن اے کہ اوہناں دا کلام صرف لائبریر یاں دا ای سوہجھ نہیں بنیا ہویا سگوں پنڈاں دے دیسی جٹاں تے مجھاں چارن تے حقے بخاون والے عام بندے نو ں وی ایہہ قصہ یا ایہدا کجھ حصہ منہ زبا نی یاد اے۔اوہدی وجہ ایہہ اے پئی ایہہ کلام ہر کسے نون اوہدے من دی آواز جاپدا اے ایہہدے اندر عوامی پن ہوون وجہوں ہر کوئی ایس نوں پسند کردا اے۔ہر کسے نوں ایہہ اپنا قصہ معلوم ہوندا اے ہر کوئی ایس نوں اپنے اندر دی آواز تے اپنے جذبات دی عکاسی مندا اے۔ہیر وارث شاہ وچ انسانی جذبیاں دی بھرپور ترجمانی نظر آوندی اے جیہڑی وارث شاہ دی علمی بلندی دی دس پاوئندی اے۔ہیر وارث شاہ دا ہر مصرعہ اپنی تھاں اک آکھان تے مثال معلوم ہوندا اے ایہدا ہرشعر وعظ تے وارث شاہ دی عمیق نظری ،سیانف تے ڈوہنگے تجربے دا نچوڑ جاپدا اے۔
ُہیر وارث شاہ دی بلندی دا گویڑ ایتھوں لگایا جا سکدا اے کہ ایہہ قصہ ہیر رانجھے توں ہیر وارث شاہ بن گیازیادہ تر لوکی ایس نوں عشقیہ داستان سمجھدے نیں پر اصل وچ ایہہ عشقیہ قصہ نہیں سگوں حکمت دانائی تے تصوف دیاں رمزاں نال پروچی ہوئی اوہ لڑی اے جیہدا ہر مو تی وکھرا نویکلا انمول تے نادر اے۔ایہہ داستان صرف دل پرچاون دا قصہ نہیں سگوںاک دستاویز اے اک ادارہ اے جیہدے اندر کہیں شعبے نیں تے ہر شعبہ اپنے تائیں مکمل اے۔ایہدیاں کیہں پرتاں نیں جنہاں نوں سمجھن لئی علم دی نہیں سگوں شعور تے دانشمندی دی لوڑ اے ویکھن تے پرکھن والی اکھ چاہیدی اے ہیر وارث شاہ صدا بہار رُکھ اے جیہدی ٹھنڈی تے سگھنی چھاں ہر دور وچ مانی گئی اے تے ہر دور وچ مانی جاوے گی ہیر نے وارث شاہ نوں تے وارث شاہ نیں ہیر نوں امر کر چھڈیا اے ۔جیویں بلھے شاہ نیں آکھیا اے
بلھیا اسیں مرنا ناہیں گور پیا کوئی ہور
